Mokėjimo mokytis kompetencijos ugdymo pavyzdžiai

Transkrypt

1 UGDYMO PLĖTOTĖS CENTRAS METODINĖ MEDŽIAGA Pagrindinio ugdymo Tautinių mažumų gimtųjų kalbų programai įgyvendinti Mokėjimo mokytis kompetencijos ugdymo pavyzdžiai Parengė Ugdymo plėtotės centro metodininkė Danuta Szejnicka 2013 m.

2 Mokėjimo mokytis kompetencijos ugdymo lenkų kalbos pamokose pavyzdžiai Mokinių bendrųjų kompetencijų ugdymas yra vienas iš šiuolaikinės mokyklos prioritetų. Bendrosios kompetencijos yra glaudžiai susijusios viena su kita, persipynusios tarpusavyje ir papildančios viena kitą. Todėl neįmanoma atskirai ugdyti tik kurią nors vieną kompetenciją, ugdant vieną kartu ugdomos ir kitos kompetencijos 1. Šioje metodinėje medžiagoje daugiausia dėmesio skiriama mokėjimo mokytis kompetencijos ugdymui, pateikiama gerosios patirties pavyzdžių, kurie galėtų būti naudingi pamokoje planuojant ir organizuojant į kompetencijų ugdymą orientuotas veiklas. Ugdant mokėjimo mokytis kompetenciją mokiniai jaučia poreikį mokytis ir prisiima atsakomybę už savo mokymąsi, atkakliai siekia užsibrėžto tikslo. Geba planuoti ir apmąstyti mokymosi procesą ir rezultatus, išsikelti pamatuotus tolesnius uždavinius. Žino savo mėgstamus mokymosi būdus, pakankamus ir tobulintinus gebėjimus, mokymosi pasirinkimo galimybes 2. Mokiniams mokėjimo mokytis kompetencija gali būti pristatoma įvairiai, pvz.: 3 Moku mokytis! Mokausi noriai, pasitikėdamas savo jėgomis! Žinau savo stipriąsias ir silpnąsias puses! Išsikeliu realius mokymosi tikslus ir uždavinius! Pasirenku mokymosi strategijas ir priemones! Planuoju mokymosi laiką! Vertinu mokymosi pažangą! Numatau tolesnius žingsnius! Šios metodinės medžiagos paskirtis aptarti mokėjimo mokytis kompetencijos ugdymo galimybes pateikiant konkrečių pavyzdžių. Vienas Pagrindinio ugdymo bendrųjų programų 4 tikslų yra komunikacinės kompetencijos ugdymas, kuriuo siekiama išmokyti tinkamai vartoti kalbą atsižvelgiant į kalbėjimo tikslą ir 1 Projekto Pagrindinio ugdymo pirmojo koncentro (5 8 kl.) mokinių esminių kompetencijų ugdymas metodinė medžiaga Kompetencijų ugdymas (2010). Daugiau informacijos apie minėtas kompetencijas, jų ugdymą ir vertinimą galima rasti projekto interneto svetainėje 2 Pradinio ir pagrindinio ugdymo bendrosios kompetencijos. Vilnius, Parengta pagal projekto Pagrindinio ugdymo pirmojo koncentro (5 8 kl.) mokinių esminių kompetencijų ugdymas metodinę medžiagą Kompetencijų ugdymas (2010). Prieiga internete: 4 Žr. Pagrindinio ugdymo bendrosios programos. Vilnius, Prieiga internete: (pagalba mokytojui). 2

3 adresatą. Pagrindinės mokyklos bendrosiose programose dažnai įvardijamas gebėjimas kurti įvairių tipų tekstus. Gebėjimą kurti samprotaujamojo pobūdžio tekstą, motyvuotai siejant pasakojimo, aprašymo ir samprotavimo elementus, argumentuotai remiantis savo asmenine ir kultūrine patirtimi, mokinys turi pademonstruoti 10 klasėje (2 gimnazijos klasėje) per pagrindinės mokyklos žinių patikrinimą 5. Žinoma, gebėjimas kurti tekstą (kaip komunikacinės kompetencijos dalis) yra susijęs su kitais gebėjimais, tokiais kaip, pavyzdžiui, žodinių ir rašytinių tekstų analizė ir interpretacija, informacijos paieška ir jos atranka. Mokant mokinius kurti tekstą, dėmesys skiriamas ir bendrųjų kompetencijų ugdymui, kuris turėtų būti sąmoningai ir labai atsakingai planuojamas. Todėl šioje medžiagoje minėtoms veikloms ir skiriama daugiausia vietos. Pagrindinės mokyklos mokinys, besimokantis pagal gimtosios kalbos programą ir besirengiantis žinių patikrinimui, turi išmokti kurti įvairių tipų ir žanrų skirtingos paskirties tekstus atsižvelgdamas į adresatą, rašymo tikslą ir situaciją; suvokti teksto rašymo eigą ir nuosekliai jos laikytis; taikyti įgytas kalbos žinias redaguojant tekstą; pateikti estetiškai parengtą tekstą. Pradinio ir pagrindinio ugdymo bendrosios programos (2009 m.) Esminiai teoriniai teiginiai šioje medžiagoje iliustruojami konkrečiais pavyzdžiais, kurie parodo, kaip ugdymo procese mokoma(si) kurti tekstą naudojantis įvairiomis teksto kūrimo strategijomis ir bendrosiomis kompetencijomis, pvz.: Mokymasis mokytis mokinys, išsikėlęs mokymosi tikslus, planuoja savo veiklą ir užduoties atlikimo laiką, pasirenka tinkamas užduočiai atlikti strategijas, susidūręs su sunkumais ir nesėkmėmis, atkakliai ieško išeities, įvertina savo veiklą ir rezultatus, nustato sėkmės ir nesėkmės priežastis. Pažinimo kompetencija mokinys kritiškai mąsto, analizuoja ir sprendžia problemas, daro pagrįstas išvadas, ieškodamas informacijos ir kurdamas tekstą naudojasi įvairiais informacijos šaltiniais, informaciją kaupia ir sistemina. Asmeninė kompetencija mokinys geba kritiškai įvertinti savo sugebėjimus ir pasinaudoti labiau išryškėjusiais gebėjimais, stipresnėmis charakterio savybėmis, moka sutelkti jėgas siekdamas užsibrėžtų tikslų, moka ieškoti paramos ir ją priimti, sąžiningai ir atsakingai veikia. Socialinė kompetencija mokinys gerbia kitų nuomonę, yra tolerantiškas, konstruktyviai bendradarbiauja siekdamas tikslo. Iniciatyvumo ir kūrybingumo kompetencija mokinys mato idėjų sąsajas ir kuria naujas idėjas, originaliai mąsto, geba pritaikyti patirtį naujose situacijose, numatyti alternatyvius problemų sprendimo būdus. 5 Žr. Pagrindinio ugdymo pasiekimų patikrinimo programos (toliau PUPP) (2010). Prieiga internete: 3

