Powiat Kołobrzeski. Portret Historyczny. Kołobrzeg County Historical Profile. Landkreis Kolberg Historisches Portrait

Transkrypt

1 Powiat Kołobrzeski Portret Historyczny Kołobrzeg County Historical Profile Landkreis Kolberg Historisches Portrait

2

3 Wstęp Broszura pt. Portret Historyczny, wydana w języku polskim, niemieckim i angielskim, jest kontynuacją cyklu publikacji o powiecie kołobrzeskim. Niniejsze wydawnictwo opowiada o historii powiatu: wydarzeniach, bitwach, życiu społeczeństwa i jego przemianach, ale także o dziejach zabytków architektury i pomników przyrody. Słowu towarzyszą fotografie, ukazujące materialne bogactwo, które świadczy o dawnej świetności Ziemi Kołobrzeskiej. Dzięki temu, jest to idealna publikacja dla turystów, ale także i dla mieszkańców powiatu kołobrzeskiego, ułatwiająca zapoznanie się z przeszłością. Historical Profile published in Polish, German and English is further in the series on Kołobrzeg County. This publication tells about the history of the County: events, battles, life and changes of the community, but also about the past of historic buildings and natural features of historic importance. The written word is accompanied by pictures showing material wealth testifying to the glory days of Kołobrzeg Land. This makes it ideal publication for tourists and the inhabitants of Kołobrzeg County, making it easier to find out about the past. Die Broschüre Historisches Portrait, in polnischer, deutscher und englischer Sprache herausgegeben, ist eine weitere Publikation aus der Reihe Kreis Kolberg. Dieses Portrait erzählt von der Geschichte des Kreises: Ereignisse, Kämpfe, das gesellschaftliche Leben und sein Wandel, aber auch die Geschichte der architektonischen Baudenkmäler und der Naturdenkmäler. Bilder begleiten den Text: Sie zeigen den materiellen Reichtum, der von der ehemaligen Herrlichkeit des Kolberger Landes zeugt. Damit ist dies eine ideale Publikation, die den Besuchern wie auch Bewohnern des Landkreises Kolberg die Bekanntschaft mit der Vergangenheit erleichtert. Artur Mackiewicz Starosta Kołobrzeski

4 Na początku byli łowcy reniferów W okresie przedhistorycznym Ziemię Kołobrzeską zamieszkiwały plemiona różnych kultur. Pierwsze ślady bytowania człowieka na Ziemi Kołobrzeskiej pochodzą sprzed dziesięciu tysięcy lat. Ustępujący wówczas z tych terenów lądolód umożliwił ich zasiedlenie przez hordy polujących plemion na zwierzynę tundrową, a zwłaszcza renifery. Około osiem tysięcy lat przed naszą erą klimat Pomorza zaczął się stopniowo ocieplać. Miejsce tundry zajęły lasy mieszane i dębowe, a zamiast reniferów pojawiły się dziki, sarny, jelenie, bobry, tury i niedźwiedzie. W okresie przedhistorycznym Ziemię Kołobrzeską zamieszkiwały plemiona różnych kultur. Pozostałością po tych kulturach są zabytki archeologiczne. W Rusowie archeolodzy dokonali cennego odkrycia osadów z okresu wczesnej epoki żelaza ( lat p.n.e) i okresów wpływów rzymskich. Znaleziono tu liczne groby skrzyniowe, a w nich oprócz zwykłych popielnic, także urny twarzowe, ponadto odkryto tu unikalne zabytki, takie jak np. obręcze ozdobne na szyje z brązu. Znalezisko to sugeruje, że właśnie przez naszą ziemię przebiegał bursztynowy szlak, który przez kilka tysiącleci łączył wybrzeże Bałtyku z krajami śródziemnomorskimi. W 1899 r. rybak z Bagicza znalazł prastarą trumnę, odsłoniętą z wydm po sztormie. O znalezisku powiadomiono muzealników ze Szczecina, tam też przeniesiono eksponat do naukowego opracowania. Trumna została wykonana z przepołowionego i wyżłobionego pnia dębu, długa prawie na 3 m i szeroka na około 50 cm. W jej wnętrzu znajdował się otoczony masą torfową szkielet młodej kobiety germańskiej z II/III w. n.e. Kości od torfu (borowiny) przybrały czarno-brązowy kolor Germańską piękność z Bagicza można zobaczyć w szczecińskim Muzeum Morskim na Wałach Chrobrego, gdzie jest perłą kolekcji muzealnej. W 1877 r. w Grzybowie, w torfowisku, natrafiono na dużą ilość monet orientalnych, w tym perskich i arabskich. Niektóre ze znalezionych monet znalazły się w kołobrzeskim muzeum. Skarb świadczy o tym, że mógł tędy we wczesnym średniowieczu prowadzić szlak handlowy z południa na północ. W 1913 r. w żwirowni w Piotrowicach miało miejsce niezwykłe odkrycie archeologiczne. Mieszkaniec wsi znalazł złoty ważący 1883 g naszyjnik z VI w. Naszyjnik prawdopodobnie stanowił import skandynawski, o czym zaświadczają jego zdobienia w postaci półksiężyców i ryb morskich. W okresie międzywojennym był symbolem kołobrzeskiego muzeum. Obecnie naszyjnik przechowywany jest w ratuszu w Lubece. W Dargocicach w 1834 r. podczas zakładania ogrodu natrafiono na starożytny skarb złożony ze srebrnej biżuterii i monet. Skarb przekazano w darze przyszłemu królowi Fryderykowi Wilhelmowi IV, ten zaś udostępnił znalezisko dla zwiedzających Muzeum Państwowemu w Berlinie. 2

5 In prehistory Kołobrzeg Land was inhabited by tribes who left characteristic cultures from the period. At the Beginning There Were Reindeer Hunters Archaeological evidence puts the beginnings of human settlement on Kołobrzeg Land before the tenth millennium BC. The disappearing glacier provided for settling the land by a wave of tribes hunting tundra wildlife, and reindeers in particular. In about the eighth millennium BC the climate of Pomerania started to grow warmer. Tundra was replaced with mixed and oak forests and wild boars, deer and roe deer, beavers and aurochsen started to appear in place of reindeer. In prehistory Kołobrzeg Land was inhabited by tribes who left characteristic cultures from the period. Archaeological remains of those cultures survived down to our times. A few examples are worth mentioning. Archaeologists unearthed precious finds of layers dating to early Iron Age ( BC) and the time of Roman influence in Rusowo. These include numerous stone chambers, where apart from urns also face urns were found and moreover unique remains such as bronze necklaces. This find suggest the Amber Road traversed our land from the Baltic coastline to the Mediterranean. In 1899 a fisherman from Bagicz found an ancient coffin which became unearthed on the dunes following a storm. Historians of the museum in Szczecin were informed, and the find was transferred there for further research. The coffin was made of an oak trunk, almost 3 meters long and 50 centimetres wide, halved and hollowed. Inside there was a skeleton of a young German woman wrapped in peat of the 2nd 3rd century AD. Due to peat the bones turned black brown The German beauty from Bagicz can be seen in the Maritime Museum in Wały Chrobrego in the Archaeological Gallery, where she is the pearl of the museum s collection. In 1877 a huge number of oriental coins, including Persian and Arabic, was found in a peat bog in Grzybowo. Some of the coins can be seen in Kołobrzeg Museum. The hoard found seems to indicate that a trade route could have run here from the south to the north in the early Middle Ages. Arabic merchants arrived on the Baltic coast for amber. In 1913 an exceptional archaeological find was made in a gravel peat in Piotrowice. A village dweller found a 1883-gram necklace of the 6th century AD. The necklace might have come from Scandinavia, as the ornaments in the form of crescents and fish seem to be indicating. In the inter-war period it was the symbol of Kołobrzeg Museum. Currently the necklace is kept in the Town Hall in Lübeck. In 1834, while lying out a garden, ancient hoard consisting of silver jewellery and coins was found. The hoard was offered to the future king, Frederick William IV of Prussia and he in turn made the find available to the State Museum in Berlin. 3

