Kwasy omega-3 a zaburzenia depresyjne, lękowe i schizofrenia
|
|
- Adam Podgórski
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Psychiatria w Praktyce Klinicznej PRACA P O G L Ą D O W A tom 2, nr 3, Copyright 2009 Via Medica ISSN Krzysztof Knefel 1, Robert T. Hese 2 1 Śląski Uniwersytet Medyczny w Zabrzu 2 Katedra i Oddział Kliniczny Psychiatrii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Tarnowskich Górach Kwasy omega-3 a zaburzenia depresyjne, lękowe i schizofrenia Streszczenie Kwasy omega-3 należą do wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Do kwasów omega-3 zalicza się kwas eikozapentaenowy (EPA), kwas dokozaheksaenowy (DHA), które są aktywne biologicznie, oraz kwas alfa linolenowy (ALA). Inną grupą wielonienasyconych kwasów tłuszczowych są kwasy omega-6, do których należą kwas linolowy (LA) i kwas arachidonowy (ARA). Kwasy omega-3 są znane głównie ze swoich kardioprotekcyjnych właściwości. Rosnąca liczba prac wskazuje także na ich korzystne działanie w zaburzeniach nastroju. Istnieją również publikacje sugerujące możliwe działanie przeciwlękowe kwasów omega-3, są to jednak doniesienia wstępne, które wymagają dalszych badań. Możliwe działanie przeciwlękowe tych substancji jest prawdopodobnie związane z ich działaniem przeciwzapalnym, z wpływem na neurogenezę oraz ze związkiem ARA z aktywnością niektórych receptorów monoaminoergicznych. Psychiatria w Praktyce Klinicznej 2009; 2, 3: słowa kluczowe: kwasy omega-3, zaburzenia lękowe, depresja Wstęp Kwasy omega-3 należą do grupy wielonienasyconych kwasów tłuszczowych stanowiących ważny składnik błon komórkowych. Oprócz kwasów omega-3 naturalnie występującą grupą wielonienasyconych kwasów tłuszczowych są kwasy omega-6. Kwasy omega-3 mają pierwsze podwójne wiązanie w pozycji trzeciej, licząc od grupy karboksylowej, a kwasy omega-6 odpowiednio w szóstej. Jako niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe określa się te, których brak lub niedobór w diecie powoduje zaburzenia zdrowotne, a dodatkowo nie mogą być syntezowane w organizmie człowieka. Do tej grupy zalicza się kwasy omega-3: kwas alfa linolenowy (ALA), kwas eikozapentaenowy (EPA) i kwas dokozaheksaenowy (DHA) oraz kwasy omega-6: kwas linolowy (LA) i kwas arachidonowy Adres do korespondencji: prof. dr hab. n. med. Robert T. Hese Katedra i Oddział Kliniczny Psychiatrii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Tarnowskich Górach ul. Pyskowicka 49, Tarnowskie Góry tel./faks: (032) /74 krzysztofknefel@gazeta.pl (ARA). Kwasy ALA i LA muszą być dostarczane do organizmu z dietą, natomiast długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe mogą być dostarczane albo z pokarmem, albo powstawać z kwasu alfa linolenowego (EPA i DHA) oraz z kwasu linolenowego (ARA). Jedynie 5% dostarczanego w diecie ALA jest przekształcane w EPA i DHA. Źródłem ALA w diecie jest między innymi siemię lniane, a EPA i DHA ryby [1, 2]. Aktywność biologiczną w organizmie wykazują jedynie długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe, a więc DHA, EPA oraz ARA [3]. Najwięcej korzyści z przyjmowania kwasów omega-3 wykazano dotychczas w kardiologii. Zmniejszają one śmiertelność związaną z chorobami serca, wpływają pozytywnie na profil lipidowy i odgrywają ważną rolę w pierwotnej i wtórnej prewencji chorób układu sercowo-naczyniowego [4, 5]. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe stanowią 20% suchej masy mózgu i 1/3 wszystkich kwasów tłuszczowych w układzie nerwowym [6, 7]. Kwasy omega-3 a zaburzenia nastroju W ostatnim czasie ukazało się wiele prac na temat przeciwdepresyjnego działania kwasów omega
2 Krzysztof Knefel, Robert T. Hese, Kwasy omega-3 a zaburzenia depresyjne, lękowe i schizofrenia W 8-tygodniowym badaniu obejmującym 28 pacjentów z dużym epizodem depresji wykazano znamiennie większą redukcję objawów u chorych, którym podawano kwasy omega-3, w porównaniu z grupą otrzymującą placebo [8]. Kwasy omega-3 mogą także znaleźć zastosowanie w augmentacji tradycyjnego leczenia przeciwdepresyjnego. W jednym z badań u pacjentów z utrzymującą się depresją (mimo stosowania leków przeciwdepresyjnych we właściwych dawkach) dodano do dotychczas stosowanego leczenia ester kwasu eikozapentaenowego etyloeikozapentaenian (1 g/d.) lub placebo. Po 12 tygodniach znamiennie więcej chorych otrzymujących kwas omega-3 i przyjmowany wcześniej lek przeciwdepresyjny osiągnęło przynajmniej 50-procentową redukcję objawów w Skali Depresji Hamiltona (HDRS, Hamilton Depression Rating Scale) w porównaniu z grupą otrzymującą jedynie lek przeciwdepresyjny [9]. Korzystne działanie kwasów omega-3 zaobserwowano także w depresji w przebiegu zaburzeń afektywnych jednobiegunowych. Wykazano, że dołączenie do standardowego leczenia przeciwdepresyjnego estru EPA u pacjentów z epizodem depresji daje znamienną poprawę w porównaniu z grupą otrzymującą tylko lek przeciwdepresyjny już po 3 tygodniach leczenia [10]. Także w 12-tygodniowym badaniu udowodniono przewagę estru EPA nad placebo jako środka wspomagającego leczenie depresji w przebiegu zaburzeń afektywnych dwubiegunowych. W badaniu tym wykazano brak zwiększenia efektu terapeutycznego w związku z podwyższeniem dawki etyloeikozapentanoidu z 1 do 2 g dziennie [11]. Przeciwdepresyjne działanie kwasów omega-3 wykazano także u dzieci [12]. Badania z użyciem kwasów omega-3 w leczeniu depresji poporodowej nie dały jednoznacznej informacji na temat ich skuteczności w tym schorzeniu [13, 14]. Optymistyczne wnioski przyniosło również porównanie skuteczności kwasów omega-3 z jednym ze stosowanych leków przeciwdepresyjnych w 8-tygodniowym badaniu pacjentów z dużą depresją. Wykazano taką samą skuteczność 20 mg fluoksetyny i 1 g EPA oraz przewagę połączenia obu substancji nad każdą z nich stosowaną w monoterapii. Odpowiedź na leczenie (poprawa o przynajmniej 50% w HDRS) odnotowano u 50% osób leczonych fluoksetyną, u 56% otrzymujących EPA i u 81% pacjentów, u których stosowano obie substancje [15]. Mimo wielu zachęcających prac na temat właściwości przeciwdepresyjnych kwasów omega-3 istnieją także badania, które nie potwierdziły ich skuteczności w leczeniu pacjentów z epizodem depresji [16, 17]. Jednak w metaanalizie 10 badań z użyciem placebo wykonanych metodą podwójnie ślepej próby, które trwały przynajmniej 4 tygodnie, potwierdzono efekt przeciwdepresyjny kwasów omega-3. Nie zależał on od dawki i występował zarówno w zaburzeniach afektywnych jedno-, jak i dwubiegunowych [18]. Kwasy omega-3 a lęk Prace dotyczące skuteczności kwasów omega-3 w depresji dają nadzieję, że związki te mogą się okazać przydatne także w leczeniu zaburzeń lękowych, w terapii których używa się leków stosowanych również u chorych na depresję [19]. Dotychczas przeprowadzono niewiele badań nad przeciwlękowym działaniem kwasów omega-3, jednak wstępne wyniki zachęcają do dalszych prób poszerzenia możliwości terapeutycznych u pacjentów z zaburzeniami lękowymi. W randomizowanym badaniu metodą podwójnie ślepej próby, trwającym 3 miesiące, zbadano wpływ suplementacji kwasami omega-3 na poziom lęku i złości u 22 pacjentów nadużywających substancji psychoaktywnych, którzy mają zwykle duże niedobory składników odżywczych. Grupa badana otrzymywała dziennie 3 g kwasów omega-3, głównie EPA i DHA, natomiast osobom z grupy kontrolnej podawano placebo. Na początku i po 3 miesiącach badania zmierzono poziom lęku i