SOŁECTWA GMINY DREZDENKO PRZEWODNIK PRZYRODNICZO-TURYSTYCZNY

Transkrypt

1

2 SOŁECTWA GMINY DREZDENKO PRZEWODNIK PRZYRODNICZO-TURYSTYCZNY Drezdenko 2014

3 WYDAWCA Urząd Miejski w Drezdenku ul. Warszawska Drezdenko WSPÓŁPRACA Muzeum Puszczy Drawskiej i Noteckiej im. F. Grasia w Drezdenku TŁUMACZENIA Anna Drapińska - język niemiecki Natalia Nazar - język angielski FOTOGRAFIE Maciej Kurłowicz Michał Głębocki Marcin Tomczak Dariusz Bógdał SKŁAD, ŁAMANIE, DRUK Omega reklama, Niegosław, ul. Niegosławska 1a, Drezdenko NAKŁAD 2000 sztuk DATA WYDANIA 2014 ISBN

4 Spis treści Wstęp, Introduction, Das Vorwort... 4 Bagniewo... 8 Czartowo... 9 Drawiny Drezdenko Goszczanowiec Goszczanowo Goszczanówko Gościm Górzyska Grotów Karwin Kijów Klesno Kosin Lipno Lubiatów Lubiewo Marzenin Modropole Niegosław Osów Przeborowo Rąpin Stare Bielice Trzebicz Trzebicz Nowy Zagórze Zielątkowo... 94

5 Wstęp Zazwyczaj bywa tak, że opisując Gminę Drezdenko zaczyna się od jej położenia. Mowa jest wówczas o pradolinie (Toruńsko Eberswaldzkiej), kotlinie (Gorzowskiej) i dolinie (Noteci). Czy oficjalne nazewnictwo jest istotne? Czy może lepiej skorzystać z pomocy dobrego wujka Googla i przyjrzeć się temu miejscu? Jak na przysłowiowej dłoni widać, że w gminie występują trzy, równoleżnikowo usytuowane pasy krajobrazu przyrodniczego. Na północy zwarty obszar lasów Puszczy Drawskiej. W części środkowej Noteć w otoczeniu łąk i pól. Na południu znowu las, choć nieco różniący się od północnego sąsiada. To Puszcza Notecka. W każdej z części, wody: rzeka, rzeczki, jeziora, jeziorka i stawy. A pośród tego krajobrazu bogactwo życia we wszelkich aspektach. Dużo zwierząt w tym gatunki chronione, ogrom ptactwa, które można do woli podglądać i wielka rozmaitość roślin. W tych zaś okolicznościach przyrody, wsie a w nich ludzie, przyjaźni i życzliwi, o czym nie omieszkała wspomnieć większość indagowanych przez nas sołtysów. To właśnie ludzie, przez stulecia tworzyli tutejszy krajobraz kulturowy, który w połączeniu z przyrodniczym tworzy malowniczą mieszankę. Ta zaś stanowi o atrakcyjności ziemi zwanej drezdenecką. Gdybyśmy tak, określając rzecz w nowomowie, mieli wygenerować produkt turystyczny, to najpewniej mielibyśmy z tym niemały kłopot. Brakuje tutaj rozbudowanej bazy turystycznej i opracowanej pod gust większości wypoczywających oferty, zawierającej rozmaite formy spędzania czasu. Gmina Drezdenko to teren dla lubiących wypoczywać w samotności albo niewielkiej grupie. I w spokoju oczywiście. Nie ma tu hoteli, dyskotek i klubów. Jest natomiast mnóstwo miejsc, które trzeba samemu odkryć, co też może wielu osobom sprawić przyjemność. Można tutaj wędrować przez wiele godzin po lasach i łąkach, i nie spotkać nikogo; co w dzisiejszych czasach jest już rzadkością. Bardzo prawdopodobne jest, że prędzej czy później dotrze się nad brzeg jakiejś wody, w której będzie można się ochłodzić. Bez skrępowania, nawet, jeśli nie ma się stosownego stroju. Reasumując: dużo tu przestrzeni do wędrówek i sporo wody, którą można wykorzystać na różne sposoby. Można pływać w niej, pływać po niej i oczywiście łowić w niej ryby. Gdybyśmy te atuty próbowali przełożyć na wspomniany powyżej produkt, to musielibyśmy wskazać grupę docelową, do której jest kierowany. W nowomowie: komu jest dedykowany. Po głębszym zastanowieniu można dojść do wniosku, że obszar wokół Drezdenka jest idealnym miejscem dla wędkarzy i ich, lubiących spacery, żon. Zmęczeni oglądaniem przyrody i łowieniem ryb, a dociekliwi, mogą przyjrzeć się krajobrazowi kulturowemu. Po pierwsze wejść w interpersonalny (jak to uroczo brzmi) kontakt z mieszkańcami. Po drugie poszukać śladów po dawnych mieszkańcach. Bo jesteśmy na terenach, których przynależność państwowa zmieniła się po 1945 roku. Pomimo wieloletnich działań mających na celu zatarcie śladów po poprzednikach, dowody ich życia tutaj są wciąż widoczne, a ostatnimi czasy zaczyna się nawet o nie dbać. We wsiach, po których w dalszej części spróbujemy Państwa oprowadzić, pozostało jeszcze sporo pamiątek z przeszłości. A i poza wsiami znajdują się rzeczy dziwne i ciekawe. W kilku miejscach gminy znaleźć można pozostałości obiektów o charakterze militarnym, które tworzyły dawniej umocnienia Pozycji Pomorskiej a w bliskim sąsiedztwie Drezdenka fragmenty wysadzonego jazu na Noteci. Gdyby nie wojenna działalność Armii Czerwonej i powojenna Ludowego Wojska Polskiego, wszyscy miłośnicy militariów mieliby tu, co oglądać, a gmina miałaby gotowy, atrakcyjny produkt turystyczny. Tak, czy inaczej, zbierając grzyby można w lasach natknąć się na fragmenty schronów bojowych, pozostałości rowów przeciwpancernych i okopów. Ich szczątki i ślady można znaleźć zarówno w północnej jak i w południowej części gminy. W lasach na południu czeka na grzybiarzy najnowocześniejszy element drezdeneckiego krajobrazu kulturowego a raczej industrialnego kopalnia ropy naftowej i gazu, usytuowana na pograniczu sołectw Grotów i Lubiatów. Stanowi taki nasz lokalny Teksas, skrojony na miarę naszych potrzeb i możliwości lub odpowiadający żywotnym potrzebom społeczeństwa jak powiedziałby jeden z bohaterów, jednej z kultowych komedii. Z jej istnienia wynika wymierny efekt w postaci gotówki z podatków. Budzi też ona skojarzenia, no może trochę 4