4 TEKSTO KŪRIMO PROCESAS Kad mokiniai įgytų įvairios rašymo patirties, jiems reikia sudaryti galimybę rašyti įvairiais tikslais įvairiems adresatams. Veiklų seka mokant dalykinio rašymo galėtų būti tokia: suformuluojamas aiškus rašymo tikslas ir mokymosi uždavinys; nagrinėjamas pavyzdys; rašoma kartu; rašoma savarankiškai suteikiant paramą; rašoma savarankiškai; apmąstoma mokymosi veikla, išsikeliami mokymosi uždaviniai Ši seka gali būti keičiama atsižvelgiant į mokinių amžių, rašymo gebėjimų lygį, sprendžiamos rašymo problemos Suformuluojamas specifiką. aiškus rašymo tikslas ir mokymosi uždavinys Pradinio ir pagrindinio ugdymo bendrosios programos (2009 m.) I ETAPAS Suformuluojamas aiškus rašymo tikslas ir mokymosi uždavinys Kiekviena rašymo veikla pradedama aptarimu, kokiu tikslu ir kam bus rašoma, kitaip tariant, apsvarstomas rašymo tikslas ir adresatas. Rašymo tikslo ir adresato suvokimas labai svarbus pasirenkant tinkamą teksto struktūrą, kalbinę raišką, turinį. Planuojant mokymosi veiklą, formuluojant mokymosi uždavinius, svarbu atsižvelgti į mokinių pasirengimo lygį. Jei mokinių rašymo gebėjimai menkai išplėtoti, planuojama daugiau veiklų, skirtų pasirengimui kurti tekstą, pateikiama įvairių grupinių ir individualių užduočių akcentuojant kiekvienos iš jų tikslingumą klasės, grupės ar individualaus mokinio atžvilgiu. PAVYZDŽIAI LENKŲ KALBA Zadanie 1 6 Motto: Wszystko w tym domu było dobre dla uczuć, przychylne i przytulne jak niegdyś objęcia rodziców. Wszystko tu było na swoim miejscu, dobrze postawione i rozumnie strzeżone, wszystko pociągało i wabiło, niczym rozgrzany piec w zimie, a cień wielkiego i rozłożystego drzewa w skwar letni. (S. Żeromski) Napisz rozprawkę, w której rozważysz problem: jaki powinien być dom, by można go było pokochać, by chciało się do niego wracać jak do bezpiecznej przystani. Jakie elementy ludzie, przedmioty, zwyczaje, uczucia składają się na oblicze domu? Jak dom kształtuje osobowość 6 Abu pavyzdžiai tai PUPP 2011 m. rašymo užduotys. 4

5 człowieka i rzutuje na całe jego dalsze życie? Przytocz przykłady oraz argumenty z życia i z literatury. Forma gatunkowa rozprawka. Temat Jak dom rodzinny wpływa na kształtowanie osobowości? Cel rozważenie problemu, jakie powinno być oblicze domu rodzinnego i jak dom rodzinny kształtuje osobowość człowieka z wykorzystaniem własnych obserwacji i przemyśleń oraz doświadczeń czytelniczych. Zadanie 2 Na temat szkoły, tego, jaka ona powinna być, od zawsze toczą się burzliwe dyskusje wśród uczniów, rodziców i nauczycieli. Wszyscy są zgodni, że szkoła ma przekazywać wiedzę, przygotowywać do życia, ma też wychowywać porządnych ludzi, a jednocześnie powinna być miejscem, w którym spędza się czas z przyjemnością. Zabierz głos w dyskusji, która toczy się na łamach gazetki szkolnej, i przedstaw, jak Ty widzisz szkołę swoich marzeń: jak można byłoby udoskonalić program nauczania; jaka atmosfera powinna panować w szkole, by chciało się do niej uczęszczać? Na co jeszcze warto byłoby zwrócić uwagę? Przedstawiając swój pomysł, przytocz przykłady oraz argumenty z życia, literatury lub innych źródeł (np. filmu, publicystyki, audycji radiowych i telewizyjnych, wspomnień ludzi starszych i in.). Forma gatunkowa artykuł (z elementami opisu i argumentacji). Temat Szkoła moich marzeń. Odbiorca młodzież szkolna i nauczyciele. Cel prezentacja własnych poglądów na temat modelu szkoły i uzasadniona propozycja zmian z wykorzystaniem własnych spostrzeżeń i przemyśleń oraz doświadczeń społeczno-kulturowych. 5