agresji oraz oznaczono stężenie obu kwasów. W grupie przyjmującej substancję czynną doszło do znamiennie większego obniżenia poziomu zarówno lęku, jak i agresji w porównaniu z grupą kontrolną. Zmniejszenie odczuwanego lęku i agresji było skorelowane ze wzrostem stężenia kwasów omega-3, przy czym wzrost stężenia EPA był silniej związany ze zmniejszeniem lęku, natomiast zwiększenie stężenia DHA silniej wiązało się ze zmniejszeniem odczuwania złości u badanych [20]. W podobnym badaniu wykazano wpływ suplementacji kwasami omega-3 (3 g/d.) na zmniejszenie poziomu lęku u pacjentów nadużywających substancji psychoaktywnych, co okazało się, w porównaniu z grupą kontrolną, znamienne po 3 miesiącach obserwacji. Zmniejszony poziom lęku utrzymał się w grupie badanej przez kolejne 3 miesiące, podczas których pacjenci nie przyjmowali już kwasów omega-3 [21]. Wykazano, że podawanie osobom zdrowym wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (mieszaniny kwasów omega-3 i omega-6) zmniejsza lęk przedegzaminacyjny, a także stężenie hormonu stresu kortyzolu [22]. Ponadto kwasy omega-3 obniżają stężenie noradrenaliny we krwi, również w warunkach stresu [23, 24]. U osób zdrowych zmniejszenie po- 141
3 Psychiatria w Praktyce Klinicznej 2009, tom 2, nr 3 ziomu lęku następuje już po 35 dniach przyjmowania kwasów omega-3 [25]. Zbadano, czy dołączenie kwasów omega-3 do selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI, selective serotonin reuptake inhibitors) wpływa na redukcję objawów u pacjentów z zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi (OCD, obsessive-compulsive disorders). Do badania włączono 12 osób, u których przy stosowaniu maksymalnej tolerowanej dawki SSRI w ciągu co najmniej 2 miesięcy nie uzyskano poprawy w zakresie objawów OCD. Badanie trwało 6 tygodni, a grupa badana otrzymywała 2 g/d. EPA. Nie zanotowano różnicy w zmianie nasilenia objawów choroby między pacjentami przyjmującymi EPA a grupą kontrolną [26]. Należy jednak zwrócić uwagę na krótki czas trwania badania i fakt, że grupę badaną stanowili pacjenci, którzy nie uzyskali wcześniej nawet częściowej poprawy, mimo stosowania maksymalnych dawek leków z grupy SSRI. Oprócz badań dotyczących wpływu przyjmowania kwasów omega-3 na objawy lękowe przeprowadzono także badanie stężenia wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w błonie komórkowej erytrocytów u 27 pacjentów z zespołem lęku społecznego (SAD, social anxiety disorder), bez depresji, oraz u 22 osób z grupy kontrolnej. Wykazano w nim istotnie mniejsze stężenia kwasów omega-3 u pacjentów z lękiem społecznym. Zaobserwowano również odwrotną korelację między stężeniem kwasów omega-3 w błonie krwinek czerwonych pacjentów z SAD a stopniem nasilenia objawów SAD mierzonym Skalą Lęku Społecznego Liebowitza [27]. Wyniki te zachęcają do dalszych badań nad działaniem przeciwlękowym kwasów omega-3 u pacjentów z zaburzeniami lękowymi, samodzielnie lub jako augumentacja tradycyjnego leczenia, zwłaszcza u pacjentów częściowo odpowiadających na dotychczas stosowaną terapię. Możliwy mechanizm terapeutycznego działania kwasów omega-3 w zaburzeniach depresyjnych i lękowych Mechanizm, poprzez który kwasy omega-3 działają na ośrodkowy układ nerwowy, powodując korzystne terapeutycznie zmiany, nie jest dokładnie wyjaśniony. Wpływ przeciwdepresyjny tych substancji znany jest od niedawna i wciąż badany. Efektywność zastosowania kwasów omega-3 w leczeniu zaburzeń lękowych wciąż pozostaje w sferze hipotez, mimo zachęcających wyników wstępnych badań. Tym bardziej mechanizm zaangażowany w to działanie nie jest wystarczająco dobrze poznany. Znając jednak wiele właściwości kwasów omega-3, można wyodrębnić kilka możliwych mechanizmów przeciwlękowego działania tych związków Pierwsza hipoteza wiąże się z przeciwzapalnym działaniem kwasów omega-3. Udowodniono, że pacjenci z lękiem napadowym mają wyższe stężenie interleukiny-1 (IL-1) w surowicy krwi w porównaniu z grupą kontrolną [28]. Podana zwierzętom IL-1 powoduje wzrost zachowań lękowych, co jest związane ze wzrostem stężenia kwasu homowaniliowego, ze zwiększeniem obrotu serotoniny, zmniejszeniem stężenia noradrenaliny w hipokampie i ciele migdałowatym oraz redukcją stężenia dopaminy w korze czołowej, a interleukiny-10 (IL-10) w układzie limbicznym. Zwiększonej pod wpływem IL-1 sekrecji kortykosteronu towarzyszą zwiększenie obrotu noradrenaliny w hipokampie oraz wzrost stężenia prostaglandyny-2 (PGE-2) w układzie limbicznym. Zbadano wpływ wielonienasyconych kwasów tłuszczowych na powyższy mechanizm. Kwas eikozapentaenowy zmniejszał zachowania lękowe, co było związane z jego wpływem na neuroendokrynne i immunologiczne zmiany wywołane IL-1. Kwas arachidonowy (AA) nie miał żadnego wpływu na zmiany wywołane przez IL-1 [29]. Zaobserwowano także, że kwas arachidonowy zwiększa wywołane IL-1: odpowiedź zapalną, stężenie kortykosteronu oraz zachowania lękowe u badanych szczurów [30]. Innym korzystnym działaniem kwasów omega-3 jest ich wpływ na neurogenezę. Udowodniono, że kilka tygodni stosowania diety bogatej w kwasy omega-3 może zwiększyć liczbę nowo powstałych neuronów w mózgu homarów. Najsilniejszą, dodatnią korelację zaobserwowano między stężeniem neurogenezy a stosunkiem kwasów omega-3 do omega-6 oraz stężeniem ALA w diecie [31]. Spożywanie kwasów omega-3 zwiększa stężenie czynnika neurotrofowego pochodzenia mózgowego (BDNF, brain-derived neurotrophic factor) w mózgu [32]. Związek ten jest czynnikiem pobudzającym neurogenezę, wzrost i naprawę neuronów, zwiększającym ich przeżywalność i adaptację na bodźce stresowe oraz poprawiającym pamięć. Działa zatem podobnie jak serotonina [33]. Zmniejszenie stężenia BDNF w niektórych obszarach ciała migdałowatego powoduje zachowania lękowe u szczurów, które ustępują po wyrównaniu tego stężenia [34]. Wykazano także, że pacjenci z lękiem napadowym, którzy mają wyższe stężenie BDNF w surowicy, odpowiadają na terapię poznawczo-behawioralną le- 142
4 Krzysztof Knefel, Robert T. Hese, Kwasy omega-3 a zaburzenia depresyjne, lękowe i schizofrenia piej niż chorzy z niższym początkowym stężeniem tego czynnika [35]. Inny mechanizm, za pomocą którego kwasy omega- 3 mogą wpływać na takie stany jak depresja czy lęk, zaproponowali Ross i wsp. [36]. Wskazali oni na związek kwasu arachidonowego (jednego z kwasów omega-6) z pobudzeniem receptorów serotoninergicznych i dopaminergicznych. Pobudzenie receptorów D 2 powoduje uwalnianie kwasu arachidonowego z fosfolipidów błony komórkowej z udziałem fosfolipazy specyficznej dla AA (cpla2) [37]. Jeżeli receptory D 1 i D 2 występują na tej samej komórce, to ich pobudzenie powoduje synergiczne uwalnianie AA z błony komórkowej [38]. Także pobudzenie receptorów 5HT 2A i 5HT 2C powoduje uwalnianie kwasu arachidonowego z błony komórkowej w wyniku aktywacji fosfolipazy A2 (PLA2) [39]. Kwas arachidonowy zmniejsza natomiast aktywność receptorów 5HT 1A. Rolę w tym działaniu odgrywa cyklaza adenylanowa [40]. Kwas arachidonowy pełni zatem prawdopodobnie funkcję jednego z przekaźników działania leków przeciwdepresyjnych oraz modyfikuje ich wpływ. Krótkołańcuchowe kwasy omega-3 i omega-6 są przekształcane w organizmie w długołańcuchowe kwasy omega-3 i omega-6 przy udziale tego samego enzynu delta-6 desaturazy ich stężenia są ze sobą powiązane i wynikają z ich proporcji w diecie [41]. Zaobserwowano, że dieta szczurów zawierająca 