6 Am Anfang waren es Rentierjäger In prähistorischer Zeit war das Kolberger Land von Völkern verschiedener Kulturen bewohnt. Die ersten Spuren der Anwesenheit von Menschen im Kolberger Land stammen aus der Zeit vor etwa Jahren. Da das Eisschild sich damals von diesen Gebieten zurückzog, konnten sich hier Horden, die Tundrentiere, vor allem Rentiere jagten, ansiedeln. Vor etwa acht Tausend Jahren wurde das Klima von Pommern allmählich wärmer. Tundra wurde durch Misch- und Eichenwald, Rentiere wurden durch Wildscheine, Rehe, Hirsche, Biber, Auerochsen und Bären ersetzt. In prähistorischer Zeit war das Kolberger Land von Völkern verschiedener Kulturen bewohnt. Überreste dieser Kulturen sind archäologische Denkmäler. In Rusowo / Rützow entdeckten Archäologen Ablagerungen aus der frühen Eisenzeit ( v. Chr.) und der römischen Zeit. Es wurden hier zahlreiche Kastengräber, darin neben einfachen Urnen auch Gesichtsurnen gefunden. Es wurden auch einzigartige Funde, wie zum Beispiel Halsreife aus Bronze entdeckt. Diese Entdeckung legt nahe, dass durch unsere Gebiete die Bernsteinstraße führte, die einige Jahrtausende die Ostseeküste mit dem Mittelmeer verband fand ein Fischer aus Bagicz / Bodenhagen einen uralten Sarg, der nach einem Sturm auf einer Düne erschien. Über den Fund wurden Museumsleute aus Szczecin / Stettin informiert, wo er wissenschaftlich bearbeitet wurde. Der Sarg war aus einem gespaltenen und ausgehöhlten Eichenstamm hergestellt worden und ungefähr drei Meter lang und 50 cm breit. Im Sarg lag das 4 Skelett einer germanischen Frau aus dem 2./3. Jahrhundert n.ch. umgeben von Torfmasse. Die Knochen wurden vom Torf (Moor) dunkelbraun... Die germanische Schönheit aus Bagicz / Bodenhagen ist im Meeresmuseum in Szczecin / Stettin an der Hakenterasse / Waly Chrobrego zu sehen, wo sie die Perle der Museumssammlung ist wurden in Grzybowo / Gribow im Torf zahlreiche orientalische, darunter persische und arabische Münzen gefunden. Einige Münzen sind jetzt im Kolberger Museum zu sehen. Dieser Schatz weist darauf hin, dass hier der Nord-Süd-Handelsweg im frühen Mittelalter führen konnte kam es in der Kiesgrube in Piotrowice / Peterfitz zu einer ungewöhnlichen archäologischen Entdeckung. Ein Dorfbewohner fand eine 1883 g schwere Halskette aus dem 6. Jahrhundert. Bei der Kette handelt es sich wahrscheinlich um skandinavischen Import. Davon zeugen Verzierungen in Form von Halbmonden und Meeresfischen. In der Zwischenkriegszeit galt sie als Symbol des Kolberger Museums. Jetzt wird der Ring im Rathaus in Lübeck aufbewahrt. In Dargocice / Eickstedtswalde stieß man 1834 bei der Errichtung eines Gartens auf einen antiken Schatz: Silberschmuck und Münzen. Der Schatz wurde als Geschenk dem künftigen König Friedrich Wilhelm IV. übergeben, der diesen Fund den Besuchern des Staatsmuseums in Berlin zugänglich machte.

7 Historia zatoczyła koło Pierwszy podział ziem dawnego Pomorza Pruskiego na powiaty miał miejsce za panowania Fryderyka Wilhelma I w latach 1723/24. Obszar ten został podzielony na 25 powiatów. Ziemia Kołobrzeska znalazła się w Kreis Fürstentum (w powiecie księstwo). Do 1818 r. starosta nie był urzędnikiem państwowym, a reprezentował stan szlachecki powiatu. W 1815 r. nastąpił kolejny podział administracyjny w państwie pruskim. Prowincję Pomorze podzielono na trzy rejencje: szczecińską, koszalińską i strzałowską. Powiat księstwo do którego należała Ziemia Kołobrzeska znalazł się w granicach rejencji koszalińskiej. W 1872 r. powiat księstwo, który był reliktem czasów średniowiecznych, kiedy ziemie te stanowiły dominium biskupów kamieńskich przestał istnieć. Na jego bazie utworzono trzy nowe powiaty: koszaliński, bobolicki i kołobrzesko-karliński (Kolberg-Körlin). W 1920 r. miasto Kołobrzeg zostało wyłączone z powiatu kołobrzesko-karlińskiego na prawach powiatu grodzkiego (Stadtkreis Kolberg). Powiat kołobrzesko-karliński istniał do końca 1947 r., kiedy to utworzono powiat kołobrzeski, funkcjonujący do 1975 r. 1 stycznia 1999 r. nowa reforma administracyjna przywróciła powiaty i tym samym historia zatoczyła koło. History Repeats Itself The first division of the area of former Prussian Pomerania into districts took place under the reign of Frederick William I in the years 1723/24. The area was divided into 25 districts. Kołobrzeg Land was included in Kreis Fürstentum (district duchy) Until 1818 the starost was not a civil servant, but represented the gentry of the district. In 1815 yet another administrative division in Prussia took place: Pomerania was divided into three Regierungsbezirke: Szczecin, Koszalin and Strzałów. District Duchy originally covering Kołobrzeg Land was included in Regierungsbezirk Koszalin. In 1872 District Duchy Kreis Fürstentum, which was a remain of the medieval times, when the land was a dominion of the bishops of Kamień Pomorski, ceased to exist. Three new districts were established in its stead: Koszalin, Bobolice and Kołobrzeg-Karlino Kolberg-Körlin. In 1920 Kołobrzeg was separated from Kołobrzeg- Koszalin district on borough terms Stadtkreis Kolberg. Kołobrzeg-Karlino district existed until the end of 1947, when District Kołobrzeg was established, which existed until On 1 January 1999 a new administrative reform re-established districts and so history repeated itself. Geschichte wiederholt sich Die erste Aufteilung der preußischen Provinz Pommern in Kreise fand unter der Herrschaft von Friedrich Wilhelm I. in den Jahren 1723/24 statt. Dieses Gebiet wurde in 25 Kreise aufgeteilt. Das Kolberger Land befand sich im Kreis Fürstentum. Bis 1818 war der Landrat kein Beamter, er vertrat den Adelsstand des Kreises kam es zur weiteren Verwaltungsgliederung in Preußen. Die Provinz Pommern wurde in drei Regierungsbezirke geteilt: Stettin, Köslin und Stralsund. Kreis Fürstentum, dem das Kolberger Land gehörte, befand sich im Regierungsbezirk Köslin wurde Kreis Fürstentum als ein Relikt des Mittelalters, wo diese Gebiete Domäne der Bischöfe von Cammin waren, aufgelöst. Stattdessen wurden drei neue Kreise eingerichtet: Köslin, Büblitz und Kolberg-Körlin. Im Jahre 1920 schied die Stadt Kolberg aus dem Landkreis Kolberg-Körlin aus und bildete einen eigenen selbstständigen Stadtkreis Stadtkreis Kolberg. Kreis Kolberg-Körlin bestand bis Ende 1947, dann wurde Kreis Kolberg gebildet, der im Jahre 1975 aufgelöst wurde. Am 1. Januar 1999 wurden Landkreise im Zuge der neuen Verwaltungsreform wieder eingeführt und so machte das Rad der Geschichte eine Drehung. 5

