START dla młodych naukowców szesnastka laureatów programu FNP z instytutów PAN

Transkrypt

1 D W U T Y G O D N I K Nr 12 (24) czerwiec 2014 ISSN panorama.pan.pl fot. Jakub Ostałowski 2 PAN 6 Opinie: 8 Wydarzenia: A+: Bliżej gwiazd Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika PAN Rankingi przydatne, jeśli rzetelne prof. Michał Kleiber o tworzeniu i korzystaniu z rankingów uczelni START dla młodych naukowców szesnastka laureatów programu FNP z instytutów PAN Dyskusja Panoramy PAN : Eksperci słabe ogniwo działalności Narodowego Centrum Nauki prof. Jacek Namieśnik o procedurze składania wniosków Akademia Młodych Uczonych zaprasza na sympozjum Mobilność polskich naukowców II 1

2 fot. Stanisław Kozłowski r Teleskopy projektu SOLARIS umieszczone są w różnych miejscach na półkuli południowej, m.in. w Argentynie i RPA Bliżej gwiazd O zakończonym sukcesem planie sprzed 44 lat, badaniach plasujących polską astronomię na światowym poziomie i naszym udziale w międzynarodowych projektach pisze dr Stanisław Bajtlik, kierownik Ośrodka Informacji Naukowej Centrum Astronomicznego im. Mikołaja Kopernika PAN kolejnej placówki PAN posiadającej kategorię A+ W 1956 roku powstał Zakład Astronomii PAN. Czternaście lat później dr Bohdan Paczyński i dr Józef I. Smak przedstawili projekt utworzenia instytutu, który prowadziłby badania teoretyczne w dziedzinie astrofizyki. Miał być wyposażony w szybki komputer, dysponować hotelem dla doktorantów oraz krajowych i zagranicznych gości, a także środkami na stypendia doktoranckie i badawcze. W tym samym czasie amerykańska National Academy of Sciences (NAS) utworzyła specjalny komitet do spraw obchodów 500-lecia urodzin Mikołaja Kopernika. W 1971 roku wysłał on do Polski swego delegata Dr. Charlesa R. O`Della z Yerkes Observatory. Po jego rozmowach z przedstawicielami polskiego środowiska astronomicznego i władzami PAN, projekt instytutu uzyskał akceptację NAS. Okazało się też, że NAS jest w stanie poważnie dofinansować budowę placówki, nie wikłając się przy tym w problemy polityczne i prawno-administracyjne. Na początku lat siedemdziesiątych Polska winna była Amerykanom ok. 351 milionów dolarów. Były to tak zwane złotówki zbożowe. Dług ten powstał w następstwie powojennych dostaw amerykańskich płodów rolnych do Polski. Powstała możliwość zamiany niewielkiej części tego zadłużenia na inwestycję w budowę instytutu. Nie obciążało to bezpośrednio podatnika amerykańskiego, a zmniejszało dług Polski. Plan został przyjęty. Oficjalnie Zakład Astronomii PAN został przemianowany na Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika PAN (CAMK PAN) w 1976 roku. Budynek oddano do użytku dwa lata później. Dziś CAMK zatrudnia 42 pracowników naukowych i 11 technicznych. Kształci 18 doktorantów. Ma filię w Toruniu. W ciągu 38 lat działalności wypromowało około stu doktorów i kilkudziesięciu doktorów habilitowanych. Pracownicy Centrum przygotowują co roku przeszło sto prac naukowych w recenzowanych czasopismach, co w całym okresie działalności instytucji daje około cztery tysiące publikacji. DWUTYGODNIK PANORAMA PAN 12 (24) CZERWIEC

3 PAN A+: CENTRUM ASTRONOMICZNE IM. MIKOŁAJA KOPERNIKA PAN fot. Piotr Życki r Wejście do budynku CAMK. Na pierwszym planie tarcza zegara słonecznego, na dachu widoczne anteny stacji naziemnej do łączności z satelitą BRITE-LEM Badania prowadzone w Centrum Astronomicznym im. M. Kopernika koncentrują się wokół sześciu głównych tematów. r Astrofizyka wysokich energii. Ta dziedzina obejmuje badania obiektów astronomicznych emitujących promieniowanie elektromagnetyczne o wysokich energiach w zakresie gamma, rentgenowskim i ultrafioletowym oraz cząstki promieniowania kosmicznego. Przykładami takich obiektów są: aktywne jądra galaktyk (AGN), gwiazdy supernowe, pozostałości po supernowych, rozbłyski gamma, a także galaktyczne mikrokwazary. Przedmiotem zainteresowania grupy zajmujących się tym tematem astrofizyków są procesy akrecyjne zachodzące w AGN, tworzenie się wyrzucanych z AGN, kwazarów, mikrokwazarów strug materii, powstawanie widm tych obiektów, własności i pochodzenie promieniowania kosmicznego. r Astrofizyka gwiazdowa. Badania w zakresie astrofizyki gwiazdowej obejmują problemy własności fizycznych gwiazd i ich atmosfer, ich pochodzenie, ewolucję, a także wpływ na kosmiczne środowisko (własności ośrodka międzygwiazdowego). Bardzo ważnym tematem badawczym są własności i ewolucja układów podwójnych gwiazd, w szczególności ciasnych układów podwójnych (gwiazdy kataklizmiczne, dyski akrecyjne, gwiazdy podwójne o wspólnej otoczce). Z astronomią gwiazdową wiążą się też badania procesu powstawania planet i ich obserwacyjne poszukiwania. r Asterosejsmologia. Jest działem astronomii zajmującym się badaniem wewnętrznej budowy gwiazd drogą analizy i interpretacji widm częstości pulsacji powierzchni obiektu. Jest to możliwe, ponieważ głębokość penetracji wnętrza gwiazdy zależy od modu pulsacji. Częstości pulsacji dostarczają informacji o profilu gęstości obszarów, w których powstają i rozchodzą się, widmo zaś o składzie chemicznym. Dzięki temu zyskuje się dane o wewnętrznej