COMPETITIVE POSITION OF FERRY SHIPPING IN RELATION TO AIR TRANSPORT IN SERVING INTERNATIONAL PASSENGERS FLOWS IN THE BALTIC SEA REGION

Transkrypt

1 Marta MAŃKOWSKA 1 pasaŝerska Ŝegluga promowa, transport lotniczy, Region Morza Bałtyckiego POZYCJA KONKURENCYJNA śeglugi PROMOWEJ WZGLĘDEM TRANSPORTU LOTNICZEGO W OBSŁUDZE MIĘDZYNARODOWYCH POTOKÓW PASAśERSKICH W REGIONIE MORZA BAŁTYCKIEGO W artykule scharakteryzowano rynek międzynarodowych pasaŝerskich przewozów promowych w Regionie Morza Bałtyckiego w aspekcie istotnych przemian w warunkach jej funkcjonowania i otoczeniu konkurencyjnym jakie następowały w ostatnich latach. W tym kontekście, szczególną uwagę poświecono analizie wpływu nasilającej się konkurencji ze strony alternatywnych przewozów lotniczych. W celu oceny pozycji konkurencyjnej Ŝeglugi promowej względem transportu lotniczego w obsłudze międzynarodowych potoków pasaŝerskich w Regionie Morza Bałtyckiego, przeprowadzono analizę porównawczą wielkości i tempa wzrostu przewozów wykonywanych przez obie gałęzie transportu na głównych trasach bałtyckich. COMPETITIVE POSITION OF FERRY SHIPPING IN RELATION TO AIR TRANSPORT IN SERVING INTERNATIONAL PASSENGERS FLOWS IN THE BALTIC SEA REGION This paper describes the market of international ferry passenger transport in the Baltic Sea Region, in a perspective of significant changes in the conditions of its operation and competitive environment, which took place in recent years. In this context, special attention was paid to the analysis of the impact of growing competitiveness of air transport. In order to assess the competitive position of ferry shipping in relation to air transport in serving international passengers flows in the Baltic Sea Region, was performed a comparative analysis of the volume and traffic growth rate of both modes of transport. 1. WSTĘP PasaŜerska Ŝegluga promowa w Regionie Morza Bałtyckiego 2 (RMB) ma juŝ prawie stuletnią historię, podczas której ta forma przewozów ulegała silnym przeobraŝeniom, 1 mgr, Katedra Gospodarki Światowej i Transportu Morskiego Wydziału Zarządzania i Ekonomiki Usług Uniwersytetu Szczecińskiego; marta.mankowska@wzieu.pl 2 W niniejszym artykule termin Region Morza Bałtyckiego odnoszony jest do krajów mających bezpośredni dostęp do Morza Bałtyckiego, w tym takŝe za pośrednictwem Cieśnin Duńskich, czyli takich jak: Dania, Szwecja, Norwegia, Finlandia, Litwa, Łotwa i Estonia oraz Rosja, Niemcy i Polska (w szczególności jednostki terytorialne połoŝone w bezpośrednim sąsiedztwie akwenu morskiego).