0,01% lub 0,1% EPA powoduje wzrost stężenia EPA, DHA i AA w erytrocytach tych zwierząt, podczas gdy pokarm z zawartością 1% EPA podnosi stężenie EPA i DHA, ale obniża stężenie AA w krwinkach czerwonych [42]. Rolę obu grup wielonienasyconych kwasów tłuszczowych i ich wzajemnych proporcji wykazano w badaniu obejmującym 166 dorosłych wolontariuszy bez zdiagnozowanych zaburzeń psychicznych. Zmierzono u nich stężenie w surowicy kwasów omega-3 (EPA i DHA) oraz kwasu omega-6 (AA). Określono także poziom neurotyzmu oraz zbadano poziom depresji przy użyciu Skali Depresji Becka. Osoby uzyskujące w Skali Depresji Becka 10 i więcej punktów cechowały się wyższym stężeniem AA i wyższym stosunkiem AA:EPA niż badani z niższym wynikiem. Wyższy poziom neurotyzmu zaobserwowano u osób ze znamiennie wyższym stężeniem AA oraz stosunkiem AA:EPA i AA:DHA [43]. Kwasy omega-3 a schizofrenia Korzystny wpływ kwasów omega-3 na funkcje psychiczne skłonił badaczy do próby zbadania możliwości ich zastosowania u chorych na schizofrenię. W badaniu z podwójnie ślepą próbą obejmującym chorych na schizofrenię podawano przez 3 miesiące jednej grupie chorych 2 g/d. EPA, drugiej 2 g/d. DHA, a trzeciej placebo. Pacjenci ci stosowali jednocześnie konwencjonalne neuroleptyki. Po zakończeniu badania chorych poddano badaniu przy użyciu skali zespołu pozytywnego i negatywnego (PANSS, Positive and Negative Syndrome Scale). Wynik uzyskany przez badanych z grupy przyjmującej EPA był znamiennie niższy niż u tych, którzy przyjmowali placebo [44]. W badaniu obejmującym 115 chorych stosujących neuroleptyki wykazano, że podawanie EPA w dawce 2 g/d. zwiększa skuteczność terapii klozapiną. Nie zaobserwowano tego efektu u pacjentów przyjmujących inne leki przeciwpsychotyczne ani wśród chorych otrzymujących klozapinę oraz 1 g lub 4 g EPA na dobę [45]. W innym badaniu obejmującym pacjentów ze zdiagnozowaną schizofrenią nie wykazano statystycznie istotnej różnicy między grupą przyjmującą 3 g/d. EPA a grupą kontrolną. Osiemdziesięciu siedmiu pacjentów poddawano badaniu przy użyciu skali PANSS w 1., 2., 4., 8., 12. i 16. tygodniu [46]. Badania skuteczności zastosowania kwasów omega-3 u chorych na schizofrenię nie dały więc jednoznacznych dowodów na ich istotne działanie kliniczne. Konieczne są jednak dalsze badania nad możliwym wpływem augmentacji tradycyjnego leczenia na poszczególne objawy schizofrenii, zwłaszcza u pacjentów nieodpowiadających odpowiednio na stosowane dotychczas leki lub z nasilonymi objawami niepożądanymi po ich stosowaniu w dużych dawkach. Podsumowanie W wielu badaniach zaobserwowano efekt przeciwdepresyjny kwasów omega-3. Wyniki tych badań, jak również wstępne prace na temat wpływu tych substancji na objawy lękowe stawiają przed naukowcami nowe wyzwania. Dokładnego zbadania wymaga wpływ kwasów omega-3 na wszystkie rodzaje zaburzeń lękowych, zarówno w monoterapii, jak i jako augmentacja dotychczas stosowanego leczenia, które często nie powoduje całkowitego ustąpienia objawów. Także ich możliwy korzystny efekt u chorych na schizofrenię wymaga dalszych badań. Bezpieczeństwo stosowania kwasów omega-3 sprawia, że są one potencjalnymi lekami do stosowania u kobiet w ciąży oraz karmiących, które często rezygnują z farmakoterapii zaburzeń lękowych w tym okresie. Większa świadomość korzystnego wpływu tych związków na funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego może się przyczynić do zmiany nawyków żywieniowych osób zdrowych, stanowiąc element prewencji coraz częstszych obecnie zaburzeń nastroju oraz zaburzeń lękowych. 143
5 Psychiatria w Praktyce Klinicznej 2009, tom 2, nr 3 PIŚMIENNICTWO 1. Holub B.J. Clinical nutrition: 4. Omega-3 fatty acids in cardiovascular care. CMAJ 2002; 166: Simopoulos A.P. The importance of ratio omega-6/omega-3 essential fatty acids. Biomed. Pharmacother. 2002; 56: Sanders T.A.B. Polyunsaturated fatty acids in the food chain in Europe. Am. J. Cli. Nutr. 2000; 71: Calabresi L., Villa B., Canavesi M. i wsp. An omega-3 polyunsaturated fatty acid concentrate increases plasma high-density lipoprotein 2 cholesterol and paraoxonase levels in patients with familial combined hyperlipidemia. Metabolism 2004; 53: von Schacky C. The role of omega-3 fatty acids in cardiovascular disease. Curr. Atheroscler. Rep. 2003; 5: Bourree J.M., Daumont O., Piciotti M. i wsp. Essentiality of omega 3 fatty acids for brain structure and function. World Rev. Nutr. Diet 1991; 66: Yehuda S., Rabinovitz S., Mostofsky D.I. Essential fatty acids are mediators of brain biochemistry and cognitive functions. J. Neurosci. Res. 1999; 56: Su K.P., Huang S.Y., Chiu C.C., Shen W.W. Omega-3 fatty acids in major depressive disorder. A preliminary double-blind, placebo-controlled trial. Eur. Neuropsychopharmacol. 2003; 13: Peet M., Horrobin D.F. A dose-ranging study of the effects of ethyl-eicosapentaenoate in patients with ongoing depression despite apparently adequate treatment with standard drugs. Arch. Gen. Psych. 2002; 59: Nemets B., Stahl Z., Belmaker R.H. Addition of omega-3 fatty acid to maintenance medication treatment for recurrent unipolar depressive disorder. Am. J. Psych. 2002; 159: Frangou S., Lewis M., McCrone P. Efficacy of ethyl-eicosapentaenoic acid in bipolar depression: randomised double-blind placebo-controlled study. Br. J. Psych. 2006; 189: Nemets H., Nemets B., Apter A., Bracha Z., Belmaker R.H. Omega-3 treatment of childhood depression: a controlled, double- -blind pilot study. Am. J. Psych. 2006; 163: Freeman M.P., Hibbeln J.R., Wisner K.L., Brumbach B.H., Watchman M., Gelenberg A.J. Randomized dose-ranging pilot trial of omega-3 fatty acids for postpartum depression. Acta Psychiatr. Scand. 2006; 113: Llorente A.M., Jensen C.L., Voigt R.G., Fraley J.K., Berretta M.C., Heird W.C. Effect of maternal docosahexaenoic acid supplementation on postpartum depression and information processing. Am. J. Obstet. Gynecol. 2004; 190: Jazayeri S., Tehrani-Doost M., Keshavarz S.A. i wsp. Comparison of therapeutic effects of omega-3 fatty acid eicosapentaenoic acid and fluoxetine, separately and in combination, in major depressive disorder. Aust. N. Z. J. Psych. 2008; 42: Marangell L.B., Martinez J.M., Zboyan H.A., Kertz B., Kim H.F., Puryear L.J. A double-blind, placebo-controlled study of the omega-3 fatty acid docosahexaenoic acid in the treatment of major depression. Am. J. Psych. 2003; 160: Rogers P.J., Appleton K.M., Kessler D. i wsp. No effect of n-3 long-chain polyunsaturated fatty acid (EPA and DHA) supplementation on depressed mood and cognitive function: a randomised controlled trial. Br. J. Nutr. 2008; 99: Lin P.Y., Su K.P. A meta-analytic review of double-blind, placebo-controlled trials of antidepressant efficacy of omega-3 fatty acids. J. Clin. Psych. 2007; 68: Boerner R.J., Möller H.J. The importance of new antidepressants in the treatment of anxiety/depressive disorders. Pharmaco-psychiatry. 1999; 32: Buydens-Branchey L., Branchey M., Hibbeln J.R. Associations between increases in plasma n-3 polyunsaturated fatty acids following supplementation and decreases in anger and anxiety in substance abusers. Prog. Neuropsychopharmacol. Biol. Psych. 2008; 32: Buydens-Branchey L., Branchey M. N-3 polyunsaturated fatty acids decrease anxiety feelings in a population of substance abusers. J. Clin. Psychopharmacol. 