Redaktor naczelny: Stanisław Bieleń Sekretarz redakcji: Jacek Kosiarski

Transkrypt

1 RADA REDAKCYJNA Bolesław Balcerowicz, Wiesław Dobrzycki, Witold M. Góralski, Edward Haliżak, Leszek Kasprzyk, Roman Kuźniar, Kazimierz Łastawski, Teresa Łoś-Nowak, Leonard Łukaszuk, Marek J. Malinowski, Grażyna Michałowska, Bogusław Mrozek, Stanisław Parzymies, Stanisław Pawlak, Marek Pietraś, Jan Rowiński, Mirosław Sułek, Janusz Symonides, Ryszard Zięba, Lubomir Zyblikiewicz Redaktor naczelny: Stanisław Bieleń Sekretarz redakcji: Jacek Kosiarski Adres Redakcji: Stosunki Międzynarodowe International Relations Instytut Stosunków Międzynarodowych UW Warszawa, ul. Żurawia 4 tel ; faks ISMN@uw.edu.pl Publikacja dofinansowana przez Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego Copyright by Instytut Stosunków Międzynarodowych UW, 2011 Copyright by Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2011 ISSN Realizacja zamówienia: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego Warszawa, ul. Nowy Świat wuw@uw.edu.pl Dział Handlowy, tel. ( ) ; dz.handlowy@uw.edu.pl Księgarnia internetowa: Nakład 500 egz. Druk i i oprawa Fabryka Elpil, Siedlce Druku

2 SPIS TREŚCI STUDIA Ryszard Zię b a, Uwarunkowania polityki zagranicznej Polski na początku drugiej dekady XXI wieku Janusz Symonides, Perspektywy wykorzystania dla żeglugi międzynarodowej Północnej Drogi Morskiej w Arktyce Mał gorzata Zachara, Postrzeganie stosunków międzynarodowych przez pryzmat zarządzania globalnego Leonard Ł ukaszuk, Lotnictwo międzynarodowe w obliczu nowych wyzwań i zadań Grzegorz Zają c, Prawnomiędzynarodowe regulacje dotyczące zwalczania terroryzmu w lotnictwie cywilnym OPRACOWANIA I MATERIAŁY Jacek Reginia-Zacharski, Dylemat (nie)bezpieczeństwa we współczesnych konfliktach zbrojnych Ewa Smutek-Rusek, Przyszłość języka francuskiego w stosunkach międzynarodowych Anna Wróbel, Strefa wolnego handlu Stany Zjednoczone Republika Korei Anita Oberda-Monkiewicz, Ekspansja energetyczna Chin w Ameryce Łacińskiej implikacje dla regionu Herbert Gnaś, Międzyrządowy Komitet Negocjacyjny w procesie negocjacji klimatycznych Anna Wojciuk, Metody twórczej pracy grupowej w analizie polityki zagranicznej i dydaktyce stosunków międzynarodowych Камилла Г. Шерьязданова, Проблемы и перспективы борьбы с терроризмом и радикальным экстремизмом в Центральной Азии Mił osz Kucharski, Balancing unipolarity : Russian responses to American preeminence Agnieszka Ragin, The effects of climate change in the Arctic

3 SPRAWOZDANIA I INFORMACJE Justyna Nakonieczna, Sprawozdanie z międzynarodowej konferencji nt. Security in South Asia: A Regional Perspective. Implications for International Relations Theory Michał Ł uszczuk, Sprawozdanie z konferencji naukowej nt. Współpraca i rywalizacja międzynarodowa w regionie Arktyki na początku XXI wieku Patrycja Grzebyk, Sprawozdanie z konferencji Instytutu Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego nt. Kryzys 2008 roku i międzynarodowa pozycja Zachodu RECENZJE Stanisław Bieleń, Polityka w stosunkach międzynarodowych Tadeusz Klementewicz Justyna Zając, Role Unii Europejskiej w regionie Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu Stanisł aw Parzymies Thomas G. Weiss, David P. Forsythe, Roger A. Coate, Kelly-Kate Peace, The United Nations and Changing World Politics Irena Popiuk- -Rysiń s k a Maria Marczewska-Rytko, Religia i polityka w globalizującym się świecie Alicja Curanović Radosław Zenderowski, Krzysztof Cebul, Mateusz Krycki, Międzynarodowe stosunki kulturalne Graż yna Michał owska Padraic Kenney, 1989: Democratic Revolutions at the Cold War s End. A Brief History with Documents Kacper Szulecki Karol Derwich, Instrumenty polityki zagranicznej USA wobec państw Ameryki Łacińskiej Anita Oberda-Monkiewicz Hussein Kassim, Handley Stevens, Air Transport and the European Union. Europeization and Its Limits Leonard Ł ukaszuk Rupert Smith, Przydatność siły militarnej. Sztuka wojenna we współczesnym świecie Iga Pocztarek Tomasz Kapuśniak (red.), Unia Europejska i Federacja Rosyjska wobec regionu Morza Czarnego Alicja Curanović W numerze piszą