budowie gwiazdy. r Astrofizyka jądrowa i fizyka gęstej materii. Jest to interdyscyplinarna dziedzina łącząca fizykę jądrową z astronomią i astrofizyką. Szczególnym przedmiotem jej zainteresowania są zwarte obiekty, takie jak gwiazdy neutronowe czy gwiazdy kwarkowe. Badane są własności gęstej materii, równania stanu, przejścia fazowe, procesy powstawania takich obiektów. Działania teoretyczne są ściśle powiązane z porównywaniem z wynikami obserwacji. r Kosmologia i grawitacja. Kosmologia jest działem astrofizyki zajmującym sią badaniem Kosmosu jako całości. Obejmuje zarówno problemy kosmologicznych rozwiązań równań Einsteina, jak i badanie fizycznych procesów związanych z ewolucja Wszechświata. Przedmiotem zainteresowań kosmologii są np. powstawanie pierwiastków chemicznych (pierwotna nukleosynteza), mikrofalowe, rentgenowskie, ultrafioletowe promieniowanie tła, powstawanie i ewolucja wielkoskalowej struktury rozkładu materii (powstawanie galaktyk i ich układów). Choć obecnie jako model ewolucji Wszechświata powszechnie przyjmowana jest teoria Wielkiego Wybuchu przy założeniu jednorodności i izotropii, ważnym kierunkiem poszukiwań jest badanie niejednorodnych modeli (i odpowiadających im rozwiązań równań ogólnej teorii względności). r Dynamika układów gwiazdowych. Ta dziedzina astrofizyki dotyczy własności i ewolucji takich obiektów jak gromady kuliste, galaktyki, gromady galaktyk. Należą do niej też badania stabilności takich układów, powstawania w nich struktury (np. jąder czy poprzeczek), wzajemnych oddziaływań pomiędzy członkami grupy galaktyk, tworzenia się halo i mini halo ciemnej materii. Wykorzystuje się przy nich analizy teoretyczne, jak i symulacje numeryczne. DWUTYGODNIK PANORAMA PAN 12 (24) CZERWIEC

4 PAN A+: CENTRUM ASTRONOMICZNE IM. MIKOŁAJA KOPERNIKA PAN Astronomowie pracujący w CAMK uczestniczą w wielu międzynarodowych i krajowych instrumentalnych programach badawczych. r BRITE (BRight Target Explorer) to kanadyjsko-austriacko- -polski projekt konstelacji sześciu nano-satelitów do obserwacji oscylacji jasnych gwiazd. W CAMK zostały zbudowane dwa satelity, Lem i Heweliusz. Lem znalazł się na orbicie w listopadzie 2013 roku, wyniesienie Heweliusza planowane jest na 2014 rok. W CAMK powstała także naziemna stacja łączności z satelitami, a naukowcy z Centrum będą analizować dane (precyzyjne krzywe zmian blasku gwiazd) dostarczane przez satelity. r SALT (Southern African Large Telescope) to projekt budowy i eksploatacji dużego teleskopu optycznego o średnicy lustra 11 m zlokalizowanego pod południowym niebem. Podobny teleskop działa już na półkuli północnej, w Teksasie. Udział Polski w tym projekcie obejmuje 10% kosztów budowy i eksploatacji teleskopu. W zamian uzyskamy dostęp do jednego z największych i najnowocześniejszych urządzeń astronomicznych na świecie. CAMK jest koordynatorem działań strony polskiej. r SOLARIS to projekt budowy czterech automatycznych teleskopów optycznych, w różnych miejscach na półkuli południowej (Australia, Republika Południowej Afryki, Argentyna). Celem obserwacji jest fotometryczne poszukiwanie planet wokół układów podwójnych gwiazd oraz precyzyjne określanie parametrów samych układów gwiazd. Projekt jest kierowany przez prof. M. Konackiego z CAMK i finansowany ze środków European Research Council w ramach prestiżowego programu Ideas, oraz grantów Fundacji na rzecz Nauki Polskiej i Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. r INTEGRAL (INTErnational Gamma-Ray Astrophysics Laboratory), laboratorium do obserwacji w zakresie promieniowania gamma, zostało umieszczone na orbicie w roku Astronomowie z CAMK brali udział w przygotowaniu tej misji. Dotychczasowe obserwacje przyniosły ciekawe odkrycia w zakresie emisji w liniach (linia anihilacyjna, linie z rozpadów izotopów promieniotwórczych), emisji źródeł związanych z gwiazdami neutronowymi i czarnymi dziurami oraz błysków promieniowania gamma. r HERSHEL. Jak i kiedy powstały galaktyki? Jak rodzą się gwiazdy? Na te pytania będzie starał się znaleźć odpowiedź teleskop kosmiczny do obserwacji w podczerwonej dziedzinie widma. To kolejna okazja dla polskich astronomów i techników do bezpośredniego uczestnictwa w budowie. r H.E.S.S. to system czterech teleskopów rejestrujących promieniowanie Czerenkowa, służący do obserwacji promieniowania gamma o energii powyżej 100 GeV. Położony jest w Namibii, w pobliżu góry Gamsberg. Jego głównym zadaniem jest obserwacja pulsarów, plerionów, aktywnych jąder galaktyk, układów podwójnych gwiazd oraz pozostałości wybuchów supernowych. Wykorzystanie H.E.S.S. doprowadziło do wielu spektakularnych odkryć, które zostały opublikowane w najbardziej prestiżowych czasopismach naukowych. Polscy naukowcy z kilku ośrodków (w tym z CAMK) są członkami międzynarodowego konsorcjum zajmującego się eksploatacją teleskopu. Biorą oni także aktywny udział w przygotowaniu drugiej fazy tego arcyciekawego eksperymentu. r Cherenkov Telescope Array (CTA) to naziemny instrument nowej generacji do obserwacji promieniowania gamma w zakresie energii od kilkudziesięciu GeV do przeszło 100 TeV. Obserwatorium będzie się składało z dwóch zespołów teleskopów, jednego na półkuli południowej (do obserwacji w całym dostępnym zakresie energii, ze szczególnym uwzględnieniem źródeł galaktycznych) i jednego r Grupa dzieci zwiedzająca naziemną stację łączności z satelitą BRITE-LEM fot. Małgorzata Majewska, M-Margaretto Fotografia DWUTYGODNIK PANORAMA PAN 12 (24) CZERWIEC