6 naciągane skojarzenia, z pewną legendą. Legenda dotyczy Lubiatowa. I w skrócie przedstawia się mniej więcej tak: onegdaj rycerz Dobiesław, polując w tutejszych lasach zasłabł i spadł z konia. Strudzony i zdezorientowany ostatkiem sił zwrócił się o pomoc do Światowida, którego posąg zauważył w lesie. Gdy po raz kolejny otworzył zmęczone oczy, zobaczył, że wyrósł obok niego ogromny grzyb. Kiedy oderwał z niego kawałek i zjadł, zmęczenie i niemoc ustąpiły. Po powrocie do domu powiedział o grzybie innym. Grzyb nazwano lubiatką i podzielono się nim sprawiedliwie. Wykarmił i uleczył wiele osób, a na jego pamiątkę, osadę, która przy nim wyrosła, nazwano Lubiatowem. Kopalnia jest trochę jak ten legendarny grzyb. Przez jakieś 25 lat, bo na tyle szacuje się tutejsze złoża, będzie zasilała budżet gminy. I tylko tyle tytułem wstępu. Introduction It usually happens that describing Drezdenko commune, we start from its position. Hence we talk about proglacial stream valley (Toruńsko-Eberswaldzka), hollow (Gorzowska) and valley (Noteć). Is the official terminology crucial? Or might it better to use help from good Uncle Google and look at this place? It can be seen on a proverbial hand that in the commune there are three latitudinal strips of natural landscape. In the North there is a dense area of Puszcza Drawska forests. There is Noteć river in the middle part surrounded by meadows and fields. Again, there is forest in the South but a little bit different from its North neighbour. This is Puszcza Notecka. There is water in each part of those mentioned: rivers, rivulets, lakes, small lakes and ponds. Among this landscape there is richness of life in every aspects. There are lots of animals - among of them there are protected species, plenty of birds which can be watched at will and many of various plants. In those nature circumstances one can find villages and people living there with their friendship and kindness what many asked village administrators mentioned. People have been creating this cultural scenery for ages, which connected with the natural one creates picturesque mixture. Such mixture makes this place attractive known as Drezdenko. If we wanted to generate tourist s product, we would definitely have a problem. There is a lack of developed tourist base and elaborated offer matching to most tourists and including various forms of entertainment. Drezdenko commune is a place for people who like spending their time alone or in a small group and in peace of course. There are no hotels, discos or clubs here. On the hand there are lots of places to be discovered which may bring many people lots of pleasure. Here, you can ramble forests and meadows for hours and encounter nobody, which nowadays is rare. It is highly probable that sooner or later you will reach a bank river in which you can cool. Without being embarrassed, even if you do not have appropriate attire. Summing up: there is lots of space to wander and plenty of water which can be used in different ways. You can swim in and on it and fish of course. If we tried to translate these advantages to the above-mentioned product, we would have to identify the target group to which it is headed. In newspeak: to whom it is dedicated. After further reflection we can come to the conclusion that the area around Drezdenko is a perfect place for fishermen and their, fond of walks, wives. Those who are tired of watching nature and fishing but curious, can take a look at cultural scenery. At first get into interpersonal (how lovely it sounds) contact with inhabitants. Secondly, look for trails of former inhabitants. We are on the grounds which nationality changed after Besides long-term actions aimed to cover predecessors tracks, their life proves are still seen but recently they have been neglected. In villages, in which we will try to show you round, there are plenty of souvenirs from the past. Moreover you can find things strange and interesting outside them. In some places of the commune some remaining military objects can be found which were used to strengthen Pozycja Pomorska and in the nearest neighbourhood of Drezdenko you will find pieces of a blown weir on Noteć. If it had not been for Red Army s war activities and People s Army of Poland s post-war activities, all fans of military would have observed some things and the commune would have a ready-made 5

7 and attractive tourist product. Nevertheless, while picking up mushrooms you can encounter some pieces of combat shelters, leavings of anti-tank ditches and trenches. Their fragments and traces can be found in the North part of the commune and South as well. In forests located in the South there is a modern element of Drezdenko s cultural scenery, or rather industrial waiting for mushroom pickers - crude oil and gas mine, situated on borderland of Grotów and Lubiatów village councils. It is like our local Texas, tailored to meet our needs and opportunities or corresponding to the vital needs of the community - as one of cult comedy characters would say. Its existence results from measurable effect in form of cash from taxes. It also calls up associations, maybe a little stretched associations, with a legend. The legend concerns Lubiatów. To cut the long story short it sounds more less this way: the other day knight Dobiesław, hunting in these forests fainted and fell off his horse. Prostrated and confused on his last legs turned for help to Światowid whose statue he noticed in the wood. When he opened his tired eyes one more time he saw a mushroom grown next to him. When he tore a piece of it and ate it, tiredness and weakness went away. After returning home he told about this different mushroom. It was named Lubiatka and it was divided fairly. It fed and healed many people and to commemorate it, the settlement which grew up nearby was called Lubiatowo. The mine is like this mushroom. For around 25 years, as these deposits are estimated to last, it is going to support the commune budget. Das Vorwort Immer wenn man die Gemeinde Drezdenko beschreibt, fängt man mit der Beschreibung ihrer Lage an. Damals ist die Rede vom Urstromtal Thorn-Eberswalde, Landsberger Talkessel und vom Tal der Netze. Man muss sich eine Frage stellen, ob eine amtliche Namenkunde wesentlich ist. Vielleicht soll man den Onkel,,Google um die Hilfe bitten, der uns dabei hilft, diesen Ort zu sehen. Es liegt auf der Hand, dass sich in der Gemeinde drei breitenkreisparallele gelegte Streifen der Naturlandschaft befinden. Im Norden befindet sich das Waldgebiet des Drawska-Urwaldes. In der Mitte ist die Netze von Feldern und Wiesen umgeben. Im Süden ist auch ein Wald, der sich aber von seinem Nordnachbarn unterscheidet. Das ist der Netze-Urwald. In jedem Teil der Gemeinde: ein Fluss, Flüsschen, Seen, kleine Seen und Teiche. In dieser Landschaft kommt das Leben in verschiedenen Formen vor. Viele Tiere auch geschützte Spezies, viele Vögel, die man stundenlang beobachten kann, und zahlreiche Pflanzenarten. In dieser Landschaft liegen schöne Dörfer und wohnen Menschen, die freundlich eingestellt sind. Wir erfahren das alles während des Gesprächs mit den Ortsvorstehern. Die Menschen schiefen hier jahrelang die Kulturlandschaft, die in Verbindung mit der Naturlandschaft einen malerischen Mix schafft. Das spricht für die Attraktivität dieser Gegend, die Driesener genannt wird. Wenn wir einen Touristenprodukt darstellen müssten, würden wir vor einem Problem stehen. Es fehlt hier an der touristischen Grundlage und am Angebot, das dem Besucher dieser Gemeinde entsprechen würde. Dieses Angebot soll über zahlreiche Freizeitaktivitäten verfügen. Die Gemeinde Drezdenko ist ein idealer Ort für die Menschen, die sich allein oder in der kleinen Gruppe erholen mögen. Und vor allem in Ruhe. Es gibt hier keine Hotels, Diskos und Clubs. Dagegen gibt es hier viele Orte, die man selbst entdecken muss, was vielen von Ihnen sicher Spaß macht. Man kann hier stundenlang in den Wäldern und auf den Wiesen wandern, indem man niemanden trifft, was heutzutage nicht passiert. Es ist wahrscheinlich, dass man früher oder später zu einem Ufer des Flusses kommt, wo man sich erfrischen kann. Ohne Scham, selbst wenn man keine entsprechende Kleidung hat. Zusammenfassend lässt sich feststellen, dass es hier viel Platz gibt, was zum Wandern anspornt und viel Wasser, das man auf hunderterlei Weise benutzen kann. Man kann in diesem Wasser schwimmen und natürlich angeln. Wenn wir die Vorteile unserer Gemeinde darstellen möchten, müssten wir eine Zielgruppe wählen, an die wir uns mit diesem Angebot wenden. Nach reiflicher Über- 6