8 Grodziska świadkowie historii Wymarzonym miejscem do budowy grodów była dolina Parsęty. Ostatnie stulecia przed naszą erą są okresem intensywnego kształtowania się plemion germańskich, które zasiedlają wówczas tereny Pomorza Zachodniego, w tym obszar obecnego powiatu kołobrzeskiego. Plemiona germańskie opuszczają nasze ziemie w IV w. n.e. Na tych prawie bezludnych obszarach osiedlają się w VII i VIII w. plemiona słowiańskie. Słowianie rozpoczęli wznosić warowne grody. Budowano je zazwyczaj w miejscach niedostępnych, pośród bagien i uroczysk. Wymarzonym miejscem do budowy grodów była dolina Parsęty, jak też wzniesienia moreny czołowej oraz grzbiety moreny dennej, które występują na naszej ziemi. Budowano też grody na sztucznie usypanych wzniesieniach. Na niemieckich, przedwojennych mapach powiatu kołobrzesko-karlińskiego, znaleźć można wzniesienia określone mianem Schloss Berg, co w dosłownym tłumaczeniu oznacza zamkową górę. Zamkowe góry kryją np. lasy w pobliżu Trzynika, Bard i Kamnicy. Do najbardziej znanych i zachowanych wczesnośredniowiecznych fortyfikacji obronno-mieszkalnych należą grodziska w Budzistowie, Bardach, Świelubiu, Pustarach, Trzyniku, Rymaniu, Kłopotowie i Górawinie. Niektóre z grodzisk mają w całości zachowane wały, bądź część z ich obrysów oraz ślady opasających je fos. Z tego samego okresu kiedy budowano grodziska pochodzą niemniej cenne historycznie cmentarzyska kurhanowe z grobami ciałopalnymi. Najcenniejsze znajdują się w Kłopotowie, Świelubiu, Bardach, Mołtowie, Skroniu i Włościborzu. Na tym ostatnim rosną trzy pomnikowe sosny o obwodach 348, 265 i 260 cm. W i połowie IX w. niektóre grody zaczęły nabierać cech wczesnomiejskich ośrodków rzemiosła i handlu. Kiedy w drugiej połowie X w. ziemie nad dolną Parsętą zostały opanowane przez Piastów małe gródki zostały opuszczone, a utrzymał się tylko jeden, który posiadał już wówczas cechy miejskie. Pod koniec IX w. funkcje naczelnego grodu przejął Kołobrzeg i tak jest do dziś. W ii połowie X w. Ziemia Kołobrzeska wraz z całym Pomorzem Zachodnim znalazła się w granicach państwa polskiego. W 1248 r. książę Barnim I odstąpił biskupowi kamieńskiemu Wilhelmowi I część Ziemi Kołobrzeskiej (z prawej strony Parsęty) w zamian za Ziemię Stargardzką. W 1277 r. biskup nabywa od księcia Barnima I drugą część kasztelanii kołobrzeskiej (po lewej stronie Parsęty) i tutaj rozpoczyna tworzyć zręby władztwa biskupiego. 6

9 Forts the Witnesses of History The last centuries BC mark the time of intensive development of German tribes, who settle Western Pomerania, including the area of contemporary Kołobrzeg District. German tribes drifted away leaving the land almost totally abandoned in the 4th century AD. Slavonic tribes who settled on the territory in the 7th and the 8th centuries AD started to build forts which were usually constructed in inaccessible areas, in marshes and among the wilderness. The valley of the Parsęta was just a dream location for the construction of such a fort inasmuch as the drumlins of a terminal moraine and the ridges of ground moraines that our land abounds with. Forts were also built on artificial hills. German, pre-war maps of Kołobrzeg-Karlino district show hills called Schloss Berg, which literally means castle hill. The name was given to the so called hill forts. Schloss Berg can be found in forests near Trzynik, Bardy and Kamnica. Forts in Budzistowo, Bardy, Świelub, Pustary, Trzynik, Rymań, Kłopotowo and Gorawino belong to the best known and preserved early medieval dwelling and defence fortifications. Some of the remaining forts still show earthwork walls or their outlines and the traces or moats surrounding them. Nonetheless historically valuable tumuli with cremated remains also date to the period when forts were built. The most precious can be found in Kłopotów, Świelub, Bardy, Mołtowo, Skroń and Włościbórz. Three historic pine trees growing on the latter measure respectively: 348, 265 and 260 in circumference. In the first half of the 9th century AD some of the forts stared to develop into early town craft and trade centres. When in the second half of the 10th century the land on the lower Parsęta was conquered by the Piasts, small forts were abandoned and only one survived, which at that time showed the features of an early medieval town. In the late 9th century AD the function of the supreme fort was taken over by Kołobrzeg and so it has remained until today. In the second half of the 10th century Kołobrzeg Land including the total Western Pomerania was annexed to the Polish State. In 1248 duke Barnim I offered part of Kołobrzeg Land (on the right bank of the Parsęta) to the bishop of Kamień in exchange for Stargard Land. In 1277 AD the bishop acquired from duke Barnin I the other part of Kołobrzeg Land (on the left bank of the Parsęta) and it was here that he started to establish the foundations of bishopric power. 7 The valley of the Parsęta was just a dream location for the construction of forts.

10 Siedlungen als Zeitzeugen Der ideale Ort für den Bau von Burgen waren das Flussgebiet der Persante, Hügel der Endmoräne und Grundmoräne, die auf unseren Gebieten anzutreffen sind. Die letzten Jahrhunderte vor Christi Geburt waren die Zeit der intensiven Entwicklung germanischer Stämme, die damals die Gebiete von Westpommern, darunter die Gebiete des heutigen Kolberger Kreises bewohnten. Germanische Stämme verließen unsere Gebiete im 4. Jahrhundert n.ch. Die nahezu menschenleeren Gebiete begannen slawische Stämme im 7. und 8. Jahrhundert zu besiedeln. Sie Slawen fingen an, Burgen zu errichten. Sie wurden in der Regel in unzugänglichen Stellen, inmitten von Sümpfen und Waldgebieten gebaut. Der ideale Ort für den Bau von Burgen waren das Flussgebiet der Persante, Hügel der Endmoräne und Grundmoräne, die auf unseren Gebieten anzutreffen sind. Burgen wurden auch auf künstlich aufgeschütteten Hügeln gebaut. Auf deutschen Vorkriegslandkarten des Kreises Kolberg-Körlin findet man Hügel, die als Schlossberge bezeichnet werden. Schlossberge gibt es in Wäldern von Trzynik / Trienke, Bardy / Bartin und Kamnica / Kamnitz. Zu den wertvollsten und erhalten gebliebenen frühmittelalterlichen Burgsiedlungen gehören Siedlungen in Budzistowo / Kolberg-Altstadt, Bardy / Bartin, Świelubie / Zwilipp, Pustary / Pustar, Trzynik / Trienke, Rymań / Roman, Kłopotowo / Klaptow und Gorawino / Gervin. Bei einigen Burgsiedlungen sind bis heute Wälle oder ihre Umrisse und Reste der Burggräben erhalten geblieben. Aus dem gleichen Zeitraum, wo Burgsiedlungen gebaut wurden, stammen nicht weniger wertvolle historische Grabhügelfriedhöfe mit Brandgräbern. Die wertvollsten befinden sich in Kłopotowo / Klaptow, Świelubie / Zwilipp, Bardy / Bartin, Mołtowo / Moltow, Skronie / Krühne und Włoscibórz / Lustebuhr. Auf dem Friedhof in Włoscibórz / Lustebuhr stehen drei monumentale Kiefern mit einem Umfang von 348, 265 und 260 cm. In der ersten Hälfte des 9. Jahrhunderts bekamen die Burgsiedlungen den frühstädtischen Charakter von Handwerk- und Handelszentren. Als die Gebiete an der unteren Persante in der zweiten Hälfte des 10. Jahrhunderts von Piasten erobert wurden, wurden kleine Burgsiedlungen verlassen. Nur eine Burgsiedlung wurde nicht aufgegeben, die schon damals städtische Merkmale aufwies. Am Ende des 9. Jahrhundert übernahm Kolobrzeg / Kolberg die Funktion der Hochburg und bis heute ist es auch so. In der zweiten Hälfte des 10. Jahrhunderts waren das Kolberger Land und ganz Westpommern ein Teil des polnischen Staates. Im Jahre 1248 überließ der Herzog Barnim I. dem Bischof von Cammin einen Teil des Kolberger Landes (den Teil am rechten Ufer von der Persante) im Tausch gegen das Land Stargard kaufte der Bischof vom Herzog Barnim I. den zweiten Teil der Kolberger Kastellanei (am linken Ufer der Persante) und begann hier die bischöfliche Residenz zu errichten. 8