2 1776 Marta MAŃKOWSKA zarówno w zakresie eksploatowanych statków morskich (promów), jak i realizowanych funkcji oraz struktury obsługiwanego ruchu. Koniec lat 90-tych XX w. przyniósł istotne zmiany w warunkach funkcjonowania i otoczeniu konkurencyjnym Ŝeglugi promowej, w tym przede wszystkim wynikające z procesu budowy Wspólnego Rynku Transportowego UE, wspomaganego procesami deregulacji i liberalizacji cząstkowych rynków transportowych krajów członkowskich. Współcześnie, poza kwestami związanymi z rosnącymi wymogami w zakresie bezpieczeństwa Ŝeglugi oraz regulacjami związanymi z ochroną środowiska naturalnego, kluczowe znaczenie dla funkcjonowania przewoźników promowych w RMB ma rozwój połączeń lotniczych jako nowej alternatywy dla funkcjonujących połączeń promowych. Szereg czynników, w tym przede wszystkim cenowych oraz związanych z szybkością przemieszczania, wpłynął na wzrost atrakcyjności podróŝy lotniczych wśród części pasaŝerów korzystających dotychczas z oferty Ŝeglugi promowej. Celem niniejszego artykułu jest ocena pozycji konkurencyjnej Ŝeglugi promowej względem transportu lotniczego w RMB, dokonana przez pryzmat wielkości obsługiwanego ruchu pasaŝerskiego oraz tempa jego rozwoju. Tłem dla niniejszej analizy jest charakterystyka rynku Ŝeglugi promowej i transportu lotniczego w RMB, na bazie której przeprowadzono analizę porównawczą wielkości i dynamiki pasaŝerskiego ruchu lotniczego obsługiwanego przez obie gałęzie transportu. 2. śegluga PROMOWA W OBSŁUDZE RUCHU PASAśERSKIEGO W REGIONIE MORZA BAŁTYCKIEGO Europejski rynek promowy naleŝy do najwaŝniejszych rynków cząstkowych w ujęciu światowym i jest silnie zróŝnicowany wewnętrznie. Baseny Morza Śródziemnego, Północnego oraz Bałtyckiego stanowią trzy główne obszary geograficzne, na których skoncentrowane są stałe linie i połączenia promowe. Morze Bałtyckie, gdzie otwarto pierwsze serwisy promowe na świecie, stanowi jednocześnie kolebkę światowej Ŝeglugi promowej i cechuje się największym wolumenem liczby przewoŝonych samochodów osobowych. W RMB rocznie przewoŝonych jest ok. 225 mln pasaŝerów oraz ok. 85 mln samochodów osobowych. W zakresie dynamiki rozwoju rynku, w latach przewozy pasaŝerów i bezpośrednio z nim związane przewozy samochodów osobowych, wykazywały umiarkowaną stałą tendencję wzrostową. Natomiast w latach na skutek dekoniunktury w gospodarce światowej, odnotowany został niewielki spadek łącznej liczby przewozów (Rysunek 1).

3 POZYCJA KONKURENCYJNA śeglugi PROMOWEJ 1777 pasaŝerowie samochody osobowe ,01 225,68 224,95 220,77 187,18 67,81 76,83 83,54 84,68 84, Rys. 1. Wielkość przewozów pasaŝerów i samochodów osobowych w RMB w latach (w mln) Źródło: [1] Uwzględniając gospodarcze i geograficzne uwarunkowania w RMB, wyróŝnić moŝna następujące rynki regionalne Ŝeglugi promowej 3 : rynek zachodni, który tworzą linie promowe między Szwecją i Danią, Norwegią i Niemcami, Danią a Norwegią i Niemcami, Norwegią i Niemcami, Polską a Danią 4 ; rynek wschodni, obejmujący serwisy pomiędzy Szwecją a Finlandią i Estonią, Estonią a Finlandią i Rosją; rynek środkowy, który tworzą połączenia z Polski do Szwecji, między Łotwą i Litwą wraz z transbałtyckimi liniami z Niemiec do Litwy, Łotwy i Finlandii. Wielkość przewozów pasaŝerskich na głównych połączeniach promowych Bałtyku w ramach wyszególnionych subrynków prezentuje Rysunek 2. W relacjach wschód-zachód w segmencie przewozów pasaŝerskich najaktywniejszym obszarem bałtyckiej Ŝeglugi promowej jest trójkąt Helsinki-Tallin-Sztokholm, z centrum w Mariehamm na Wyspach Alandzkich, co wynika z moŝliwości dokonywania na tych trasach zakupów w systemie tax free. W układzie północ-południe, ze Skandynawii na kontynent europejski, największy ruch odnotowywany jest na najkrótszych trasach: ze szwedzkiego Helsingborgu do duńskiego Helsingör oraz z duńskiego Rödby do niemieckiego Puttgarden. Wysokim wolumenem przewozów pasaŝerskich cechują się linie promowe w kierunku zachodnim ze Szwecji przez Oresund do Danii, dalej przez Wielki Bełt na zachód, jak równieŝ serwisy z Norwegii do duńskiej Jutlandii oraz Kopenhagi. Popularne są równieŝ trasy z Niemiec do Norwegii (Kilonia-Oslo) oraz Szwecji (Göteborg- Kilonia), w tym takŝe realizowane z południowego krańca Szwecji przez Bałtyk do niemieckich portów Mukran/Sassnitz, Rostock i Lubeka-Travemünde. Systematycznie rośnie takŝe znaczenie linii promowych łączących polskie porty z portami szwedzkimi, w szczególności serwisy promowe ze Świnoujścia do Ystad oraz z Gdyni do Karlskrony. 3 I. Urbanyi-Popiołek, Rozwój funkcji turystycznych Ŝeglugi promowej, Polityka turystyczna, red. A. Panasiuk, Fundacja na Rzecz Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2005, s W ramach tego subrynku funkcjonowała takŝe zawieszona w listopadzie 2010 r. polska linia promowa ze Świnoujścia do Danii.