4 CONTENTS STUDIES Ryszard Zię b a, Determinants of the Poland s foreign policy at the beginning of the second decade of the 21 st century Janusz Symonides, Prospects of using the Northern Sea Route in the Arctic for international navigation Mał gorzata Zachara, Perceiving international relations from the angle of global governance Leonard Ł ukaszuk, International aviation in the face of new challenges and tasks Grzegorz Zają c, International law regulations related to combating terrorism in civil aviation ESSAYS AND BACKGROUND MATERIALS Jacek Reginia-Zacharski, The dilemma of (in)security in the contemporary military conflicts Ewa Smutek-Rusek, The future of the French language in international relations Anna Wróbel, Free trade area the United States of America the Republic of Korea Anita Oberda-Monkiewicz, Energy expansion of China in Latin America implications for the region Herbert Gnaś, Intergovernmental Negotiating Committee in the process of climate negotiations Anna Wojciuk, Methods of creative group work in the foreign policy analysis and international relations teaching Камилла Г. Шерьязданова, Проблемы и перспективы борьбы с терроризмом и радикальным экстремизмом в Центральной Азии [Problems and prospects of terrorism and extremist activities in Central Asia] Mił osz Kucharski, Balancing unipolarity : Russian responses to American preeminence Agnieszka Ragin, The effects of climate change in the Arctic

5 REPORTS AND NEWS Justyna Nakonieczna, Report from the international conference: Security in South Asia: A regional perspective. Implications for International Relations Theory Michał Ł uszczuk, Report from the research conference: International cooperation and competition in the Arctic region at the beginning of the 21 st century Patrycja Grzebyk, Report from the conference by the Institute of International Relations, University of Warsaw: The crisis of 2008 and the international status of the West REVIEWS Stanisław Bieleń, Polityka w stosunkach międzynarodowych [Politics in international relations] Tadeusz Klementewicz Justyna Zając, Role Unii Europejskiej w regionie Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu [The roles of the European Union in the North Africa and Middle East region] Stanisł aw Parzymies Thomas G. Weiss, David P. Forsythe, Roger A. Coate, Kelly-Kate Peace, The United Nations and Changing World Politics Irena Popiuk- Rysiń s k a Maria Marczewska-Rytko, Religia i polityka w globalizującym się świecie [Religion and politics in the world of globalisation] Alicja Curanović Radosław Zenderowski, Krzysztof Cebul, Mateusz Krycki, Międzynarodowe stosunki kulturalne [International cultural relations] G r a ż yna Michał owska Padraic Kenney, 1989: Democratic Revolutions at the Cold War s End. A Brief History with Documents Kacper Szulecki Karol Derwich, Instrumenty polityki zagranicznej USA wobec państw Ame ryki Łacińskiej [Instruments of the US foreign policy towards the states of Latin America ] Anita Oberda-Monkiewicz Hussein Kassim, Handley Stevens, Air Transport and the European Union. Europeization and Its Limits Leonard Ł ukaszuk Rupert Smith, Przydatność siły militarnej. Sztuka wojenna we współczesnym świecie [Suitability of the military force. The art of war in the contemporary world] Iga Pocztarek Tomasz Kapuśniak (ed.), Unia Europejska i Federacja Rosyjska wobec regionu Morza Czarnego [The European Union and the Russian Federation in relation to the Black Sea region] Alicja Curanović On the Authors

