PRÓBA KOMPLEKSOWEJ OCENY DOBORU DO SPORTU NA PRZYKŁADZIE ZESPOŁOWYCH GIER SPORTOWYCH

Transkrypt

1 NR 32 AN TRO PO MO TO RY KA 2005 PRÓBA KOMPLEKSOWEJ OCENY DOBORU DO SPORTU NA PRZYKŁADZIE ZESPOŁOWYCH GIER SPORTOWYCH ATTEMPT TO COMPREHENSIVE ANALYSIS OF SELECTION FOR SPORT ON THE BASIS OF TEAM SPORTS Paweł Cięszczyk* * mgr, Zakład Sportów Różnych, Instytut Kultury Fizycznej Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin, al. Piastów 41 b 6 Słowa kluczowe: nabór wstępny, rozwój fizyczny, testy sprawności fizycznej, wydolność anaerobowa niekwasomlekowa i kwasomlekowa, wydolność aerobowa Key words: preliminary selection, physical development, physical efficiency tests, nonlacticacid and lacticacid anaerobic capacity, aerobic capacity STRESZCZENIE SUMMARY Wstęp. Jednym z najważniejszych czynników mających wpływ na efektywność szkolenia sportowego jest proces naboru wstępnego. Niestety, prawdziwe talenty sportowe trafiają się bardzo rzadko, a brak spójnego i jednolitego programu ich wyłowienia związany może być z ogromnym ryzykiem utraty jednostek najbardziej predysponowanych do sportu, co de facto warunkuje jakikolwiek sens prowadzenia szkolenia na potrzeby sportu wyczynowego. Cel badań. Celem niniejszej pracy jest próba kompleksowej oceny doboru do sportu na podstawie analizy poziomu wybranych cech somatycznych oraz zdolności motorycznych. Materiał i metody. Materiał badawczy stanowili uczniowie w wieku 10 lat wytypowani do szkolenia wybranych dyscyplin sportowych w ramach klas sportowych w Szczecinie (n = 97). Grupę kontrolną stanowili uczniowie szczecińskich szkół podstawowych w analogicznym wieku, którzy nie zostali wytypowani do szkolenia sportowego (n = 39). W skład zastosowanego zestawu testów wchodziły ustalenia: podstawowych parametrów antropometrycznych, gibkości, zdolności kinestetycznego różnicowania, szybkości reakcji, częstotliwości ruchów, orientacji przestrzennej, zdolności utrzymania równowagi, maksymalnej mocy anaerobowej niekwasomlekowej, szybkiej mobilizacji mięśni, wytrzymałości siłowej, maksymalnej mocy anaerobowej kwasomlekowej, wydolności aerobowej i maksymalnej siły absolutnej. Wyniki. Analiza uzyskanych rezultatów pozwoliła na zweryfikowanie zasadności wykorzystywania dotychczas stosowanych testów na potrzeby doboru do sportu. Dokonano także próby oceny skuteczności metod naboru do sportu w ramach klas sportowych w Szczecinie. Introduction. Preliminary selection is one of the most important factors that affect effectiveness of sports training. Unfortunately, the real sporting talents are very rare. Moreover lack of consistent and uniform programme of picking out young talented people may cause the loss of the most predisposed ones which questions the point of sports training for professional sport altogether. The purpose of the work. The purpose of this work is an attempt to comprehensive evaluation of selection process for sport based on an analysis of given somatic features and motor abilities. Material and methods. Research material consisted of pupils at the age of 10 selected to practice particular sports disciplines in sports classes in Szczecin (n = 97). A control group consisted of boys at the same age attending primary schools, but not selected for sports training (n = 39). A set of tests used in conducted research 59

2 Paweł Cięszczyk contained measurements of: the basic anthropometrical parameters, suppleness, kinaesthetic differentiation ability, reaction speed, movement frequency, spatial orientation, balance keeping ability, maximal anaerobic power (nonlacticacid), fast muscle mobilization ability, strength endurance, maximal anaerobic power (lacticacid), aerobic efficiency and maximal absolute strength. Results. Analysis of the obtained results allowed to verify validity of the tests applied in selection for sport until now. Conclusions. Besides the authors made an attempt to evaluate effectiveness of selection methods for sports classes in Szczecin. Wstęp 60 Jednym z najważniejszych czynników decydujących o efektywności szkolenia sportowego jest nabór wstępny [1, 2, 3]. Głównym problemem optymalizacji tego procesu wydaje się być duża liczba czynników decydujących o odniesieniu sportowego sukcesu [4]. Dodatkowych trudności przysparza także duża dynamika zmian w toku szkoleniowego procesu treningowego oraz jego zindywidualizowany charakter. System doboru do sportu w przypadku wielu dyscyplin wciąż oparty jest na możliwie wczesnym wytypowaniu osobników jak najbardziej zbliżonych do tak zwanego modelu