8 legung kann man feststellen, dass das Gebiet von Drezdenko ein idealer Ort für Angler und ihre Frauen ist, die spazieren gehen mögen. Die Menschen, die sich für die Naturlandschaft nicht begeistern und nicht angeln mögen, können die Kulturlandschaft bewundern. Erstens sollen sie Bekanntschaft mit den Einwohnern schließen. Zweitens sollen sie Spuren der alten Einwohner suchen. Da wir uns im Gebiet befinden, das die Staatszugehörigkeit nach 1945 wechselte. Obwohl man jahrelang die Spuren der alten Einwohner zu verwischen versuchte, gibt es noch zahlreiche Beweise, dass sie hier wohnten und man beginnt sich um sie zu kümmern. In den Dörfern, die wir Ihnen hier darstellen werden, überstanden viele Andenken aus der Vergangenheit. Außer der Dörfer gibt es auch viele mehrwürdige und interessante Sachen. In einigen Orten der Gemeinde kann man Relikte der militärischen Objekte finden, die früher Befestigungen der Küstenstellung bildeten und in der Nachbarschaft von Drezdenko kann man vor allem auf Fragmente des gesprengten Stauwehrs an der Netze stoßen. Wenn hier die Gebäude in der Kriegszeit von der Roten Armee und nach der Kriegszeit von der Polnischen Volkstruppen nicht zerstört worden wäre, hätten die Liebhaber der Militaria hier viel zu besichtigen und die Gemeinde hätte eine touristische Grundlage. Jedenfalls, wenn man Pilze im Wald sammelt, kann man auf Relikte der alten Bunker, der alten Panzerabwehrkanone und der Schutzengraben stoßen. Ihre Überreste kann man sowohl im nördlichen und im östlichen Teil der Gemeinde finden. In den Wäldern im Norden können Pilzsammler das modernste Element der Kulturlandschaft von Drezdenko, genauer gesagt Industriewirtschaft eine Öl- und Erdgasraffinerie finden, die am Rand der Dörfer Grotów und Lubiatów liegt. Das ist unser einheimisches Texas, das an unsere Möglichkeiten und Bedürfnisse angepasst ist und den Bedürfnissen der Einheimischen entspricht. Die Gemeinde zieht aus diesem Grund Gewinn aus den Steuern. Man assoziiert sie auch mit einer Legende vielleicht sind diese Assoziationen viel weit hergeholt. Diese Legende betrifft Lubiatów und man kann sie kurz und bindig zusammenfassen: Einmal wurde ein Ritter, der hier in den Wäldern jagte, ohnmächtig und fiel vom Pferd. Er bat den slawischen Gott Światowid um die Hilfe, weil er sein Denkmal im Wald bemerkte. Als er seine müden Augen aufmachte, bemerkte er, dass ein großer Pilz an ihm wuchs. Als er einen Stück aß, rappelte er sich auf. Als er nach Hause zurückgekommen war, erzählte er anderen von diesem Pilz. Der Pilz wurde Lubiatka genannt und wurde gerecht unter allen geteilt. Er fütterte und heilte viele Menschen. Diese eine Öl- und Erdgasraffinerie ist wie dieser legändere Pilz. Sie wird 25 Jahre das Budget des Staates unterstützen. Das ist schon die ganze Einleitung. 7

9 Bagniewo Sołtys - Mariusz Faberski: Fajne miejsce. Cicho, spokojnie, miło. Rybki w rzece. Sąsiedzi w porządku. Niewielka wieś, a właściwie osada, po zachodniej stronie drogi Drezdenko Skwierzyna. Składa się z kilku gospodarstw ulokowanych wśród nadnoteckich łąk. Oddalona znacznie od centrów cywilizacyjnych słynie ze świeżego powietrza i równie świeżych jajek i mleka, które przy odrobinie szczęścia i pomocy sołtysa, można tam zdobyć. We wsi nie ma możliwości wynajęcia noclegu, ale tereny z pewnością spełnią oczekiwania miłośników długich spacerów wśród łąk. Cóż wiemy o przeszłości Bagniewa? Niewiele. Intrygująca jest nazwa, która jednoznacznie wskazuje na charakter terenu. Bagniewo, bo grunty podmokłe i najwyraźniej, trwająca walka o osuszenie ich, dała takie sobie rezultaty. Niewiele zagród. Musiała ta wieś powstać w czasach wielkiej kolonizacji fryderycjańskiej, czyli w latach 60-tych, może 70-tych XVIII wieku. Może nieco później? Może jako część jednej z większych sąsiednich wiosek? Niemiecka nazwa Sieb oznacza sito. Może chodziło o mało skuteczne prace nad osuszaniem, przypominające swą wydajnością przelewanie wody sitem. To taki żart, ale pewnie coś w tym jest. Osada istnieje sobie i żyje na uboczu, przy prastarej drodze na Skwierzynę. Nadal owinięta podmokłymi łąkami. I przelewa swój czas sitem. Tu, na dawnym Gościmskim Uroczysku, czyli po dawnemu Gottschimmer Tanger. Village administrator - Mariusz Faberski: A nice place. Quite, peace, lovely. Fish in river. The neighbors are ok. A small village, to be more precise - a settlement, in the West side of Drezdenko-Skwierzyna road. It consists of few farms located among the Noteć river s meadows. Being far from civilized centers is famous for its fresh air, eggs and milk as well, which with a bit of luck and the village head s help can be got. There is no possibility to stay for a night here but the grounds will definitely live up fans of long walks expectations among the meadows. What do we know about the past of Bagniewo? Not much. Intriguing is the name which interchangeably refers to the area s character. Bagniewo because the grounds are wet and apparently, the ongoing battle to dry them gave such results. There are few farms. This village had to come into being during the Great Frederic Colony times, around 1760s maybe 1770s. Maybe slightly later? Maybe as a part of one of bigger neighboring villages? The German Sieb means a sieve. Maybe it was about drying in an ineffective way, resembling pouring water through a sieve. It is kind of joke but there might be a grain of truth. The settlement exists and lives in seclusion, next to 8

