Tajne nauczanie w latach okupacji hitlerowskiej na terenie powiatu proszowickiego

Transkrypt

1 Tajne nauczanie latach okupacji hitleroskiej na terenie poiatu proszoickiego Zebrane i opracoane przez Edarda Widłaka, emerytoanego nauczyciela Zaledie umilkły działa na polach bite, na obszarze Państa Polskiego 1939 roku, a już okupant hitleroski przystąpił akcji ynaradaiającej. Władze niemieckie konują rozstrzeliań i osadzania obozach koncentracyjnych tych szystkich, którzy mogliby im akcji ynaradaiającej przeszkodzić. Ostrze nienaiści hitleroskiej zrócone zostało szystkiego co polskie, a przede szystkim przeci inteligencji polskiej z profesorami Unieersytetu Jagiellońskiego na czele. Giną najięksi nasi naukocy, niszczy się bytek kulturalny Polski: biblioteki, muzea, pomniki naszej przeszłości. Zamknięte zostały szkoły yższe i średnie. Dla narodu nieolnikó, jakimi mieli być Polacy, ystarczyć miało szkolnicto podstaoe z okrojonym minimum programem nauczania, bez nauki historii i geografii, pozbaionych pomocy naukoych i podręcznikó. Jedynym podręcznikiem zolonym był, ydaany przez ładze okupacyjne, Ster. Młode pokolenie miało zapomnieć o soim naroym pochodzeniu. Przeci tej rogiej akcji ynaradaiającej stanęło patriotyczne nauczycielsto polskie, uzbrojone ideę miłości ojczyzny i narodu. Już od pierszych dni okupacji rozijać zaczynają się punkty tajnego nauczania na terenie całej Polski. W poiecie proszoickim tajne nauczanie odbyało się: a) ramach szkoły janej b) tajnych kompletach pozach. Tajne nauczanie ramach szkoły janej odbyało się ten sposób, że część poszczególnych lekcji przeznaczało się na podaanie iamości z historii i geografii. Nauka tajnych kompletach odbyała się salach ch, a najczęściej mieszkaniach pryatnych nauczycieli lub. Podręczniki zbyano różny sposób. Zbierano stare podręczniki leżące bezużytecznie mach pryatnych lub zakupoano u patriotycznych antykariuszy (np. na ulicy Szpitalnej Krakoie). Noe podręczniki drukoano tajnej drukarni Miechoie, a rozproadzeniem ich zajmoał się óczesny nauczyciel z Miechoa St. Pogoda. Tajnym nauczaniem na poziomie szkoły poszechnej objętych zostało poiecie proszoickim około 7000 dzieci, a na poziomie gimnazjum ogólnokształcącego około 600 młodzieży. Piersze komplety tajnego nauczania na terenie poiatu proszoickiego postały Proszoicach, Noym Brzesku, Grębocinie, Smonioicach i Żębocinie. Organizatorem tajnego nauczania Proszoicach i okolicy był Wacła Pelc, członek Tajnej Komisji Ośiaty, a zarazem prezes Tajnego Ogniska ZNP, kieronik Szkoły Poszechnej Proszoicach. Tajne nauczanie ramach szkoły janej proadzone było Proszoicach od rześnia 1939 roku aż chili yzolenia 1945 roku. Proadzone było na poziomie szkoły poszechnej, oparte na przejennych programach. Tajne nauczanie na poziomie gimnazjum ogólnokształcącego proadzone były od października 1939 roku trzech kompletach. Lekcje odbyały się mieszkaniach pryatnych, gdyż sale lekcyjne zajęte były przez ładze okupacyjne. Nauczycielami kompletach gimnazjalnych byli: Wacła Pelc, jego żona Leokadia Pelc, Helena Majeska, Kazimiera Bujakoska, Zofia Bujakoska, Jan Bujakoski, ks. Piotr Styczeń, ks. Józef Rybczyk oraz Leopold Bochnak major ojska polskiego.