6 II ETAPAS Rašymo veiklos planavimas Rašymo veiklą reikėtų planuoti taip, kad mokiniai įgytų visų rašymo proceso etapų patirties ir įgustų taikyti tinkamas strategijas. Mokiniai turėtų įvairiais būdais rengtis rašymui (skaityti, rengti interviu, pažiūrėti filmą, laidą ir pan.). Mokiniai turėtų planuoti tekstus taikydami jiems tinkančias planavimo strategijas. Kad galėtų pasirinkti sau tinkamas strategijas, jie turi pabandyti taikyti įvairius planavimo būdus. Pradinio ir pagrindinio ugdymo bendrosios programos (2009 m.) PAVYZDŽIAI LENKŲ KALBA Wariant A Temat: Pewnego razu spotkałem człowieka, którego nigdy nie zapomnę... Cel lekcji: Uczniowie powinni na podstawie podanego wzoru nauczyć się pisać opowiadanie z elementami opisu i rozważania Zadanie do pracy w grupach: Spośród podanych przez nauczyciela zdjęć (załącznik nr1) wybierzcie jedno, które wam najbardziej się podoba, wydaje się najbardziej interesujące. Na zdjęciu wyodrębnijcie elementy, które odzwierciedlają charakter i zainteresowania ukazanej na zdjęciu osoby. Omówcie w grupie: kim może być osoba znajdująca się na zdjęciu? Co ona robi? Dlaczego znalazła się w tym miejscu? Jak się może czuć? O czym może myśleć? Następnie wspólnie ułóżcie krótkie opowiadanie o bohaterze z waszego zdjęcia. Przedyskutujcie, co zamieścicie we wstępie opowiadania, rozwinięciu i zakończeniu. Przedstawcie swoje opowiadanie na forum klasowym. 7 Zapowiedzieć uczniom temat lekcji i cel, akcentując, że jest to lekcja, która pomoże uczniom przygotować się do pracy domowej, czyli samodzielnego pisania opowiadania. 6

7 Załącznik Nuotrauka iš Autorius Gintautas Survila. Nuotrauka iš Autorė Elena Tervidytė. Nuotrauka iš 2011 m. lapkričio 17 d. Dialogo Nr. 42 Uczniowie, wykonując zadanie, muszą widzieć tekst polecenia, aby ciągle analizować go, powracać do niego. Dlatego ważne jest, aby zadanie było zapisane (wyświetlone) na tablicy albo rozdane dla każdej grupy na kartkach. To ułatwia wykonywanie pracy, zmusza uczniów pracować zgodnie z wyznaczonymi kryteriami, według których będą potem oceniani. Praca w grupach powinna zaktywizować wyobraźnię uczniów, dzieląc się spostrzeżeniami, coraz bardziej wzbogacają treść powstającego tekstu; pracują ze słownikami, poszukując odpowiednich wyrazów i doskonaląc styl wypowiedzi. Taka forma pracy jest szczególnie korzystna dla uczniów, którym niezbyt się udaje tworzyć teksty samodzielnie, brakuje pomysłów na rozwinięcie opowiadania. Wspólna praca pomaga ukierunkować myśli, zgromadzić więcej przykładów i wzbogacić słownictwo. Po przedstawieniu opowiadań na forum klasowym, uczniowie zastanawiają się (w formie dyskusji lub pisemnie), czym powinno wyróżniać się dobre opowiadanie. Nauczyciel 7

8 rejestruje spostrzeżenia uczniów i uzupełnia je swoimi komentarzami. To ćwiczenie pomoże uczniom uświadomić, jakie wymagania są stawiane wobec ich prac pisemnych. 2. Praca indywidualna. Podanie zadania domowego i omówienie wymagań stawianych wobec tej pracy pisemnej. Zadanie: Czasopismo młodzieżowe ogłosiło konkurs na wypracowanie na temat: Pewnego razu spotkałem człowieka, którego nie mogę zapomnieć Przygotowując się do pracy, wybierz zdjęcie (załącznik nr1), które będzie ilustracją do Twojego wypracowania. Może to być portret kogoś bliskiego, osoby publicznej, która jest dla Ciebie ważna czy interesująca, albo zdjęcie tajemniczego nieznajomego. Przygotuj opowiadanie o człowieku przedstawionym na zdjęciu. We wstępie opisz czas i miejsce, w którym spotkałeś tę osobę; oraz jej wygląd. W rozwinięciu opowiedz, jak zawiązała się między wami rozmowa, jak zapoznaliście się? O czym ta osoba wam opowiedziała? Czego dowiedziałeś się się podczas tej rozmowy? W zakończeniu napisz, dlaczego nie możesz tej osoby zapomnieć? Dlaczego pozostała w Twojej pamięci? Jaką rolę odegrało to spotkanie w Twoim życiu? Wariant B Temat: Czy pieniądze mogą dać człowiekowi szczęście? Cel lekcji: Rozważenie z uczniami metodą dyskusji problemu, dotyczącego roli pieniędzy w życiu człowieka; przedstawienie argumentów za i przeciw. Dyskusja za i przeciw Bardzo ważne w dyskusji jest właściwe sformułowanie jej tematu, tzn. takie, które nie pozwala dać jednoznacznej odpowiedzi. Przed rozpoczęciem dyskusji należy określić czas i sposób prezentowania swojego zdania oraz wybrać osobę prowadzącą dyskusję. Ciekawe rezultaty przynoszą dyskusje prowadzone formułą za i przeciw. Należy wówczas podzielić klasę na dwa zespoły i wybrać liderów. Przed rozpoczęciem dyskusji należy precyzyjnie określić zasady jej przebiegu, aby uniknąć bałaganu z powodu dużego zaangażowania emocjonalnego uczniów 8. Tezy formułowane podczas dyskusji są zapisywane na tablicy albo na dużych arkuszach papieru, aby uczniowie widzieli je i mogli uniknąć powtarzania się. Po zakończeniu dyskusji zebrane argumenty można jeszcze raz zweryfikować. Za Czy pieniądze mogą dać człowiekowi szczęście? Przeciw Są potrzebne, bo ułatwiają życie. Możemy Za pieniądze nie da się wszystkiego za nie kupić dobre ubranie, meble, pojechać kupić, np. przyjaźni, miłości itd. na wakacje Odbierają nam radość, pozbawiają 8 Interesującym rodzajem dyskusji jest dyskusja panelowa, polegająca na tym, że kilka osób wcześniej się do niej przygotowuje i przedstawia swoje głosy, rozpoczynając tym samym wymianę zdań obserwatorów. 8