10 a primeval road heading to Skwierzyna. It is still surrounded by water-meadows. And it pours its life through a sieve. Here, at former Gościm Sacred Spot that is Gottschimmer Tanger in the old way. Der Ortsvorsteher - Mariusz Faberski: Toller Ort, still, ruhig, freundlich, Fische in dem Fluss. Die Nachbarn sind sehr nett. Kleines Dorf oder besser gesagt eine Siedlung, die westlich von Drezdenko liegt. Es gibt hier ein paar kleine Bauerhöfe, die zwischen den Noteć- Wiesen platziert sind. Die Siedlung liegt weit genug von den Groβstädten, aber ist von der frischen Luft, Eier und Milch bekannt. Im Dorf findet man keine Unterkunft, aber stattdessen kann man stundenlang auf der Wiese spazieren gehen. Was wissen wir über die Geschichte von Sieb? Sehr wenig. Intrigierend ist der Namen selbst, der auf die Struktur des Geländes weist. Weil hier das feuchte und sumpfige Gebiet dominiert, wo der Kampf um das Entwässern kein großes Ergebnis gegeben hat. Wenig Bauerhöfe ist hier zu finden, und das Dorf ist erst in 60er oder 70er Jahren des XVIII Jahrhunderts entstanden. Auf Deutsch heiβt die Siedlung Sieb, das ist ein Witz, denn die Arbeiten bei Entwässern erfolglos waren und erinnerten mehr an das Wasserholen mit der Hilfe eines Siebes als an das Trocknen. Die Siedlung ist abseits der alte Weg platziert, der in die Richtung Skwierzyna führt. Die Wiesen sind hier bis heute sehr feucht, und die Zeit wird mit einem Sieb gemessen. Es gibt in der Nähe der Siedlung ein geheimnisvoller Ort, der eigene Name schon in Deutsch hat: Gottschimmer Tanger. Czartowo Sołtys - Urszula Strychalska: Wieś mała, bezpieczna, blisko lasu. Po remoncie drogi dobrze skomunikowana z Drezdenkiem, samochodem około 5 minut. Malownicza wioska położona na południe od drogi w kierunku Drawskiego Młyna i dalej Wielenia. Usytuowana pośród łąk, na skraju Puszczy Noteckiej. Doskonałe miejsce dla turystyki rowerowej. Niestety, we wsi nie ma możliwości wynajęcia noclegów, natomiast może się stać 9

11 atrakcyjnym miejscem postoju, podczas dłuższej wycieczki. Warto się tam zatrzymać, bo na krawędzi osady zachował się, ukryty w gęstych zaroślach, niemal niewyszabrowany cmentarzyk. Oczywiście, już tylko jako ruina, ale można jeszcze odczytać z tablic kilka nazwisk dawnych czartowian. Może to potomkowie pierwszych, osiemnastowiecznych mieszkańców? Jak inne okoliczne wioski, także Czartowo skolonizowano w latach sześćdziesiątych XVIII wieku, zasiedlając ten teren tak zwanymi repatriantami z Polski. Należy przez to rozumieć Niemców, którzy nieraz po setkach lat życia na terenach Polski, zdecydowali się w tamtym okresie skorzystać z dogodnych warunków i szansy na polepszenie doli. Zdarzali się wśród nich i Polacy, najczęściej protestanci uciekający z bardzo nietolerancyjnej wówczas Polski. Dzisiejsze Czartowo otrzymało swą nazwę na cześć pruskiego Radcy Wojen i Domen Schartowa, który od 1765 r. był odpowiedzialny za przeprowadzenie kolonizacji Doliny Noteci. Osadę nazwano Schartowswalde. Po 1945 r. zaczęła się nazywać swojsko i po słowiańsku, aczkolwiek fonetycznie jakby podobnie Czartowo. Mogło być tak, że Herr Schartow był właścicielem Schartowswalde, co nie było wówczas niczym niezwykłym. Prywatną wsią był choćby Karwin, będący w tym samym czasie własnością rodziny Horn, a do końca XIX wieku jeszcze trzykrotnie zmieniali się jego właściciele. Czartowo, wraz z kilkoma sąsiednimi wioskami, zasłynęło w latach siedemdziesiątych XVIII wieku z buntu osadników przeciwko zasadom kolonizacyjnym. Wojny i ofiar w ludziach nie było, ale sołtysa Czartowa Krügera oraz kilku innych powstańców, także tych z Marzenina i Pełczy, wywieziono na jakiś czas do twierdzy w Kostrzynie. Podobnie, jak w innych wioskach, tak i tu niewiele zachowało się starej zabudowy. Nie ma już tych pierwszych, zapewne zrębowych lub ryglowych chat. Większość to tradycyjne, XIX/XX-wieczne ceglane budownictwo. I nowe domy, bo wieś przecież żyje. Village administrator - Urszula Strychalska: A small village, safe and close to forest. After renovating the road it is well-connected with Drezdenko, around 5min. by car. A picturesque village located in the South from a road heading to Drawski Młyn and further to Wieleń. It is situated among meadows, on the brink of Puszcza Notecka. It is a great place for cycling tourism. Unfortunately, there is no place to stay for a night, however it can be a great place for a layover, during a long journey. It is worth stopping by because close to the settlement there is, hidden in dense thicket, almost not looted graveyard. Of course, it is a ruin, but you will be able to read some surnames from old Czartowians. Maybe they were descendants of first 1800s residents? Like other villages, Czartowo was colonized in the 1860s, settling this ground as Polish repatriates. Here we mean Germans who many a time after living hundreds of years on Polish grounds, decided to make use of such good conditions and a chance to improve their lot. It happened that among them there Polish people, mostly protestants running away from, at that time, intolerant Poland. Today s Czartowo got its name in honor of Prussian War Counselor and Schartowo Domains who since 1765 was responsible for the colonization of Noteć Valley. 10

12 The settlement was named Schartowswalde. After 1945 it began to be called familiarly and Slavic, although phonetically it sounded similar - Czartowo. It might be this way that Herr Schartow was the owner of Schartowswalde, which, at that time, was not something unusual. Karwin was a private village, being the property of Horns family at that time, and till the end of 1900 the owners were changed three times. Czartowo, with few neighboring villages became famous during 1870s because of settlers rebellion against colonized rules. There was no war and victims but the Czartowo Village Head - Krüger and some other insurgents, those from Marzenin i Pełcza as well, were taken for some time to a fortress in Kostrzyn. Similarly, as in other villages, there are few places of old buildings. There are no examples of first, surely framework and half-timbered cottages. Most of them are traditional, nineteenth and twentieth century brick building. And new houses as the village is still alive. Der Ortsvorsteher - Urszula Strychalska: Die Siedlung ist klein aber sicher und in der Nähe vom Wald. Nach der Strassereparatur fährt man nach Drezdenko circa 5 Minuten mit dem Auto. Malerisches Dorf, das südlich von der Landstrasse in der Richtung nach Drawski Młyn und Wieleń liegt. Die Siedlung ist zwischen den Wiesen und am Rand Noteć - Urwald platziert. Ideales Ort für Fahrradliebhaber. Leider in dem Dorf selbst, gibt es keine Unterkünfte, aber die Siedlung kann ein schöner Anhalteort während des Ausflugs sein. Am Rand der Siedlung gibt es ein Friedhof als Ruin, der wert der Besichtigung ist, weil da noch manche Namen lesbar sind. Das Dorf wurde wie andere Siedlungen in 60er Jahren des XVIII Jhs. kolonisiert, Menschen, die hier wohnen kamen, wurden Heimkehrer aus Polen genannt. Meistens waren das die Deutschen oder Protestanten, die nach vielen Jahren hier zurückkamen, um sich das Lebensbedingungen zu verbessern. Heutige Czartowo hat sein Namen zu Ehren vom preuβichen Kriegsberater Schartow bekommen, der für die Kolonisierung des Noteć Tales verantwortlich war und das Dorf später die Name Schartowswalde kriegte. Nach dem Jahr 1945 wurde die Siedlung mehr auf slawisch aber fonetisch ähnlich genannt, nämlich Czartowo. Der Grund dafür war folgend, Herr Schartow war der Besitzer des Schartowswaldes. Die Siedlung selbst ist bekannter nach der Aufstand der Siedlers gegen der Kolonisierungsregeln. Es gab kein Krieg oder Opfer, aber der Ortsvorsteher von Czartow Krüger und anderer Aufständischen wurden zu einem Bollwerk in Kostrzyn (Kostschin) gebracht. Ähnlich wie in der anderen Dörfer fehlt es hier an die alten Gebäuden, früher waren hier noch Fachwerkhäusern zu treffen, jetzt nur sehr selten. Heutzutage die Mehrheit der Häuser stammt aus XIX / XX Jh., die mit traditionellen Ziegeln gebaut worden sind. Zur Architektur gehören jetzt auch die neu gebauten Häuser, weil das Dorf sich immer weiter entwickelt. 11