mistrza [5, 6, 1], pomimo tego, iż efektywność takiego postępowania już dawno uznano za dyskusyjną. Dowodem takiego stanu rzeczy może być fakt, iż prowadzony w taki sposób nabór z założenia w największym stopniu dotyczy wskaźników morfologicznych, chociaż w przypadku wielu dyscyplin często zdarza się, że tak naprawdę mają one drugorzędne znaczenie [7]. Zagadnienie optymalizacji doboru do sportu wciąż wydaje się zatem aktualne i nie do końca zbadane. Analiza efektów procesu naboru wstępnego w wielu przypadkach wskazuje na szereg błędów [8, 9, 1, 10], mogących wynikać z nie do końca przejrzystych, spójnych i popartych empirycznie zasad jego realizacji. Pod uwagą brane są tu zazwyczaj te same grupy czynników, w wielu przypadkach praktycznie zupełnie nieistotne. Co gorsza, próby uaktualnienia obowiązujących w tej materii kryteriów i zasad o chociażby najnowsze osiągnięcia nauki (np. z zakresu genetyki czy fizjologii wysiłku, itd.) są w tym przypadku zjawiskiem niepokojąco rzadkim [9, 7]. Konsekwencją takiego stanu rzeczy może być znaczne obniżenie efektywności procesu szkoleniowego oraz zwiększone ryzyko utraty prawdziwych, lecz nie od razu dostrzeżonych talentów sportowych. Celem niniejszej pracy jest próba oceny procesu doboru do sportu na podstawie analizy poziomu wybranych wskaźników morfotycznych oraz zdolności motorycznych. Ocena taka pozwoli na zweryfikowanie zasadności prób wykorzystywanych dotychczas na potrzeby naboru wstępnego. Materiał i metody badawcze Materiał badawczy stanowili uczniowie w wieku 10 lat wytypowani do treningów wybranych dyscyplin sportowych w ramach klas sportowych w Szczecinie (n = 97). Grupę kontrolną stanowili uczniowie szczecińskich szkół podstawowych w analogicznym wieku, nie wytypowani do szkolenia sportowego (n=39). Szczegółową charakterystykę materiału badawczego przedstawiono w tabeli 1. Badania prezentowane w niniejszej pracy przeprowadzono dwukrotnie w odstępie 12 miesięcy. Pierwszy raz na przełomie września i października 2003 roku, drugi raz w analogicznym okresie 2004 roku. Pomiarów dokonywał przeszkolony pod względem teoretycznym i praktycznym zespół badaczy pod ścisłym nadzorem autora pracy. Wszystkie pomiary poprzedzone były standardową dla wszystkich badanych rozgrzewką trwającą około 7-8 min. Badanie przeprowadzano w możliwie jak najbardziej zbliżonych warunkach (pora dnia, miejsce pomiaru itd.). W pracy wykorzystano wyłącznie testy o potwierdzonej wcześniej przez innych badaczy rzetelności i trafności. Metodykę badań prezentowanych w niniejszej pracy oparto na wcześniejszych ustaleniach, potwierdzających brak możliwości syntetycznego testowania całego obszaru zdolności motorycznych. Wymusza to zatem konieczność oparcia analiz na testach badających zdolności o bardzo różnym stopniu komplikacji, przejawiających się w możliwościach technicznych i właściwościach dominujących, decydujących o efektywności zadania ruchowego [11]. W skład zastosowanego zestawu testów wchodziły pomiary: podstawowych parametrów antropometrycznych, gibkości skłon w przód (Międzynarodowy Test Sprawności Fizycznej ICSPFT 1970) [11],

3 Próba kompleksowej oceny doboru do sportu na przykładzie zespołowych gier sportowych zdolności kinestetycznego różnicowania skok w dal z miejsca na 50% możliwości [12], szybkości reakcji chwyt pałeczki Ditricha [13], 2h przeliczona na czas według wzoru t, g częstotliwości ruchów tapping płaski [14], orientacji przestrzennej marsz do celu [15], zdolności utrzymania równowagi flamingo balance [14], maksymalnej mocy anaerobowej niekwasomlekowej skok w dal z miejsca (Szopa i wsp. 1996) zdolności szybkiej mobilizacja mięśni bieg 10 5 m [11], wytrzymałości siłowej siady z leżenia do odmowy [16], maksymalnej mocy anaerobowej kwasomlekowej bieg na 200 m, wydolności aerobowej bieg na 1000 m [11], maksymalnej siły absolutnej rzut piłką lekarską 2 kg [11]. Otrzymane wyniki badań uzupełniono o rezultaty ankiety przeprowadzonej wśród nauczycieli i trenerów. Zadawane w niej pytania dotyczyły kryteriów, którymi kierowano się podczas doboru wstępnego do poszczególnych dyscyplin sportu. W celu uproszczenia interpretacji wyników i ewentualnych porównań (szczególnie nauczycielom i trenerom) części uzyskanych rezultatów nie przeliczono na jednostki w skali SI. Zebrane dane opracowano statystycznie obliczając wielkości x, SD oraz wartości testu t-studenta dla różnic międzygrupowych i analizy wariancji. We wszystkich wariantach obliczono też wielkości różnic znormalizowanych [17]. Wyniki badań Pierwsze badanie obejmowało