9 Mogą pomagać w zdobyciu wykształcenia, poznawaniu świata Możemy wspierać innych, organizować akcje charytatywne Itd. przyjaźni, rodziny Czujemy się zależni od nich, zniewoleni Itd. Gdy wszystkie propozycje zostaną zapisane, uczniowie w grupach albo indywidualnie mogą zastanowić się, jakimi przykładami poprą podane argumenty. Należałoby zaakcentować, aby przywoływane przykłady były różnorodne, np. cytaty, przykłady literackie, przywołanie postaci historycznych bądź znanych z życia publicznego, programy telewizyjne, artykuły publicystyczne. Następnym krokiem byłoby podjęcie ważnej decyzji, które argumenty i przykłady wydają się najatrakcyjniejsze, najlepiej rozwijają temat. Wówczas należałoby wspólnie z uczniami ułożyć je w logiczną całość, na przykład stosując jedną z metod hierarchizacji, tzw. diamentowe uszeregowanie. Temat: Różne modele patriotyzmu. Wariant C Cel lekcji: Opracowanie mapy mentalnej podanego tematu i przygotowanie się do pisania rozprawki. Mapa pojęciowa (mentalna) 9 Mapa pojęciowa jest metodą wizualnego przedstawienia problemu, rodzajem schematu pojęciowego ilustrującego nasz sposób myślenia za pomocą słów, obrazów, zdjęć, rysunków itp. Aby stworzyć mapę pojęciową, należy wyjść od interesującego nas pojęcia, problemu, a następnie stworzyć wokół niego sieć logicznych połączeń. 9 Lietuviškai minčių žemėlapis. Rengiant minčių žemėlapį naudotasi medžiaga iš 9

10 III ETAPAS Nagrinėjamas pavyzdys 9 10 klasių koncentre daug dėmesio skiriama argumentuojamiesiems tekstams rašyti, mokytis logiškai, išsamiai, svariai argumentuoti remiantis įvairaus pobūdžio šaltiniais. Mokiniai nagrinėja kitų parašytus argumentuojamuosius tekstus: išsiaiškina jų komponavimo principus: kuriamo teksto (įžanga, dėstymas, apibendrinimas) ir pastraipos (teiginys, argumentai, apibendrinimas); argumentų ir kontrargumentų išdėstymo tvarką; citavimo ir perfrazavimo taisykles; siejimo (sakinių, pastraipų) priemones. Pradinio ir pagrindinio ugdymo bendrosios programos (2009 m.) PAVYZDŽIAI LENKŲ KALBA Temat: Analiza przykładu rozprawki. Cel: Omówienie w grupach (lub samodzielnie) na podstawie podanych kryteriów przykładu wypracowania na temat: Czy pieniądze mogą dać człowiekowi szczęście? Dwustronny dziennik 11 Prowadzenie dwustronnego dziennika jest polecane podczas samodzielnego czytania utworów literackich. Wówczas uczniowie dzielą kartkę na dwie części. Na jednej części wypisują cytaty, 11 Lietuviškai: dvipusis dienoraštis. 10