13 Drawiny Sołtys - Czesław Binkowski: Dobry dojazd linia kolejowa. Bliziutko las z grzybami, jagodami i malinami, jezioro i piękna rzeka z rybami. Wieś w Puszczy Drawskiej, malowniczo położona na prawym brzegu Drawy, przy linii kolejowej Poznań Szczecin. Doskonały wybór dla osób, które chcą odpocząć w spokoju. W pobliżu dużo atrakcyjnych miejsc do spacerów i turystyki rowerowej. Wonne i cieniste lasy sosnowe, rzeczka Pokrętna ostatni dopływ Drawy, dwa jeziora: Kosin Duży i Kosin Mały, bagna będące ostoją żółwia błotnego i śródleśne, objęte ochroną w postaci użytku ekologicznego, jeziorko Kosinek, które jak żadne inne, zakwita grzybieniem białym. Błota od dawna były znakiem rozpoznawczym Drawin. W 1734 r., nad brzegiem rzeki Drawy, postanowiono założyć wioskę. Jako pierwsi zamieszkali tutaj, przybyli z Żuław mennonici. Była to już kolejna fala osadnictwa mennonitów w okolicach. Ci przyjechali na nowe miejsce z takiego samego powodu, jak wcześniej ludzie, którzy skolonizowali Przynotecko i Łęgowo. Nową osadę nazwano Dragebruch, co można tłumaczyć jako Drawieńskie Błota. Założenie tej nowej miejscowości miało być pruską przeciwwagą dla powstałego kilka lat wcześniej na ziemiach Sapiehów Łokacza, na drugim brzegu granicznej Drawy. Podobnie jak cała okolica, Drawiny mocno ucierpiały w czasie wojny siedmioletniej. Rosyjskie oddziały pustoszyły okolicę i przy okazji osady nad Drawą, których nawet nazw się już nie pamięta. Na przedwojennych niemieckich mapach można odnaleźć kilka nazw podpowiadających, że mogło się w tych miejscach znajdować coś, co uległo spaleniu. Jest takie miejsce w okolicach Drawin, nazywane jeszcze kilkadziesiąt lat temu Russen Brand. W tym miejscu rośnie dzisiaj tylko las i nie ma żadnych śladów osady, ale łączono tę nazwę z wypadkami z czasów, kiedy kozacy mordowali, palili i grabili okolicę. Jak w wielu podobnych przypadkach, gdy nagle w jakimś momencie historii osada otrzymuje dogodne połączenie komunikacyjne z innymi miejscami, tak i w Drawinach życie przyspieszyło w połowie XIX wieku. Przy wsi pojawiła się wówczas linia kolejowa Poznań - Stargard. I takim sposobem świat uzyskał dostęp do Drawin a Drawiny do świata. Transport towarów nie musiał się już odbywać wyłącznie Drawą czy lichymi drogami. Życie w Drawinach rozkwitło jednak najbardziej po 1945 r., czyli jakby odwrotnie niż w innych przypadkach. Spowodowane to było powojenną industrializacją wioski. Zniknął duży młyn, działający tutaj od początku XIX wieku, a jego teren wchłonął duży zakład przemysłowy. To uprzemysłowienie jednak wyhamowało znacznie jakiś czas temu. Pozostało więc postawić na turystykę, a tutaj akurat, dzięki Drawie, warunki są odpowiednie. 12

14 Village administrator - Czesław Binkowski: Good approach- railway line. Close is a forest with mushrooms, blueberries and raspberries, a lake and a beautiful river with fish. A village in Forest Drawskiej, picturesquely located at the right shore of the Drawa, close to the railway line Poznań - Szczecin. A great choice for people that wish to relax in peace. In the vicinity of the village are many attractive places to take a walk and ride a bike. Fragrant and shady pine forests, river Pokrętna the last supply of the Drawa, two lakes: Big Kosin and Small Kosin, swamps that are the mainstay of the European pond turtle and forest, sheltered in the form of ecology, lake Kosinek, which like no other, blooms in white nenuphar. Mud, from a long time, was a sign of Drawin. In the year of 1734, on the shores of the river Drawy, a decision was made to start a village. Mennonites from Żuław came here as the first ones to live here. This was another wave of Mennonite settlers in the area. They came to the new place for the same reason as earlier peoples that colonized Przynotecko and Łegowo. The new village was named Dragebruch, which can be translated to Drawa Mud. Establishment of this new settlement was to be a counterpoise to the Prussian establishment formed a few years earlier in the lands Lokachi Sapieha, on the other side of the border of Drawa. Similarly to the entire area, the Drawiny were hurt badly during the war which lasted seven years. Russian troops ravaged the area and, as a result, the names of the Drawa settlements are ling forgotten. On German maps dating before the war one can find a few names which suggest that in those places, something could have avoided the Russian onslaught (burning). There is such a place in the area of the Drawin, called only a few years ago Russen Brand. In that place grows still today only a forest, and no sign of any settlement, but the name has been linked to the times when the Cossacks murdered and ravaged the area. Just like many other occasions, when suddenly in some moment of history a settlement obtains favorable communications with other places, so did life in the Drawinach suddenly hasten in the half of the 19th century. Next to the village appeared in the meanwhile a railway line that went from Poznan to Stargard. And in that way the world gained access to Drawin and Drawiny gained access to the world. The transport of goods did not have to be solely through the river or beaten paths. Life in the Drawinach bloomed the most after the year of 1945, somewhat opposite than other cases. This was caused by the post-war industrialization of the village. The huge mill disappeared, operating since the beginning of the 19th century, and its territory absorbed a large business. This business slowed greatly some time ago. It was left to the tourist industry, and here, thanks to the Drawa, the criteria match. Der Ortsvorsteher - Czesław Binkowski: Gute Zufahrt es gibt eine Eisenbahnlinie. Im Wald kann man Pilze sammeln, Heidelbeeren oder Himbeeren suchen, sowie Fische am See und in der Fluss angeln. Eine Siedlung in Drawska Urwald, die malerisch am rechten Ufer der Fluss Drawa belegt 13