11 Budzistowo Zabytkowe kościoły wiejskie powiatu kołobrzeskiego Wiemy, że w 1000 r. biskup Reinbern zbudował katedrę na terenie obecnego Budzistowa, gdzie znajdował się wówczas Kołobrzeg. Była to prawdopodobnie niewielkich rozmiarów budowla romańska z kamienia, podobnie jak wcześniej zbudowane świątynie w Gnieźnie, Krakowie i Poznaniu. Natomiast przetrwał tu do dzisiejszych czasów kościół pw. św. Jana Chrzciciela, uważany za najstarszą świątynię w diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej, jak i też jest najstarszym obiektem ceglanym na Pomorzu Środkowym. W Unieradzu, znajduje się kościół pw. św. Michała Archanioła, został wzniesiony z kamieni polnych, jako malutka jednonawowa świątynia z niewielkim wyodrębnionym prezbiterium, zamkniętym półkoliście. W XVI w. rozbudowano świątynię przez dodanie drewnianej wieży o konstrukcji słupowej. Kościółek do dnia dzisiejszego zachował swój romański rys. W przyziemiu ściany świątyni znajduje się wmurowany duży kamień na którym znajdują się duże tajemnicze dłonie, prawdopodobnie to znak (gmerk) cechu lub mistrza, który budował kościół. Kościółek w Unieradzu po świątyni w Budzistowie uważany jest za najstarszy zachowany obiekt sakralny Ziemi Kołobrzeskiej. Do najstarszych świątyń należy zbudowany zapewne w XIII w., przebudowany w stylu gotyckim na przełomie XV i XVI w. kościół pw. Przemienienia Pańskiego we Wrzosowie. Wielkość wieży kościelnej oraz liczne otwory okienne świadczą o tym, że służyła celom obronnym. W niektórych gotyckich kościołach można dostrzec wmurowane fragmenty młyńskich kamieni. Wmurowywanie takich kamieni w ściany kościołów, to stary zwyczaj pomorski, wyjątkowy w Polsce. Zużyty, pęknięty młyński kamień nie mógł być ani poniewierany, ani przeznaczony na pośrednie budowy, lecz był traktowany z należytym szacunkiem jako symbol najwyższego dobra, którym był chleb. Nie sposób w tym opisie pominąć dwóch kościołków w kratę. Kościół pw. Matki Bożej Królowej Polski w Górawinie został wzniesiony w 1623 r. na podmurówce z kamieni o konstrukcji ryglowej, wypełnionej cegłą. Drugi z kościółków pw. Oczyszczenia NMP pochodzi z końca XVII w. i znajduje się w Dębicy. Ostatnią grupę stanowią XIX-wieczne kościoły, zbudowane najczęściej na miejscu swoich poprzedników. Neogotyckie świątynie podziwiać możemy w: Charzynie, Korzystnie, Ramlewie, Siemyślu, Sarbii i Ustroniu Morskim. Kościoły neoromańskie znajdują się w Dygowie, Rymaniu i Rzesznikowie. 9 Dawne kościoły to współcześni świadkowie minionych stuleci, dziejów Ziemi Kołobrzeskiej z wpisanym w nie chrześcijaństwem.

12 Historical Churches of Kołobrzeg District Historical churches are the contemporary witnesses of past centuries, the history of Kołobrzeg Land with Christianity inscribed in it. We know that in 1000 AD bishop Reinbern had a cathedral built in the area of contemporary Budzistowo, where Kołobrzeg used to be located. It might have been a small, stone Romanesque structure, similar to earlier temples in Gniezno, Kraków and Poznań. However, what survived down to our times is St. John s church considered to be the oldest temple in Kołobrzeg-Koszalin diocese as well as the oldest brick structure in Central Pomerania. St Michael s Church in Unieradz was built of fieldstone as a small, single-nave structure with a small, semi-circular, separate chancel. In the 16th century the church was extended by adding a wooden postconstruction tower. The church has preserved its Romanesque character until today. In the basement of the temple wall a big stone can be seen with big mysterious hands on it, most probably a symbol (a coat of arms), of the guild or the master who built the church. A small church in Unieradz is considered the second oldest, after the church in Budzistowo, sacred shrine in Kołobrzeg Land. Thanks to the commitment of local community members, the church has just been restored. The Transfiguration Church in Wrzosowo, which might have been built in the 13th century, rebuilt at the turn of the 15th and 16th centuries in Gothic style belongs to one of the oldest churches. The size of the tower and numerous windows seem to indicate it might have been used for defence purposes. In some Gothic churches parts of millstones can be seen. Including such stones in the walls of buildings was an old Pomeranian custom unique in Poland. Used, cracked millstone was neither to be manhandled nor earmarked for lesser buildings, but handled with utmost reverence as being a symbol of the highest good: the bread. Two timber framed churches must also be mentioned: the Holy Mother, Queen of Poland Church in Gorawino built in 1623 on stone foundation, red brick timber frame. The other church, the church of the Purification of the Holy Mother in Dębica comes from the late 17th century. The final group comprises 19th century churches, most often built in place of older ones. Neo-Gothic temples can be admired in: Charzyno, Korzystno, Ramlewo, Siemyśl, Sarbia and Ustronie Morskie. There are neo-romanesque churches in Dygowo, Rymań and Rzesznikowo. Unieradz