11 fragmenty tekstu, które wywarły na nich wrażenie, poruszają jakiś ważny problem, budzą zainteresowanie lub ilustrują podstawowe idee utworu. Na drugiej stronie, obok wybranego fragmentu, piszą swoje komentarze, formułują pytania, które powstały po jego przeczytaniu. Forma wypowiedzi i sposoby oznakowania mogą być dowolne, ważne, aby byłay czytelne dla ucznia i nauczyciela. Tę metodę można wykorzystać nie tylko w celu doskonalenia sprawności czytelniczych, ale też po to, aby doskonalić umiejętności tworzenia tekstu. Temat: Czy pieniądze mogą dać człowiekowi szczęście? 12 Nauczyciel podaje przykład wypracowania (wzorowego albo z usterkami). Przez całe życie poszukujemy szczęścia i nigdy nie jesteśmy w pełni zadowoleni z tego, co osiągnęliśmy. Ale czy wiemy, co to jest szczęście? Na pewno dla każdego z nas jest to coś innego. Jedni szukają uczuć, inni prawdziwym szczęściem nazywają posiadanie dóbr materialnych, a przede wszystkim pieniędzy. Kiedy ponad czterysta tysięcy lat temu Fenicjanie wynaleźli pieniądz, miał on ludziom ułatwić życie. Wcześniej bowiem prowadzono handel wymienny, polegający na zamianie towaru na inny towar. Nikt wtedy nie przypuszczał, że pieniądz stanie się celem życia. Dzisiaj ludzie coraz częściej nie stawiają sobie pytania mieć czy być? Oczywistą odpowiedzią jest dla nich mieć i to jak najwięcej. Ale czy za pieniądze można kupić: przyjaźń, rodzinę, miłość, zdrowie, czyste sumienie? Sądzę, że nie. Pieniądze na pewno są potrzebne, bo ułatwiają życie. Pozwalają zaspokoić podstawowe potrzeby, takie jak: jedzenie, ubranie, dach nad głową. Do tego jednak powinna ograniczać się ich rola w naszym życiu. Nie powinniśmy bezustannie dążyć do posiadania coraz większej ilości pieniędzy, bo jest to ślepa uliczka. Im więcej mamy, tym więcej chcemy mieć i stale jesteśmy niezadowoleni z tego, co już posiadamy. Tak jak mitologiczny król Midas, dla którego największe pragnienie stało się przekleństwem. Chciwy król zażądał, aby wszystko, czego dotknie, zmieniało się w złoto. Gdy jednak w złoto zamieniły się także i córka, i pożywienie, król zrozumiał, że bogactwo szczęścia nie daje. Przekonał się, że do życia potrzebne są nie tylko pieniądze. Komentarze Wypełniają uczniowie, wpisując komentarze, podkreślając wskaźniki spójności tekstu, omawiając sposoby cytowania itd. Np. zanim zacznie się pisać o pieniądzach można zrobić ogólny wstęp o szczęściu. Z czym kojarzy się? Co najbardziej cenimy? Początek akapitu (dobry pomysł z przywołaniem wiedzy historycznej, np. na podstawie encyklopedii) jest wprowadzeniem do rozbudowanej tezy. Argument na rzecz pieniędzy: są potrzebne, bo ułatwiają życie. Kontrargument: przykład mitologiczny król Midas, któremu złoto nie dało szczęścia. Itd. Niektórych rzeczy nie można kupić za żadne skarby świata. Pisał o tym już Jan Kochanowski. We fraszce Na zdrowie mówił, że dobre mienie, perły, kamienie ( ) są dobre, ale gdy zdrowie w cale. Jest ono jedną z wielu rzeczy, których nie można kupić. Materialiści, dla których liczy się posiadanie, przeliczają szczęście na pieniądze i cenne przedmioty. Takiego człowieka spotkał w 12 Przykład wypracowania pochodzi z Victora, szkolne formy wypowiedzi oprac. M. Giedrojć. 11

12 czasie swojej wędrówki Mały Książę. Bankier wszystko liczył, wcale nie zwracał uwagi na innych ludzi. Był bardzo samotny. W dzisiejszych czasach zapominamy o tym, że pieniądze niosą często samotność. Nakręca nas ciągle żądza pieniądza. Chcemy mieć nowe, lepsze rzeczy: markowe ubrania, komputery, piękne domy z basenami, szybkie samochody. Pragniemy żyć tak, jak nasi idole: światowej sławy aktorzy, muzycy. Wydaje nam się, że są szczęśliwi, bo mają wszystko, są młodzi, piękni i bogaci. Jednak nawet żyjąc na dworze królewski, można być nieszczęśliwym, jak na przykład księżna Diana. Czasami buntujemy się. Zauważamy, że goniąc za rzeczami tracimy sens życia. Nie umiemy cieszyć się drobnymi przyjemnościami, nie mamy czasu na kontakty z rodziną, przyjaciółmi. Zaniedbujemy swoje zdrowie. Często robiąc karierę, łamiemy podstawowe zasady moralne, tracimy przyjaciół. Mamy być szczęśliwi, a nie jesteśmy. Człowiek w pogoni za pieniądzem jest godny współczucia. Zgadzam się ze słowami Seneki: Nie ten biedny, kto posiada, lecz ten, kto pragnie więcej. Podobnie jak Paul Holbach uważam, że to człowiek człowiekowi potrzeby jest do szczęścia. Kontakty z ludźmi, dzielenie się swoimi przeżyciami, kłopotami, sukcesami daje radość. Ludzie, którzy mają za przyjaciół tylko pieniądze, są nieszczęśliwi i samotni. Człowiek potrzebuje bliskości drugiej osoby. Przyjaźń i miłość to największe szczęście, jakie może spotkać człowieka. Podsumowując, uważam, że pieniądze potrzebne są do życia, ale nie za wszelką cenę. Nie kosztem rodziny, przyjaciół, zdrowia, sumienia. Musimy zrozumieć, że pogoń za pieniądzem jest bezsensowna, ponieważ zawsze będziemy mieć ich za mało. Cieszmy się więc drobnymi, codziennymi sukcesami. Może nie będziemy bogaci, ale na pewno bardziej zadowoleni z życia. 12