podstawowe pomiary antropologiczne. Na ich podstawie dokonano między innymi oceny wieku morfologicznego badanych chłopców (zgodnie z metodologią zaproponowaną przez Szopę i wsp. [1] (tab. 2). Dalsza analiza otrzymanych rezultatów dotyczyła istotności różnic w poziomie analizowanych czynników pomiędzy poszczególnymi grupami (tab.3). Najbardziej rozwiniętą grupę tworzyli chłopcy wytypowani do treningu koszykówki. Badanie wieku morfologicznego wykazało istotność statystyczną Tabela 1. Charakterystyka materiału badawczego Table 1. Research material description Dyscyplina Sports discipline Ilość badanych Number of investigated pupils Kryteria jakimi kierowali się podczas naboru nauczyciele i trenerzy* Criterion of teachers and coaches during intake* Piłka koszykowa Piłka siatkowa Piłka ręczna Piłka nożna 23 Prognoza wzrostu, test motoryczny (elementy testu Denisiuka i inne), elementy sprawności specjalnej Forecast of body height, motor test (elements of Denysiuk test and other), elements of special ability 22 Prognoza wzrostu, test motoryczny (elementy Eurofitu i inne) elementy sprawności specjalnej Forecast of body height, motor test (elements of EUROFIT test and other), elements of special ability 24 Test motoryczny (elementy Eurofitu i inne) elementy sprawności specjalnej Motor test (elements of EUROFIT test and other), elements of special ability 28 Test motoryczny (elementy Eurofitu i inne) elementy sprawności specjalnej Motor test (elements of EUROFIT test and other), elements of special ability Grupa porównawcza Razem All together 39 * Zaprezentowane dane są wynikiem ankiety przeprowadzonej wśród nauczycieli i trenerów (brak szczegółowych danych) * Presented data are the results of pool which was carry out among teachers and coaches (lask of detailed data)

4 Paweł Cięszczyk Tabela 2. Podstawowe parametry somatyczne chłopców z badanych grup Table 2. Basic somatic parameters of boys in the investigated groups Czynniki Factors Wiek morfologiczny [lata] Morphological age [years] Wysokość ciała [cm] Body height [cm] Masa ciała [kg] Body weight [kg] Wskaźnik Rohrera Rohrer indicator x SD x SD x SD x SD x SD 10,7 0,8 10,0 1,2 10,5 2,8 10,2 0,9 9,9 0,9 149,7 5,4 143,9 8,2 145,2 7,4 144,6 6,4 144,3 6,7 38,8 6,1 38,3 7,4 35,8 5,3 37,3 7,0 36,3 8,2 1,2 0,2 1,3 0,2 1,2 0,1 1,2 0,1 1,2 0,4 Tabela 3. Wielkości różnic wieku morfologicznego, wysokości i masy ciała, wskaźnika Rohrera oraz ich istotność Table 3. Differences in: morphological age, body height, body weight, Rhorer indicator and their significance Wiek morfologiczny / Morphological age 62 Piłka koszykowa / X 0,7* 0,2 0,5* 0,8** Piłka siatkowa / 0,7* X 0,5 0,2 0,1 Piłka ręczna / 0,2 0,5 X 0,3 0,6* Piłka nożna / 0,5* 0,2 0,3 X 0,3* Grupa porów. / 0,8** 0,1 0,6* 0,3* X Wysokość ciała / Body height Piłka koszykowa / X 5,8* 4,5* 5,1* 5,4* Piłka siatkowa / 5,8* X 1,3 0,7 0,4 Piłka ręczna / 4,5* 1,3 X 0,6 0,9 Piłka nożna / 5,1* 0,7 0,6 X 0,3 Grupa porów. / 5,4* 0,4 0,9 0,3 X Masa ciała / Body weight Piłka koszykowa / X 0,5 3,0 1,5 2,5 Piłka siatkowa / 0,5 X 2,5 1,0 2,0 Piłka ręczna / 3,0 2,5 X 1,5 0,5 Piłka nożna / 1,5 1,0 1,5 X 1,0 Grupa porów./ 2,5 2,0 0,5 1,0 X Wskaźnik Rohrera / Rohrer indicator Piłka koszykowa / X 0, Piłka siatkowa / 0,1 X 0,1 0,1 0,1 Piłka ręczna / 0 0,1 X 0 0 Piłka nożna / 0 0,1 0 X 0 Grupa porów. / 0 0,1 0 0 X * istotne statystycznie (p < 0,05); ** istotne statystycznie (p < 0,001)

5 Próba kompleksowej oceny doboru do sportu na przykładzie zespołowych gier sportowych Tabela 4. Wyniki pomiaru gibkości w badanych grupach Table 4. Results of flexibility measurement in the investigated groups Gibkość[cm] Flexibility [cm] Czynnik Factor x SD x SD x SD x SD x x SD 46,5 5,7 49,4 5,3 52,1 4,0 50,2 5,3 44,8 6,2 różnic właśnie w przypadku tej grupy, w porównaniu z siatkarzami i piłkarzami nożnymi. Istotne statystycznie okazały się również różnice wieku morfologicznego pomiędzy większością badanej grupy a grupą kontrolną (w przypadku koszykarzy różnice te były nawet wybitnie istotne). Najwyżsi spośród badanych okazali się koszykarze. Różnice pomiędzy uzyskanymi wartościami pomiaru wysokości ciała w tej grupie a resztą badanych okazały się istotne statystycznie, co po uwzględnieniu faktu, iż prognoza wysokości ciała była jednym z kryteriów prowadzonego naboru, nie może być zaskoczeniem. Nie do końca jednoznaczne okazały się za to rezultaty pomiaru wysokości ciała w grupie chłopców wytypowanych do uprawiania siatkówki. Pomimo faktu, iż prognoza wzrostu była, podobnie jak w przypadku koszykarzy, jednym