13 Sarbia Kołobrzeg Historische Dorfkirchen im Kreis Kolberg Wir wissen, dass Bischof Reinbern im Jahre 1000 auf dem Gebiet des heutigen Budzistowo / Alt-Kolberg eine Kirche baute. Es handelte sich wahrscheinlich um eine kleine romanische Kirche aus Stein, die den zuvor erbauten Kirchen in Gniezno / Gnesen, Kraków / Krakau und Poznań / Posen ähnlich war. Bis heute ist die Kirche des hl. Johannes des Täufers erhalten geblieben. Sie gilt als die älteste Kirche der Diözese Köslin-Kolberg und das älteste Gebäude aus Ziegel in Mittelpommern. In Unieradz / Neurese befindet sich die kleine einschiffige Kirche des hl. Erzengels Michael, die aus Feldsteinen errichtet wurde. Die Kirche hat einen kleinen nicht abgetrennten halbrund geschlossenen Chor. Im 16. Jahrhundert bekam die Kirche einen Holzturm mit einer Pfeilerkonstruktion. Die Kirche hat bis heute ihren romanischen Charakter. Im unteren Teil der Kirchenwand befindet sich ein eingemauerter Stein mit zwei geheimnisvollen Händen. Wahrscheinlich ist das ein Gemerk der Zunft oder des Meisters, der die Kirche baute. Die Kirche in Unieradz / Neurese gilt nach der Kirche in Budzistowo / Alt-Kolberg als der zweitälteste Sakralbau des Kolberger Landes. Zu den ältesten Sakralbauten gehört die im 13. Jahrhundert gebaute und im 15./16. Jahrhundert umgebaute gotische Kirche der Verklärung Christi in Wrzosowo / Fritzow. Die Größe des Kirchenturms und zahlreiche Fenster zeugen von einer Schutzfunktion in der Vergangenheit. In einigen gotischen Kirchen fallen eingemauerte Fragmente von Mühlensteinen auf. Die Einmauerung von Mühlensteinen in die Kirchenwände war eine alte pommerische Tradition, einzigartig in Polen. Alter, gebrochener Mühlstein konnte weder herumliegen noch indirekt für weiteres Bauen benutzt werden. Er wurde mit Respekt als ein Symbol für das größte Gut, das Brot, behandelt. In dieser Beschreibung dürfen zwei gitterförmige Kirchen nicht weggelassen werden. Die Kirche der Mutter Gottes Königin Polens in Gorawino / Gervin, eine Fachwerkkirche mit Ziegelfüllung wurde 1623 auf einer Steinuntermauerung erbaut. Die andere Kirche, die Kirche der Reinigung Mariä stammt aus dem 17. Jahrhundert und befindet sich in Dębica / Damitz. Die letzte Gruppe der Kirchen stellen Kirchen aus dem 19. Jahrhundert dar, die an der Stelle ihrer Vorgänger errichtet wurden. Neogotische Kirchen können in Charzyno / Garrin, Korzystno / Alt Werder, Ramlewo / Ramelow, Siemyśl / Simötzel, Sarbia / Zarben und Ustronie Morskie / Henkenhagen bewundert werden. Neoromanische Kirchen befinden sich in Dygowo / Degow, Rymań / Roman und Rzesznikowo / Reselkow. 11 Alte Kirchen sind heute Zeugen der vergangener Jahrhunderte, der christlichen Geschichte des Kolberger Landes.

14 Zabudowania pofolwarczne Warto dodać, że niektóre z obiektów gospodarczych, według historyków sztuki przedstawiają większą zabytkową wartość niż pałace. Typowym elementem rolniczego krajobrazu Ziemi Kołobrzeskiej XIX/XX w. były zabudowania byłych folwarków. Na obszarze obecnego powiatu było ich kilkadziesiąt. Budownictwo folwarczne, solidne murowane, wyparło w II połowie XIX w. starą zabudowę szachulcową, często krytą strzechą. Właścicielami folwarków na Ziemi Kołobrzeskiej do 1810 r. byli przedstawiciele rodów szlacheckich zwanych junkrami: Blanckenburgowie, Kleistowie, Boninowie, Braunschweigowie, Romlowie, Kameke, Damitzowie i inni. Po II wojnie światowej większość majątków pofolwarcznych obsadzili Rosjanie traktując je na ogół jako dobro zdobyczne. Następnie na bazie majątków pofolwarcznych utworzono Państwowe Gospodarstwa Rolne, które funkcjonowały do początku lat 90-tych XX w. Budownictwo rezydencjonalne nie jest na tym terenie zbyt okazałe. Wśród istniejących obiektów typu dworskiego tylko niektóre były dworami, czyli pałacami szlacheckimi. Należą do nich dwory w: Kłopotowie, Karkowie, Mołtowie, Budzistowie, Ramlewie, Rymaniu, Skoczowie, Włościborzu i Kamnicy. Pozostałe obiekty tego typu to przeważnie skromne, parterowe, rzadziej dwukondygnacyjne, domy często jako siedziby dzierżawców, zarządców, z niewielkimi założeniami parkowymi, jak np. dwory w: Białokurach, Drzonowie, Drozdowie, Myślinie, Głowaczewie, Piotrowicach, Pobłociu Wielkim, Rzesznikowie i Świeciu Kołobrzeskim. Pałace budowano w modnym wówczas stylu historyzmu, w którym wysoko ceniono sobie kopiowanie historycznych stylów. W Budzistowie znajdują się dwa pałace, pierwszy z przełomu XIX/XX w. to tzw. Pałac Myśliwski został zbudowany w stylu eklektycznym, drugi wzniesiony w latach siedemdziesiątych XIX w. w stylu historyzmu neogotyku i neorenesansu. Pałace z końca XIX w. w Kamnicy i Mołotowie reprezentują piękny neoklasycyzm, natomiast pałac w Ramlewie z 1894 r. to książkowy przykład neobaroku. Neogotyk z domieszką renesansu reprezentuje pałac we Włościborzu. Szczególnie okazale wygląda pałac w Kłopotowie wybudowany w 1911 r. przez Hasso von Wedla w stylu eklektycznym z przewagą secesji. Pałac sprawia wrażenie bajkowego zamku. Okazała budowla złożona z wielu, różnej wielkości i kształtu elementów architektonicznych zwieńczonych dachami i wieżyczkami. Przednią fasadę pałacu przyozdabia herb Wedlów koło słoneczne, a po jego bokach dwaj rycerze Wedlowie, którzy składają mu hołd. Warto też zwrócić uwagę na zabudowę pofolwarczną. Obory i stodoły zostały zbudowane na planie wydłużonego prostokąta, najczęściej jako dwukondygnacyjne, z wieloma wjazdami i kryte dachami dwuspadowymi. Obiekty gospodarcze budowano w stylu neogotyckim i neoromańskim, bądź łączono te dwa style razem. Warto dodać, że niektóre z obiektów gospodarczych, według historyków sztuki przedstawiają większą zabytkową wartość niż pałace. W Kłopotowie obora z 1865 r. zbudowana w stylu neogotyckim nazywana jest katedrą owczą. Obiekt posiada bogatą dekorację w formie fryzów, rozet, sterczyn oraz schodkowe szczyty. Kłopotowo 12

15 Ramlewo Budzistowo Post-manor buildings Manor buildings were, and in some cases still are, a typical element of the agricultural landscape of Kołobrzeg Land of the 19th and the 20th centuries. In the area of today s district there were a dozen or so of them. Manor buildings of solid brick structure replaced timber framed often thatched ones. The landed gentry, also called Junker, were the owners of land until 1810: the Blanckenburgs, the Kleists, the Bonins, the Braunschweigs, the Romlows, the Kamekes, the Damitzows and others. After World War II most manors were taken over by the Russians and treated by them as spoils of war. Next, State Farms were established in place of post-manors; they operated until the beginning of the 1990s. Residence buildings in this area are not particularly grand. Only some of the buildings were proper manors, or mansions. Examples of these can be seen in Kłopotów, Karków, Mołtów, Budzistowo, Ramlewo, Rymań, Skoczów, Włościbórz and Kamnica. Other buildings of the type are mostly modest, one-floor, rarely two-floor houses, most often leaseholders or stewards ones with small gardens, such as manors in: Białokury, Drzonowo, Drozdowo, Myślin, Głowaczewo, Piotrowice, Pobłocie Wielkie, Rzesznikowo and Świecie Kołobrzeskie. Mansions built at the time followed the then fashionable historic style, as that tendency was highly praised at the time. There are two palaces in Budzistowo: the fist, the so called Hunting Lodge constructed in eclectic style dates to the turn of the 19th and the 20th centuries and the latter, built in the 1870s in historic style combining neo-gothic and neo-romanesque. Mansions of the late 19th century in Kamnica and Mołotów represent a beautiful neo-classical style while the mansion in Ramlewo of 1894 is a classic example of neo-baroque style. The mansion in Włościbórz is an example of neo-gothic with some traces of Romanesque style. Particularly grandiose is the mansion in Kłopotów built in 1911 by Hasso von Wedl in eclectic style with vivid traces of Art Nouveau. The mansion gives the impression of a fairly-tale castle. The grandiose structure consists of numerous architectural elements of a variety of shapes and sizes topped with a helm spire. The front façade of the mansion is adorned with the coat of arms of the Wendles: a solar circle with two Wendle knights paying tribute to it. The post-manor buildings are also worth mentioning. Barns and cowsheds were built on a plan of extended rectangle, mostly two-floor ones with numerous doors and covered with a gable roof. Farm buildings were built in neo-gothic and neo- Romanesque styles or a combination of the two. The building material used was brick or split rock. Buildings of this type can be seen in e.g. Kamień Rymański, Rymań and Pustary. Some of the buildings are either in whole or in their upper part timber frame structures, such as the ones in Trzynik, Kiełpino and Gorawino. It is interesting that in the opinion of historians some of the farm buildings are of higher historic value than the mansions themselves. The cowshed in Kłopotów of 1865 in neo-gothic style is called the sheep cathedral. The building boasts rich ornaments in the form of friezes, rose windows, pinnacles and crow-stepped gables. 13 It is interesting that in the opinion of historians some of the farm buildings are of higher historic value than the mansions themselves.