13 IV ETAPAS Rašoma kartu Mokiniai mokosi rašyti savo tekstus pagal aptartus (viso teksto ir pastraipos) modelius. Pirmuosius bandymus mokiniai galėtų atlikti grupėmis. Pradinio ir pagrindinio ugdymo bendrosios programos (2009 m.) PAVYZDŽIAI LENKŲ KALBA Temat: Jak zbudować dobry akapit? Cel: Kształtowanie na podstawie podanego wzoru umiejętności budowania spójnych akapitów o trójdzielnej strukturze. Początkowo należy podać teoretyczne określenie akapitu i omówić jego budowę. Następnie wykonać ćwiczenia, które pomogą utrwalić wiedzę o strukturze akapitu. Akapit to wydzielony graficznie wcięciem lub ozdobnikiem fragment tekstu stanowiący podstawową, samodzielną jednostkę znaczeniową tekstu w rozprawce, eseju, felietonie, reportażu, recenzji i wielu innych gatunkach. Trójdzielna budowa akapitu: Wprowadzenie do akapitu. Pierwsze zdanie akapitu jest bardzo ważne, jest wprowadzeniem, które musi mieć swoje uzasadnienie w dalszej części akapitu. Najlepiej by zawierało w sobie argument, który w dalszej części jest rozwijany i dowodzony. Jest również istotnym wyznacznikiem spójności pracy, dlatego powinno nawiązywać do poprzedniego akapitu, do tematu, tezy lub głównego problemu. Rozwinięcie akapitu. Następne zdania rozwijają treść akapitu. Zawierają one główną myśl zawartą w akapicie. Dlatego za niedopuszczalną manierę należy uznać zawieranie w akapicie więcej niż jednej myśli. Poprawnie skonstruowane rozwinięcie akapitu będzie zawierało takie elementy, jak: dowody (co o tym świadczy?), motywy (dlaczego?), racje (co o tym sądzi bohater?), opinie (co o tym sądzą inni bohaterowie?). Podsumowanie akapitu. Ostatnie zdanie powinno mieć wartość podsumowującą, być wnioskiem cząstkowym (czyli najprościej pisząc: powinno zawierać odpowiedź na pytania: Jakie są tego konsekwencje? Co z tego wynika?) lub zawierać puentę. Warto zwrócić również uwagę na to, że powinno otwierać pole dla następnego akapitu. Taka konstrukcja zapewnia przejrzystość i logiczność wywodu; gwarantuje także spójność całej pracy. I CZĘŚĆ ĆWICZENIA Polecenie: Określ funkcję zdań z poniższego tekstu i wpisz je do odpowiednich rubryk, nazywających różne kategorie wypowiedzi. Konrad Wallenrod rezygnuje ze szczęścia osobistego. Halban skłania Waltera Alfa do tej decyzji wskazując, że to jego powinność. Polska i Litwa znajdowały się w podobnej sytuacji. Wróg był silniejszy i aby go pokonać, potrzebowały takich bohaterów, jak Konrad Wallenrod i takich metod, 13

14 jakimi się posługiwali, dlatego Konrad Wallenrod jest bohaterem, który poświęca się ojczyźnie i odnosi zwycięstwo, wskazując tym samym drogę, którą (według Mickiewicza) powinni podążać Polacy. Konrad Wallenrod ratuje swoją ojczyznę i przypłaca to swoim życiem. Aldona nie chce się z nim rozstawać, ale szanuje i rozumie jego decyzję. Tylko on może ocalić kraj, ponieważ ma odpowiednie wychowanie i wykształcenie, by dokonać sabotażu. Litwa jest zbyt słaba i nie obroni się przed Zakonem. Konrad Wallenrod jest wzorem bojownika o niepodległość kraju. ARGUMENT: Co stwierdzamy?... DOWODY: Co o tym świadczy?... MOTYWY: Dlaczego?... RACJE: Co o tym sądzi bohater?... OPINIE: Co sądzą o tym inni (bohaterowie)?... WNIOSEK CZĄSTKOWY Co z tego wynika? Jakie są tego konsekwencje?... Po pierwszej części ćwiczenia warto sprawdzić, czy uczniowie dobrze je wykonali. A następnie ogłosić polecenie drugiej części. Odpowiedzi: Argument: Co jest? Konrad Wallenrod jest wzorem bojownika o niepodległość kraju. Dowody: Co o tym świadczy? KW rezygnuje ze szczęścia osobistego. KW ratuje swoją ojczyznę i przypłaca to swoim życiem. Motywy: Dlaczego? Litwa jest zbyt słaba i nie obroni się przed Zakonem. Racje: Co o tym sądzi bohater? Tylko on może ocalić kraj, ponieważ ma odpowiednie wychowanie i wykształcenie, by podszyć się za jednego z Krzyżaków i dokonać sabotażu. Opinie: Co sądzą o tym inni (bohaterowie)? Halban skłania Waltera Alfa do tej decyzji wskazując, że to jego powinność. Aldona nie chce się z nim rozstawać, ale szanuje i rozumie jego decyzję. Wniosek cząstkowy: Co z tego wynika? Jakie są tego konsekwencje? Polska i Litwa znajdowały się w podobnej sytuacji. Wróg był silniejszy i aby go pokonać potrzebowały takich bohaterów, jak Konrad Wallenrod i takich metod, jakimi się posługiwali, dlatego Konrad Wallenrod 14