6 Uwarunkowania Stosunki Międzynarodowe polityki zagranicznej Polski na początku International drugiej dekady Relations XXI wieku nr 1 2 (t.43) 2011 S T U D I A Ryszard Zięba UWARUNKOWANIA POLITYKI ZAGRANICZNEJ POLSKI NA POCZĄTKU DRUGIEJ DEKADY XXI WIEKU 1. Punkt wyjścia Uwarunkowania polityki zagranicznej państw można podzielić na wewnętrzne i zewnętrzne (międzynarodowe), a w ramach tych dwóch grup na obiektywne i subiektywne. Wewnętrzne uwarunkowania obiektywne polityki zagranicznej Polski obejmują w miarę stałe charakterystyki państwa polskiego jako podmiotu prowadzącego politykę zagraniczną, takie jak: położenie geograficzne i geopolityczne, potencjał demograficzny, gospodarczy, naukowo-techniczny i militarny oraz system polityczny. Natomiast w grupie uwarunkowań wewnętrznych subiektywnych należy uwzględnić: percepcję środowiska międzynarodowego przez społeczeństwo, media i polityków, reprezentowane koncepcje polityki zagranicznej przez różne siły polityczne oraz jakość i aktywność własnej służby zagranicznej i dyplomacji. Jako uwarunkowania zewnętrzne o charakterze obiektywnym można będzie potraktować: trendy ewolucji sytuacji międzynarodowej wokół Polski, pozycję międzynarodową Polski oraz umowne powiązania z innymi państwami i obowiązujące prawo międzynarodowe. Ostatnią grupę stanowią uwarunkowania międzynarodowe subiektywne, takie jak: postrzeganie Polski i Polaków przez otoczenie międzynarodowe, koncepcje polityki zagranicznej innych państw adresowane do lub dotyczące Polski, oraz jakość i aktywność służby zagranicznej i dyplomacji innych państw, z którymi Polska utrzymuje stosunki 1. 1 Jest to model uwarunkowań zawarty w: R. Zięba, Uwarunkowania polityki zagranicznej, w: J. Kukułka, R. Zięba (red.), Polityka zagraniczna państwa (Warszawa 1992, s ), a zamieszczony ponownie w zaktualizowanym tekście pt. Uwarunkowania polityki zagranicznej państwa w pracy: R. Zięba (red.), Wstęp do teorii polityki zagranicznej państwa, Toruń 2004, s Jego implementację do polityki zagranicznej Polski zob.: J. Zając, Dynamika zmian uwarunkowań polityki zagranicznej Polski w latach , w: R. Chwedoruk, D. Przastek (red.), Dylematy historii i polityki. Księga dedykowana Profesor Annie Magierskiej, Warszawa 2008, s

7 10 Ryszard Zięba Wszystkie te czynniki będą rozpatrywane przy wykorzystaniu heurystycznej techniki analitycznej SWOT (Strenghts Weakness Opportunities Threats). Analiza ta pozwoli spojrzeć na poszczególne uwarunkowania polityki zagranicznej jako mocne i słabe strony oraz szanse i zagrożenia. Takie podejście posłuży do przedstawienia rekomendacji dla formułowania celów i zadań polskiej polityki zagranicznej, a zwłaszcza do wskazania możliwości osiągania zakładanych celów poprzez sugestie wyboru właściwych instrumentów i sposobów pozwalających osiągnąć zakładane cele. 2. Uwarunkowania wewnętrzne obiektywne 2.1. Środowisko geograficzne i położenie geopolityczne Od połowy XVIII w., kiedy upowszechniło się dzieło Monteskiusza O duchu praw (1748 r.), badacze zwracają uwagę na znaczenie czynnika geograficznego dla polityki państw, w tym dla jego polityki zagranicznej 2. Istotnymi dla Polski elementami środowiska geograficznego są: położenie w środku Europy, stosunkowo duża zasobność w surowce naturalne i w większości naturalny charakter granic państwowych. Położenie geograficzne jest atutem zwiększającym szanse odgrywania roli kraju tranzytowego, pomostowego dla rozwijania transportu na linii Wschód Zachód. Na długo przed przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej naukowcy (ekonomiści) i politycy przewidywali możliwości budowy przez nasz kraj linii transportu kolejowego i