16 Herrenhäuser Bemerkenswert ist, dass einige Wirtschaftsgebäude den Kunsthistorikern zufolge einen größeren historischen Wert als die Herrenhäuser haben. Typisches Merkmal der agrarischen Landschaft des Kolberger Landes im 19./20. Jahrhundert waren ehemalige Herrenhäuser. Auf dem Gebiet des heutigen Kreises Kolberg gab es mehrere Dutzend Herrenhäuser. Solide, gemauerte Herrenhäuser verdrängten in der zweiten Hälfte des 19. Jahrhunderts alte Fachwerkhäuser, die oft mit Stroh bedeckt waren. Die Herrenhäuser waren im Kolberger Land bis 1810 in den Händen der Vertreter der Adelsfamilien, der Junker. Sie gehörten den Familien Blanckenburg, Kleis, Bonin, Braunschweig, Romelow, Kameke, Damitz und anderen. Nach dem Zweiten Weltkrieg wurden die Herrenhäuser von Russen besetzt, die als Kriegsbeute betrachtet wurden. Auf der Grundlage der Höfe wurden staatliche landwirtschaftliche Produktionsgenossenschaften gegründet, die bis Anfang der 90-Jahre des 20. Jahrhunderts tätig waren. Residenzgebäude sind auf diesen Gebieten nicht so imposant. Unter den bestehenden Höfen waren nur einige Herrenhäuser. Dazu gehören Herrenhäuser in: Kłopotowo / Klaptow, Karkowo / Karkow, Mołtowo / Moltow, Budzistowo / Kolberg-Altstadt, Ramlewo / Ramelow, Rymań / Roman, Skoczów / Schötzow, Włoscibórz / Lustebuhr und Kamnica / Kamnitz. Weitere Objekte dieser Art sind bescheiden, in der Regel mit einem Geschoss, seltener mit zwei Geschossen. Sie waren häufig der Sitz von Pächtern, Verwaltern und hatten kleinere Parkanlagen, wie zum Beispiel Häuser in Białokury / Baldekow, Drzonowo / Drenow, Drozdowo / Drosedow, Myślino / Moitzlin, Głowaczewo / Papenhagen, Piotrowice / Peterfitz, Pobłocie Wielkie, Groß Pobloth, Rzesznikowo / Reselkow und Świecie Kołobrzeskie / Schwedt. Die Häuser wurden im damals modischen Stil des Historismus gebaut, wo historische Stile kopiert wurden. In Budzistowo / Alt-Kolberg stehen zwei Herrenhäuser. Das eine aus dem 19./20. Jahrhundert, das sogenannte Jägerhaus, wurde im eklektischen Stil und das andere aus den 70-er Jahren des 19. Jahrhunderts im Stil des Historismus, der Neogotik und der Neorenaissance errichtet. Die Herrenhäuser in Kamnica / Kamnitz und Mołtowo / Moltow aus dem 19. Jahrhundert sind Vertreter des schönen Neoklassizismus und das Herrenhaus in Ramlewo / Ramelow aus dem Jahr 1894 ist ein Musterbeispiel des Neobarocks. Neogotik mit Elementen der Renaissance vertritt das Herrenhaus in Włoscibórz / Lustebuhr. Besonders imposant sieht das 1911 von Hasso von Wedel erbaute eklektische Herrenhaus aus, in dem Sezessionsstil überwiegend ist. Das Herrenhaus wirkt wie ein Schloss aus einem Märchen. Ein stattliches Gebäude mit vielen Elementen unterschiedlicher Größe und Form ist mit Dächern bedeckt und hat viele Türme. Die vordere Fassade des Hauses verziert das Wappen der Familie Wedel - das Sonnenrad mit zwei Rittern an dessen Seiten, die dem Sonnenrad Huldigung darbieten. Die Aufmerksamkeit verdienen andere Objekte des Vorwerks. Ställe und Scheunen wurden auf rechteckigem Grundriss erbaut, hatten meistens zwei Geschosse, mehrere Einfahrten und einen Satteldach. Wirtschaftsgebäude wurden im neogotischen oder neoromanischen Stil gebaut. Beide Stile wurden auch miteinander verbunden. Bemerkenswert ist, dass einige Wirtschaftsgebäude den Kunsthistorikern zufolge einen größeren historischen Wert als die Herrenhäuser haben. Der 1865 in Kłopotowo / Klaptow im neogotischen Stil erbaute Stall wird Schafstall genannt. Das Gebäude verfügt über eine reiche Verzierung: Friesen, Rosetten, Pinakel und Treppengiebel. Rusowo 14