4 1778 Marta MAŃKOWSKA Dania-Szwecja Dania-Norwegia Estonia-Szwecja Finlandia-Szwecja Dania-Niemcy Estonia-Finlandia Niemcy-Szwecja Norwegia-Szwecja Niemcy-NorwegiaNorwegia Polska-Szwecja Dania-Szwecja Finlandia-Szwecja Dania-Niemcy Estonia-Finlandia Dania-Norwegia Niemcy-Szwecja Norwegia-Szwecja Niemcy-Norwegia Estonia-Szwecja Polska-Szwecja Rys.2. Liczba pasaŝerów przewiezionych na głównych liniach promowych Bałtyku w latach Źródło:[1]. PodaŜ na rynku bałtyckich pasaŝerskich przewozów promowych jest skoncentrowana i reprezentowana przez kilkudziesięciu armatorów i operatorów promowych, prowadzących zazwyczaj działalność wyłącznie w obszarze RMB. Wśród głównych przewoźników promowych Bałtyku naleŝy wymienić m.in.: Na rynku zachodnim: Stena Line, DFDS Seaways, Scandlines AG, TT-Line, Color Line; Na rynku wschodnim: Finnlines, Viking Line, Tallink; Na rynku środkowym: Scandlines AG, Finnlines, Tallink, Stena Line, Polsk śegluga Bałtycka SA (Polferries) i Unity Line. Obsługa pasaŝerskiego ruchu promowego w RMB realizowana jest za pośrednictwem ponad 40 portów morskich obsługujących pasaŝerski ruch promowy. W czołówce portów