2006; 26: Yehuda S., Rabinovitz S., Mostofsky D.I. Mixture of essential fatty acids lowers test anxiety. Nutr. Neurosci. 2005; 8: Hamazaki K., Itomura M., Huan M. i wsp. Effect of omega-3 fatty acid-containing phospholipids on blood catecholamine concentrations in healthy volunteers: a randomized, placebo- -controlled, double-blind trial. Nutrition 2005; 21: Hamazaki T., Itomura M., Sawazaki S., Nagao Y. Anti-stress effects of DHA. Biofactors 2000; 13: Fontani G., Corradeschi F., Felici A., Alfatti F., Migliorini S., Lodi L. Cognitive and physiological effects of omega-3 polyunsaturated fatty acid supplementation in healthy subjects. Eur. J. Clin. Invest. 2005; 35: Fux M., Benjamin J., Nemets B. A placebo-controlled cross-over trial of adjunctive EPA in OCD. J. Psychiatr. Res. 2004; 38: Green P., Hermesh H., Monselise A., Marom S., Presburger G., Weizman A. Red cell membrane omega-3 fatty acids are decreased in nondepressed patients with social anxiety disorder. Eur. Neuropsychopharmacol. 2006; 16: Brambilla F., Bellodi L., Perna G., Bertani A., Panerai A., Sacerdote P. Plasma interleukin-1 beta concentrations in panic disorder. Psych. Res. 1994; 54: Song C., Manku M.S., Horrobin D.F. Long-chain polyunsaturated fatty acids modulate interleukin-1beta-induced changes in behavior, monoaminergic neurotransmitters, and brain inflammation in rats. J. Nutr. 2008; 138: Song C., Li X., Leonard B.E., Horrobin D.F. Effects of dietary n-3 or n-6 fatty acids on interleukin-1beta-induced anxiety, stress, and inflammatory responses in rats. J. Lipid. Res. 2003; 44: Beltz B.S., Tlusty M.F., Benton J.L., Sandeman D.C. Omega-3 fatty acids upregulate adult neurogenesis. Neurosci. Lett. 2007; 415: Wu A., Ying Z., Gomez-Pinilla F. Dietary omega-3 fatty acids normalize BDNF levels, reduce oxidative damage, and counteract learning disability after traumatic brain injury in rats. J. Neurotrauma. 2004; 21: Mattson M.P., Maudsley S., Martin B. A neural signaling triumvirate that influences ageing and age-related disease: insulin/ /IGF-1, BDNF and serotonin. Ageing. Res. Rev. 2004; 3: Pandey S.C., Zhang H., Roy A., Misra K. Central and medial amygdaloid brain-derived neurotrophic factor signaling plays a critical role in alcohol-drinking and anxiety-like behaviors. J. Neurosci. 2006; 26: Kobayashi K., Shimizu E., Hashimoto K. i wsp. Serum brain- -derived neurotrophic factor (BDNF) levels in patients with panic disorder: as a biological predictor of response to group cognitive behavioral therapy. Prog. Neuropsychopharmacol. Biol. Psych. 2005; 29: Ross B.M., Seguin J., Sieswerda L.E. Omega-3 fatty acids as treatments for mental illness: which disorder and which fatty acid? Lipids Health Dis. 2007; 6: Vial D., Piomelli D. Dopamine D2 receptors potentiate arachidonate release via activation of cytosolic, arachidonate-specific phospholipase A2. J. Neurochem. 1995; 64: Piomelli D., Pilon C., Giros B., Sokoloff P., Martres M.P., Schwartz J.C. Dopamine activation of the arachidonic acid cascade as a basis for D1/D2 receptor synergism. Nature. 1991; 12: Berg K.A., Maayani S., Goldfarb J., Scaramellini C., Leff P., Clarke W.P. Effector pathway-dependent relative efficacy at serotonin type 2A and 2C receptors: evidence for agonist-directed trafficking of receptor stimulus. Mol. Pharmacol. 1998; 54: Evans K.L., Cropper J.D., Berg K.A., Clarke W.P. Mechanisms of regulation of agonist efficacy at the 5-HT(1A) receptor by phospholipid-derived signaling components. J. Pharmacol. Exp. Ther. 2001; 297: Contreras M.A., Rapoport S.I. Recent studies on interactions between n-3 and n-6 polyunsaturated fatty acids in brain and other tissues. Curr. Opin. Lipidol. 2002; 13: Horrobin D.F., Jenkins K., Bennett C.N., Christie W.W. Eicosapentaenoic acid and arachidonic acid: collaboration and not antagonism is the key to biological understanding. Prostaglandins Leukot. Essent. Fatty Acids 2002; 66:
6 Krzysztof Knefel, Robert T. Hese, Kwasy omega-3 a zaburzenia depresyjne, lękowe i schizofrenia 43. Conklin S.M., Manuck S.B., Yao J.K., Flory J.D., Hibbeln J.R., Muldoon M.F. High omega-6 and low omega-3 fatty acids are associated with depressive symptoms and neuroticism. Psychosom. Med. 2007; 69: Peet M., Brind J., Ramchand C.N., Shah S., Vankar G.K. Two double-blind placebo-controlled pilot studies of eicosapentaenoic acid in the treatment of schizophrenia. Schizophr. Res. 2001; 49: Peet M., Horrobin D.F. A dose-ranging exploratory of the effects of ethyl-eicosapentaenoate in patients of persistent schizophrenic symptoms. J. Psychiatr. Res. 2002; 36: Fenton W.S., Dickerson F., Boronow J., Hibbelin J.R., Knable M. A placebo-controlled trial of omega-3 fatty acid supplementation for residuals symptoms and cognitive impairment in schizophrenia. Am. J. Psych. 2003; 160: Pytania 1. Kwasem omega-3 nie jest: A. kwas linolowy B. kwas linolenowy C. kwas eikozapentaenowy D. kwas dokozaheksaenowy 2. W 8-tygodniowym badaniu pacjentów z dużą depresją wykazano brak różnicy w skuteczności jednego z kwasów omega-3 oraz: A. amitryptyliny B. mianseryny C. fluoksetyny D. wenlafaksyny 3. Obniżone stężenie kwasów omega-3 w błonie komórkowej erytrocytów w porównaniu z grupą kontrolną wykazano u pacjentów cierpiących na: A. zespół stresu pourazowego B. zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne C. agorafobię D. zespół lęku społecznego 4. Czynnikiem, który może odpowiadać za przeciwdepresyjne i przeciwlękowe działanie kwasów omega-3, jest: A. PDGF B. BDNF C. VEGF D. HGF 5. Skuteczność którego neuroleptyku może być zwiększana przez przyjmowanie 2 g EPA dziennie? A. haloperidolu B. klozapiny C. sulpirydu D. amisulprydu Krzysztof Knefel Doktorant Wydziału Lekarskiego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Zabrzu; pracuje pod opieką naukową prof. dr. hab. n. med. Roberta T. Hese; jest w trakcie specjalizacji z psychiatrii. 145
LEKCJA 3 STRES POURAZOWY
LEKCJA 3 STRES POURAZOWY Stres pourazowy definicje Stres pourazowy definiuje się jako zespół specyficznych symptomów, które mogą pojawić się po przeżyciu ekstremalnego, traumatycznego zdarzenia. Są to
Bardziej szczegółowoKorzystne efekty dodania kwasów tłuszczowych omega-3 do leczenia przeciwdepresyjnego w depresji lekoopornej badanie wstępne
Farmakoterapia w psychiatrii i neurologii, 2008, 3, 149 153 Praca oryginalna Original paper Korzystne efekty dodania kwasów tłuszczowych omega-3 do leczenia przeciwdepresyjnego w depresji lekoopornej badanie
Bardziej szczegółowoParafina ciekła - Avena
Oznakowanie opakowania bezpośredniego (butelka PE, 500 g) Opakowanie przeznaczone do stosowania w lecznictwie zamkniętym Parafina ciekła - Avena Paraffinum liquidum Płyn doustny i na skórę, 1g/ 1g Zawartość
Bardziej szczegółowoWolontariat nie ma granic
Wolontariat nie ma granic Scenariusz lekcji wychowawczej Autorka: Małgorzata Wojnarowska Etap edukacyjny: szkoła podstawowa II etap edukacyjny (kl. IV VI) Czas: 45 min Cele lekcji: Uczeń: wyjaśnia, czym
Bardziej szczegółowoLECZENIE NIEDOKRWISTOŚCI W PRZEBIEGU PRZEWLEKŁEJ NIEWYDOLNOŚCI
Załącznik nr 14 do Zarządzenia Nr 41/2009 Prezesa NFZ z dnia 15 września 2009 roku Nazwa programu: LECZENIE NIEDOKRWISTOŚCI W PRZEBIEGU PRZEWLEKŁEJ NIEWYDOLNOŚCI NEREK ICD-10 N 18 przewlekła niewydolność
Bardziej szczegółowoHAŚKO I SOLIŃSKA SPÓŁKA PARTNERSKA ADWOKATÓW ul. Nowa 2a lok. 15, 50-082 Wrocław tel. (71) 330 55 55 fax (71) 345 51 11 e-mail: kancelaria@mhbs.