drogowego łączących Europę Zachodnią z Europą Wschodnią, a nawet Południową z Północno-Wschodnią. Polska powinna być zainteresowana realizacją takich projektów, gdyż przysporzyłoby to dużych korzyści ekonomicznych, przyspieszyłoby realizację programu budowy autostrad i szybkich połączeń kolejowych, a także zwiększałoby atrakcyjność Polski jako kraju pomostu, czy korytarza transportowego. Realizacja tego drugiego zadania umożliwiłaby przyspieszenie urzeczywistnienia postulatu tiry na tory, głoszonego w Polsce przez organizacje ekologiczne, zrzeszenia obywatelskie i drogowców, a realizowanego już w innych krajach (np. w Holandii, Austrii, Francji, Szwajcarii, Republice Czeskiej). Rekomendacja: Polityka zagraniczna RP powinna prowadzić lobbing na rzecz zainteresowania Komisji Europejskiej, międzynarodowych instytucji fi nansowych i kapitału prywatnego fi nansowaniem inwestycji budowy autostrad i szybkich połączeń kolejowych. W tych działaniach poza aktywnością 2 J. Frankel, The Making of Foreign Policy: An Analysis of Decision-Making, London 1963, s ; M. Merle, Sociologie des relations internationales, Paris 1974, s ; H.J. Morgenthau, revised by K.W. Thompson, Politics Among Nations: The Struggle for Power and Peace, brief edition, Boston 1993, s

8 Uwarunkowania polityki zagranicznej Polski na początku drugiej dekady XXI wieku 11 naszej dyplomacji należałoby wykorzystać polskie przedsiębiorstwa i grupy kapitałowe do dyplomacji ekonomicznej na rzecz przekonania podmiotów zagranicznych do inwestowania w rozbudowę transportu przez terytorium kraju. Działania tego typu mogą stanowić dobry przykład łączenia polityki zagranicznej ze strategią rozwoju kraju. Ważnym atutem środowiska geograficznego Polski jest stosunkowo duża zasobność w surowce energetyczne. W sytuacji wysokiego zaniepokojenia niektórych środowisk politycznych o stan bezpieczeństwa energetycznego należałoby zintensyfikować wysiłki nie na poszukiwaniu alternatywnych dostawców ropy naftowej i gazu ziemnego (bo te nie przyniosły dotychczas żadnych wymiernych rezultatów), lecz na pozyskiwaniu energii z własnych zasobów. Takie możliwości istnieją w postaci gazyfikacji węgla kamiennego. Należałoby powrócić do podejmowanej jeszcze w latach 70. poprzedniego stulecia idei gazyfikacji węgla. W tym celu potrzebne są nowoczesne technologie. Polityka zagraniczna państwa powinna pomóc w zainteresowaniu tym rozwiązaniem i poszukiwaniu zagranicznych inwestorów. Drugim atutem surowcowym jak wynika ze wstępnych badań geologicznych mogą okazać się zasoby gazu z łupków skalnych. Według różnych szacunków podawanych przez media, zasoby tego gazu mogą być bardzo duże (od 1,36 bln m 3 do nawet 5,3 bln m 3 ). Należy założyć, że te przewidywania są mocno przesadzone, podobnie jak opinie, że po ich potwierdzeniu nastąpiłby wzrost całości zasobów gazu ziemnego w Europie o 47%, a rosyjski Gazprom zyskałby potężną konkurencję. Nie mniej jednak należy poważnie zainteresować się szansą pozyskania nowych źródeł gazu, nawet jeśli jej prawdopodobieństwo jest 50 na 50 procent. Przemysłowe wydobycie gazu łupkowego może okazać się istotnym uzupełnieniem dla gazu klasycznego. Mimo że perspektywa rozpoczęcia wydobycia gazu z łupków skalnych może rozpocząć realizować się za kilkanaście lat, to już teraz widać duże zainteresowanie polskimi złożami ze strony wielkich międzynarodowych koncernów, a kilkanaście firm prowadzi prace poszukiwawcze. Obecnie dość dowolnie (Ministerstwo Środowiska wydało ponad 60 koncesji) i za bardzo niską cenę są przyznawane koncesje na poszukiwanie gazu łupkowego. Ze względu na szansę, choćby niewielką, poprawienia bezpieczeństwa energetycznego kraju, należy więc już teraz rozsądnie i kierując się rachunkiem ekonomicznym zająć się poszukiwaniem