5 POZYCJA KONKURENCYJNA śeglugi PROMOWEJ 1779 obsługujących największy wolumen ruchu międzynarodowego, znajdują się porty duńskie, szwedzkie, fińskie oraz estońskie. Wśród głównych naleŝy wymienić m.in. takie jak: Sztokholm, Tallin, Oslo, Kopenhaga, Göteborg, Nynäshamn, Rostock. Największy pasaŝerski ruch promowy obsługiwany jest na linii Helsingborg Helsingør. NaleŜy jednak podkreślić, Ŝe ruch na tej linii ma przede wszystkim charakter ruchu lokalnego, w ponad 75% o charakterze podróŝy jednodniowych 5 (dojazdy obywateli Dani i Szwecji z/do pracy). Wśród portów polskich, największy udział w obsłudze pasaŝerskiego ruchu promowego ma port w Świnoujściu (nie uwzględniony w zestawieniu), obsługujący ponad 600 tys. pasaŝerów rocznie, co plasuje go zaraz po Kopenhadze. 2. TRANSPORT LOTNICZY W OBSŁUDZE RUCHU PASAśERSKIEGO W REGIONIE MORZA BAŁTYCKIEGO Rynek europejski naleŝy do najwaŝniejszych obszarów działalności przewoźników lotniczych, zarówno linii tradycyjnych jak i linii niskosztowych. W strukturze ruchu wewnętrznego na obszarze Europy największa liczba lotów wykonywana jest w przestrzeni powietrznej (kolejno) Niemiec, Francji, Wielkiej Brytanii, Włoch, Hiszpanii, Szwajcarii Austrii, Holandii, Belgii/Luksemburga. W przeciwieństwie do rynku przewozów promowych, powszechnie publikowane zestawienia statystyczne, analizy i opracowania, w tym m.in. przez EUROCONTROL, EUROSTAT, IATA, ACI czy ICAO, nie wyodrębniają rynku bałtyckich przewozów lotniczych. W celu określenia wielkości pasaŝerskich przewozów lotniczych wykonywanych w RMB, posłuŝono się zatem cząstkowymi statystykami ruchu lotniczego wykonywanego w ruchu rozkładowym, opracowanymi przez Eurostat dla poszczególnych krajów, wchodzących w skład RMB, z wyłączeniem Rosji (Rysunek 3) ,38 263,80 270,58 256,80 215, *dane obejmują regularny ruch lotniczy wykonywany z/do krajów RMB oraz wewnątrz nich (tj. Dania, Niemcy, Norwegia, Szwecja, Finlandia, Łotwa, Litwa, Estonia, Polska). Rys. 3. PasaŜerski regularny ruch lotniczy w RMB w latach (w mln) Źródło:[2]. Uwzględniając dane zaprezentowane na Rysunku 3 w RMB rocznie w ruchu regularnym (krajowym i międzynarodowym) transportem lotniczych przewoŝonych jest prawie 300 mln pasaŝerów, z czego ponad 80% tego ruchu dotyczy połączeń 5 ( ).

6 1780 Marta MAŃKOWSKA międzynarodowych. NaleŜy jednak podkreślić, iŝ znaczna część tego ruchu dotyczy połączeń z krajami europejskimi spoza RMB jak równieŝ z krajami pozaeuropejskimi. W strukturze geograficznej, największy ruch lotniczych wśród krajów naleŝących do RMB, wykonywany jest z/do portów lotniczych Niemiec (ponad 60% łącznie obsługiwanego ruchu porty lotnicze krajów RMB). Na poziomie 10% kształtuje się udział portów lotniczych takich krajów jak Szwecja, Dania i Finlandia. Dominujący udział Niemiec w obsłudze lotniczego ruchu pasaŝerskiego wynika w znaczniej mierze z funkcji węzłowych portów lotniczych tego kraju, dla połączeń wykonywanych w relacjach z innymi krajami europejskimi (poza RMB) oraz w układzie transkontynentalnym. Natomiast przewozy lotnicze wykonywane pomiędzy państwami RMB stanowią niewielki odsetek łącznie generowanego ruchu lotniczego przez lotniska państw regionu. Według szacunków 6 udział tych połączeń w łącznie obsługiwanym ruchu przez lotniska regionu, nie przekracza 10%. W strukturze wewnątrz-regionalnego bałtyckiego ruchu lotniczego największy udział mają trasy pomiędzy Niemcami a Szwecją oraz Danią a Norwegią, Niemcami i Szwecją (Rysunek 4). 6 Określonych na podstawie udziału wielkości ruchu pasaŝerskiego obsługiwanego na liniach międzynarodowych pomiędzy krajami RMB w łącznie obsługiwanych ruchu pasaŝerskim przez porty lotnicze tych krajów, na podstawie danych statystycznych publikowanych przez Eurostat.