5 PAN A+: CENTRUM ASTRONOMICZNE IM. MIKOŁAJA KOPERNIKA PAN fot. Konsorcjum HESS r Teleskopy H.E.S.S. obserwują m.in. pozostałości wybuchów supernowych na północnej (do obserwacji źródeł pozagalaktycznych, w zakresie najniższych dostępnych energii). CTA jest największym międzynarodowym projektem, w którym polscy uczeni biorą udział jako jeden z głównych partnerów. CAMK jest członkiem Polskiego Konsorcjum Projektu CTA. r CASE to akronim angielskiej nazwy długoterminowego projektu badawczego Cluster AgeS Experiment, którego głównym celem jest dokładne wyznaczenie wieku i odległości dla pobliskich gromad kulistych na podstawie obserwacji rozdzielonych układów zaćmieniowych. Jego realizacja podzielona została na dwa etapy. Pierwszy to rozległy przegląd fotometryczny około 10 gromad kulistych z Galaktyki, który ma na celu wykrycie układów zaćmieniowych będących w pobliżu lub przed punktem odejścia od ciągu głównego. Jest on prowadzony przy użyciu 1-metrowego teleskopu Swope w obserwatorium Las Campanas w Chile. Drugi etap poświęcony jest wyznaczeniu absolutnych parametrów (mas, promieni, wieku i jasności) składników wybranych układów zaćmieniowych. Polega on na dokładnych pomiarach krzywych prędkości radialnych oraz na dokładniejszych obserwacjach fotometrycznych w dziedzinie optycznej i w bliskiej podczerwieni. CAMK jest koordynatorem AstroGrid-PL gridu dziedzinowego budowanego w ramach projektu PLGrid+, finansowanego z funduszy strukturalnych UE Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, koordynowanego przez Akademickie Centrum Komputerowe CYFRONET AGH. W pracach AstroGrid-PL uczestniczą także ośrodki astronomiczne z UMK (Toruń), UJ (Kraków), US (Szczecin) i AP (Kraków). Głównym jego celem jest stworzenie zintegrowanej platformy informatycznej dla potrzeb całego krajowego środowiska astronomicznego, która będzie ułatwiała wykorzystanie nowoczesnych technologii komputerowych w badaniach naukowych. Zostanie to osiągnięte przede wszystkim poprzez stworzenie dedykowanych dla potrzeb astronomów usług opartych na technologiach gridowych. CAMK jest także koordynatorem i aktywnym uczestnikiem programu Europejskiego Laboratorium Astro-PF ( Astronomie Pologne-France ), struktury utworzonej przez francuskie Centre National de la Recherche Scientifique i polskie Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Jest również członkiem Centrum Badań Ziemi i Planet (GeoPlanet), które tworzą instytuty Polskiej Akademii Nauk Instytut Geofizyki PAN, Centrum Badań Kosmicznych PAN, Instytut Nauk Geologicznych PAN, Instytut Oceanologii PAN oraz CAMK. Poza działalnością badawczą CAMK jest ośrodkiem bardzo aktywnej popularyzacji nauki, a szczególnie astronomii i astrofizyki. Pracownicy CAMK publikują co roku kilkadziesiąt artykułów popularnych, wygłaszają dziesiątki wykładów, organizują spotkania w szkołach, pokazy zjawisk na niebie. Co roku CAMK bierze udział w Warszawskim Pikniku Naukowym i Festiwalu Nauki. Każdego roku pod koniec września w CAMK organizowane jest Seminarium dla Nauczycieli Fizyki Astronomia w szkołach ponadpodstawowych, w którym bierze udział około stu nauczycieli z całej Polski. Idea profesorów Bohdana Paczyńskiego i Józefa Smaka sprzed czterdziestu czterech lat została zrealizowana w pełni i z sukcesem. Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika PAN ul. Bartycka 18, Warszawa tel.: , camk@camk.edu.pl DWUTYGODNIK PANORAMA PAN 12 (24) CZERWIEC

6 OPINIE r W Rankingu Szkół Wyższych Perspektyw Uniwersytet Warszawski znalazł się w tym roku na pierwszym miejscu Rankingi przydatne, jeśli rzetelne fot. Jorge Láscar/ Wikimedia Commons Szkoły wyższe w Polsce i na świecie są oceniane pod względem różnorodnych kryteriów. Powstałe klasyfikacje są niezwykle przydatne, ale też obarczone ryzykiem uproszczeń czy nieracjonalności. Prof. Michał Kleiber wskazuje, na co należy zwracać szczególną uwagę przy tworzeniu takich zestawień i korzystaniu z nich r Michał Kleiber Rosnąca popularność krajowych i międzynarodowych rankingów w różnych dziedzinach życia nie jest przypadkowa. Jest ona wyrazem rozwoju gospodarczego i wyraźnie widocznego zapotrzebowania na różnego rodzaju klasyfikacje. Mając dostęp do olbrzymich zbiorów przeróżnych informacji naturalną rzeczą jest bowiem wykorzystywanie tych danych do racjonalizacji podejmowanych politycznych i administracyjnych decyzji we wszystkich sektorach gospodarki. Szkolnictwo wyższe nie jest tu wyjątkiem. Trudno sobie wręcz dzisiaj wyobrazić funkcjonowanie tego sektora bez stałego odwoływania się do różnych rankingów uniwersyteckich. Wśród nich szczególną rolę odgrywa grupa najszerzej uznawanych zestawień oferowanych przez około 10 globalnych i 50 regionalnych bądź krajowych inicjatyw tego typu (np. Times Higher Education