17 Zabytki architektury ogrodniczej Parki podworskie, które znajdują się na terenie powiatu kołobrzeskiego, w większości wpisane są do rejestru Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Ogółem znajduje się tu 27 zabytkowych wiejskich założeń parkowych, najwięcej bo aż dziesięcioma parkami szczyci się gmina Gościno. Parki zakładane były w XIX w., czyli w okresie gdy modne były kompozycje przestrzenne wzorowane na wolnej przyrodzie, dominują naturalne formy w stylu krajobrazowym tzw. angielskim. Najcenniejszy z parków znajduje się w Rusowie, założony został w ii połowie XIX w. przez pochodzącą ze Szwecji Charlottę Sophie Henriettę, żonę Ernesta Schredera. Projektantem parku był Peter Joseph Lenn e, pruski ogrodnik i architekt krajobrazu, który był autorem tak znanych projektów jak np. park pałacowy Sanssouci w Poczdamie, czy ogrodów Tirgarten w Berlinie. Warto też wspomnieć o parku podworskim w Kłopotowie. W 1919 r. przebywał tu zaprzyjaźniony z rodziną von Wedel ówczesnych właścicieli majątku, feldmarszałek Paul von Hindenburg. Na pamiątkę swojego pobytu posadził w parku dąb. Ogółem w powiecie kołobrzeskim mamy około 400 zabytkowych drzew zwanych pomnikami przyrody ożywionej. W Lesie Kołobrzeskim (gm. Ustronie Morskie) rośnie najstarszy dąb w Polsce Bolesław. Wiek drzewa na podstawie przeprowadzonych badań dendrologicznych w 2000 r. został ustalony na 800 lat. Jego obwód wynosi 691 cm, a wysokość 30 m. Drugi z dębów rosnący w tym samym lesie nosi imię księcia Gryfity Warcisława III, suzerena Ziemi Kołobrzeskiej, za którego sprawą Kołobrzeg w 1255 r. otrzymał prawa miejskie. Mierzy w obwodzie 720 cm, wysoki jest na 37 m, a jego wiek oceniono na 640 lat, co plasuje go na piątej pozycji w rankingu najstarszych dębów w Polsce. Przy drodze dojazdowej do jeziora Popiel rośnie 500-letni dąb o obwodzie 680 cm. Drzewo upamiętnia najwybitniejszego władcę Pomorza Zachodniego księcia Bogusława X, którego Rusowo już za życia zwano Wielkim. Czwarty z zabytkowych dębów rośnie przy gotyckim kościółku w Kłopotowie i ma 600 lat. Imię nadano mu dla uczczenia księcia Barnima I, zwanego Dobrym. Dęby z Lasu Kołobrzeskiego mają swoją legendę: Zdarzyło się to w 1000 r., kiedy na piastowskim tronie zasiadał Bolesław Chrobry,, który podczas objazdu pomorskich rodów postanowił odwiedzić przyjaciela w Kołobrzegu. Kiedy tu przebywał, doniesiono mu, że w Lesie Kołobrzeskim widziano potężnego niedźwiedzia. Książę lubił łowy więci ruszył na polowanie. Wkróce zobaczyl pędżącego zwierza. Dobył myśliwskiej włóczni, której drzewce było dębowe, a ostrze ze szczerego złota. Rzucił nią w kierunku kudłatej bestii, broń w połowie drogi do celu zastygła w bezruchu, jakby tajemnicza siła ją pochwyciła, następnie wykonała gwałtowny zwrot ostrzem ku ziemi i wbiła się w nią. A niedźwiedź już go nie było; zaszył się w kniejach i nikt już go więcej nie zobaczył. Książę próbował wyciągnąć włócznię z ziemi. Jakież musiało być jego zdziwienie, kiedy okazało się że gdy ją ciągnął, ta wchodziła coraz głębiej w grunt. Władca zrozumiał, że to znak z niebios, pozostawił włócznię na miejscu. Dokładnie po 200 latach od tamtego zdarzenia ze złotego ostrza włóczni wyrosły korzenie, a jej drzewce zazieleniły się listowiem. Tak właśnie w 1200 r. zaczął rosnąć Bolesław. W Kołobrzegu znajdują się trzy zabytki architektury ogrodniczej, są wspaniałymi założeniami ogrodowo-parkowymi o cechach parków krajobrazowych. Zostały zaprojektowane przez ogrodnika miejskiego dr Heinricha Martensa ( ): Park im. Stefana Żeromskiego wcześniej Strandpark (Park Plażowy) o długości ponad 2 km, Park im. Aleksandra Fredry, jego poprzednia nazwa to Wolfsbergpark (Park na Wilczym Wzgórzu) i położony we wschodniej części miasta Park im. Jedności Narodowej, niegdyś nosił nazwę Die Maikuhle (Załęże). Najcenniejszy z parków znajduje się w Rusowie, projektant parku był autorem tak znanych projektów jak np. park pałacowy Sanssouci w Poczdamie, czy ogrodów Tirgarten w Berlinie. 15

18 The most precious of these parks is in Rusowo, the garden was designed by Peter Joseph Lenn, a Prussian gardener and landscape architect, who also designed such well-known parks as Sanssouci gardens in Potsdam or Tiergarten in Berlin. Historic Gardens Post-manor parks that can be seen in Kołobrzeg district are in their majority mostly entered on the list kept by the Voivode Historic Buildings Conservator. There is a total of 27 historic country parks, of which the most, while as many as 10, are located in commune Gościno. Parks were laid out in the 19th century, which is in the period when spatial arrangements referred to a type of natural-appearing large-scale landscape garden with its origins in the so called English landscape gardens. The most precious of these parks is in Rusowo: it was laid out in the second half of the 19th century by Charlotta Sophie Henrietta, who came from Sweden, the wife of Ernest Schreder. The garden was designed by Peter Joseph Lenn, a Prussian gardener and landscape architect, who also designed such well-known parks as Sanssouci gardens in Potsdam or Tiergarten in Berlin. The post-manor park in Kłopotów is also worth mentioning. Field Marshall Paul von Hindenburg, a friend of the owners of the manor at that time, the von Wedels, stayed here in He planted a tree, an oak in memory of the event. There is a total of 400 historic trees in Kołobrzeg district, which are called historic plants. In Kołobrzeg Forest (commune Ustronie Morskie) there is the oldest oak in Poland, Bolesław. On the basis of dendrological findings carried out in 2000 the tree was estimated to be 800 years old. It measures 691 centimetres in circumference and is 30 m high. The other of the oaks growing in the same wood was named after duke Warcisław III of the House of Pomerania, the overlord of Kołobrzeg Land thanks to whom Kołobrzeg was granted a charter in It measures 720 centimetres in circumference, 37 meters in height and is estimated to be 640 years old, which makes it the fifth oldest oak in Poland. Next to the access road to Popiel Lake there is a 500-year old oak measuring 680 centimetres in circumference. The tree commemorates the most distinguished ruler of 16 Kłopotowo Western Pomerania, who already during his reign was called the Great. The forth of historic oaks grows next to the Gothic church in Kłopotów and is 600 years old. It was named after duke Barnim I, called the Merciful. The oaks growing in Kołobrzeg Forest are the subject of legend: It all happened in 1000 AD, when Boleslaus I the Brave was on the throne. While making the round of his land he decided to visit his friend in Kołobrzeg. During his stay here he was told that a huge bear had been seen in Kołobrzeg Forest. The prince enjoyed hunting, and hunting bears in particular. On the following day, at the crack of dawn he set off. Suddenly he saw a bear heading straight at him. He took out his spear with an oak shaft and a head of pure gold. He threw it at the shaggy beast, but the spear came to a halt half way as if it had been grabbed by some mysterious power and then it made a sudden shift downwards and stuck deep into the ground. And the bear just made itsef scarce: hid in the forest and nobody saw it since. The prince was trying to take the spear out of the ground. What a surprise he must have had discovering that the more he pulled, the deeper it got into the ground. The ruler understood it must have been ordained by heaven and left the spear where it was. It was exactly 200 years later that roots sprouted out of the gold blade and the shaft covered with leaves. And so Boleslaw started to grow in There are three historical gardens in Kołobrzeg, being a magnificent example of gardens showing landscape garden features: They were designed by the town gardener Dr Heinrich Martens ( ): Stefan Żeromski Park, the former Strandpark (Beach Park) over 2-kilometre long. Next, Aleksander Fredro Park, former Wolfsbergpark (Woolf Hill Park) and, located in eastern part of the town, Jedności Narodowej Park, former Die Maikuhle.