strategicznych partnerów. Jest to jedno z naczelnych zadań państwa polskiego, a więc i jego polityki zagranicznej. Istotnym uwarunkowaniem polityki zagranicznej każdego państwa są jego granice. Obecnie nie ma większego znaczenia geograficzny charakter granic, lecz bardzo ważny jest ich aspekt geopolityczny 3. Polska ma uznane przez wszystkich sąsiadów granice. Są to w większości granice z naszymi sojusznikami z NATO i Unii Europejskiej. Trzech naszych wschodnich sąsiadów, tj. Rosja, Ukraina i Białoruś, pozostaje 3 Na temat rozumienia tego aspektu zob. C. Jean, Geopolityka, Wrocław 2003, s Szerzej zob. L. Moczulski, Geopolityka. Potęga w czasie i przestrzeni, Warszawa 1999; A. Chauprade, Géopolitique: constantes et changements dans l histoire, Paris 2003.

9 12 Ryszard Zięba poza tymi dwiema organizacjami. Ze względu na partnerski charakter relacji między NATO a tymi państwami europejskimi, granica wschodnia, choć oznacza rozdział geostrategiczny w Europie, nie stanowi utrudnienia dla utrzymywania konstruktywnej współpracy bilateralnej. Natomiast wschodnia granica Polski stanowi zarazem granicę zewnętrzną UE, umocnioną regulacjami systemu Schengen. To powoduje określone komplikacje w jej przekraczaniu i utrudnia rozwijanie kontaktów między społeczeństwami. Dlatego też Rosja, Ukraina i Białoruś domagają się zniesienia obowiązku wizowego. Ponieważ Polska jest żywotnie zainteresowana otwartością na wschodnich sąsiadów, w tym realizacją programu Partnerstwa Wschodniego Unii Europejskiej, powinna kontynuować perswazję wobec swoich partnerów z Unii, aby reżim wizowy wobec Ukraińców i Białorusinów, a także i Rosjan był zniesiony. Polska nie powinna zadowolić się uzgodnieniem na ostatnim szczycie UE Rosja (31 maja 1 czerwca 2010 r.) długoterminowego celu zakładającego możliwość podróżowania w przyszłości bez wiz, lecz powinna odwołując się do tych uzgodnień kontynuować działania 4 na rzecz rzeczywistego przybliżenia takiej perspektywy Potencjał ludnościowy Obiektywny charakter ma kolejne uwarunkowanie wewnętrzne, jakim jest potencjał ludnościowy naszego państwa. Dla polityki zagranicznej każdego państwa istotne znaczenie mają takie cechy potencjału demograficznego, jak: liczba ludności kraju, gęstość zaludnienia, tempo przyrostu naturalnego, struktura wieku ludności, skład narodowościowy, wielkość emigracji i liczba imigrantów 5. W Polsce mieszka 38,1 mln ludzi, co sytuuje ją na 9 miejscu (przy uwzględnieniu ludności całej Rosji i Turcji) oraz na 6 miejscu w Unii Europejskiej. Już obecnie ma miejsce ujemny przyrost naturalny (-0,4 promil.), a według długookresowej prognozy demograficznej Głównego Urzędu Statystycznego (z 2008 r.) liczba ludności Polski będzie systematycznie zmniejszać się, przy czym tempo tego spadku będzie coraz wyższe wraz z upływem czasu. Przewiduje się, że w 2020 r. ludność Polski zmniejszy się do około 37,8 mln, zaś w 2030 r. do niecałych 36,8 mln 6. Ten niekorzystny trend demograficzny stanowi słabą stronę potencjału ludnościowego jako uwarunkowania polityki polskiej. Oznacza rozpoczęcie stopniowego starzenia się społeczeństwa polskiego, a także dalszy spadek wielkości ludności w wieku produkcyjnym. Ten drugi trend mierzony wskaźnikiem zatrudnienia i miernikiem aktywności zawodowej społeczeństwa i tak jest niekorzystny. Wynosi odpowiednio 4 Ministrowie spraw zagranicznych Polski i Rosji, Radosław Sikorski oraz Siergiej Ławrow, skierowali 6 kwietnia 2010 r. do szefowej dyplomacji UE Catherine Ashton wspólny list z apelem o objęcie całego Obwodu Kaliningradzkiego polsko-rosyjską umową o małym przygranicznym ruchu bezwizowym. 5 Zob.: M. Merle, op. cit., s ; D. Colard, Les relations internationales, Paris 1977, s Prognoza ludności na lata , GUS, Warszawa 2009, s. 188.