World University Rankings lub ranking Perspektyw ). Rankingi te w istotny sposób ułatwiają życiowe wybory młodzieży stojącej u progu swych zawodowych karier, a także służą międzynarodowym porównaniom i ocenie poziomu szkolnictwa wyższego w poszczególnych krajach. r Niebezpieczne uproszczenia Zapotrzebowaniu różnych interesariuszy na konkretną i przejrzystą informację niestety nie zawsze towarzyszy świadomość uproszczeń leżących u podstaw każdej klasyfikacji tego typu. Zbyt często wykorzystując rankingi przy podejmowaniu ważnych decyzji nie zadajemy sobie trudu poznania tajników związanych z przygotowywaniem danego zestawienia. A w tych z zasady znajduje się zarówno wiele niebezpieczeństw, jak i pouczających informacji. W przypadku uczelni problemem jest np. przesadna waga przywiązywana do zupełnie wyjątkowych bądź specyficznych osiągnięć badawczych (np. Nagrody Nobla lub publikacji w czasopismach Nature lub Science w przypadku tzw. rankingu szanghajskiego), z góry przesądzona przewaga uczelni wielodziedzinowych nad uczelniami specjalistycznymi, czy zbyt silny wpływ obiegowych opinii o danej uczelni, przesądzających o pozytywnych głosach wielu niezależnych opiniodawców, tworzących bazę jakościowego kryterium oceny. DWUTYGODNIK PANORAMA PAN 12 (24) CZERWIEC

7 OPINIE Doceniając znaczenie poziomu prowadzonych badań, nie powinniśmy przede wszystkim zapominać, że to jednak efekty dydaktyczne powinny być głównym miernikiem osiągnięć danej uczelni (znowu wada rankingu szanghajskiego). Mierzenie tak rozumianej doskonałości uczelni jest w istocie wielkim wyzwaniem i naiwne byłoby oczekiwanie na jedną, najlepszą metodę. Istnieją natomiast pewne ogólne kryteria, których przestrzeganie wydaje się być niezbędne w każdym rankingu. Ważne są pewne charakterystyki początkowe : zakres dostępnej informacji pozwalający dokonywać przyszłym studentom świadomego wyboru uczelni, a w jej ramach kierunku studiów, mierzony wynikami ze szkoły poziom przyjmowanych studentów, odsetek studentów zagranicznych, warunki mieszkaniowe, a nawet atrakcyjność oferty kulturalnej i sportowej. Ważne są oczywiście także dane warunkujące możliwości dydaktyczne, jak stosunek liczby profesorów do liczby studentów, wyposażenie sal wykładowych i laboratoriów, wielkość zbiorów bibliotecznych, a także dane charakteryzujące badawcze osiągnięcia pracowników uczelni (publikacje w renomowanych czasopismach i ich cytowania, nagrody, wyróżnienia naukowe, patenty i innowacyjne wdrożenia). Nie sposób nie brać pod uwagę deklarowanej satysfakcji uczących się studentów lub odsetka studentów nie kończących studiów. Wreszcie, znaczną wagę przypisywać należy charakterystykom końcowym studiów, takim jak łatwość znajdowania zatrudnienia, opinie pracodawców i otrzymywane przez absolwentów wynagrodzenie, możliwości uzupełniania wiedzy po ukończeniu studiów, reputacja uczelni w oczach różnych jej obserwatorów przedstawicieli władz samorządowych, dziennikarzy, pracowników bądź studentów innych uczelni. r Wiarygodna baza Oczywiście problemem kluczowym dla wiarygodności rankingu jest sposób zbierania potrzebnych danych. Nie sposób polegać wyłącznie na informacjach dostarczanych przez zainteresowane uczelnie, niezbędne jest więc wypracowanie przez twórców rankingu własnych metod analizy dostępnych internetowo wielkich zbiorów danych charakteryzujących każdą ze szkół. Ze względu na liczbę i różnorodność zmieniających się z roku na rok danych ich wiarygodne użycie do fot. Katarzyna Rainka konstrukcji rankingów jest poważnym wyzwaniem. Przestrzegać należy przed łatwym wykorzystywaniem rankingów obejmujących całe uczelnie, zbyt często bowiem różnice w poziomie studiów na różnych kierunkach w ramach tej samej szkoły mają zupełnie zasadniczy charakter. Rankingi kierunków (publikowane niestety znacznie rzadziej) są więc w ogólności dużo bardziej przydatne. Innym problemem jest lepsza rozpoznawalność absolwentów dużych uczelni podejmujących pracę w całym kraju, która silnie rzutuje na oceny losowo wybranych pracodawców. Środkiem zaradczym wydaje się tu być regionalizacja systemu zasięgania tych opinii. Powyższe uwagi próbujemy uwzględniać przy tworzeniu rankingu polskich uczelni w ramach najbardziej renomowanej inicjatywy w tym zakresie, koordynowanej przez miesięcznik Perspektywy i przez lata współorganizowanej przez dziennik Rzeczpospolita. Kapituła tego rankingu, której mam zaszczyt przewodniczyć, systematycznie udoskonala kilkadziesiąt (obecnie 33) przyjętych kryteriów. Daje to nam łącznie z przyznaniem prawa do organizacji prestiżowego światowego kongresu na ten temat, który odbył się w maju 2013 roku prawo do satysfakcji z posiadania jednego z najbardziej zawansowanych i wszechstronnych na świecie systemów oceny poziomu uczelni i kierunków studiowania. Można mieć nadzieję, że nasz ranking pomagając przyszłym studentom w podjęciu kluczowej dla ich przyszłości decyzji o wyborze kierunku studiów pomoże także w identyfikacji zalet i słabości naszego systemu szkolnictwa wyższego zarówno przez władze poszczególnych uczelni, jak i przez administrację państwową. Chcąc skutecznie konkurować na międzynarodowym rynku edukacji, zapewniać atrakcyjne miejsca pracy absolwentom i wspierać rozwój nowoczesnego systemu badań naukowych, trzeba uznać taką refleksję za absolutnie niezbędną. prof. dr hab. Michał Kleiber, czł. rzeczywisty PAN Prezes Polskiej Akademii Nauk DWUTYGODNIK PANORAMA PAN 12 (24) CZERWIEC