z podstawowych kryteriów doboru, grupa ta okazali się najniżsi spośród wszystkich badanych. Analiza masy ciała nie wykazała istotnych statystycznie różnic pomiędzy poszczególnymi grupami. Najciężsi okazali się koszykarze, a najlżejszi okazali się uczniowie trenujący piłkę ręczną. Na podstawie wyników pomiarów wysokości i masy ciała dokonano wyliczeń wskaźnika Rohre- Tabela 5. Wielkości różnic poziomu gibkości w badanych grupach i ich istotność Table 5. Differences between suppleness level in the investigated groups and their significance Różnice pomiędzy uśrednionymi wynikami testu gibkości [cm] Differences between averaged results of the suppleness test [cm] Dyscyplina Sports discipline Piłka koszykowa / X 2,9 5,6* 3,7 1,7 Piłka siatkowa / 2,9 X 2,7 0,8 4,6 Piłka ręczna / 5,6* 2,7 X 1,9 7,3* Piłka nożna / 3,7 0,8 1,9 X 5,4* Grupa porów. / 1,7 4,6 7,3* 5,4* X Różnice pomiędzy uśrednionymi wynikami testu gibkości po wyeliminowaniu wpływu długości kończyn górnych i dolnych [cm] Differences between averaged results of the suppleness test after eliminating the impact of upper and lower limbs length [cm] Dyscyplina Sports discipline Piłka koszykowa / X 4,7 7,5* 3,8 3,9 Piłka siatkowa / 4,7 X 2,8 0,9 8,6* Piłka ręczna / 7,5* 2,8 X 3,7 11,4* Piłka nożna / 3,8 0,9 3,7 X 7,7* Grupa porów. / 3,9 8,6* 11,4* 7,7* X 63

6 Paweł Cięszczyk Z 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0-0,2 Wiek morfologiczny Wysokoœæ cia³a Masa cia³a grupa porównawcza = 0 WskaŸnik Rohrera Gibkoœæ p. koszykowa p. siatkowa p. rêczna p. no na Ryc. 1. Rezultaty pomiarów antropologicznych i gibkości uczniów trenujących poszczególne dyscypliny sportowe znormalizowane na grupę porównawczą Fig. 1. Results of anthropological measurements and suppleness of pupils practicing given sports disciplines standardized on the comparative group ra. Żadne z wykazanych pomiędzy poszczególnymi grupami różnice nie okazały się w tym przypadku istotne statystycznie. Kolejnym analizowanym czynnikiem była gibkość [18]. Najsłabsze rezultaty w tym teście osiągnęli uczniowie z grupy kontrolnej, natomiast najlepiej wypadli uczniowie trenujący piłkę ręczną. W teście nie osiągnęli wartości 50 cm grupa kontrolna oraz uczniowie trenujący piłkę koszykową i piłkę siatkową. Rezultaty pomiaru prezentuje tabela 4. Przeprowadzone dodatkowo pomiary antropometryczne (długość kończyny dolnej, długość tułowia, długość kończyny górnej) pozwoliły na dalszą analizę uzyskanych rezultatów, której celem było wyeliminowanie wpływu długości kończyn na rezultat pomiaru poziomu gibkości, zgodnie z metodologią zastosowaną przez Żaka i Sakowicza [19]. Różnice średnich wartości uzyskanych podczas pomiarów gibkości oraz jej poziomu po wyeliminowaniu wpływu długości kończyn górnych i dolnych na rezultaty testu zostały zbadane pod kątem istotności (tab. 5). Istotne statystycznie okazały się różnice wyników pomiędzy uczniami trenującymi piłkę koszykową i piłkę ręczną, a także różnice pomiędzy grupa porównawczą a uczniami trenującymi piłkę ręczna i piłkę nożną. Wyeliminowanie wpływu długości 64 kończyn na rezultaty pomiaru gibkości ujawniło dodatkowo istotne statystycznie różnice pomiędzy uczniami z grupy kontrolnej a uczniami trenującymi piłkę siatkową. Rezultaty pomiarów antropologicznych i gibkości uczniów trenujących poszczególne dyscypliny sportowe, znormalizowane na grupę porównawczą, prezentuje rycina 1. Kolejną grupą czynników poddanych analizie były koordynacyjne zdolności motoryczne. Ogólną charakterystykę statystyczną badanych koordynacyjnych zdolności motorycznych przedstawiono w tabeli 6. W skład zastosowanej baterii testów wchodziły pomiary: utrzymania równowagi. Przeprowadzone badania nie wykazały żadnych istotnych różnic w poziomie tej zdolności, chociaż grupa porównawcza osiągnęła najsłabsze wyniki (11,07 ± 5,67). Najlepsze rezultaty w tym teście uzyskali uczniowie trenujący siatkówkę (8,30 ± 4,65) i piłkę ręczną (8,32 ± 4,38); różnicowania siły. Uzyskane w tym przypadku wyniki były istotne statystycznie nie tylko w przypadku badanej grupy, ale również w zespole kontrolnym, oraz wewnątrz samej grupy badanej; szybkości reakcji. Uzyskane rezultaty testu nie ujawniły żadnych istotnych statystycznie różnic