HAŚKO I SOLIŃSKA SPÓŁKA PARTNERSKA ADWOKATÓW ul. Nowa 2a lok. 15, 50-082 Wrocław tel. (71) 330 55 55 fax (71) 345 51 11 e-mail: kancelaria@mhbs.pl Wrocław, dnia 22.06.2015 r. OPINIA przedmiot data Praktyczne
Bardziej szczegółowoTechniczne nauki М.М.Zheplinska, A.S.Bessarab Narodowy uniwersytet spożywczych technologii, Кijow STOSOWANIE PARY WODNEJ SKRAPLANIA KAWITACJI
Techniczne nauki М.М.Zheplinska, A.S.Bessarab Narodowy uniwersytet spożywczych technologii, Кijow STOSOWANIE PARY WODNEJ SKRAPLANIA KAWITACJI SKLAROWANEGO SOKU JABŁKOWEGO Skutecznym sposobem leczenia soku
Bardziej szczegółowoZASADY WYPEŁNIANIA ANKIETY 2. ZATRUDNIENIE NA CZĘŚĆ ETATU LUB PRZEZ CZĘŚĆ OKRESU OCENY
ZASADY WYPEŁNIANIA ANKIETY 1. ZMIANA GRUPY PRACOWNIKÓW LUB AWANS W przypadku zatrudnienia w danej grupie pracowników (naukowo-dydaktyczni, dydaktyczni, naukowi) przez okres poniżej 1 roku nie dokonuje
Bardziej szczegółowoModuł IIIa. Specyficzne trudności w uczeniu się czytania i pisania częstość występowania, terminologia, przyczyny
Moduł IIIa Specyficzne trudności w uczeniu się czytania i pisania częstość występowania, terminologia, przyczyny Wg materiałów prof. Marty Bogdanowicz (prezentacja wykorzystana na kursie e-learningowym
Bardziej szczegółowoTEST dla stanowisk robotniczych sprawdzający wiedzę z zakresu bhp
TEST dla stanowisk robotniczych sprawdzający wiedzę z zakresu bhp 1. Informacja o pracownikach wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy oraz o pracownikach wyznaczonych do wykonywania działań w zakresie
Bardziej szczegółowoprobiotyk o unikalnym składzie
~s~qoy[jg probiotyk o unikalnym składzie ecovag, kapsułki dopochwowe, twarde. Skład jednej kapsułki Lactobacillus gasseri DSM 14869 nie mniej niż 10 8 CFU Lactobacillus rhamnosus DSM 14870 nie mniej niż
Bardziej szczegółowoDOPALACZE. - nowa kategoria substancji psychoaktywnych
DOPALACZE - nowa kategoria substancji psychoaktywnych CZYM SĄ DOPALACZE? Dopalacze stosowana w Polsce, potoczna nazwa różnego rodzaju produktów zawierających substancje psychoaktywne, które nie znajdują
Bardziej szczegółowoAneks III. Zmiany w odpowiednich punktach Charakterystyk Produktów Leczniczych i Ulotek dla Pacjentów
Aneks III Zmiany w odpowiednich punktach Charakterystyk Produktów Leczniczych i Ulotek dla Pacjentów 43 Zmiany, które będą zawarte w odpowiednich punktach Charakterystyki Produktu Leczniczego dla monowalentnych
Bardziej szczegółowoPrzykłady wybranych fragmentów prac egzaminacyjnych z komentarzami Technik ochrony fizycznej osób i mienia 515[01]
Przykłady wybranych fragmentów prac egzaminacyjnych z komentarzami Technik ochrony fizycznej osób i mienia 515[01] 1 2 3 4 5 6 Efektem rozwiązania zadania egzaminacyjnego przez zdającego była praca 7 egzaminacyjna,
Bardziej szczegółowoPROCEDURA OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO. w Urzędzie Gminy Mściwojów
I. Postanowienia ogólne 1.Cel PROCEDURA OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO w Urzędzie Gminy Mściwojów Przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego ma na celu: Załącznik A Zarządzenia oceny ryzyka zawodowego monitorowanie
Bardziej szczegółowoWitamina D - 4 fakty, które mogą cię zaskoczyć
Witamina D - 4 fakty, które mogą cię zaskoczyć Co chwilę słyszymy o nowej, zbawiennej roli, jaką może pełnić w naszym organizmie. Niemal wszyscy Polacy mają jej niedobór. Mowa o słonecznej witaminie D,
Bardziej szczegółowoZwiązek Zawodowy Pracowników Ratownictwa Medycznego
Związek Zawodowy Pracowników Ratownictwa Medycznego 48-300 Nysa ul. Bohaterów Warszawy 23 Tel. 668 156 655 KRS - 0000063122 REGON - 531232200 NIP - 753-19-43-287 Nysa dn. 22.02.2016. Uwagi wniesione do
Bardziej szczegółowoGrupa SuperTaniaApteka.pl Utworzono : 23 czerwiec 2016
SERCE I UKŁAD KRĄŻENIA > Model : 8217012 Producent : - POLIXAR 10 NA WYSOKI CHOLESTEROL Preparat przeznaczony dla osób pragnących zmniejszyć ryzyko podwyższenia poziomu cholesterolu we krwi. POLIXAR 5
Bardziej szczegółowoWYNIKI BADANIA PT. JAK TAM TWOJE POMIDORY? :)
WYNIKI BADANIA PT. JAK TAM TWOJE POMIDORY? :) Badanie przeprowadziłam w formie ankiety, którą wypełniło 236 czytelników Słonecznego Balkonu. Poniżej prezentuję odpowiedzi na najważniejsze pytania. Zdecydowana
Bardziej szczegółowoPacjenci w SPZZOD w latach 2000-2015
Pacjenci w SPZZOD w latach 2000-2015 W latach 2000 2015 ogółem hospitalizowano 3152 osoby. Zestawienie obejmuje również Zakład Pielęgnacyjno Opiekuńczy, który funkcjonował do 2012 roku. Aktualnie w SPZZOD
Bardziej szczegółowoPowiatowy Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności wydaje:
Powiatowy Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności wydaje: orzeczenia o niepełnosprawności dla osób, które nie ukończyły 16 roku życia, orzeczenia o stopniu niepełnosprawności dla osób, które ukończyły
Bardziej szczegółowoPodręcznik ćwiczeniowy dla pacjenta
Podręcznik ćwiczeniowy dla pacjenta 1 Dostarczone przez Janssen Healthcare Innovation (Szczegóły na tylnej stronie okładki). Str 01 Czym zajmuje się program Care4Today? Program Care4Today został stworzony
Bardziej szczegółowoMożemy zapewnić pomoc z przeczytaniem lub zrozumieniem tych informacji. Numer dla telefonów tekstowych. boroughofpoole.
Informacje na temat dodatku na podatek lokalny (Council Tax Support), które mogą mieć znaczenie dla PAŃSTWA Możemy zapewnić pomoc z przeczytaniem lub zrozumieniem tych informacji 01202 265212 Numer dla
Bardziej szczegółowoPRZYJĘCIE NA LECZENIE DO SZPITALA
PRZYJĘCIE NA LECZENIE DO SZPITALA (Część 3 Ustawy o zdrowiu psychicznym z 1983 roku [Mental Health Act 1983]) 1. Imię i nazwisko pacjenta 2. Imię i nazwisko osoby sprawującej opiekę nad pacjentem ( lekarz
Bardziej szczegółowoPrzedmowa do wydania polskiego Przedmowa. 1.1 Anatomia układu nerwowego i. 1.14 Somatyczny układ nerwowy 3 1.1.5 Tkanka nerwowa 3
Przedmowa do wydania polskiego Przedmowa V VI 1 Anatomia i fizjologia 1.1 Anatomia układu nerwowego i 1.1.1 Ośrodkowy układ nerwowy i 1.1.2 Obwodowy układ nerwowy i 1.1.3 Autonomiczny (wegetatywny) układ
Bardziej szczegółowoUSTAWA. z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. 1) (tekst jednolity)
Dz.U.98.21.94 1998.09.01 zm. Dz.U.98.113.717 art. 5 1999.01.01 zm. Dz.U.98.106.668 art. 31 2000.01.01 zm. Dz.U.99.99.1152 art. 1 2000.04.06 zm. Dz.U.00.19.239 art. 2 2001.01.01 zm. Dz.U.00.43.489 art.
Bardziej szczegółowoPrzepisy regulujące kwestię przyznawania przez Ministra Zdrowia stypendium ministra:
Informacja na temat składania wniosków o Stypendium Ministra Zdrowia dla studentów uczelni medycznych za osiągnięcia w nauce i wybitne osiągnięcia sportowe, w roku akademickim 2011/2012 Ministerstwo Zdrowia,
Bardziej szczegółowoWniosek o wydanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności
Miejscowość:...dnia..r. DO POWIATOWEGO ZESPOŁU DO SPRAW ORZEKANIA O NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI W GOSTYNINIE Wniosek o wydanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności Nr sprawy:... Dane osoby zainteresowanej: Imię
Bardziej szczegółowoZESPÓŁ DO SPRAW ORGANIZACYJNO- GOSPODARCZYCH
URZĄD GMINY WARTA BOLESŁAWIECKA WARTA BOLESŁAWIECKA 4C 59-72 RACIBOROWICE GÓRNE TEL. SEKRETARIAT: (75) 738-95-92; 738-95-97; 738-95-39; 738-95-73 FAX: (75) 738-95-23 www.wartaboleslawiecka.pl www.bip.wartaboleslawiecka.pl
Bardziej szczegółowoRegulamin reklamy produktów leczniczych na terenie Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Białymstoku
Regulamin reklamy produktów leczniczych na terenie Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Białymstoku 1 1. Niniejszy Regulamin określa zasady prowadzenia
Bardziej szczegółowoStrategia rozwoju sieci dróg rowerowych w Łodzi w latach 2015-2020+
Strategia rozwoju sieci dróg rowerowych w Łodzi w latach 2015-2020+ Projekt: wersja β do konsultacji społecznych Opracowanie: Zarząd Dróg i Transportu w Łodzi Ul. Piotrkowska 175 90-447 Łódź Spis treści
Bardziej szczegółowoDodano: 15.05.2013 KALKULATOR BRUTTO-NETTO
Dodano: 15.05.2013 KALKULATOR BRUTTO-NETTO Niemiecki system podatkowy jest dość złożony, dlatego przy wyliczaniu wynagrodzenia brutto/netto, warto posłużyć się powszechnie dostępnymi kalkulatorami, np:
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 2 Testy logiczne służące sprawdzeniu jakości danych uczestników projektów współfinansowanych z EFS
Załącznik nr 2 Testy logiczne służące sprawdzeniu jakości danych projektów współfinansowanych z EFS W załączniku zawarto podstawowe testy logiczne pozwalające zweryfikować jakość i spójność danych monitorowanych
Bardziej szczegółowoPodejmowanie decyzji. Piotr Wachowiak
Podejmowanie decyzji Co to jest sytuacja decyzyjna? Jest to sytuacja, kiedy następuje odchylenie stanu istniejącego od stanu pożądanego. Rozwiązanie problemu decyzyjnego polega na odpowiedzeniu na pytanie:
Bardziej szczegółowoZmiany dotyczące zasiłku macierzyńskiego od 19 grudnia 2006 r.