15 ist. Idealer Ort für die, die in Ruhe erholen möchten, in der Nähe kann man viel spazieren und mit dem Fahrrad fahren. Frisch und gut riechende Kiefernwälder, der Fluss Pokrętna - letzter Zufluss von Drawa, zwei Sees: Groβer Kosin und Kleiner Kosin, Moore - wo eine Sumpfschildkröte wohnt und ein geschützter See: Kosinek, in dem weiβe Seerose immer blüht. Im Jahr 1734 an der Drawa Fluss wurde eine Entscheidung über die Gründung einer Siedlung getroffen. Erste Einwohner waren die Mennoniten aus Żuławy, das waren nicht die ersten, die in der Umgebung schon wohnten. Neue Siedlung bekam der Name Dragebruch, was Moore auch Drawa bedeutet. Das Dorf hat sehr wegen des sieben Jährigen Krieges gelitten, russische Armee hat ganze Umgebung geplündert. Man vermutet, dass es vor der Kriegszeitauch andere Siedlungen gab, die gebrannt worden sind und vergessen worden sind. Es gibt so ein Ort in der Nähe von Drawiny, der vor einigen Jahrzehnten noch Russen Brand hieβ. Jetzt wächst nur Wald ohne Spuren nach einer Siedlung. Der Name Russen Brand war früher mit den Zeiten assoziiert, als Kosaken die Gegend überfallen und geplündert haben. Die Siedlung Drawiny beginnt sich erst in XIX Jh. weiter zu entwickeln, als das Dorf eine Verkehrsverbindung mit anderen Städten bekommt. Im Dorf entsteht eine Eisenbahnlinie, die Poznań (Pozen) mit Stargard (Stargard) in Verbindung bringt. Ab der Zeit entwickelt sich besser der Handel, weil die Ware nicht nur mit dem Fluss oder auf der Wege transportiert werden muss. Aber die Blütezeit fängt es erst richtig nach 1945, der Grund dafür ist die Dorfindustrialisierung, eine Mühle (die am Anfang XIX Jh. entstanden ist) wurde durch einen Industriebetrieb ersetzt. Heute ist das alles nur Geschichte, jetzt setzt jeder auf den Tourismus, weil dank des Drawa Flusses Bedingungen vielversprechend sind. Drezdenko W tym miejscu zdania sołtysa nie będzie, bo sołtysa Drezdenko nie posiada, a właściwie nie posiada go od bardzo dawna. Jest natomiast centrum administracyjnym dla okolicznych miejscowości i na obszarze miasta ma dwa dawne sołectwa. Chyżę, czyli dzisiejszą ulicę Łąkową, która do XIX wieku posiadała odrębność administracyjną i dawne Radowo. O Radowie nie wypada nie wspomnieć, bo to najbardziej urokliwe miejsce w mieście, którego północną część stanowi od 1987 roku, kiedy to z któregoś z budynków we wsi zniknęła tabliczka z napisem Sołtys. Można przedstawić Drezdenko tak: Nie wiadomo za bardzo, kiedy i nie wiadomo też, kto pierwszy i w jakim celu rozbił tutaj obozowisko. Tutaj, czyli w dobrym miejscu dla przeprawy przez sieć kanałów, rzeczek i potoków tworzących w rzeczywistości jedną rzekę - Noteć. A ponieważ miejsce było bardzo dogodne, bo to była duża piaszczysta wyspa, więc tak już zostało na kolejne stulecia. Później, kiedy tworzyło się państwo Polan, a mieszkający na północ od Noteci Pomorzanie, choć Słowianie, nie zamierzali się wcale do tego plemienia przyłączyć, utworzono tutaj gród obronny. Grunty w tej okolicy od zawsze były niepewne i grząskie, nawet tam, gdzie się tego nikt nie spodziewał. Usypano 14

16 więc wijącą się serpentynowo kilometrową groblę, po której odtąd łatwo można było przedostać się przez mokradła ku wzgórzom, po północnej stronie a potem jeszcze dalej. Usypano też dwie inne groble, prowadzące ku wschodowi i na południe. Na mniejszej wysepce, położonej wśród kilku wijących się odnóg rzeki, wzniesiono grodzisko. Wysepkę trzeba było wzmocnić pniami wielkich drzew przywiezionych z puszczy. Dlatego zaczęto to miejsce nazywać Drdzeń. To niby przez te pnie. Może to i prawda, a może po prostu błąd piszącego. Słowiańska mowa była trudna dla skrybów i w późniejszych kronikach różnie zapisywali nazwę grodu: Drzeń, Drecen. Skrybowie najczęściej pochodzili z obcych krajów i tym bardziej trudno było im w pismach łacińskich oddać to, co zasłyszeli. Niezależnie od nazwy miejsce było mocno strategiczne i spory o nie trwały długo. Ich początek to konflikt pomiędzy Polanami i Pomorzanami. W XIII wieku pojawili się Brandenburczycy, którym również zależało na sprawowaniu kontroli nad Drdzeniem. Bo widać, ważny był to punkt. Tak ważny, że przy grodzie, który po drodze przekształcił się w zamek a miejsce zaczęto nazywać kasztelanią, pojawiła się osada. Pewnie ludzie mieli tu swe domostwa już wcześniej, ale oficjalnie, w pewnym dokumencie z 1317 r., po raz pierwszy Drdzeń nazwano miastem. Zapewne był już nim od jakiegoś czasu, ale do dzisiaj nikt nie odnalazł aktu lokacyjnego. Przez sto lat zamek i miasto były własnością rodu von Osten. Dopiero zakon krzyżacki, kiedy opanował Nową Marchię, upomniał się także i o Drdzeń, wtedy już nazywany Driesen. I to stało się przyczyną burzliwego sporu o to miejsce. Kłótnie mogłyby się zakończyć już pod Grunwaldem, ale pomimo zwycięstwa Korony Polskiej, tak się nie stało. Krzyżacy pozostali panami tej okolicy przez 50 lat. Gdy odeszli, miasto i zamek znowu dostały się w prywatne ręce. Potem w kolejne i w kolejne. Takie były czasy, że i miasta mogły być prywatną własnością. Ale za to przez niemal dwa stulecia było tu spokojnie. Zamek, co prawda stał i pełnił swą służbę wartowniczą przy tej, od zawsze spornej granicy, ale żadna wojna pod mury zamku i palisadę miasta przez ten czas nie podeszła. Na początku XVII wieku postanowiono, z jakiegoś powodu, zastąpić przestarzały już zamek nowoczesną twierdzą. I tak też się stało. Zbudowano ziemną warownię z pięcioma bastionami. Nadeszła straszliwa wojna trzydziestoletnia. Miasto spaliły szwedzkie wojska, które na dziesięć lat zajęły również twierdzę. Po Szwedach pozostała pamiątka w postaci pozostałości, po założonym przez nich, folwarku Holm, którego nazwa nie zmieniła się do dzisiaj. Za czasów panowania króla Fryderyka Wielkiego przez kraj przetoczyła się kolejna wojna, zwana siedmioletnią. Wraz z nią przeszły tędy po raz pierwszy wojska rosyjskie, a Drezdenko poznało, co znaczą rządy kozaków. Po tej wojnie, w ramach odbudowy Prus, zmeliorowano dolinę Noteci i utworzono szereg osad w otoczeniu miasta. Najczęściej na tak zwanych zasadach olenderskich, czyli każdy osadnik był zobowiązany uzdatnić pod uprawy kawałek powierzonego mu gruntu. Przebudowano również Drezdenko. Po zlikwidowaniu twierdzy, która już nie spełniała wymogów nowoczesnych wojen, zbudowano tak zwane Nowe Miasto. Nowa część Drezdenka zajęła tereny samej twierdzy i przestrzeń pomiędzy nią a Starym Miastem. Stąd dzisiaj mamy dwa rynki. Minęło zaledwie kilkadziesiąt lat i przeszły również tędy oddziały wojsk francuskich. Od miast, w których akurat stacjonowały, wymagano ich utrzymania. Po odejściu Francuzów musiało minąć jeszcze kilka lat, aż Prusy podźwignę- 15