7 Próba kompleksowej oceny doboru do sportu na przykładzie zespołowych gier sportowych Tabela 6. Charakterystyki statystyczne wyników poszczególnych testów koordynacyjnych zdolności motorycznych w porównywanych grupach Table 6. Statistical description of the results of the particular motor and coordination tests in the compared groups Zdolności Abilities Równowaga liczba upadków [60 s] Balance number of falls [60 s] Różnicowanie siły [%] Strength differentiation [%] Szybkość reakcji [s] Reaction speed [s] Szybkość ruchów powtórzenia [15 s] Movement speed repetitions [15 s] Orientacja przestrzenna [cm] Spatial orientation [cm] x SD x SD x SD x SD x SD 10,26 3,67 8,30 4,65 8,32 4,38 9,48 4,29 11,07 5,67 68,94 11,98 78,36 25,04 86,25 24,20 94,63 22,13 89,41 24,48 0,22 0,14 0,25 0,11 0,24 0,12 0,25 0,12 0,23 0,15 49,26 5,78 45,61 4,81 52,70 5,87 51,19 6,63 49,78 6,85 42,18 19,23 51,98 30,28 64,76 22,14 56,10 26,45 85,05 59,09 pomiędzy reprezentantami grupy badawczej a grupą kontrolną. Wykazano przy tym istotność statystyczną różnic pomiędzy uczniami trenującymi koszykówkę i piłkę nożną oraz piłkę siatkową. Najlepsze rezultaty w tym przypadku uzyskali koszykarze (0,22 ± 0,14), najgorsze zaś siatkarze (0,25 ± 0,11); szybkości ruchów. Przeprowadzony test wykazał istotność statystyczną różnic pomiędzy siatkarzami (grupa badawcza) a grupa kontrolną, przy Z 0,6 0,4 0,2 0-0,2-0,4-0,6-0,8-1 -1,2 Równowaga Ró nicowanie si³y Szybkoœæ reakcji Czêstotliwoœæ ruchów Orientacja przestrzenna grupa porównawcza = 0 p. koszykowa p. siatkowa p. rêczna p. no na Ryc. 2. Rezultaty testów zdolności koordynacyjnych, uzyskane przez uczniów trenujących poszczególne dyscypliny sportowe znormalizowane na grupę porównawczą Fig 2. Results of the coordination ability tests obtained by pupils practicing given sports disciplines standardized on the comparative group 65

8 Paweł Cięszczyk Tabela 7. Wielkości różnic poziomu koordynacyjnych zdolności motorycznych w badanych grupach i ich istotność Table 7. Differences between the level of coordination motor abilities in the investigated groups and their significance Dyscyplina Sports discipline Piłka koszykowa / X 1,96 1,94 0,78 0,81 Równowaga Balance Piłka siatkowa / 1,96 X 0,02 1,18 2,77 Piłka ręczna / 1,94 0,02 X 1,16 2,75 Piłka nożna / 0,78 1,18 1,16 X 1,59 Grupa porów. / 0,81 2,77 2,75 1,59 X Różnicow. siły Strength differentia. Szybkość reakcji Reaction speed Szybkość ruchów Movement speed Orientacja przest. Spatial orientation Piłka koszykowa / X 9,42 17,31* 25,69** 20,47** Piłka siatkowa / 9,42 X 7,89 16,27* 11,05 Piłka ręczna / 17,31* 7,89 X 8,38 3,16 Piłka nożna / 25,69** 16,27* 8,38 X 5,22 Grupa porów. / 20,47** 11,05 3,16 5,22 X Piłka koszykowa / X 0,03* 0,02 0,03* 0,01 Piłka siatkowa / 0,03* X 0,01 0 0,02 Piłka ręczna / 0,02 0,01 X 0,01 0,01 Piłka nożna / 0,03* 0 0,01 X 0,02 Grupa porów. / 0,01 0,02 0,01 0,02 X Piłka koszykowa / X 3,65* 3,44* 1,93 0,52 Piłka siatkowa / 3,65* X 7,09** 5,58* 4,17* Piłka ręczna / 3,44* 7,09** X 1,51 1,41 Piłka nożna / 1,93 5,58* 1,51 X 1,41 Grupa porów./ 0,52 4,17* 1,41 1,41 X Piłka koszykowa / X 9,8 22,58* 13,92* 42,87* Piłka siatkowa / 9,8 X 12,78 4,12 33,07 Piłka ręczna / 22,58* 12,78 X 8,66 20,29 Piłka nożna / 13,92* 4,12 8,66 X 28,95* Grupa porów. / 42,87* 33,07* 20,29 28,95* X * istotne statystycznie (p < 0,05); ** istotne statystycznie (p < 0,001) czym siatkarze w opisywanej próbie wypadli zdecydowanie najgorzej (45,61 ± 4,81). Wyniki pozostałych podgrup grupy badawczej nie odbiegały statystycznie od grupy kontrolnej. Najlepsze rezultaty osiągnęli piłkarze ręczni (52,70 ± 5,87); orientacji przestrzennej. Zdecydowanie najgorsze rezultaty osiągnęli uczniowie z grupy kontrolnej (85,05 ± 59,09). Różnice uzyskanych wyników pomiędzy tą grupą i grupą kontrolną nie były 66 istotne statystycznie tylko w przypadku piłkarzy ręcznych. Najlepsze rezultaty uzyskali uczniowie trenujący piłkę koszykową (42,18 ± 19,23). Istotne statystycznie były także różnice rezultatów uzyskanych przez piłkarzy nożnych i koszykarzy oraz koszykarzy i piłkarzy ręcznych. Analiza otrzymanych rezultatów polegała na sprawdzeniu istotności statystycznej różnic w po-

9 Próba kompleksowej oceny doboru do sportu na przykładzie zespołowych gier sportowych Tabela 8. Charakterystyki statystyczne wyników poszczególnych testów zdolności motorycznych o podłożu energetycznym w porównywanych grupach Table 8. Statistical description of the results of given tests in motor abilities of energy basis in the compared groups Zdolności Abilities MPA niekwasomlekowe [cm] MPA nonlacticacid [cm] Szybka mobilizacja mięśnia [s] Rapid muscle mobilization [s] Wytrzymałość siłowa [siady-ilość] Strength endurance [number of squats] MPA kwasomlekowe [s] MPA lacticacid [s] Wydolność aerobowa [s] Aerobic efficiency [s] Max siła absolutna [m] Maximal absolute strength [m] x SD x SD x SD x SD x SD 156,06 18,00 141,91 21,40 166,04 19,96 166,61 21,62 150,92 27,24 21,91 1,37 22,09 1,55 21,95 2,93 21,78 1,19 24,89 3,42 72,82 32,67 33,50 13,14 68,58 41,72 99,39 69,98 113,10 60,94 41,2 3,4 45,2 4,8 41,6 5,2 40,1 2,6 47,1 5,2 297,4 42,8 318,2 68,1 287,6 37,4 283,1 48,7 321,5 57,7 8,20 1,55 6,75 1,11 8,13 1,09 7,60 1,25 5,33 1,25 ziomie analizowanych zdolności, występujących pomiędzy poszczególnymi grupami (tab. 7). Rezultaty testów zdolności koordynacyjnych uzyskane przez uczniów trenujących poszczególne dyscypliny sportowe, znormalizowano na grupę porównawczą rycina 2. Ostatnią z poddanych analizie grup czynników były zdolności motoryczne o podłożu energetycz- Z 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0-0,5-1 -1,5-2 -2,5 Max. si³a absolutna Szybka mobilizacja miêœni Wytrzyma³oœæ si³owa MPA kwasomlekowa grupa porównawcza = 0 Wydolnoœæ aerobowa MPA niekwasomlekowa p. koszykowa p. siatkowa p. rêczna p. no na Ryc. 3. Rezultaty testów zdolności motorycznych o podłożu energetycznym uzyskane przez uczniów trenujących poszczególne dyscypliny sportowe, znormalizowane na grupę porównawczą Fig. 3. Results of motor ability tests of energy basis obtained by pupils practicing given sports disciplines standardized on the comparative group 67

10 Paweł Cięszczyk Tabela 9.Wielkość istotności różnic międzygrupowych Table 9. Significance of differences between particular groups Dyscyplina Sports discipline Control group MPA niekwasomlek. MPA nonlacticacid Szybka mobilizacja mięśnia Rapid muscle mobilization Wytrzymałość siłowa Strength endurance MPA kwasomlekowe MPA lacticacid Wydolność aerobowa Aerobic efficiency Piłka koszykowa / X 14,15* 9,98 10,55 5,14 Piłka siatkowa / 14,15* X 24,13** 24,70** 9,01 Piłka ręczna / 9,98 24,13** X 0,57 15,12* Piłka nożna / 10,55 24,70** 0,57 X 15,69* Grupa porów. / 5,14 9,01 15,12* 15,69* X Piłka koszykowa / X 0,18 0,04 0,13 2,98 Piłka siatkowa / 0,18 X 0,14 0,31 2,8** Piłka ręczna / 0,04 0,14 X 0,17 2,94** Piłka nożna / 0,13 0,31 0,17 X 3,11** Grupa porów. / 2,98** 2,8** 2,94** 3,11** X Piłka koszykowa / X 39,32** 4,24 26,57 40,28** Piłka siatkowa / 39,32** X 35,08** 65,89** 79,60** Piłka ręczna / 4,24 35,08** X 30,81 44,52** Piłka nożna / 26,57 65,89** 30,81 X 13,71 Grupa porów. / 40,28** 79,60** 44,52** 13,71 X Piłka koszykowa / X 4,00** 0,4 1,1 5,9** Piłka siatkowa / 4,00** X 3,6* 5,1** 1,9 Piłka ręczna / 0,4 3,6* X 1,5 5,5** Piłka nożna / 1,1 5,1** 1,5 X 7,0** Grupa porów. / 5,9** 1,9 5,5** 7,0** X Piłka koszykowa / X 20,8 9,8 14,3 24,1 Piłka siatkowa / 20,8 X 30,6** 35,1** 3,3 Piłka ręczna / 9,8 30,6** X 4,5 33,9** Piłka nożna / 14,3 35,1** 4,5 X 38,4** Grupa porów. / 24,1 3,3 33,9** 38,4** X Max siła absolutna Maximal absolute strength Piłka koszykowa / X 1,45** 0,07 0,60 2,87** Piłka siatkowa / 1,45** X 1,38** 0,85* 1,42** Piłka ręczna / 0,07 1,38** X 0,53 2,8** Piłka nożna / 0,60 0,85* 0,53 X 2,27** Grupa porów. / 2,87** 1,42** 2,8** 2,27** X * istotne statystycznie (p<0,05); ** istotne statystycznie (p<0,001) 68

11 Próba kompleksowej oceny doboru do sportu na przykładzie zespołowych gier sportowych nym [30]. Ich ogólną charakterystykę statystyczną prezentuje tabela 8. W skład zastosowanej baterii testów wchodziły pomiary: maksymalnej mocy anaerobowej niekwasomlekowej. Najlepsze rezultaty w tej próbie uzyskali uczniowie zakwalifikowani do treningów piłki nożnej (166,61 ± 21,62 cm) i ręcznej (166,04±19,96 cm), najsłabiej wypadli zaś wytypowani do treningów piłki siatkowej (141,91 ± 21,40 cm); szybkiej mobilizacji mięśni. Najlepsze rezultaty uzyskali trenujący piłkę nożną (21,78 ± 1,19s), koszykową (21,91 ± 1,37s) i ręczną (21,95 ± 2,93 s). Zdecydowanie najgorsi byli uczniowie z grupy kontrolnej (166,61 ± 21,62 cm); wytrzymałości siłowej. Najlepsi w tym przypadku okazali się uczniowie z grupy kontrolnej. Średnio każdy z nich wykonał po 113,10 ± 60,94 siadu. Najsłabsi w tym przypadku byli się uczniowie wytypowani do treningów piłki siatkowej (33,50 ± 13,14 siadu sit-up). maksymalnej mocy anaerobowej kwasomlekowej. Najlepsze rezultaty uzyskali uprawiający piłkę nożneą (40,1 ± 2,6), najsłabsze uczniowie z grupy kontrolnej (47,1±5,2); wydolności aerobowej. Najlepsze rezultaty osiągnęli uczniowie wytypowani do treningów piłki nożnej (283,1 ± 48,7) i piłki ręcznej (287,6 ± 37,4), najsłabsze rezultaty uzyskali uczniowie z grupy kontrolnej (321,5 ± 57,7) oraz wytypowani do uprawiania piłki siatkowej (318,2 ± 68,1); maksymalnej siły absolutnej. Najlepsze rezultaty uzyskali uczniowie