10 Uwarunkowania polityki zagranicznej Polski na początku drugiej dekady XXI wieku 13 57% i 62,2%, podczas gdy w całej UE dane te są wyższe (65,4% i 70,5%). Jak podaje Strategia rozwoju kraju niski przyrost naturalny, a właściwie utrzymujący się od połowy lat 90. XX w. niski poziom dzietności, spowoduje duży spadek liczby ludności w wieku produkcyjnym do 22,6 mln w 2020 r. i 20,8 mln w 2030 r. 7 Równocześnie, w wyniku starzenia się społeczeństwa polskiego, następować będzie zwiększanie się liczby osób w wieku poprodukcyjnym, do 8,5 mln w 2020 r. i 9,6 mln w 2030 r. Ta tendencja już teraz stawia przed polską gospodarką rosnące wyzwanie otwierania się na import siły roboczej. Polska stanie przed rosnącą potrzebą otwarcia swojego rynku pracy dla pracowników spoza Unii, a to z kolei będzie implikować potrzebę działań na rzecz liberalizacji reżimu wizowego. Rekomendacja: Uzasadniona jest potrzeba zintensyfi kowania zabiegów Polski o złagodzenie reżimu Schengen dla wschodnich sąsiadów. Przybysze z tych krajów wydają się bardziej pożądani i skłonni do adaptacji do norm społeczeństwa polskiego niż pochodzący z innych kręgów kulturowych. W perspektywie nasze państwo powinno być przygotowane do posiadania wypracowanej polityki w sprawie imigrantów Potencjał gospodarczy, naukowo-techniczny i militarny Ponieważ jednym z podstawowych celów polityki każdego państwa jest stwarzanie warunków do zaspokajania rosnących potrzeb materialnych i ogólnocywilizacyjnych społeczeństwa, istotne znaczenie ma potencjał gospodarczy i naukowo-techniczny kraju. Zwłaszcza jest to istotne w kontekście zaprogramowanego przez Unię Europejską rozwoju opartego na wiedzy. Rosnące potrzeby ekonomiczne i cywilizacyjne stwarzają przesłanki do formowania celów i zadań odnoszonych również do polityki zagranicznej państwa. Posiadany potencjał gospodarczy jest także bardzo ważnym elementem siły państwa, co ułatwia oddziaływanie na środowisko międzynarodowe 8. Polska jest krajem o niewielkim PKB, który wynosi ponad 350 mld euro (w 2010 r.), co sytuuje nas na 6 miejscu w UE, zaś PKB na jednego mieszkańca mierzony parytetem siły nabywczej stawia Polskę (z ponad 14 tys. euro) na 25 miejscu w Unii, jedynie przed Rumunią i Bułgarią. Jednak kryzys finansowy rozpoczęty jesienią 2008 r. stosunkowo najłagodniej dotknął polską gospodarkę. O ile w całym 2008 r. polski PKB wzrósł o 5% w stosunku do roku poprzedniego, to w 2009 r. o 1,7%, co stanowiło największy przyrost w Europie, podczas gdy UE jako całość odnotowała spadek PKB o 4,1%. 7 Strategia rozwoju kraju , Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, listopad 2006 r., s Por. M. Dobroczyński, J. Stefanowicz, Polityka zagraniczna, Warszawa 1984, s ; Ch. Zorgbibe, Les relations internationals, Paris 1975, s ; R. Bierzanek, Współczesne stosunki międzynarodowe, Warszawa 1980, s Szerzej zob. D. Baldwin, Economic Statecraft, Princeton NJ 1985.