Zmiany dotyczące zasiłku macierzyńskiego od 19 grudnia 2006 r. W dniu 19 grudnia 2006 r. wchodzą w życie przepisy ustawy z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz ustawy o świadczeniach
Bardziej szczegółowoPrzyznanie niemieckiej emerytury
Emerytura, renta, pomostowe niemieckie świadczenia emerytalne są w zasięgu Polaków pracujących w Niemczech. Aby jednak otrzymać świadczenie, to pierwszym krokiem jest ustalenie kapitału początkowego, a
Bardziej szczegółowoUKŁAD ROZRUCHU SILNIKÓW SPALINOWYCH
UKŁAD ROZRUCHU SILNIKÓW SPALINOWYCH We współczesnych samochodach osobowych są stosowane wyłącznie rozruszniki elektryczne składające się z trzech zasadniczych podzespołów: silnika elektrycznego; mechanizmu
Bardziej szczegółowoProducent P.P.F. HASCO-LEK S.A nie prowadził badań klinicznych mających na celu określenie skuteczności produktów leczniczych z ambroksolem.
VI.2 Podsumowanie danych o bezpieczeństwie stosowania produktów leczniczych z ambroksolem VI.2.1 Omówienie rozpowszechnienia choroby Wskazania do stosowania: Ostre i przewlekłe choroby płuc i oskrzeli
Bardziej szczegółowoWaldemar Szuchta Naczelnik Urzędu Skarbowego Wrocław Fabryczna we Wrocławiu
1 P/08/139 LWR 41022-1/2008 Pan Wrocław, dnia 5 5 września 2008r. Waldemar Szuchta Naczelnik Urzędu Skarbowego Wrocław Fabryczna we Wrocławiu WYSTĄPIENIE POKONTROLNE Na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy z
Bardziej szczegółowoKOMUNIKAT nr 1 (2008/2009) Rektora Akademii Ekonomicznej w Poznaniu z dnia 1 września 2008 r.
KOMUNIKAT nr 1 (2008/2009) Rektora Akademii Ekonomicznej w Poznaniu z dnia 1 września 2008 r. dotyczący: możliwości kontynuowania przez profesorów zatrudnienia w AEP po przejściu na emeryturę W związku
Bardziej szczegółowoVI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dotyczącego produktu leczniczego Pragiola przeznaczone do publicznej wiadomości
VI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dotyczącego produktu leczniczego Pragiola przeznaczone do publicznej wiadomości Ze względu na zachowanie pełnej informacji, w nawiązaniu do art. 11 Dyrektywy
Bardziej szczegółowoEfektywna strategia sprzedaży
Efektywna strategia sprzedaży F irmy wciąż poszukują metod budowania przewagi rynkowej. Jednym z kluczowych obszarów takiej przewagi jest efektywne zarządzanie siłami sprzedaży. Jak pokazują wyniki badania
Bardziej szczegółowoKLAUZULE ARBITRAŻOWE
KLAUZULE ARBITRAŻOWE KLAUZULE arbitrażowe ICC Zalecane jest, aby strony chcące w swych kontraktach zawrzeć odniesienie do arbitrażu ICC, skorzystały ze standardowych klauzul, wskazanych poniżej. Standardowa
Bardziej szczegółowoTechniki korekcyjne wykorzystywane w metodzie kinesiotapingu
Techniki korekcyjne wykorzystywane w metodzie kinesiotapingu Jak ju wspomniano, kinesiotaping mo e byç stosowany jako osobna metoda terapeutyczna, jak równie mo e stanowiç uzupe nienie innych metod fizjoterapeutycznych.
Bardziej szczegółowoWyniki perinatalne u kobiet z trombofilią wrodzoną
Lek. med. Anna Michałowska Wyniki perinatalne u kobiet z trombofilią wrodzoną Praca doktorska Promotor: Prof. zw. dr hab. n. med. Bożena Leszczyńska-Gorzelak Katedra i Klinika Położnictwa i Perinatologii
Bardziej szczegółowoPROCEDURY POSTĘPOWANIA W SYTUACJACH TRUDNYCH WYCHOWAWCZO Zespół Szkół im. Henryka Sienkiewicza w Końskowoli
PROCEDURY POSTĘPOWANIA W SYTUACJACH TRUDNYCH WYCHOWAWCZO Zespół Szkół im. Henryka Sienkiewicza w Końskowoli POZIOMY PRACY WYCHOWAWCZEJ I. PRACA WYCHOWAWCZA WYCHOWAWCY KLASY 1. Zapoznanie rodziców z obowiązującymi
Bardziej szczegółowoTEST WIADOMOŚCI: Równania i układy równań
Poziom nauczania: Gimnazjum, klasa II Przedmiot: Matematyka Dział: Równania i układy równań Czas trwania: 45 minut Wykonała: Joanna Klimeczko TEST WIADOMOŚCI: Równania i układy równań Liczba punktów za
Bardziej szczegółowoKWALIFIKACJA I WERYFIKACJA LECZENIA DOUSTNEGO STANÓW NADMIARU ŻELAZA W ORGANIZMIE
Opis świadczenia KWALIFIKACJA I WERYFIKACJA LECZENIA DOUSTNEGO STANÓW NADMIARU ŻELAZA W ORGANIZMIE 1. Charakterystyka świadczenia 1.1 nazwa świadczenia Kwalifikacja i weryfikacja leczenia doustnego stanów
Bardziej szczegółowoKoszty obciążenia społeczeństwa. Ewa Oćwieja Marta Ryczko Koło Naukowe Ekonomiki Zdrowia IZP UJ CM 2012
Koszty obciążenia społeczeństwa chorobami układu krążenia. Ewa Oćwieja Marta Ryczko Koło Naukowe Ekonomiki Zdrowia IZP UJ CM 2012 Badania kosztów chorób (COI Costof illnessstudies) Ekonomiczny ciężar choroby;
Bardziej szczegółowoHTA (Health Technology Assessment)
Krzysztof Łanda 1 z 5 HTA (Health Technology Assessment) Ocena leków stosowanych w okre lonych wskazaniach podlega tym samym generalnym regu om, co inne technologie terapeutyczne, jednak specyfika interwencji
Bardziej szczegółowoStowarzyszenie Lokalna Grupa Działania EUROGALICJA Regulamin Rady
Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania EUROGALICJA Regulamin Rady Rozdział I Postanowienia ogólne 1 1. Rada Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania Eurogalicja, zwana dalej Radą, działa na podstawie: Ustawy
Bardziej szczegółowoCZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA WAD KOŃCZYN DOLNYCH U DZIECI I MŁODZIEŻY A FREQUENCY APPEARANCE DEFECTS OF LEGS BY CHILDREN AND ADOLESCENT
Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogiki i Administracji w Poznaniu Nr 3 2007 Grażyna Szypuła, Magdalena Rusin Bielski Szkolny Ośrodek Gimnastyki Korekcyjno-Kompensacyjnej im. R. Liszki w Bielsku-Białej
Bardziej szczegółowoWarszawa: Dostawa kalendarzy na rok 2017 Numer ogłoszenia: 41127-2016; data zamieszczenia: 15.04.2016 OGŁOSZENIE O ZAMÓWIENIU - dostawy
Strona 1 z 5 Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.knf.gov.pl/o_nas/urzad_komisji/zamowienia_publiczne/zam_pub_pow/index.html Warszawa:
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE SPOSOBY SPRAWDZANIA POSTĘPÓW UCZNIÓW WARUNKI I TRYB UZYSKANIA WYŻSZEJ NIŻ PRZEWIDYWANA OCENY ŚRÓDROCZNEJ I ROCZNEJ
WYMAGANIA EDUKACYJNE SPOSOBY SPRAWDZANIA POSTĘPÓW UCZNIÓW WARUNKI I TRYB UZYSKANIA WYŻSZEJ NIŻ PRZEWIDYWANA OCENY ŚRÓDROCZNEJ I ROCZNEJ Anna Gutt- Kołodziej ZASADY OCENIANIA Z MATEMATYKI Podczas pracy
Bardziej szczegółowoObjaśnienia do Wieloletniej Prognozy Finansowej na lata 2011-2017
Załącznik Nr 2 do uchwały Nr V/33/11 Rady Gminy Wilczyn z dnia 21 lutego 2011 r. w sprawie uchwalenia Wieloletniej Prognozy Finansowej na lata 2011-2017 Objaśnienia do Wieloletniej Prognozy Finansowej
Bardziej szczegółowoW LI RZECZPOSPOLITA POLSKA Warszawa, J 1j listopada 2014 roku Rzecznik Praw Dziecka Marek Michalak
zgodnie pozostawać placówka W LI RZECZPOSPOLITA POLSKA Warszawa, J 1j listopada 2014 roku Rzecznik Praw Dziecka Marek Michalak ZEW/500/33/20 14/JK Pani Joanna Kluzik-Rostkowska Minister Edukacji Narodowej
Bardziej szczegółowoRozdział I Przepisy ogólne : Rozdział II
Załącznik Nr 3 do Regulaminu Pracy Zespołu Szkół Nr 2 im. Stanisława Konarskiego w Bochni Zatrudnienie młodocianych Na podstawie Art. 190-206 ustawy z dnia 26.06.1974 r. Kodeks pracy Dz. U. Nr 21, poz.