wytypowani do treningów piłki koszykowej (8,2 ± 1,55), najsłabsze zaś uczniowie z grupy kontrolnej (5,33 ± 1,25). Analiza otrzymanych rezultatów, podobnie jak w przypadku koordynacyjnych zdolności motorycznych, polegała na sprawdzeniu istotności statystycznej różnic pomiędzy poszczególnymi grupami (tabela 9). Rezultaty testów zdolności motorycznych o podłożu energetycznym, uzyskanych przez uczniów trenujących poszczególne dyscypliny sportowe, znormalizowano na grupę porównawczą (ryc. 3). Dyskusja O konieczności kompleksowej weryfikacji predyspozycji do uprawiania sportu pisało już wielu autorów [21, 22, 6, 1, 10, 2, 3, 4, 7]. Niestety w dużej części prac poświęconych doborowi do sportu autorzy wciąż prezentują analityczny sposób podejścia do prezentowanego zagadnienia, skupiając się tylko 69 na kilku jego aspektach. W praktyce więc proces naboru do sportu oparty jest najczęściej na tych samych zasadach i założeniach co kilkanaście lat temu, wliczając w to także powielane od dłuższego czasu błędy. Zdarza się zatem, iż analizie poddawane są czynniki uznawane błędnie za istotne, często nie mające żadnego związku z przyszłą karierą sportową [9]. Konsekwencją takiego stanu rzeczy są niepożądane efekty realizowanego procesu, jak chociażby typowanie do sportu tzw. akcelerantów [11]. Pierwszym krokiem, jaki należałoby wykonać w celu wyeliminowania nieprawidłowości, wydaje się być ponowna analiza opublikowanych już wcześniej prac, w których podjęto próbę charakterystyki rezultatów doboru do sportu (w Polsce będą to chociażby prace Mleczki i Kucharczyka [23], Szopy i wsp. [21], Szopy i Śrutowskiego [10], Piechaczka i wsp. [24] czy Żaka i Sakowicza [19]). Spojrzenie na te prace w nowym świetle powinno umożliwić zweryfikowanie celowości wykonywania poszczególnych prób wchodzących w skład baterii testów prowadzonych podczas naboru. Celowe wydaje się chociażby wykonywanie i porównywanie pomiarów poszczególnych zdolności motorycznych w warunkach przed- i powysiłkowych (najlepiej uwzględniających specyfikę określonych dyscyplin sportowych). Warto byłoby także jeszcze raz przyjrzeć się założeniom poszczególnych testów, tak by w większym stopniu uwzględniały one wiek rozwojowy poddanych badaniom uczniów. Ponadto konieczne wydaje jest także uzupełnienie kryteriów pomiaru o najnowsze osiągnięcia nauki, szczególnie z zakresu fizjologii wysiłku i genetyki, ale również informatyki czy elektroniki. Rezultaty naboru wstępnego są przecież wynikiem z analizy wielu, często pozornie niepowiązanych ze sobą, czynników. Efektywność tego procesu zależy zatem od szerokiej wiedzy odpowiedzialnych za jego realizację oraz ich interdyscyplinarnego podejścia do prezentowanego zagadnienia. Niestety, dzisiaj takie rozwiązania w procesie doboru do sportu wykorzystywane są nader rzadko, z reguły wyłącznie w przypadku sportu wysoko kwalifikowanego [25]. Przede wszystkim zweryfikowania zdają się jednak wymagać same cele naboru wstępnego. Oczywista i pożądana z trenerskiego punktu widzenia będzie informacja dotycząca przydatności danego osobnika do konkretnej dyscypliny sportu. W takim rozumieniu jest on niczym innym, jak pierwszym ogniwem selekcji. W szerszym ujęciu efektem pośrednim takiego postępowania będzie jednak frustracja i stres tych, którzy zostali uznani za mało rokujących. W takim przypadku ich emocje z tym

12 Paweł Cięszczyk związane mogą bardzo łatwo przerodzić się w niechęć do uprawiania sportu. W konsekwencji realna staje się utrata prawdziwych, lecz nie od razu dostrzeżonych talentów. Celowe wydaje się zatem określenie celów naboru w taki sposób, by jego rezultatem nie było odrzucenie lub zakwalifikowanie danego osobnika do uprawiania danej dyscypliny sportu. Powinien on stać się raczej czymś w rodzaju punktu bazowego do modelowania przyszłych karier sportowych, chociażby poprzez przekierowanie do uprawiania innej dyscypliny. W powyższym świetle niniejsza praca wydaje się być tylko sugestią co do celowości powrotu do kompleksowych badań procesu naboru wstępnego. Na podstawie wstępnych porównań uzyskanych rezultatów badań z przytoczonymi powyżej pracami [23, 21, 10, 24, 19] można przypuszczać, iż w toku realizacji procesu naboru wstępnego wciąż powielane są te same błędy, co kilka czy kilkanaście lat temu. Fakt ten wydaje się dowodzić, że duży zasób wiedzy i doświadczenia w tym przypadku może się okazać iluzoryczny. Celowe wydaje się zatem ponowne określenie celów prowadzonego naboru, wykorzystywanych do tego narzędzi oraz sposobu interpretacji wyników uzyskanych w toku badań. Niniejszą pracę można zatem traktować jako punkt wyjścia do dalszych polemik i dyskusji, a zaprezentowane rezultaty badań jako odzwierciedlenie możliwości stosowanych obecnie metod naboru do sportu. Wnioski 1. Brak istotnych różnic pomiędzy poszczególnymi grupami a grupą kontrolną w przypadku części analizowanych czynników (np. równowaga, szybkość reakcji) wydaje się podawać pod wątpliwość celowość ich stosowania. 