2 W Noym Brzesku proadzone było tajne nauczanie zakresie I i II klasy gimnazjum ogólnokształcącego od 1 października 1939 roku. Nauka odbyała się salach ch. W okresie od 1940 roku połoy 1942 roku tajną naukę proadzono mach pryatnych indyidualnie, a od rześnia 1942 roku lekcje znó odbyały się salach lekcyjnych. W godzinach nauki tajnej klasach od strony dziedzińca odbyała się nauka gry na skrzypcach, której byało przysłuchiali się nieraz Niemcy, przypadkoo znajdujący się na terenie Noego Brzeska, a dalszych salach tym czasie kontynuoano tajne nauczanie. Oprócz kompletó gimnazjalnych odbyało się rónież uczanie historii i geografii zakresie szkoły poszechnej. Tajne nauczanie proadzili nauczyciele: Stanisła Szymacha, Jan Szymacha, Tadeusz Klimek i Józef Półtorak. W tajnych kompletach uczyli: Józef Barański i Władysła Sroga.

3 Tab. 1 Tajne nauczanie Noym Brzesku Rodzaj tajnego nauczania W ramach szkoły janej W tajnych kompletach IX-XII I-VI / / / / yzolenia W Grębocinie tajna nauka odbyała się ramach szkoły janej i tajnych kompletach na poziomie klas V-VII szkoły poszechnej na podręcznikach znajdujących się mach pryatnych. Nauczanie odbyało się mieszkaniu nauczyciela, gdyż szkoła była objęta obseracją okupanta. Często odbyały się reizje. W końcu kieronik musiał się ukryać, gdyż groziło mu aresztoanie. Klasę VII ukończyło74, a z tych około 50 mogło kontynuoać po yzoleniu naukę szkołach średnich. Szkoła jana miała 6 klas.

4 Tab. 2 Tajne nauczanie Grębocinie Rodzaj tajnego nauczania W ramach szkoły janej W tajnych kompletach IX-XII I-VI / / / / yzolenia W Żębocinie tajne nauczanie proadzone było tajnych kompletach latach zakresie szkoły poszechnej, a latach 1943 yzolenia zakresie gimnazjum ogólnokształcącego. Warunki nauczania były okropne. Nauka odbyała się pryatnej kuchni miejscoego gospodarza, ciemnej, pełnej pary. W tajnych kompletach uczyli: Leopold Krzyk, Stanisła Krzyk, Piotr Kaszycki, Władysła Stolarczyk, Władysła Szymańczyk, Marian Rymkieicz.

5 Tab. 3 Tajne nauczanie Żębocinie Nauczanie tajnych kompletach IX-XII poziom szkoły poszechnej I-VI poziom szkoły poszechnej 1940/ poziom szkoły poszechnej 1941/ / / poziom gimnazjalny yzolenia poziom gimnazjalny Kieronik szkoły, Piotr Kaszycki był przeodniczącym Tajnej Komisji Ośiaty gminie Koala. Byał obecny przy egzaminach tajnych kompletó. W 1940 roku uruchomione zostało tajne nauczanie Igołomii tajnych kompletach na poziomie szkoły poszechnej, a od 1941 roku proadzony był komplet gimnazjalny. Nauka odbyała się częścioo salach ch, częścioo mieszkaniach pryatnych. Nauka odbyała się pod stałą groźbą odkrycia, gdyż tej miejscoości był majątek ziemski pod zarządem niemieckim, a niedaleko, Pobiedniku Małym było lotnisko, ięc Niemcy stale przechodzili przez ieś. W tajnych kompletach uczyli: Wacła Górecki, Ludika Rydz i Włodzimierz Klenieski. Poza tym jednostkoym tajnym nauczaniu brali udział: Eugenia Smagacz, Genoefa Ianiuk i Janina Korol.

6 Tab. 4 Tajne nauczanie Igołomii Nauczanie tajnych kompletach I-VI / / / / yzolenia W 1941 roku naukę tajnych kompletach rozpoczęto Dobranoicach, Koniuszy, Wrocimoicach i Warzeńczycach. W Dobranoicach uruchomione zostały komplety na poziomie szkoły poszechnej. Wszyscy ucznioie liczbie 15 posługiali się podręcznikami przejennymi. W 1943 roku otarte zostały komplety zakresie I klasy gimnazjum ogólnokształcącego. Nauka odbyała się częścioo budynku m, a częścioo mach pryatnych. Uczyli: Stanisła Krzyk, Irena Krzyk i Leopold Krzyk. Tab. 5 Tajne nauczanie Dobranoicach Nauczanie tajnych kompletach Poziom 1941/42 Szkoła podstaoa 1942/43 Szkoła podstaoa 1943/44 Gimnazjum ogólnokształcące yzolenia Gimnazjum ogólnokształcące