8 WYDARZENIA START dla młodych naukowców Stypendia dla najlepszych naukowców do 30 roku życia przyznała 22. raz Fundacja na rzecz Nauki Polskiej. Wśród ponad 130 wyróżnionych znalazło się 16 pracowników instytutów Polskiej Akademii Nauk. Kim są? Czemu poświęcają się w pracy naukowej? Jakie mają osiągnięcia? dr Kamila Baraniecka-Olszewska Instytut Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie (stypendium na drugi rok) Antropolog kultury, absolwentka Instytutu Etnologii i An tro pologii Kulturowej UW oraz Centrum Studiów Latyno ame rykańskich UW. Prowadzi studia nad polskimi misteriami męki Pańskiej, w których wykorzystuje niestosowaną dotychczas w badaniach nad zjawiskami związanymi ze współczesnym katolicyzmem metodę interpretacji: teorię performance. Badania zaowocowały licznymi publikacjami oraz posłużyły do opracowania pierwszej na polskim rynku kompleksowej monografii współczesnych przedstawień męki Pańskiej (książka pt. Ukrzyżowani. Współczesne misteria męki Pańskiej wygrała konkurs w programie MONOGRAFIE FNP). mgr Tomasz Borszcz Instytut Oceanologii PAN w Sopocie (stypendium na drugi rok) Doktorant w IO PAN. Prowadzi interdyscyplinarne badania łączące ekologię morza i paleontologię z geochemią i analizą statystyczną. Jego zainteresowania koncentrują się na analizowaniu grubości pancerzy jeżowców w skali globalnej, czego efektem będzie powstanie nowatorskiego narzędzia do badań kopalnych, współczesnych i co najważniejsze, przyszłych oceanów. Pierwszy autor sześciu, współautor czterech prac. Pomysłodawca i organizator pierwszej ogólnopolskiej konferencji pt. Młodzi w paleontologii. Założyciel strony internetowej prezentującej piękno morskich organizmów ( borszcz-echino/bor77.htm). mgr Weronika Dębowska Instytut Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego PAN w Warszawie Doktorantka w Pracowni Neuroplastyczności w IBD PAN. Przedmiotem jej badań jest podatność wyższych pięter układu czuciowego, dokładnie drugorzędowej kory czuciowej, na uleganie zmianom plastycznym w wyniku uczenia się. Autorka lub współautorka trzech prac oryginalnych opublikowanych w czasopismach o zasięgu międzynarodowym. Laureatka programu VENTURES (2011) oraz grantu ETIUDA przyznanego przez NCN i grantu Iuventus Plus II otrzymanego z MNiSW. mgr inż. Marzena Iwaniszyn Instytut Inżynierii Chemicznej PAN w Gliwicach Specjalizuje się w inżynierii materiałowej, zajmuje się tematyką dotyczącą transportu pędu, ciepła i masy w reaktorach katalitycznych z wypełnieniami strukturalnymi (metalowe struktury krótkokanałowe). Do swoich największych osiągnięć zalicza zdobycie stypendium w programie POMOST FNP, współautorstwo w 14 publikacjach zamieszczonych w czasopismach z tzw. listy filadelfijskiej, trzech w czasopismach ogólnodostępnych oraz dwóch w materiałach konferencyjnych, a także uczestnictwo w dwóch projektach badawczych NCN. dr Katarzyna Iżykowska Instytut Genetyki Człowieka PAN w Poznaniu Adiunkt w IGC PAN. Zajmuje się biologią chłoniaków. Jej najważniejszym osiągnięciem naukowym są badania dotyczące zespołu Sezary ego, polegające na wnikliwej analizie molekularnej rearanżacji genomowych występujących u pacjentów z tym rzadkim i nieuleczalnym chłoniakiem skórnym. Pierwsza autorka dwóch prac opublikowanych w czasopismach o zasięgu międzynarodowym; jedna ukazała się w najlepszym na świecie piśmie dermatologicznym Journal of Investigative Dermatology. Kierownik projektu realizowanego w ramach programu PRELUDIUM NCN, a także wykonawca w projekcie realizowanym ze środków MNiSW. mgr inż. Tomasz Kamiński Instytut Chemii Fizycznej PAN w Warszawie (stypendium z wyróżnieniem) Absolwent biotechnologii Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Prowadzi interdyscyplinarne badania, których wspólnym mianownikiem jest zastosowanie mikro- i nanolitrowych kropel. Ma na koncie siedem publikacji oryginalnych oraz jedną pracę przeglądową. Autor 15 zgłoszeń patentowych i posiadacz jednego patentu. Na podstawie technologii chronionej przez większość ze zgłoszeń patentowych, DWUTYGODNIK PANORAMA PAN 12 (24) CZERWIEC