2. Weryfikacji wymagają przede wszystkim same cele stawiane przed naborem wstępnym. W obecnej formie proces ten w wielu przypadkach jest przyczynkiem do zakończenia, a nie rozpoczęcia kariery sportowej 3. Analiza uzyskanych rezultatów badań wykazała istotne statystycznie różnice wieku morfologicznego badanych grup, co wskazuje na kwalifikacje do sportu tzw. akcelerantów. Rezultaty takie można uznać za oczywisty błąd w przeprowadzonym procesie naboru wstępnego. 4. Trudności z jednoznaczną interpretacją otrzymanych wyników badań koordynacyjnych zdolności motorycznych wydają się być następstwem zaniedbań w dziedzinie diagnozowania tego właśnie obszaru motoryczności podczas naboru wstępnego do sportu. PIŚMIENNICTWO LITERATURE [1] Naglak Z: Metodyczne aspekty doboru i selekcji dzieci i młodzieży do sportu klasyfikowanego. Zeszyty Naukowe Wrocław, AWF, ania efektów doboru wstępnego oraz zwiększonej aktywności ruchowej w przebiegu rozwoju somatycznego, funkcjonalnego i sprawności motorycznej [2] Peltola E: Talent Identification. New Studies in Athletics, 1992, 7: uczniów klas sportowych między 11 a 14 rokiem życia. Wyd. Monograficzne nr 41, Kraków, AWF, [3] Malina R: Talent Identification and Selection in Sport. Institute for the Study of Youth Sports. Michigan State University, [11] Szopa J, Mleczko E, Żak S: Podstawy Antropomotoryki. PWN, Warszawa-Kraków, [12] Mynarski W: Struktura wewnętrzna zdolności motorycznych [4] Reilly T, Williams A, Nevill A, Franks A: A Multidisciplinary Approach to Talent Identification in Soccer. Journal of Sports Science, 2000, 695. dzieci i młodzieży w wieku Katowice, AWF, [13] Mekota K, Blahus P: Motoricke testy v telesne vychove. [5] Milicerowa H: Budowa somatyczna jako kryterium selekcji sportowej. Wychowanie fizyczne i sport, 1974, 4: SPN. Praha, [14] Eurofit. European Test of Physical Fitness. Brussels, [6] Ważny Z: Modelowe wskaźniki cech mistrzostwa sportowego, RCMSKFiS, Warszawa, [15] Raczek J, Mynarski W, Ljach W: Teoretyczno-empiryczne podstawy kształtowania i diagnozowania [7] Ziemainz H, Rütten A, Roeger U: Talent tidentification selection and development. Problems ans perspectives. AFRA, koordynacyjnych zdolności motorycznych. Katowice, AWF, [16] Mathews D: Measurement In physical education. [8] Bompa T: Talent identification. Science Periodical on Research and technology in Sport. Ottawa, Londyn, [17] Stanisz A: Przystępny kurs statystyki z wykorzystaniem [9] Woodman L: Talent Identification is competition enough? Sports Coach, 1985, 9: programu STATISTICA PL na przykładach z medycyny. Kraków, StatSoft, 2000, : [10] Szopa J, Śrutowski A: Próba odrębnego oszacow- [18] Eider J, Cięszczyk P: Poziom gibkości a zwiększona 70

13 Próba kompleksowej oceny doboru do sportu na przykładzie zespołowych gier sportowych aktywność ruchowa na przykładzie uczniów klas sportowych w Szczecinie. Antropomotoryka, 2004, 27: [19] Żak S, Sakowicz B: Gibkość uwarunkowania strukturalne, testowanie i zmienność ontogenetyczna (próba oceny relatywnej). Antropomotoryka, 1996, 14: [20] Cięszczyk P, Buryta R, Krupecki K: Zdolności motoryczne o podłożu energetycznym jako jedno z kryteriów oceny doboru wstępnego do sportu. Gry zespołowe w wychowaniu fizycznym i sporcie. Studia i Monografie, Kraków, AWF, 2005, 33: [21] Szopa J: Wpływ selekcji i zwiekszonej aktywności na stan rozwoju somatycznego, psychosomatycznego i sprawności fizycznej chłopców i dziewcząt z krakowskich szkół sportowych na tle populacji porównawczej, w: Sozański H (red): Sport wyczynowy dzieci i młodzieży krytyka i obrona. Warszawa, AWF, 1984: [22] Ważny Z: System modelowy szkolenia sportowego. Warszawa, RCMSKFiS, [23] Mleczko E, Kucharczyk K: Poziom cech morfologicznych, psychomotorycznych oraz sprawności fizycznej młodzieży klas sportowych wybranych szkół krakowskich na tle grup porównawczych. Roczniki Naukowe, Kraków, AWF, [24] Piechaczek H, Lewandowska J, Orlicz B: Monograficzna ocena doboru dzieci do klas sportowych. Wychowanie Fizyczne i Sport, 1995, 3: [25] Rushton C: Talent detection, identification and development... a swimming perspective. Swimming New Zealand,