7 W Koniuszy otarto tajny komplet gimnazjum ogólnokształcącego m 1941/42, a następnym roku także tajna naukę zakresie klasy VII. Opierano się całkoicie na programach przejennych. Ucznioie byli zaopatrzeni podręczniki, które zbyano potajemnie antykariatach Krakoie. Pomocy ch, oprócz map, nie było. Ucznioie przychodzili pojedynczo z zachoaniem szelkich ostrożności. Nauka odbyała się małym pokoiku suterenie budynku szkolnego. W okresie zajęcia szkoły przez ojska niemieckie, nauka odbyała się mieszkaniach, co kilka dni u innego. W czasie jednego egzaminu Komisja musiała da razy uciekać żyto, ponieaż tym czasie szkoły zjechało gestapo. W Koniuszy było formalnie tajne gimnazjum. Proadzone było przez ysiedlonego ze Śląska mgr Franciszka Kruczałę, óczesnego kieronika szkoły Koniuszy. Tajnym nauczaniem zajmoali się: Franciszek Kruczała, Władysła Widłak, Marian Puz, Irena Więckoska, Janina Odemska. Tab. 6 Tajne nauczanie Koniuszy Klasa VII szkoły podstaoej Komplety gimnazjum ogólnokształcącego 1941/ / / yzolenia W Warzeńczycach tajne nauczanie proadzone było od 1941 roku chili yzolenia styczniu 1945 roku. Były to tajne komplety gimnazjalne i 2-letnie kursy handloe. Uczyli nich: Franciszek Pycia, Maria Wesołoska, Jadiga Sonik, Franciszek Dziań oraz dóch Karboniczkó, ysiedlonych z Poznania. Lekcje odbyały się szkole poszechnej oraz mieszkaniu Karboniczka. Proadzone były rónież tajne kursy sanitarne przez Jana Kuboka, Polaka pochodzenia czeskiego. We Wrocimoicach rozpoczęto tajną naukę kompletach z zakresie klasy VII szkoły podstaoej 1941 i proadzono ją przez 2 lata. W 1943 roku otarto rónież tajne komplety gimnazjalne, które proadzone były chili yzolenia styczniu 1945 roku. Z poodu braku podręcznikó i pomocy naukoych lekcje proadzone były metodą pamięcioą. Jesienią i iosną lekcje odbyały się szkole, a zimą, z poodu braku opału,

8 mieszkaniach pryatnych lub u kieronika szkoły. Tajną naukę zorganizoał i proadził Stanisła Toarek oraz 2 nauczycieli, o których brak bliższych iamości. Tab. 7 Tajne nauczanie e Wrocimoicach Komplety tajnego nauczania Zakres miesięcy nauczycieli 1941/42 Klasa VII /43 Klasa VII /43 I klasa gimnazjum 1943/44 I i II klasa gimnazjum yzolenia I, II, III klasa gimnazjum W Glecu tajne nauczanie rozpoczęte zostało m 1941/42 ramach szkoły janej. Oprócz tego od roku szkolnego 1943/44 proadzone były tajne komplety gimnazjalne. Komplet klasy VII pobierał naukę zaraz po lekcjach szkole, a czasie zimy, z poodu braku opału, mieszkaniu pryatnym, trzech sąsiednich siach. Gdy sierpniu 1944 roku szkołę zajął oddział partyzancki, to lekcje szystkie odbyały się mach pryatnych. Wszystkie komplety posiadały podręczniki i korzystały ze ch pomocy naukoych yciągniętych z ukrycia. W tajnym nauczaniu brali udział: prof. dr Jan Kulpa, Jan Gluziński kieronik szkoły i Franciszek Tomczyk.