11 14 Ryszard Zięba Słabością Polski jest niewielki potencjał naukowo-techniczny. Nakłady na działalność badawczą i rozwojową w relacji do PKB w Polsce wynosiły w 2007 r. tylko 0,57% PKB, co sytuuje nas na piątym miejscu od końca wśród państw UE 9. Jest to zdecydowanie za mało, zwłaszcza w zestawieniu z zaniedbaniami z lat poprzednich. Ten stan rzeczy źle rokuje długookresowemu rozwojowi kraju. Gospodarka polska, choć dość elastyczna i dobrze radzi sobie z globalnym kryzysem finansowym, jeśli nie będzie oparta na innowacyjności, to nie sprosta konkurencji w sytuacji, gdy kryzys zostanie przezwyciężony. Ta sytuacja stwarza potrzebę wspierania przez naszą politykę zagraniczną starań o napływ do kraju środków z funduszy i programów UE oraz innych instytucji międzynarodowych, wspierania dążenia Unii do utworzenia wspólnej europejskiej przestrzeni badawczej, prowadzącej transfer wiedzy w ramach sieci zrzeszających europejskich naukowców światowej klasy. Z potencjałem gospodarczym i naukowo-technicznym wiążą się możliwości państwa w zakresie dysponowania potencjałem militarnym. Posiadanie przez państwo potencjału militarnego, jak się ujmuje w teorii, dostarcza środków wojskowych do prowadzenia polityki zagranicznej, a zwłaszcza polityki bezpieczeństwa 10. Polska obecnie posiada armię zawodową w wielkości nie przekraczającej 100 tys. żołnierzy, a zgodnie z realizowanym programem profesjonalizacji sił zbrojnych RP mają one docelowo w końcu 2011 r. osiągnąć wielkość 120 tys. żołnierzy 11. Ta armia ma służyć do obrony terytorialnej kraju oraz do udziału w misjach reagowania na kryzysy, prowadzonych przez Unię Europejską i NATO poza ich obszarami traktatowymi oraz do wypełniania zobowiązań sojuszniczych. W procesie tworzenia armii zawodowej bardzo istotne są zachęty finansowe stwarzane dla młodych ludzi. Ponieważ ze względu na ograniczenia budżetowe nie będzie możliwe w przyszłości zachęcanie kandydatów do wojska wysokimi pensjami, trzeba poszukiwać innych, niż finansowe zachęt czyniących wojsko atrakcyjnym miejscem pracy i służby. Jedną z nich jest możliwość wysyłania żołnierzy na misje zagraniczne. W tym kontekście zmiany wymaga decyzja rządu podjęta w grudniu 2008 r. o wycofaniu się Polski z misji pokojowych ONZ. 9 A. Rozmus, K. Cyran, Finansowanie działalności badawczo-rozwojowej w Polsce i innych krajach diagnoza i próba oceny, E-Finanse, finansowy kwartalnik internetowy, (dostęp w styczniu 2011 r.). Autorzy tak komentują te dane: Zbyt niskie finansowanie prac badawczo-rozwojowych w Polsce grozi pogłębieniem się dystansu, jaki dzieli nas przy przechodzeniu od gospodarki opartej na inwestycjach do gospodarki określanej mianem innowacyjnej. Niedoinwestowanie sfery nauki może spowodować, iż w przyszłości Polska nie będzie w stanie konkurować na rynkach wysokich technologii rynkach high-tech, nie tylko z krajami wysoko rozwiniętymi jak Finlandia czy Niemcy, lecz również z krajami, które posiadają zbliżony do naszego poziom rozwoju gospodarczego. 10 Zob. J. Zając, Środki i metody polityki zagranicznej państwa, w: R. Zięba (red.), Wstęp do teorii, op. cit., s ; eadem, Środki polityki bezpieczeństwa państwa, w: M. Ożóg-Radew, R. Rosa (red.), Bezpieczeństwo i prawa człowieka: teoretyczne aspekty bezpieczeństwa i praw człowieka, cz. I, Siedlce 2004, s Por. B. Balcerowicz, Siły zbrojne w stanie pokoju, kryzysu, wojny, Warszawa 2010, s Założenia i cele profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP, dokument na stronie internetowej: profesjonalizacja.wp.mil.pl/pl/26.html (dostęp w styczniu 2011 r.).