15 jest bohaterem, który poświęca się ojczyźnie i odnosi zwycięstwo, wskazując tym samym drogę, którą (według Mickiewicza) powinni podążać Polacy. II CZĘŚĆ ĆWICZENIA Polecenie: Na podstawie tego, co do tej pory zrobiłeś, zbuduj akapit, łącząc powyższe zdania w całość. Zachowaj powyższą kolejność (argument, dowody, motywy, racje, opinie, wniosek cząstkowy). Gdy uczniowie zapiszą dobrane zdania, zauważą, że powstaje tekst niespójny stylistycznie, z licznymi usterkami, więc następnym krokiem w doskonaleniu sprawności językowych byłoby redagowanie powstałego tekstu. Polecenie: Zredaguj powstały tekst: usuń zbędne powtórzenia, zadbaj o spójność pomiędzy zdaniami i logiczną więź między zdaniami całego akapitu. Odpowiedź Konrad Wallenrod jest wzorem bojownika o niepodległość kraju. Rezygnuje ze szczęścia osobistego, by ratować swoją ojczyznę, co ostatecznie przypłaca swoim życiem. Postąpił tak, gdyż wiedział, że Litwa jest zbyt słaba, by obronić się przed Zakonem. Zdawał sobie sprawę z tego, że tylko on może ocalić kraj, ponieważ nikt inny nie może dokonać sabotażu. Jego motywacją wzmacniał Halban nakłaniając go do tej decyzji i wskazując, że to jego powinność. Tylko Aldona nie chciała się z nim rozstawać, ale ostatecznie uszanowała jego decyzję. Polska i Litwa znajdowały się w podobnej sytuacji. Wróg był silniejszy i aby go pokonać potrzebowały takich bohaterów, jak Konrad Wallenrod i takich metod, jakimi się posługiwali, dlatego Konrad Wallenrod jest bohaterem, który poświęca się ojczyźnie i odnosi zwycięstwo, wskazując tym samym drogę, którą (według Mickiewicza) powinni podążać Polacy. Następnie uczniowie dyskutują nad innymi możliwymi przykładami literackimi, które pomogą rozwinąć temat wypracowania: Różne ujęcia patriotyzmu. ZADANIA DOMOWE Na podstawie podanego modelu samodzielnie napisz akapit, w którym przedstawisz wybraną przez siebie postać literacką bądź osobę, która może być przykładem rozwijającym temat wypracowania Różne ujęcia patriotyzmu. Na kolejnej lekcji, dzieląc klasę na grupy, warto omówić różne rodzaje wstępów i zakończeń wypracowania. Powstałe prace są głośno odczytywane i omawiane według podanych przez nauczyciela kryteriów (np. dotyczących kompozycji tekstu). 15

16 V ETAPAS Rašoma savarankiškai suteikiant paramą Mokytojas turėtų inicijuoti bendrus ar individualius pokalbius su mokiniais, kurių metu mokiniai mokytųsi formuluoti kylančias rašymo problemas ir ieškoti tinkamų sprendimų, sulauktų grįžtamosios informacijos ar galėtų konsultuotis rašydami juodraštį. Mokytojas, teikdamas grįžtamąją informaciją, mokinių darbuose nurodytų taisytinas vietas, aptartų teksto kompoziciją, turinio privalumus ir trūkumus. Mokiniai turėtų tobulinti savo juodraščius ir parengti švarraščius. Pradinio ir pagrindinio ugdymo bendrosios programos (2009 m.) VI ETAPAS Rašoma savarankiškai Mokiniai skatinami paisyti temos, tikslo, adresato, išsakyti ir pagrįsti savo nuomonę, pagal savo galimybes analizuoti socialinius ir kultūrinius reiškinius, daryti išvadas, apibendrinti. Gerai, jeigu mokiniams suteikiama galimybė rašyti pačių pasirinktomis temomis, nes galimybė pasirinkti, ką rašyti, didesnė adresatų įvairovė motyvuoja mokinį dirbti kūrybingai, stiprina autorystės ir atsakomybės jausmą. Pradinio ir pagrindinio ugdymo bendrosios programos (2009 m.) Prieš atliekant rašto užduotį, mokytojui vertėtų kartu su mokiniais aptarti: Kartu perskaitytą užduotį akcentuojant, kad darbą turėtų sudaryti mažiausiai penkios pastraipos: viena pastraipa įžanga; trys pastraipos dėstymas (tezės argumentavimas); viena apibendrinimas. Reikėtų dar kartą priminti ir struktūrinių dalių proporcijas. Teksto temą, nuo kurios nereikėtų nukrypti. Reikėtų mokiniams priminti, kad tema tai ta ašis, ant kurios veriamas tekstas, tad teksto pradžia (įžanga) turėtų skaitytojui savotiškai pristatyti temą, o pabaiga galėtų vėl ją priminti, pagrįsti. Dėstymas (argumentų įvairovė) taip pat neturėtų būti nutolęs nuo temos. Vertinimo kriterijus. Jie mokiniui turėtų būti iš anksto žinomi, suprantami. Kriterijai turėtų padėti rašančiam tekstą mokiniui: žinau, ko iš manęs tikimasi, ir to tikslingai siekiu. Rašinio apimtį 2 A4 formato puslapiai, bet akcentuoti, kad reikia parašyti tiek, jog mintis būtų išplėtota aiškiai, tikslingai ir suprantamai. Darbo pateikimo ir atsiskaitymo reikalavimus. Mokiniai turėtų pateikti tvarkingą, įskaitomą rašto darbą nurodytu laiku. 16