17 ły się po napoleońskich zniszczeniach. Kraj zaczął rozkwitać. Skorzystało na tym również Drezdenko. Pojawiła się kolej i przemysł. Miasto zaczęło się rozbudowywać we wszystkich kierunkach. Cóż, Noteć od dawna była już uregulowana i miejscowe mokradła przestały być przeszkodą, z czasem po prostu wyschły. Państewka niemieckie zjednoczono w jeden kraj - Niemcy. Przed dzisiejszym pałacem Treppmachera posadzono wtedy, po wojnie z Francją w 1871 r., Dąb Pokoju, który rośnie sobie w tym miejscu do dzisiaj. Miało być już spokojnie i bogato. No i było. Nawet wielka wojna, która wybuchła w 1914 r., nie dotknęła miasta. Wiek dwudziesty to czas, kiedy Drezdenko umocniło się i wypiękniało. Po pierwszej wojnie światowej nadal się rozwijało, pomimo różnych kryzysów. Styczeń 1945 r. obszedł się z Drezdenkiem w miarę spokojnie. W porównaniu z tym, co działo się w sąsiednich miastach, to naprawdę była oaza spokoju. Co prawda miasteczko zostało wyszabrowane, podobnie jak inne miejsca, przez które przeszła zwycięska armia. Jednak szybko zaczęło się podnosić. Uruchomiono przemysł, szkoły. Zmieniają się dziesięciolecia i miasto się zmienia. Znowu, jak dawniej, rozrasta się we wszystkich kierunkach świata. Nowocześnieje. Szkoda tylko, że często zapomina przy tym o swojej przeszłości. Kiedy jednak przyjrzeć się przyrodzie Drezdenka, to właśnie ona stanowi tę cząstkę krajobrazu miasta, która obok pozostałości budowli, zaświadcza o jego historii. Ktoś przecież zasadził kiedyś pomnikowe cisy, przy dzisiejszej ulicy Kościuszki. Ktoś inny obsadził ulicę Kopernika szpalerem platanów. Przykościelna stareńka lipa też pewnie nie wysiała się sama, choć kto to może wiedzieć, wykiełkowała tak dawno temu, że najpewniej jest najstarszym drzewem w mieście. Ale i wśród jej młodszych krewnych, rośnie w Drezdenku sporo ciekawych egzemplarzy. Na przykład dąb szypułkowy na terenie przedszkola, na niewielkim wzniesieniu, które dawniej było częścią cmentarza żydowskiego. A i na obecnym cmentarzu rosną sobie żywotnik olbrzymi i dąb szypułkowy. Obydwa drzewa godne uwagi. Inny pomnikowy dąb szypułkowy wskazuje dawną drogę, do dawnego młyna, dziś to sąsiedztwo sklepu Netto. A obok Park Kultur Świata, a w nim stare płaczące wierzby. Uważny obserwator z pewnością dostrzeże w mieście również inne ciekawe rośliny, choćby dobrze ukryty obok kościoła, przy ulicy Żeromskiego - dorodny miłorząb czy drzewa rosnące na placu Wolności, gdzie korzenie zapuścił wspomniany wcześniej Dąb Pokoju. Pisząc o placu nie wypada wręcz nie wspomnieć o kasztanowcach przy muzeum. Nie dlatego, że to pomniki przyrody, bo są wprawdzie stare, ale jeszcze nie pomnikowo sędziwe. Mają inną zaletę. Przed laty zostały zaszczepione i są jednymi z nielicznych, które oparły się pandemii szkodnika wyniszczającego ten gatunek. Jako jedyne, w promieniu wielu kilometrów, nie gubią liści, pięknie kwitną i obficie owocują. Zapraszamy więc na jesienne zbieranie kasztanów, a przy okazji do muzeum, przecież w części jest to muzeum przyrodnicze. Najbujniej jednak przyroda rozkwita już poza granicami miasta. Czasem w jego bliskim sąsiedztwie. Wszak do najbliższego rezerwatu stąd ledwie kawałek na północ i już malownicze jezioro, dookoła porośnięte równie malowniczym lasem bukowym. To rezerwat Jezioro Łubowo. Najkrótsza droga do niego wiedzie przez Radowo dawną wieś a dziś północną rubież Drezdenka. W Radowie koniecznie trzeba się zatrzymać, bo to ciekawe miejsce. Jest to jeden z kilku, rozsianych wokół Drezdenka, dawnych folwarków. Najbliżej, bo zaledwie kilkaset metrów od miasta znajdował się, założony przez Szwedów w czasie ich rządów w twierdzy, folwark Holm. W latach , na miejscu innego, nazywającego się Berg Vorwerk, powstało dzisiejsze Radowo (Schönberg). Kolonizowanie tego miejsca najprawdopodobniej było rozciągnięte w czasie, ponieważ różni historycy podają różne daty. A było tak, 16

18 że do wspomnianego Berg Vorwerk dodano trochę gruntów i osadzono na nich 11 rodzin. Na początku XIX wieku mieszkało tutaj 9 kolonistów i 12 komorników. Skojarzenie niemieckiej nazwy Schönberg z określeniem Piękna Góra jest jak najbardziej trafne. Bo góry tutaj rzeczywiście są piękne. Niskie, co prawda i piaszczysto-gliniaste, ale góry. I widoki przez to równie piękne. Ale w rzeczywistości nazwa pochodziła od części nazwiska Franza Balthasara Schönberg von Brenkenhoffa, człowieka, który przewodził tutejszej akcji regulowania Noteci i kolonizacji Błot Noteckich. Miał przecież w Drezdenku swoją siedzibę, a w okolicy kilka majątków. Mówiono, że Radowo to także był jego majątek, ale jakoś potwierdzenia pewnego na to nie ma. Tutaj, tylko nieco później, rządziła rodzina von Sydow. Ich majątek znajdował się w pobliżu miejsca zwanego Sehlsgrund. Folwark istniał już w XVII wieku. W pewnym dokumencie z 1692 r. wymieniono młyn w pobliżu folwarku. To musiał być jeden z trzech młynów pracujących w późniejszym czasie w okolicy. Na mapach z przełomu XVIII i XIX wieku zaznaczone są właśnie 3 młyny, w miejscach do dzisiaj rozpoznawalnych, chociaż żadne koło nie jest już napędzane strumieniami spływającymi z radowskich wzgórz. Można jeszcze w Radowie znaleźć kilka starych, ryglowych chat. Może niektóre pamiętają Johanna Friedricha von Sydowa, bardziej znanego z dokumentów jako Oberamtmann von Sydow. Ten, co prawda bywał w Radowie, ale mieszkał i zmarł w Głusku. W Radowie kazał się pochować. Resztki jego mauzoleum z 1849 r. znajdują się na starym cmentarzu, w środku wsi, a właściwie północnej dzielnicy Drezdenka. Bo Radowo to przecież miasto. In this place the opinion of the ruler will not commence, because Drezdenko does not have a ruler, actually it does not have one from a very long time ago. There is a center of administration for settlements in the area and at the town limits it has two village administrators - Chyze, or today s Lakowa street, which to the 19th century contained a little bit of administration and the old Radowo. It is not entirely socially acceptable to mention Radowo, because it is the most beautiful place in the town, which the North part stands from the year of 1987, when from one of the buildings in the town disappeared the sign with the word Sołtys inscribed. Drezdenko can be presented this way: It is not known very much, when and who was the first to set camp here. Here, or in other words, in a good place through a net of rivers and streams forming in actuality only one river- the Notec. The place was very favorable, because it was a large sandy island, and it has remained as such for the next centuries. Later, when the country Polan was being formed, the inhabitants North of the Notec, the Pomeranians, albeit Slavs, had no intentions of joining the tribe, and so a defensive position was formed. Lands in this area were from a long time unsafe and uncertain and quagmire, even there, where no one expected. So a winding causeway, upon which travel was easy, at the North side and then even further. Two other causeways were formed, leading East 17