12 Uwarunkowania polityki zagranicznej Polski na początku drugiej dekady XXI wieku 15 Obok kwestii wyszkolenia wojska bardzo istotne znaczenie ma wyposażenie go w odpowiedni do wymogów przewidywanych działań (obronnych i reagowania kryzysowego) sprzęt i uzbrojenie. Polski przemysł zbrojeniowy znajduje się w fazie odbudowy po zapaści z początku lat 90. XX w. i nie jest w stanie zapewnić zaopatrzenia wojska w potrzebny i nowoczesny sprzęt. Dlatego kluczowe znaczenie ma udział Polski w budowie europejskiego przemysłu zbrojeniowego i zintegrowanego rynku zaopatrzenia. Ten kierunek zaangażowania powinien być kontynuowany. Konieczne mogą być również dalsze zakupy niektórych rodzajów uzbrojenia poza UE, np. w USA. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Obrony Narodowej z 13 grudnia 2007 r. (Dz.U. z dnia z 27 grudnia 2007 r.) zakupy większości rodzajów uzbrojenia i sprzętu wojskowego są objęte obowiązkiem zawarcia umowy offsetowej. Oznacza to, z jednej strony ułatwienie finansowe dla polskiej gospodarki (gdyż będzie częściowo rekompensować wydatki poniesione na zakupy uzbrojenia), a z drugiej utrudnienie w zdobywaniu oferentów potrzebnego sprzętu wojskowego. Zaopatrzenie w uzbrojenie powinno być dopasowane do przyjętej wizji charakteru Sił Zbrojnych RP. Zgodnie z prognozą opracowaną przez Departament Transformacji MON do 2030 r. polskie siły zbrojne będą składać się z pięciu podstawowych komponentów: Wojsk Lądowych, Sił Powietrznych, Marynarki Wojennej, Wojsk Specjalnych oraz Żandarmerii Wojskowej. W ramach sił zbrojnych wyodrębnione zostaną również Wojska Informacyjne stanowiące odpowiedź na przeniesienie części przyszłej walki w sferę informacyjną (elektroniczną, psychologiczną i medialną) 12. Zakłada się, że ogólna liczebność sił zbrojnych zmniejszy się, co będzie efektem coraz większego udziału sprzętu wojskowego i systemów uzbrojenia opartego na nowoczesnych technologiach. Coraz większe znaczenie będzie zyskiwał podział sił zbrojnych według określonych, funkcjonalnych zestawów sił o połączonym charakterze. Będą to siły reagowania i siły stabilizacyjne tworzone na bazie jednostek bojowych i wsparcia bojowego oraz siły zintegrowanego zabezpieczenia. Zadania wyznaczone siłom zbrojnym RP będą wymuszać zwiększone zapotrzebowanie na nowoczesny sprzęt, uzbrojenie i technologie oparte na mikroelektronice i teleinformatyce, a także na osiągnięciach w zakresie nauk biologicznych, nanotechnologii i pozyskiwania nowych źródeł energii. To stwarzać będzie rosnące potrzeby dokonywania kosztownych zakupów. Rekomendacja: Z racji tego, że generalnie technika wojskowa jest droga, słusznym wydaje się prowadzenie badań nad nowymi rodzajami uzbrojenia i technikami informatycznymi mogącymi znaleźć zastosowanie w wojsku. Zwłaszcza istotne są w tej drugiej grupie badania przy wykorzystaniu względ- 12 Wizja Sił Zbrojnych RP 2030, Ministerstwo Obrony Narodowej, Departament Transformacji, Warszawa, maj 2010 r.