17 VII ETAPAS Apmąstoma mokymosi veikla, išsikeliami mokymosi uždaviniai Rašymo veikla planuojama taip, kad mokiniai įgytų visų rašymo proceso etapų patirties. Mokiniai: įvairiais būdais rengiasi rašymui (skaito, rengia interviu ir pan.); planuoja tekstus, taikydami jiems tinkančias planavimo strategijas; rašo tekstų juodraščius ir su jais dirba: skaito balsu, skaito kitiems, formuluoja kylančias rašymo problemas ir savarankiškai (ar konsultuodamiesi) randa tinkamus sprendimus, tobulina juodraščius atsižvelgdami į suteiktą grįžtamąją informaciją; teikia konstruktyvios grįžtamosios informacijos kitiems; mokosi įvertinti savo darbus pagal pateiktus kriterijus. Pradinio ir pagrindinio ugdymo bendrosios programos (2009 m.) PAVYZDŽIAI LENKŲ KALBA Temat: Jak zaplanować pracę nad pisaniem wypracowania? Cel: Sporządzenie w postaci plakatów porad, które pomogą planować pracę nad wypracowaniem. Uczniowie powinni w grupach stworzyć plakaty, które zawierałyby porady dotyczące kolejnych kroków, które należy poczynić, pracując nad wypracowaniem. Aby pracowało się sprawniej, warto podać kilka wskazówek ukierunkowujących pracę w grupach, np.: Jak pracować ze słowami kluczowymi w temacie? Z jakich źródeł korzystać opracowując temat? Pisać na brudno czy od razu na czysto? Czy warto układać plan? Co to daje? Jak doskonalić brudnopis? Z kim można konsultować się, pisząc pracę? Czy trzeba zapoznać się z kryteriami oceny wypracowania? Na co warto zwrócić uwagę, przygotowując czystopis? Zadanie dla I grupy: Wypracowanie na 10 w ciągu 7 dni. Zadanie dla II grupy: Wypracowanie na 10 w ciągu 3 dni. Zadanie dla III grupy: Wypracowanie na 10 w ciągu 1 dnia. Pracując nad plakatem, uczniowie przekonują się, że tworzenie tekstu to proces wymagający czasu i wysiłku, toteż, chcąc mieć lepsze wyniki, warto zaplanować pracę nad wypracowaniem. Niżej podany jest przykład wykonanego przez uczniów plakatu. 17

18 18

19 Mokytojo ir mokinių refleksija, siejama su mokymosi uždaviniais ir vertinimo kriterijais. Pastabas ir komentarus mokytojas turėtų pateikti raštu kiekvienam mokiniui individualiai. Mokinio tekstas turėtų būti trumpai komentuojamas keliais požiūriais: Gerosios darbo savybės (jų, kad ir nedaug, galima rasti kiekviename darbe, kuris peržengia patenkinamo pasiekimų lygio ribą). Stipriosios ir silpnosios vietos ir jų palyginimas su kriterijais. Kaip reikėtų darbą patobulinti, kad rezultatai būtų geresni (nurodymai, patarimai). Mokiniui turėtų būti suteikiama galimybė siekti aukštesnio pasiekimų lygmens, t. y. leista tekstą pataisyti ir tik tada darbas galėtų būti galutinai įvertintas. Galutinį teksto variantą būtų galima duoti recenzuoti ir įvertinti pagal kriterijus kitiems mokiniams. Po kiekvieno didesnio mokymosi veiklos ciklo (pvz., po to, kai parašytas rašinys įvykdžius visus rašymo proceso etapus) mokytojas skatina mokinius apmąstyti, kas jiems pasisekė, kokias rašymo problemas pavyko išspręsti, kokias strategijas jie taikė ir kas nepavyko, ką reikėtų tobulinti, kaip galima būtų tai padaryti. Pradinio ir pagrindinio ugdymo bendrosios programos (2009 m.) PAVYZDŽIAI LENKŲ KALBA Niżej jest podany schemat, przy pomocy którego uczniowie mogą dokonać samooceny pracy. Kolorując odpowiednią liczbę linii przy każdym kryterium, uczeń w skali od 1 do 6 wyłania mocne i słabe strony procesu tworzenia własnego tekstu. To pomaga mu uświadomić, co powinien uwzględnić, pracując nad kolejnym wypracowaniem Więcej informacji o tej metodzie samooceny można znaleźć w: Kompetencijų ugdymas. Metodinė knyga mokytojui, Vilnius, Prieiga internete: 19

20 Przykład samooceny pracy nad tworzeniem tekstu 1. Stworzenie tzw. bazy danych (pomysły, przykłady, skojarzenia z tematem wypracowania). 7. Uporządkowanie materiału i praca nad czystopisem. 2. Praca ze źródłami. 6. Konsultacje. Zgodność pracy z kryteriami oceny wypracowania. 3. Planowanie czasu pracy nad wypracowaniem. 5. Redagowanie brudnopisu. 4. Tworzenie planu wypracowania. 20

21 LITERATŪRA 1. Petty G. Šiuolaikinis mokymas. Praktinis vadovas. Vilnius: Tyto Alba, Petty G. Įrodymais grįstas mokymas. Tyto alba, Pollard A. Refleksyvusis mokymas: veiksminga ir duomenimis paremta profesinė praktika. Vilnius: Garnelis, Pradinio ir pagrindinio ugdymo bendrosios programos (patvirtinta Lietuvos Respublikos švietimo ir mokslo ministro 2008 m. rugpjūčio 26 d. įsakymu Nr. ISAK-2433 (Žin., 2008, Nr ). 5. Metodinės rekomendacijos pagrindinio ugdymo bendrosioms programoms. Prieiga internete: Pagalba mokytojui). 6. Projekto Pagrindinio ugdymo pirmojo koncentro (5 8 kl.) mokinių esminių kompetencijų ugdymas sukaupta ir parengta medžiaga. Prieiga internete: 7. Vykdant projektą Mokymosi krypties pasirinkimo galimybių didinimas metų mokiniams sukaupta ir parengta medžiaga. Prieiga internete: 8. Buehl D. Interaktyviojo mokymosi strategijos. Vilnius: Garnelis, Nauckūnaitė Z. Teksto komponavimas: rašymo procesas ir tekstų tipai. Vilnius: Gimtasis žodis,