Bardziej szczegółowoOd redakcji. Symbolem oznaczono zadania wykraczające poza zakres materiału omówionego w podręczniku Fizyka z plusem cz. 2.
Od redakcji Niniejszy zbiór zadań powstał z myślą o tych wszystkich, dla których rozwiązanie zadania z fizyki nie polega wyłącznie na mechanicznym przekształceniu wzorów i podstawieniu do nich danych.
Bardziej szczegółowoUMOWA NA ŚWIADCZENIE USŁUG MEDYCZNYCH
UMOWA NA ŚWIADCZENIE USŁUG MEDYCZNYCH zawarta w dniu. w Warszawie pomiędzy : Międzyleskim Szpitalem Specjalistycznym w Warszawie z siedzibą 04-749 Warszawa ul. Bursztynowa 2, wpisanym do rejestru Sądu
Bardziej szczegółowoZASADA PARTYCYPACJI SPOŁECZNEJ
ZASADA PARTYCYPACJI SPOŁECZNEJ W samorządzie jest prowadzony dialog społeczny, samorząd wspiera organizowanie się mieszkańców by uczestniczyli w rozwiązywaniu problemów społeczności lokalnej Zadanie 2.:
Bardziej szczegółowoProjekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wyniki badań ankietowych przeprowadzonych przez Departament Pielęgniarek i Położnych wśród absolwentów studiów pomostowych, którzy zakończyli udział w projekcie systemowym pn. Kształcenie zawodowe pielęgniarek
Bardziej szczegółowoLicencję Lekarską PZPN mogą uzyskać osoby spełniające następujące wymagania:
Uchwała nr III/46 z dnia 19 marca 2014 roku Zarządu Polskiego Związku Piłki Nożnej w sprawie zasad przyznawania licencji dla lekarzy pracujących w klubach Ekstraklasy, I i II ligi oraz reprezentacjach
Bardziej szczegółowoPOSTANOWIENIA DODATKOWE DO OGÓLNYCH WARUNKÓW GRUPOWEGO UBEZPIECZENIA NA ŻYCIE KREDYTOBIORCÓW Kod warunków: KBGP30 Kod zmiany: DPM0004 Wprowadza się następujące zmiany w ogólnych warunkach grupowego ubezpieczenia
Bardziej szczegółowo8 osób na 10 cierpi na choroby przyzębia!
8 osób na 10 cierpi na choroby przyzębia! Wiemy jak Państwu pomóc Jesteśmy po to, aby Państwu doradzić! Czym jest zapalenie przyzębia (periodontitis)? Przyzębie to zespół tkanek otaczających ząb i utrzymujących
Bardziej szczegółowoUrząd Miasta Bielsko-Biała - um.bielsko.pl Wygenerowano: 2016-06-17/10:16:18
Europejski Dzień Prostaty obchodzony jest od 2006 roku z inicjatywy Europejskiego Towarzystwa Urologicznego. Jego celem jest zwiększenie społecznej świadomości na temat chorób gruczołu krokowego. Gruczoł
Bardziej szczegółowoart. 488 i n. ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.),
Istota umów wzajemnych Podstawa prawna: Księga trzecia. Zobowiązania. Dział III Wykonanie i skutki niewykonania zobowiązań z umów wzajemnych. art. 488 i n. ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny
Bardziej szczegółowoPROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA I OGRANICZENIA NARKOMANII ORAZ PRZESTĘPCZOŚCI I DEMORALIZACJI NIELETNICH. SZKOŁA WOLNA OD NARKOTYKÓW I PRZEMOCY
PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA I OGRANICZENIA NARKOMANII ORAZ PRZESTĘPCZOŚCI I DEMORALIZACJI NIELETNICH. SZKOŁA WOLNA OD NARKOTYKÓW I PRZEMOCY Z analizy zjawiska przestępczości, demoralizacji nieletnich oraz
Bardziej szczegółowoZasady przyjęć do klas I w gimnazjach prowadzonych przez m.st. Warszawę
Zasady przyjęć do klas I w gimnazjach prowadzonych przez m.st. Warszawę Podstawy prawne Zasady przyjęć do gimnazjów w roku szkolnym 2016/2017 zostały przygotowane w oparciu o zapisy: ustawy z dnia 7 września
Bardziej szczegółowoZaburzenia odżywiania a uzależnienia. Magdalena Tańska
Zaburzenia odżywiania a uzależnienia Magdalena Tańska Proces terapii osoby uzależnionej obejmuje odżywienie organizmu. Niezbędne jest odtrucie organizmu oraz leczenie przewlekłych chorób spowodowanych
Bardziej szczegółowoWiktor B. Szostak Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie
WPŁYW ŻYWIENIA NA METABOLIZM LIPIDÓW W ASPEKCIE PROFILAKTYKI KARDIOLOGICZNEJ Wiktor B. Szostak Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie 1 Sto lat minęło od pierwszych spostrzeżeń, że rozwój miażdżycy zależy
Bardziej szczegółowoDECYZJA w sprawie czasowego zaprzestania działalności
WOJEWODA ŁÓDZKI ZK-III.9611.14.2014 Łódź, dnia 01 lipca 2014 r. DECYZJA w sprawie czasowego zaprzestania działalności Na podstawie art. 34 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz.
Bardziej szczegółowoB/ZA Grudziądz, dnia...
B/ZA Grudziądz, dnia...... (pieczęć firmowa Wnioskodawcy) Prezydent Grudziądza za pośrednictwem Powiatowego Urzędu Pracy w Grudziądzu ul. Parkowa 22 WNIOSEK o zatrudnienie osoby bezrobotnej do 30 roku
Bardziej szczegółowoUMOWA NR... NA ŚWIADCZENIE USŁUG SZKOLENIOWO - DORADCZYCH
UMOWA NR... NA ŚWIADCZENIE USŁUG SZKOLENIOWO - DORADCZYCH w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 Priorytet VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich Działanie 6.2 Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości
Bardziej szczegółowoNa podstawie art.4 ust.1 i art.20 lit. l) Statutu Walne Zebranie Stowarzyszenia uchwala niniejszy Regulamin Zarządu.
Na podstawie art.4 ust.1 i art.20 lit. l) Statutu Walne Zebranie Stowarzyszenia uchwala niniejszy Regulamin Zarządu Regulamin Zarządu Stowarzyszenia Przyjazna Dolina Raby Art.1. 1. Zarząd Stowarzyszenia
Bardziej szczegółowoZobacz to na własne oczy. Przyszłość już tu jest dzięki rozwiązaniu Cisco TelePresence.
Informacje dla kadry zarządzającej Zobacz to na własne oczy. Przyszłość już tu jest dzięki rozwiązaniu Cisco TelePresence. 2010 Cisco i/lub firmy powiązane. Wszelkie prawa zastrzeżone. Ten dokument zawiera
Bardziej szczegółowoPROJEKT. 7) zapewnienie całodobowej opieki weterynaryjnej w przypadkach zdarzeń drogowych z
PROJEKT PROGRAM OPIEKI NAD ZWIERZĘTAMI BEZDOMNYMI ORAZ ZAPOBIEGANIA BEZDOMNOŚCI ZWIERZĄT NA TERENIE GMINY KOŃSKOWOLA NA ROK 2012 1 1.Celem Programu jest : 1) zapewnienie opieki nad zwierzętami bezdomnymi
Bardziej szczegółowo- 70% wg starych zasad i 30% wg nowych zasad dla osób, które. - 55% wg starych zasad i 45% wg nowych zasad dla osób, które
Oddział Powiatowy ZNP w Gostyninie Uprawnienia emerytalne nauczycieli po 1 stycznia 2013r. W związku napływającymi pytaniami od nauczycieli do Oddziału Powiatowego ZNP w Gostyninie w sprawie uprawnień
Bardziej szczegółowoWZÓR SKARGI EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA. Rada Europy. Strasburg, Francja SKARGA. na podstawie Artykułu 34 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka
WZÓR SKARGI EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA Rada Europy Strasburg, Francja SKARGA na podstawie Artykułu 34 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz Artykułu 45-47 Regulaminu Trybunału 1 Adres pocztowy
Bardziej szczegółowoUrząd Miasta Bielsko-Biała - um.bielsko.pl Wygenerowano: 2016-06-30/02:29:36. Wpływ promieni słonecznych na zdrowie człowieka
Wpływ promieni słonecznych na zdrowie człowieka Światło słoneczne jest niezbędne do trwania życia na Ziemi. Dostarcza energii do fotosyntezy roślinom co pomaga w wytwarzaniu tlenu niezbędnego do życia.