7 POZYCJA KONKURENCYJNA śeglugi PROMOWEJ 1781 Niemcy-Szwecja Dania-Szwecja Polska-Szwecja Dania-Norwegia Dania-Niemcy Finlandia-Niemcy Niemcy-Norwegia Norwegia-Szwecja Finlandia-Szwecja Estonia-Finlandia Estonia-Szwecja Niemcy-Szwecja Dania-Norwegia Dania-Niemcy Finlandia-Niemcy Dania-Szwecja Niemcy-Norwegia Norwegia-Szwecja Finlandia-Szwecja Polska-Szwecja Estonia-Finlandia Estonia-Szwecja Rys 4. PasaŜerski ruch lotniczy wykonywany pomiędzy wybranymi państwami RMB Źródło: [2] Po stronie podaŝy na rynku bałtyckich przewozów lotniczych, wyróŝnić moŝna dwie podstawowe grupy przewoźników: linie tradycyjne i tanie linie lotnicze. Głównym obszarem działalności linii tradycyjnych operujących z portów lotniczych RMB są loty międzykontynentalne, obsługiwane przede wszystkim przez takich przewoźników jak: Lufthansa (obsługująca ponad 50 milionów pasaŝerów rocznie) oraz linie SAS (ok. 25 mln pasaŝerów rocznie). Natomiast w zakresie obsługi połączeń wewnątrzregionalnych w RMB największe znaczenie mają przewoźnicy niskokosztowi, wśród których naleŝy wymienić m.in. następujące linie lotnicze: Air Berlin, Wizzair, Norwegian, Germanwings, AirBaltic i Finnair. W grupie linii tradycyjnych obsługujących ruch wewnątrz RMB, naleŝy natomiast wskazać rosyjskie linie Aeroflot oraz polskie linie PLL LOT.

8 1782 Marta MAŃKOWSKA Formą pośrednią, obejmującą współpracę linii tradycyjnych oraz niskokosztowych, jest grupa przewoźników pod nazwą Full Service Airlines, obejmującej współpracę takich linii jak SAS, Widerøe, Blue 1, Air Baltic and Estonian Air, posiadająca znaczny udział w obsłudze ruchu pasaŝerskiego pomiędzy państwami RMB. W grupie portów lotniczych, odnotowujących największy wolumen ruchu pasaŝerskiego w RMB, największy udział mają porty lotnicze Danii, Szwecji, Niemiec i Finlandii, w tym przede wszystkim takie jak Kopenhaga-Kastrup, Oslo-Gardermoen, Sztokholm-Arlanda, Berlin-Tegel i Helsinki-Vantaa, które pełnią przede wszystkim funkcję portów węzłowych dla połączeń wewnątrzeuropejskich (do Wielkiej Brytanii, Francji, Hiszpanii czy Włoch) i transkontynentalnych, w tym w szczególności do USA, na Bliski Wschód i do Azji (Chiny). Natomiast, w obsłudze ruchu wewnątrzregionalnego w RMB największe znaczenie mają lotniska, pełniące funkcje portów bazowych dla tanich linii lotniczych, w tym w szczególności takie jak: Sandefjord (Oslo-Torp), Sztokholm-Skavsta oraz Gdańsk-Rębiechowo. 2. ANALIZA PORÓWNAWCZA POTOKÓW ORAZ DYNAMIKI ROZWOJU PASAśERSKIEGO RUCHU PROMOWEGO I LOTNICZEGO W REGIONIE MORZA BAŁTYCKIEGO Na bazie przeprowadzonej w poprzednich podpunktach analizy wielkości potoków ruchu pasaŝerskiego obsługiwanych przez Ŝeglugę promową i transport lotniczy w RMB, moŝna przeprowadzić analizę porównawczą wielkości ruchu pasaŝerskiego (promowego i lotniczego) oraz tempa jego rozwoju, która pozwoli ocenić pozycję obu gałęzi transportu w obsłudze analizowanych relacji. W odniesieniu do rynku przewozów promowych, za podstawowe źródło danych obrazujących wielkości przewozów na analizowanych trasach, przyjęto roczne zestawienia statystyczne publikowane przez szwedzką organizację ShipPax Information. W zakresie analizy rynku lotniczego, który jest znacznie szerzej analizowany i raportowany aniŝeli rynek promowy, oparto się na oficjalnych danych statystycznych publikowanych przez Europejski Urząd Statystyczny (Eurostat). Przedział czasowy poddany analizie obejmuje lata Przyjęty okres badania wynika przede wszystkim z dostępności porównywalnych danych statystycznych dla tego okresu. W celu porównania wielkości ruchu pasaŝerskiego, obsługiwanego drogą morską i lotniczą w obszarze całego RMB, posłuŝono się wielkościami ruchu generowanymi przez obie gałęzie na wybranych międzynarodowych trasach bałtyckich, charakteryzujących się dotychczas największym natęŝeniem ruchu promowego tj.: Dania-Szwecja, Finlandia- Szwecja, Dania-Niemcy, Estonia-Finlandia Dania-Norwegia, Niemcy-Szwecja, Norwegia- Szwecja, Niemcy-Norwegia, Estonia-Szwecja oraz w relacjach z polskimi portami, na linie Polska-Szwecja i Dania-Polska (Rysunek 5).