19 and South. On the smaller island, a raised settlement was placed between a few winding rivers. The island needed to be strengthened with stumps from large trees brought from the forests. That was the reason for the name of the settlement: Drdzen. Maybe this is true, and maybe simply an error of the writer. Slavic speech was hard for scribes and in later chronicles the scribes wrote the name differently: Drzen, Drecen. Scribes often came from alien countries and it was that much harder for them to write down in Latin what they heard. Regardless of the name of the place was very strategic and disputes about did not last long. Their beginning is a conflict between the Pomeranians and the Polonians. In the 13th century appeared the Brandenburgs, and control of Drzden was important to them also. It is obvious that is was an important point. So important, that by the bulkhead, which along the way changed into a castle and the place was started to be called a castellany, a settlement appeared. Surely people had their homes from before, but officially, in the first documentation from the year of 1317, for the first time Drdzen was called a town. It was for sure that from some time, but till this day no one has found the tracking file. For 100 years the castle and the town belonged to the family von Osten. The Crusaders, when they took over Nowa Marchie, asked also about Drdzen, at that time named already Driesen. And this was the cause of a heavy dispute about the place. Arguments could have ended at the battle of Grunwald, but despite the victory of the Polish Crown, this did not happen. The Crusaders became the lords of the area for the next 50 years. When they left, the town and the castle were again in private hands. And then again and again in private hands. These were the times, when even towns could be private belongings. For the next two centuries, all was calm in the area. The castle, fulfilled its duty protecting the rather vast border, but no war came up to the castle or the town. At the beginning of the 17th century it was decided for some reason to replace the old castle with a new fortress. And so it was replaced with a fortress with five bastions. A terrible war came that lasted 30 years. The town was burnt down by Swedish forces, which for ten years took over the fortress. After the Swedes remained souvenir in the form of residue, after assumed by them, the farm Holm, whose name has not changed to this day. After the times of rule of the king Frederick the Great throughout the country came another war, called the 7 Years War. Along with it came for the first time the Russian army, and Drezdenko came to know what Cossack rule meant. After that war, in the ramifications of the building of the Prus, the Notec valley was drained and a few settlements were built around the town. Most often using these procedures called Olender procedures, which specify that every settler had the responsibility of improving their land. Drezdenko was also rebuilt. After liquidating the fortress, which no longer fit the criteria necessary for modern wars of the time, New Town was built. T h e n e w p a r t o f Drezdenko took up the same territory as the fortress had, and the space between the town and the Old Town. Still today we have two town squares. A few decades past and French troops passed through from towns in which they were stationed, and required their maintenance. After the passing of the French a few years had to have passed, 18

20 until the Prussians heaved themselves after the Napoleon destruction. The country started to bloom again, including Drezdenko. A railway line and industry appeared. The town started to widen its borders in all directions. The Notec from a very long time was already regulated and wet places stopped being a detriment, and in time simply dried up. The German countries united into one country- Germany. Before today s Treppmacherea Palace was planted (after the war with the French in 1871) the Oak of Peace. The Oak grows still to this day. It [the times] was [were] supposed to be peaceful and rich- and so it was. Even the great war that erupted in 1914 did not touch the town. The 20th century was a time when Drezdenko strengthened and beautified. After the first World War the city still developed, even though a few dilemmas arose. January of 1945 came around Drezdenko in relative peace, in relation with what was happening in neighboring towns, where the victorious army passed through. True, the town became pillaged, similarly to other places through which the army passed. The town started to rise again quickly, however. The industry and schools were activated. Teenagers are changing and so was the town. Again, like times before, the town grew in all directions: modernized. It is sad, however, that it sometimes forgets about its history. Looking closer at the nature of Drezdenko, it is she that represents this part of the landscape of the city, which is next to the remains of buildings, attesting to its history. Someone once planted monumental yews, at today s Kosciuszko Street. Somebody else planted Kopernikus Street with trees. The lime tree next to the Church was most likely not planted naturally, although who could know, because it germinated so long ago that it is most likely the oldest tree in the town. But among her young relatives, grows in Drezdenko a multitude of exciting copies. For example, the oak on the school grounds, on a small hill, which was once part of a Jewish cemetery. And in the current cemetery, a great cedar and oak grow. Both trees are worthy of attention. Another monumental oak shows the old way to the former mill, although today it holds the shop Netto. In the Park of World Cultures grow old weeping willows. The observant observer surely will notice throughout the town other curious plants, although they might be hidden next to the church, close to Zeromskiego Street, shapely maidenhair tree growing on Freedom Square, where the roots of the aforementioned Oak of Peace grew. Speaking of Freedom Square, there are chestnut trees growing by the museum. Not because they are monuments of nature, because they are indeed old, but not yet venerable monuments. They have another advantage. Years ago, they have been vaccinated and are among the few that resisted the pest devastating pandemic that targeted this species. As the few in the distance of a few kilometers, they do not lose their leaves, bloom beautifully, and bring about fruit. We welcome [you] for the fall season gathering of chestnuts, and by occasion, to the museum because it is after all a nature museum. Nature flourishes most luxuriously albeit outside the town, sometimes in close proximity. The nearest reserve is but a small distance north and has a picturesque lake, around it growing an equally picturesque forest of beech trees. The reserve is named Lake Lubowo. The closest road to the reserve winds its way through Radowo- an old village and now the north border of Drezdenko. In Radowo it is necessary to stop, because it is a very curious place. It is one of the few, strewn around Drezdenko, former farms. The closest to Drezdenko, barely a few meters from the town, is the farm Holm, founded by the Swedes during their occupation. In the years , in another place, called Berg Vorwerk, today s Radowo came into existence (Schonberg). The colonization of this place was most likely stretched out through time, becau- 19