9 WYDARZENIA fot. Magdalena Wiśniewska-Krasińska r Uroczyste wręczenie dyplomów laureatom programu START odbyło się 31 maja na Zamku Królewskim w Warszawie. których jest współautorem, powstały dwie zalążkowe spółki wysokotechnologiczne: Scope Fluidics oraz Curiosity Diagnostics, które opracowują prototypowe urządzenia do diagnostyki pierwszego kontaktu (ang. point-of-care). Aktywnie angażuje się w popularyzację nauki, m.in. poprzez prowadzenie zajęć praktycznych dla uczniów w ramach Szkoły Festiwalu Nauki. mgr Piotr Lebiedowicz Instytut Fizyki Jądrowej im. Henryka Niewodniczańskiego PAN w Krakowie Doktorant Międzynarodowego Studium Doktoranckiego prowadzonego w IFJ. Zajmuje się opisem mechanizmu procesów ekskluzywnych w szerokim zakresie energii zderzeń nukleonów. Głównym jego celem jest uzupełnienie istniejących badań teoretycznych w zakresie produkcji cząstek elementarnych o procesy ekskluzywne i dyfrakcyjne. Rezultaty jego pracy naukowej publikowane są w prestiżowych czasopismach z listy filadelfijskiej. Jest także kierownikiem projektów badawczych realizowanych w ramach konkursów PRELUDIUM i ETIUDA NCN. dr Mikołaj Lewandowski Instytut Fizyki Molekularnej PAN w Poznaniu Adiunkt w IFM PAN. Obiektem jego zainteresowań są materiały o wysokim stopniu organizacji, w szczególności matryce gęsto upakowanych na powierzchni cząstek spełniających określoną funkcję. Bada nanomateriały o właściwościach magnetycznych, które mogłyby znaleźć zastosowanie w pamięciach komputerowych nowego typu. Pracę doktorską wykonał we Fritz-Haber-Institut w Berlinie, jednym z czołowych instytutów prestiżowej niemieckiej organizacji naukowej im. Maxa Plancka, a obronił na Uniwersytecie Technicznym w Berlinie. Kierownik i główny wykonawca grantu SONATA NCN oraz Iuvenus Plus MNiSW. Autor i współautor 11 publikacji naukowych z listy filadelfijskiej. dr Jakub Paczesny Instytut Chemii Fizycznej PAN w Warszawie Adiunkt w Zakładzie Fizykochemii Miękkiej Materii w IChF PAN. Zajmuje się projektowaniem, syntezą i badaniami właściwości układów nanostrukturalnych, łącząc badania podstawowe i stosowane. Współautor 13 publikacji naukowych oraz ośmiu zgłoszeń patentowych. Kieruje grantami PRELUDIUM i SONATA (NCN) oraz Iuventus Plus (MNiSW). Jego praca została doceniona w indywidualnych konkursach: w 2013 r. został finalistą konkursu Paszporty Polityki, uzyskał również nagrodę IChF PAN dla młodych naukowców i zakwalifikował się do rządowego programu TOP 500 Innovators. mgr Tomasz Pawlak Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych PAN w Łodzi Asystent w CBMiM PAN. W pracy naukowej skupia się na zagadnieniach dotyczących spektroskopii magnetycznego rezonansu jądrowego oraz obliczeń teoretycznych parametrów NMR. Za swoje największe osiągnięcie naukowe uważa wyniki badań dotyczących opracowania me- DWUTYGODNIK PANORAMA PAN 12 (24) CZERWIEC

10 WYDARZENIA tod analizy nieuporządkowania molekularnego występującego w ciele stałym w kryształach peptydów i polimerów syntetycznych. Współautor 16 publikacji z listy filadelfijskiej. Uczestniczy w realizacji trzech projektów badawczych NCN oraz projekcie Biogratex realizowanym w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. dr Adam Sawicki Centrum Fizyki Teoretycznej PAN w Warszawie Adiunkt w CFT PAN. Koncentruje się na różnych aspektach fizyki matematycznej ze szczególnym naciskiem na geometryczne i topologiczne metody mechaniki klasycznej i kwantowej. Autor i współautor 12 prac opublikowanych w czasopismach o zasięgu międzynarodowym, m.in. Communications in Mathematical Physics, Journal of Mathematical Physics oraz Physical Review Letters. Kierownik dwóch grantów przyznanych przez MNiSW. Ponadto aktywnie uczestniczy w popularyzacji nauki w kraju i za granicą. dr Przemysław Strożek Instytut Sztuki PAN w Warszawie Pracuje w dziale Zbiorów Specjalnych IS PAN, gdzie zajmuje się opracowywaniem zbiorów archiwalnych Ewy Garzteckiej, Wacława Husarskiego oraz Rajmunda Kanelby. Należy do grona liczących się specjalistów z zakresu europejskiej awangardy. Przedmiotem jego badań są związki włoskiego futuryzmu z Polską. Prace te otwierają nowe pole do analizy zjawiska transmisji europejskich prądów nowej literatury i sztuki na rodzimy grunt w I połowie XX w. W dorobku laureata znajduje się 1 książka autorska, 11 rozdziałów w pracach zbiorowych, 12 artykułów w czasopismach naukowych i kilkanaście publikacji w pismach popularnonaukowych. Program START jest jednym z dwóch obok Nagrody FNP najdłużej realizowanych programów Fundacji. To jednocześnie największy w Polsce program stypendialny dla najzdolniejszych młodych naukowców. W tegorocznej, 22. edycji konkursu, stypendia w programie START zdobyło 136 laureatów. Zostali oni wyłonieni w toku kilkuetapowej procedury. Wysokość rocznego stypendium wynosi 28 tys. zł do wykorzystania na dowolny cel. Łączna kwota, jaką Fundacja przeznaczy na stypendia w programie START w tym roku, to ponad 3,8 mln zł (źródło: dr n. med. Anna Szóstek Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN w Olsztynie Adiunkt w Zakładzie Immunologii i Patologii Rozrodu IRZiBŻ PAN. Zajmuje się głównie immuno-endokrynnymi mechanizmami regulacyjnymi oraz zaburzeniami funkcji wydzielniczych w układzie rozrodczym klaczy i krowy. Prowadziła nowatorskie badania m.in. nad zaburzeniami funkcji błony śluzowej macicy w przebiegu jej chronicznego zwyrodnieniowego zapalenia u klaczy. Wyniki zostały opublikowane w najlepszych tematycznych periodykach. Autorka lub współautorka 14 prac oryginalnych opublikowanych w czasopismach o zasięgu międzynarodowym, pierwsza autorka pięciu prac oryginalnych. dr Zbigniew Warkocki Instytut Biochemii i Biofizyki PAN w Warszawie Doktorat uzyskał w Instytucie Chemii Biofizycznej Maxa Plancka w Getyndze. W dotychczasowej pracy naukowej poświęcił się badaniu splicingu premrna. Jego