19 Denkmäler der Gartenarchitektur Die meisten alten Parks, die sich im Kreis Kolberg befinden, wurden ins Denkmalregister eingetragen. Insgesamt befinden sich hier 27 historische Dorfparkanlagen. Die meisten Parkanlagen (zehn) befinden sich in der Gemeinde Gościno / Groß Jestin. Die Parks wurden im 19. Jahrhundert angelegt, als in Mode Kompositionen waren, die zum Muster freie Natur nahmen. Es überwogen Formen im landschaftlichen, in dem sogenannten englischen Stil. Der wertvollste Park wurde in der zweiten Hälfte des 19. Jahrhunderts in Rusowo / Rützow von der aus Schweden stammenden Ehefrau von Ernest Schreder, Charlotte Sophie Henriette errichtet. Der Garten wurde von Peter Joseph Lenn e, dem preußischen Gärtner und Landschaftsarchitekten projektiert. Zu seinen anderen Projekten gehören zum Beispiel der Schlosspark Sanssouci in Potsdam und der Tiergarten in Berlin. Erwähnenswert ist auch der Park in Kłopotowo / Klaptow. Im Jahre 1919 verweilte hier der mit der Familie von Wedel, der damaligen Besitzer des Herrenhauses, befreundete Feldmarschall Paul von Hindenburg. Zur Erinnerung an seinen Aufenthalt pflanzte er eine Eiche. Im Kreis Kolberg befinden sich insgesamt circa 400 historische Bäume, die als Denkmäler der lebendigen Natur bezeichnet werden. Im Kolberger Wald (Gemeinde Ustronie Morskie / Henkenhagen) steht Boleslaw, die älteste Eiche in Polen. Das Alter des Baumes wurde aufgrund der dendrologischen Untersuchungen im Jahre 2000 auf 800 Jahre bestimmt. Sein Umfang beträgt 691 cm und seine Höhe 30 m. Die zweite Eiche, die in demselben Wald steht trägt den Namen des Herzogs Wartislaw III., von dem Kolberg 1255 lübisches Stadtrecht erhielt. Die Eiche hat einen Umfang von 720 cm, eine Größe von 37 m. Sie ist 640 Jahre alt und ist die fünftgrößte Eiche in Polen. Am Weg, der zum Popiel-See führt, steht eine 500 Jahre alte Eiche mit einem Umfang von 680 cm. Der Baum erinnert an den größten Herrscher von Westpommern, Boguslaw X., der schon zu seinen Lebzeiten als der Große bezeichnet wurde. Die vierte historische Eiche steht an der gotischen Kirche in Kłopotowo / Klaptow und ist 600 Jahre alt. Sie trägt den Namen des Herzogs Bernim I. der als der Gute bezeichnet wurde. Die Eichen im Kolberger Wald haben ihre Legende: Es war im Jahre 1000, als der Piast Boleslaw der Tapfere regierte. Er beschloss seinen Freund in Kolberg zu besuchen. Als er hier war, wurde im erzählt, dass man im Kolberger Wald einen großen Bären gesehen hatte. Der Herzog jagte gern und ging auf die Jagd. Plötzlich sah er den rasenden Bären. Er nahm seinen Speer, dessen Stab aus Eiche und Spitze aus Gold war. Er warf mit dem Speer auf das Tier. Die Waffe machte auf dem halben Weg halt, als ob geheimnisvolle Kräfte im Spiel gewesen wären, sie drehte sich und schlug mit der Spitze in die Erde ein. Und der Bär machte sich davon, versteckte sich im Wald und wurde nie mehr gesehen. Der Herzog versuchte den Speer aus der Erde zu ziehen. Seine Verwunderung war sehr groß. Je mehr er an dem Speer zog, desto tiefer kam er in den Boden. Der Herrscher verstand das als ein Zeichen und ließ den Speer im Boden. Genau nach 200 Jahren schlug die goldene Speerspitze Wurzeln und der Stab bekam grüne Blätter. So begann die Eiche Bolesław im Jahre 1200 zu wachsen. In Kolberg befinden sich drei Denkmäler der Gartenarchitektur. Es handelt sich um wunderbare Garten- und Parkanlagen im landschaftlichen Stil. Sie wurden vom städtischen Gärtner, Dr. Heinrich Martens ( ) projektiert: der Park von Stefan Zeromski, damals Strandpark mit einer Länge von 2 km, Park von Aleksander Fredry, damals Wolfsbergpark und der im östlichen Teil der Stadt Park Jedności Narodowej, damals Die Maikuhle. Rzesznikowo Der wertvollste Park wurde in der zweiten Hälfte des 19. Jahrhunderts in Rusowo / Rützow errichtet. Der Garten wurde von Peter Joseph Lenn e, dem preußischen Gärtner und Landschaftsarchitekten projektiert. Zu seinen anderen Projekten gehören zum Beispiel der Schlosspark Sanssouci in Potsdam und der Tiergarten in Berlin.

20 Warto nadmienić, że już w latach 1807/08 w Dźwirzynie kąpieli morskich zażywał feldmarszałek Gebhard von Blücher, późniejszy zwycięzca spod Waterloo, a w 1842 r. Otto von Bismarck przyszły kanclerz II Rzeszy. Różne historyczne oblicza powiatu W wielu wsiach powiatu kołobrzeskiego zachowały się zagrody zbudowane z cegły palonej (pruski mur), które świadczą o regionalnej tożsamości w architekturze. Niektóre z nich posiadają formę czworoboku (najwięcej w Rusowie i Sarbii). Od frontu (drogi) znajduje się stodoła z wjazdem na podwórze. Za stodołą jest budynek mieszkalny, a po bokach zabudowania gospodarcze. Warto w tym miejscu nadmienić, że na obszarze powiatu zachowały się konstrukcje budynków wypełnione drążkami okręconymi powrósłami słomianymi i obrzucone gliną (budownictwo szachulcowe). Najokazalszy obiekt ryglowy znajduje się w Gościnie, zbudowano go na początku XX w. z przeznaczeniem na szpital z inicjatywy ówczesnej dziedziczki folwarku z Mołtowa pani von Braunschweig. W Grzybowie przy ul. Nadmorskiej 90 stoi najstarszy budynek we wsi, zbudowany według wzorów holenderskich, zapewne w pierwszej połowie Various Historic Profiles of the District Red brick timber framed homesteads that survived down to our times testify regional identity in architecture. Some of the homesteads are built on a square plan (most of them in Rusowo and Sarbia). To the front there is a barn with door leading to the yard. Behind the barn there is a house and farm buildings on the sides. It is worth noting that some half-timbered houses can still be seen in the district: framed structures of heavy timber are filled in not with brick, but with rods wrapped with straw ropes and covered with clay (Fachwerk). The most impressive half-timbered building can be seen in Gościno; built in the early 20th century at the initiative of the heiress to a mansion, lady von Braunschwieg, was to house a hospital. The oldest building in the village of Grzybowo is located at ulica Nadmorska 90; it could have been built in the first half of the 19th century following Gorawino XIX w. Zachowany budynek pozwala przypuszczać, że jednymi z pierwszych osadników w Grzybowie byli ściągani na Pomorze Zachodnie specjaliści od melioracji Holendrzy. Na początku drugiej połowy XIX w., podobnie jako to miało miejsce w innych wsiach nadmorskich: Dźwirzyno i Ustronie Morskie, z osady rolniczo-rybackiej przekształciło się w nadmorskie wczasowisko. Nieco później, bo na początku XX w., kurortami nadmorskimi stają się też: Grzybowo, Sianożęty oraz Bagicz. Warto nadmienić, że już w latach 1807/08 w Dźwirzynie kąpieli morskich zażywał feldmarszałek Gebhard von Blücher, późniejszy zwycięzca spod Waterloo, a w 1842 r. Otto von Bismarck przyszły kanclerz II Rzeszy. W Ustroniu Morskim przed wojną działała rozlewnia wody morskiej, którą poddawano filtrowaniu, a następnie butelkowano. Ponadto produkowano tu mączkę z muszelek morskich. Dutch patterns. The preserved building makes us suppose that the Dutch, experts in land reclamation, could have been one of the first settlers in Western Pomerania. In mid 19th century Dźwirzyno and Ustronie Morskie, just like other fishing villages, developed from farm and fishing settlements into seaside resorts. A bit later, just at the beginning of the 20th century Grzybowo, Sanożęty and Bagicz turned into seaside resorts as well. It is worth noting that Field Marshall Gebhard von Blücher, the future winner of Waterloo, came to Dźwirzyno to bathe in the sea in the years 1807/08 and in 1842 the place was visited by Otto von Bismarck, the future chancellor of the Second Reich. Before World War II there was a sea water bottling plant in Ustronie Morskie. Moreover, flour was made from sea shells. 18