Bardziej szczegółowoSYSTEMY CZASU PRACY. 1. PODSTAWOWY [art. 129 KP]
1. PODSTAWOWY [ 129 KP] Podstawowy system czasu w typowych (standardowych) stosunkach : do 8 godzin Standardowo: do 4 miesięcy Wyjątki: do 6 m-cy w rolnictwie i hodowli oraz przy ochronie osób lub pilnowaniu
Bardziej szczegółowoSTANOWISKO CMDh DOTYCZĄCE BEZPIECZEŃSTWA STOSOWANIA PRODUKTÓW LECZNICZYCH
STANOWISKO CMDh DOTYCZĄCE BEZPIECZEŃSTWA STOSOWANIA PRODUKTÓW LECZNICZYCH w sprawie rekomendacji Komitetu ds. Oceny Ryzyka w Ramach Nadzoru nad Bezpieczeństwem Farmakoterapii przyjętej przez Grupę Koordynacyjną,
Bardziej szczegółowoUMOWA NR w sprawie: przyznania środków Krajowego Funduszu Szkoleniowego (KFS)
UMOWA NR w sprawie: przyznania środków Krajowego Funduszu Szkoleniowego (KFS) zawarta w dniu. r. pomiędzy : Powiatowym Urzędem Pracy w Gdyni reprezentowanym przez.., działającą na podstawie upoważnienia
Bardziej szczegółowoMIEJSKI PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE ORAZ OCHRONY OFIAR PRZEMOCY W RODZINIE NA LATA 2011-2015
Załącznik do Uchwały Nr 47/IX/11 Rady Miejskiej Łomży z dnia 27 kwietnia.2011 r. MIEJSKI PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE ORAZ OCHRONY OFIAR PRZEMOCY W RODZINIE NA LATA 2011-2015 ROZDZIAŁ I
Bardziej szczegółowoANALIZA ANKIETY EWALUACYJNEJ. Zajęć z zakresu poradnictwa i wsparcia indywidualnego oraz grupowego w zakresie podniesienia kompetencji życiowych
ANALIZA ANKIETY EWALUACYJNEJ Zajęć z zakresu poradnictwa i wsparcia indywidualnego oraz grupowego w zakresie podniesienia kompetencji życiowych W celu uzyskana informacji zwrotnej oraz oceny w/w szkolenia
Bardziej szczegółowoW N I O S E K O PRZYZNANIE ŚRODKÓW Z KRAJOWEGO FUNDUSZU SZKOLENIOWEGO NA DOFINANSOWANIE KOSZTÓW KSZTAŁCENIA USTAWICZNEGO PRACOWNIKÓW I PRACODAWCY ...
... (pieczęć wnioskodawcy) Dyrektor Powiatowego Urzędu Pracy w Gryficach W N I O S E K O PRZYZNANIE ŚRODKÓW Z KRAJOWEGO FUNDUSZU SZKOLENIOWEGO NA DOFINANSOWANIE KOSZTÓW KSZTAŁCENIA USTAWICZNEGO PRACOWNIKÓW
Bardziej szczegółowoRekompensowanie pracy w godzinach nadliczbowych
Rekompensowanie pracy w godzinach nadliczbowych PRACA W GODZINACH NADLICZBOWYCH ART. 151 1 K.P. Praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony
Bardziej szczegółowoPROCEDURA POSTĘPOWANIA
PROCEDURA POSTĘPOWANIA w przypadku wystąpienia u dziecka niepowikłanego i powikłanego wybuchu złości Cel główny: zapewnienie bezpieczeństwa dziecku/dzieciom w sytuacjach trudnych wychowawczo i/oraz zagrażających
Bardziej szczegółowoUmowa kredytu. zawarta w dniu. zwanym dalej Kredytobiorcą, przy kontrasygnacie Skarbnika Powiatu.
Umowa kredytu Załącznik nr 5 do siwz PROJEKT zawarta w dniu. między: reprezentowanym przez: 1. 2. a Powiatem Skarżyskim reprezentowanym przez: zwanym dalej Kredytobiorcą, przy kontrasygnacie Skarbnika
Bardziej szczegółowoZapytanie ofertowe nr 3
I. ZAMAWIAJĄCY STUDIUM JĘZYKÓW OBCYCH M. WAWRZONEK I SPÓŁKA s.c. ul. Kopernika 2 90-509 Łódź NIP: 727-104-57-16, REGON: 470944478 Zapytanie ofertowe nr 3 II. OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA Przedmiotem zamówienia
Bardziej szczegółowoNOWELIZACJA USTAWY PRAWO O STOWARZYSZENIACH
NOWELIZACJA USTAWY PRAWO O STOWARZYSZENIACH Stowarzyszenie opiera swoją działalność na pracy społecznej swoich członków. Do prowadzenia swych spraw stowarzyszenie może zatrudniać pracowników, w tym swoich
Bardziej szczegółowoĆwiczenie: "Ruch harmoniczny i fale"
Ćwiczenie: "Ruch harmoniczny i fale" Opracowane w ramach projektu: "Wirtualne Laboratoria Fizyczne nowoczesną metodą nauczania realizowanego przez Warszawską Wyższą Szkołę Informatyki. Zakres ćwiczenia:
Bardziej szczegółowoAdres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.wup.pl/index.php?
1 z 6 2013-10-03 14:58 Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.wup.pl/index.php?id=221 Szczecin: Usługa zorganizowania szkolenia specjalistycznego
Bardziej szczegółowoSatysfakcja pracowników 2006
Satysfakcja pracowników 2006 Raport z badania ilościowego Listopad 2006r. www.iibr.pl 1 Spis treści Cel i sposób realizacji badania...... 3 Podsumowanie wyników... 4 Wyniki badania... 7 1. Ogólny poziom
Bardziej szczegółowoterapeutycznych w ramach projektu systemowego Szansa na rozwój realizowanego przez Miejski Ośrodek
1 z 5 2012-08-01 14:24 Ogłoszenie powiązane: Ogłoszenie nr 163056-2010 z dnia 2010-06-10 r. Ogłoszenie o udzieleniu zamówienia - Darłowo Zadanie I- terapia społeczna i zawodowa osób niepełnosprawnych z
Bardziej szczegółowoCo do zasady, obliczenie wykazywanej
Korekta deklaracji podatkowej: można uniknąć sankcji i odzyskać ulgi Piotr Podolski Do 30 kwietnia podatnicy podatku dochodowego od osób fizycznych byli zobowiązani złożyć zeznanie określające wysokość
Bardziej szczegółowoCBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ PRACA ZAROBKOWA EMERYTÓW I RENCISTÓW A PROBLEM BEZROBOCIA BS/80/2002 KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, MAJ 2002
CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl
Bardziej szczegółowoFORUM ZWIĄZKÓW ZAWODOWYCH
L.Dz.FZZ/VI/912/04/01/13 Bydgoszcz, 4 stycznia 2013 r. Szanowny Pan WŁADYSŁAW KOSINIAK - KAMYSZ MINISTER PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ Uwagi Forum Związków Zawodowych do projektu ustawy z dnia 14 grudnia
Bardziej szczegółowoRegulamin Zarządu Pogórzańskiego Stowarzyszenia Rozwoju
Regulamin Zarządu Pogórzańskiego Stowarzyszenia Rozwoju Art.1. 1. Zarząd Pogórzańskiego Stowarzyszenia Rozwoju, zwanego dalej Stowarzyszeniem, składa się z Prezesa, dwóch Wiceprezesów, Skarbnika, Sekretarza
Bardziej szczegółowoCENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ
CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl
Bardziej szczegółowoZAKRES OBOWIĄZKÓW I UPRAWNIEŃ PRACODAWCY, PRACOWNIKÓW ORAZ POSZCZEGÓLNYCH JEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCH ZAKŁADU PRACY
ZAKRES OBOWIĄZKÓW I UPRAWNIEŃ PRACODAWCY, PRACOWNIKÓW ORAZ POSZCZEGÓLNYCH JEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCH ZAKŁADU PRACY Szkolenia bhp w firmie szkolenie wstępne ogólne 8 Obowiązki pracodawcy Podstawowy obowiązek
Bardziej szczegółowo