głównym osiągnięciem jest opracowanie systemu do biochemicznego i biofizycznego badania splicingu RNA w warunkach in vitro z wykorzystaniem oczyszczonych kompleksów spliceosomów i rekombinowanych białek. Autor dwóch znaczących prac dotyczących mechanizmów splicingu, w tym wysoko cytowanej publikacji, która ukazała się w prestiżowym Nature Structural and Molecular Biology. dr Anna Wylegała Instytut Filozofii i Socjologii PAN w Warszawie Socjolog, absolwentka Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych UW. Zajmuje się pamięcią społeczną i biograficzną. Przeprowadziła badania porównawcze dotyczące pamięci społecznej w miejscach, które na skutek wojennych i tuż powojennych czystek etnicznych, masowych przesiedleń i migracji, doświadczyły niemal całkowitej wymiany ludności. Koordynowała projekty w Fundacji Ośrodka KARTA, m.in. projekt Polacy na Wschodzie. Aktualnie prowadzi projekt badawczy Wokół reformy rolnej : doświadczenie i pamięć społeczna, finansowany przez NCN. dr n. med. Iwona Ziółkowska-Suchanek Instytut Genetyki Człowieka PAN w Poznaniu Pracuje na stanowisku adiunkta. Zajmuje się genetyką onkologiczną. Do jej głównych osiągnięć należy określenie roli genów kompleksu białkowego uczestniczących w naprawie DNA i kontroli cyklu komórkowego jako czynników ryzyka raka krtani i mnogich nowotworów pierwotnych głowy i szyi. Obecnie koncentruje się na genetycznych czynnikach ryzyka chorób tytoniozależnych. Autorka lub współautorka 10 prac oryginalnych opublikowanych w czasopismach o zasięgu międzynarodowym, pierwsza autorka czterech prac oryginalnych. oprac. Dominika Wojtysiak-Łańska, Główny Specjalista ds. Informacji i Promocji FNP DWUTYGODNIK PANORAMA PAN 12 (24) CZERWIEC

11 DYSKUSJA PANORAMY PAN Eksperci słabe ogniwo działalności Narodowego Centrum Nauki Sposób działania Narodowego Centrum Nauki i procedura przyznawania grantów nie budzą żadnych zastrzeżeń taka jest obiegowa opinia. Porównuje się także NCN do Komitetu Badań Naukowych i obarcza wieloma grzechami i wadami tę drugą instytucję. Ja zaś osobiście nie znam nikogo, kto z entuzjazmem wypowiadałby się o NCN. Dlatego publiczne oceny także reprezentantów tego gremium o bardzo dobrym działaniu Narodowego Centrum Nauki, mocno mnie dziwią r Jacek Namieśnik Jestem już doświadczonym i starym pracownikiem nauki miałem zatem nie raz okazję ubiegania się o finansowanie projektów zarówno w KBN, jak i w NCN. Ponadto od wielu lat kieruję zespołem złożonym z 16 pracowników naukowo-dydaktycznych i badawczych (w tym 9 tytularnych profesorów) oraz ponad 40-osobowej grupy słuchaczy Studium Doktoranckiego. Znam więc dobrze opisy merytoryczne składanych wniosków. Opinie i uzasadnienia w przypadku decyzji o ich odrzuceniu czytam z zainteresowaniem. Czasem jednak tej lekturze towarzyszą niedowierzanie i wstyd. Argumentów mam sporo. Dotyczą one przede wszystkim uczciwości i bezstronności działania zespołów ekspertów. Z doświadczeń moich oraz moich współpracowników wynika jednoznacznie, że: przedstawiane w opiniach zarzuty są często niemerytoryczne i świadczą o tym, że eksperci nawet nie raczyli wniosku przeczytać. Trudno także nie odnieść wrażenia, że oceny są coraz bardziej pospieszne i biurokratyczne, i że eksperci nie przejmują się problemami merytorycznymi; opinie bywają tak zdawkowe i powierzchowne, że aż budzą podejrzenia co do braku wiedzy eksperta w zakresie tematyki projektu lub co gorsza ignorancji w tym zakresie; są przypadki regulowania nieporozumień osobistych czy też zawiści poprzez przyznawanie małej liczby punktów, choć nie wynika to z opisowej oceny projektu; są także przypadki poszukiwania na siłę uchybień formalnych, tak, aby można było z zupełnie niewiadomych przyczyn odrzucić wniosek bez jego rozpatrywania. Lektura tych opinii mogłaby być źródłem dowcipów lub też kpin, gdyby nie chodziło o przyznanie środków na finansowanie działalności zespołu, więc jego być albo nie być. Występują i inne problemy. W niektórych przypadkach formularze oceny nie są przystosowane do charakteru wniosku. Na przykład jednym z elementów oceny wniosków składanych przez słuchaczy studium doktoranckiego w programie PRELUDIUM jest dorobek naukowy. O jakim dorobku naukowym można mówić w przypadku słuchacza I roku?! Zazwyczaj są to wystąpienia konferencyjne i nic więcej. Taki wniosek jest więc z góry skazany na porażkę, bo 0 punktów za ten punkt sprawia, że przy sporządzeniu rankingu wniosków nie ma on już żadnych szans, choćby jego przedmiotem było naprawdę ważne i oryginalne zagadnienie. Oczywiście w NCN istnieje komisja odwoławcza, ale działa ona bardzo powoli i trzeba naprawdę dużego uporu i wiary, by zacząć walczyć o swoje racje. Ja taką walkę podjąłem, kiedy sespół ekspertów odrzucił mój wniosek o grant badawczy w ramach programu MAESTRO. Komisja odwoławcza stwierdziła, że ocena mojego wniosku nie była właściwa w kryterium oceny dorobku naukowego kierownika projektu, co miało decydujący wpływ na końcową ocenę wniosku. Postanowiono zlecić DWUTYGODNIK PANORAMA PAN 12 (24) CZERWIEC