9 Tab. 8 Tajne nauczanie Glecu Klasa VII ramach szkoły janej Tajne komplety gimnazjalne 1941/ / / yzolenia W Klimontoie tajne nauczanie proadzone było szkole janej zakresie szkoły poszechnej, a komplety gimnazjalne pobierały naukę mieszkaniach pryatnych. Tajne komplety proadzili: Franciszek Szopa, Paulina Szopa i Józef Staniszeski. Tab. 9 Tajne nauczanie Klimontoie W ramach szkoły janej W tajnych kompletach 1942/ / yzolenia W Ostroie tajne nauczanie proadzone było ramach szkoły janej zakresie szkoły poszechnej. Nauka tajnych kompletach odbyała się mieszkaniach pryatnych. Uczyli: Bolesła Ziółek, Helena Ziółek, Adela Kopel i Bolesła Zbyszeski.

10 Tab. 10 Tajne nauczanie Ostroie W ramach szkoły janej W tajnych kompletach 1942/ / yzolenia W Koczanoie proadzone było tajne nauczanie kompletach gimnazjalnych. Nauka odbyała się godzinach ieczornych pryatnym mieszkaniu u nauczyciela. Użyano starych podręcznikó. Uczyli: Franciszek Szyja i Tomasz Matkoski. Tab. 11 Tajne nauczanie Koczanoie Klasy 1942/ I 1943/ II yzolenia III W Pałecznicy ramach szkoły janej proadzona była cała szkoła edług programó przejennych. Szkoła znajała się miejscoości odległej od miast i trudno stępnej ze zględu na zły stan dróg. Przez cały okres okupacji nie było ani jednej kontroli, nie było ięc obay proadzenia nauki. Przedmiotó zakazanych nie pisyało się dziennikó lekcyjnych. W ypadku przyjazdu Niemcó si zmieniano tylko temat lekcji. Dzieci korzystały ze starych podręcznikó. Jedynie komplet I klasy gimnazjum proadzony był tajnie. Komplet korzystał z sali szkolnej. Nauka odbyała się ieczorami. O nauczycielach uczących szkole janej brak iamości. W tajnych kompletach uczyło 4 nauczycieli:, z których tylko o 3 są informacje. Uczyli: Józef Majeranoski, Antonina Tomaszeska i Apolonia Darek.

11 Tab. 12 Tajne nauczanie Pałecznicy Rodzaj tajnego nauczania W ramach szkoły janej W tajnych kompletach IX-XII I-VI / / / / yzolenia W 1944 roku zorganizoane zostało tajne nauczanie Stręgoborzycach zakresie gimnazjum. Nauczanie tego kompletu trało od 10 lipca 27 grudnia 1944 roku. Do klasy I uczęszczało 7, klasy II 4, klasy III 3. W poyższych kompletach uczyły następujące osoby: 1. Zygmunt Siódmak kieronik kompletu, uczył historii klasach I-III po 3 godziny tygodnioo, języka niemieckiego po 4 godziny tygodnioo oraz łaciny po 4 godziny tygodnioo. 2. Alicja Bryła nauczycielka, uczyła klasie I i II przyrody po 3 godziny tygodnioo oraz geografii klasie I, II, III po 4 godziny tygodnioo. 3. prof. Kazimierz Sosnoski uczył języka polskiego klasach I-III po 5 godzin tygodnioo 4. Zygmunt Siemieniec student Akademii Górniczej uczył fizyki klasie III po 3 godziny tygodnioo oraz matematyki klasie I, II, III po 4 godziny tygodnioo. Komplet podlegał Tajnej Komisji Ośiaty i Kultury. Komisje torzyli: prof. dr Jan Kulpa izytator na południoą część poiatu proszoickiego, Wacła Górski kieronik szkoły Igołomii, Franciszek Pycia nauczyciel z Warzeńczyc, Bryła Franciszek - kieronik

12 szkoły Stręgoborzycach. Od dnia 15 rześnia 1944 roku końca lutego 1945 roku odbyał się szkole Stręgoborzycach tajny Kurs Spółdzielczy, który proadził Franciszek Dziań z zaodu skarboiec. Kurs zorganizoało Stronnicto Lue. Wykładano następujące przedmioty: spółdzielczość, korespondencja handloa, arytmetyka handloa, toaroznasto, księgoość, geografia gospodarcza, maszynopisanie. Na zajęciach ykorzystyano 2 maszyny pisania. ( ) Na kurs uczęszczało 41 osób. *** Południoa część poiatu izytoana była przez tajnego izytatora prof. dr Jana Kulpę, natomiast północna część poiatu przez prof. Stefana Żytko.