12 DYSKUSJA PANORAMY PAN rys. T.C. przeprowadzenie dodatkowego postępowania dowodowego w postaci dwóch dodatkowych opinii. Takich decyzji jest pewno więcej. Ale ja chciałbym mieć pewność, że osoby, które wydają nieuczciwe opinie, są wykluczane z grona ekspertów. Działalność takich specjalistów przyczynia się do opinii, że za parawanem anonimowości ukrywa się spora grupa ekspertów, którzy na to miano nie zasłużyli. Sam mechanizm wyłaniania ekspertów powinien być okresowo weryfikowany. Moje krytyczne uwagi dotyczą ekspertów powoływanych do poszczególnych paneli, bo przeraża mnie ich bezkarność w ferowaniu niekorzystnych wyroków. Przecież negatywne decyzje panelu podejmowane w oparciu o ich opinie mają poważnie konsekwencje, bo często nie ma możliwości złożenia odwołania bądź też autor źle ocenionego projektu nie może go składać w kolejnym konkursie grantowym. Przy takim systemie oceny wybór ekspertów, a później recenzentów, to sprawa kluczowa dla zapewnienia rzetelności i miarodajności opinii i podejmowanych decyzji. Zdaję sobie sprawę z tego, że nie wszyscy eksperci pracują nieprawidłowo. Jednakże ciemna strona ich działalności niewątpliwie istnieje. Być może dobrym rozwiązaniem byłoby zwrócenie się do kierownika projektu z prośbą o podanie nazwisk 5-10 specjalistów oczywiście spoza własnego środowiska którzy mogliby wstępnie ocenić wniosek. To powszechna praktyka stosowana przez redakcje czasopism o wysokiej renomie naukowej (duża wartość liczbowa współczynnika oddziaływania IF). Niekiedy redakcje proszą nawet o podanie nazwiska specjalisty, który nie powinien być proszony o recenzję. Przecież posiadanie osobistego wroga i/lub zawistnika to nieszczęście, które może się zdarzyć każdemu! Nad działalnością ekspertów NCN panuje milczenie, bo większość naukowców boi się kierować jakiekolwiek zarzuty z obawy o przyszłość, czyli los składanych przez siebie wniosków. Uważam, że tak być nie może. Trzeba zacząć publiczną dyskusję na ten temat, a ekspertów NCN zrzucić z piedestału wszechmocy i wszechwiedzy. Zachęcam także wszystkich do większego zdecydowania w zakresie protestów i składania odwołań, gdy tylko widać, że eksperci źle wykonali robotę, za którą wszak otrzymują wynagrodzenie. A Was, Panie i Panowie eksperci, proszę: zdejmijcie czapki niewidki i stańcie oko w oko z autorami projektów, by bronić swoich opinii. prof. dr hab inż. Jacek Namieśnik kierownik Katedry Chemii Analitycznej Politechniki Gdańskiej, przewodniczący Komitetu Chemii Analitycznej PAN DWUTYGODNIK PANORAMA PAN 12 (24) CZERWIEC

13 PANORAMA PAN ZAPRASZA Akademia Młodych Uczonych zaprasza do udziału w sympozjum dotyczącym mobilności naukowców Podczas spotkania zaplanowano dyskusję tez raportu przygotowanego przez Zespół ds. Mobilności Naukowców AMU (tekst dostępny jest pod adresem Opracowanie to zawiera analizy korzyści i barier związanych ze zjawiskiem mobilności. Najważniejszym celem dyskusji będzie zebranie opinii, które zostaną zawarte w szerszym, wszechstronnym dokumencie ekspertyzie, proponującej rozwiązania systemowe sprzyjające mobilności naukowców, także związane z kwestiami jej finansowania Sympozjum Mobilność polskich naukowców II wnioski i rekomendacje 24 czerwca 2014 r. Sala Multimedialna Pałacu Staszica w Warszawie (sala nr 022) r r r Powitanie uczestników dr hab. Bartosz Karaszewski, prof. nadzw. GUMed, Przewodniczący AMU Wystąpienia zaproszonych gości Prezentacja raportu dr hab. Michał Wierzchoń, Kierownik Zespołu ds. mobilności naukowców AMU mgr Marta Łukowska, przedstawicielka Nauka Ludzka Rzecz dr Grzegorz Pac, przedstawiciel Obywateli Nauki Komentarz do raportu Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Narodowe Centrum Nauki PROGRAM: r r r 15:30 WSTĘP WOLNY ZAPRASZAMY! Narodowe Centrum Badań i Rozwoju Polska Akademia Nauk Fundacja na rzecz Nauki Polskiej Krajowy Punkt Kontaktowy Programów Badawczych Unii Europejskiej Societas Humboldtiana Polonorum Lunch Dyskusja moderacja prof. Janusz Bujnicki dr hab. Michał Wierzchoń Podsumowanie dr hab. Bartosz Karaszewski, prof. nadzw. GUMed, Przewodniczący AMU Panorama PAN. Dwutygodnik Polskiej Akademii Nauk Nr 12 (24) czerwiec 2014 Wydawca: Polska Akademia Nauk Rada Redakcyjna: przewodniczący Adam Zięcik; członkowie Jakub Fichna, Andrzej Gorzym, Andrzej Markowski, Krzysztof Michalski, Andrzej Rychard, Bronisław Tumiłowicz, Aleksander Welfe. Redakcja: Adam Zięcik redaktor naczelny; Michał Kabata z-ca redaktora naczelnego; Marta Kotwica sekretarz redakcji, korekta; Katarzyna Czarnecka redakcja tekstów; opracowanie graficzne, korekta techniczna ITEM. Kontakt: Polska Akademia Nauk, pl. Defilad 1, Warszawa, pok. 2605, tel. (22) , tel./fax (22) ; panoramapan@pan.pl; strona internetowa: panorama.pan.pl. Redakcja przyjmuje teksty wyłącznie w wersji elektronicznej do 6 tys. znaków ze spacjami oraz ilustracje i zdjęcia w formacie.jpg lub.png w wysokiej rozdzielczości (min. 300 dpi) wraz z opisem oraz imieniem i nazwiskiem autora. Redakcja jest uprawniona do skracania artykułów, nadawania im tytułów/śródtytułów, wprowadzania niezbędnych zmian stylistycznych. Przedruk może nastąpić za zgodą redakcji z podaniem źródła pierwodruku. DWUTYGODNIK PANORAMA PAN 12 (24) CZERWIEC