9 POZYCJA KONKURENCYJNA śeglugi PROMOWEJ 1783 Ŝegluga promowa transport lotniczy Ŝegluga promowa transport lotniczy *Dane obrazują wielkości ruchu pasaŝerskiego na liniach: Dania-Szwecja, Finlandia-Szwecja, Dania-Niemcy, Estonia-Finlandia Dania-Norwegia, Niemcy-Szwecja, Norwegia-Szwecja, Niemcy-Norwegia, Estonia-Szwecja, Polska-Szwecja i Dania-Polska. Rys. 5. Porównanie wielkości ruchu pasaŝerskiego obsługiwanego Ŝeglugą promową i transportem lotniczym na wybranych głównych trasach pomiędzy krajami RMB w latach Źródło: [1] i [2]. Z danych zaprezentowanych na Rysunku 5 wynika, Ŝe na trasach bałtyckich zdecydowanie większa liczba pasaŝerów podróŝuje Ŝeglugą promową (ponad 60 milionów pasaŝerów rocznie) aniŝeli transportem lotniczym (średnio ok. 13 milionów pasaŝerów rocznie). Wskazuje to na nadal silną pozycję przewoźników promowych względem lotniczych na rynku przewozów pasaŝerskich w RMB. Sytuacja Ŝeglugi promowej kształtuje się jednak mniej korzystanie, jeśli porówna się dynamikę wzrostu tych przewozów w obu gałęziach transportu na analizowanych trasach bałtyckich (Rysunek 6).

10 1784 Marta MAŃKOWSKA Ŝegluga promowa transport lotniczy 15% 10% 5% 0% -5% -10% 6,0% 10,9% 5,9% 5,4% 4,2% 4,5% ,6% ,4% ,9% -10,7% -15% 2004=100 *Dane obrazują dynamikę ruchu pasaŝerskiego na liniach: Dania-Szwecja, Finlandia-Szwecja, Dania-Niemcy, Estonia-Finlandia Dania-Norwegia, Niemcy-Szwecja, Norwegia-Szwecja, Niemcy-Norwegia, Estonia-Szwecja, Polska-Szwecja i Dania-Polska. Rys.6. Porównanie dynamiki wzrostu ruchu pasaŝerskiego obsługiwanego Ŝeglugą promową i transportem lotniczym na wybranych głównych trasach pomiędzy krajami RMB w latach Źródło: [1] i [2]. Rynek lotniczy, mimo iŝ w pod względem całkowitej liczby przewoŝonych pasaŝerów, zdecydowanie odbiega od rynku przewozów promowych, to cechuje go wyŝsza roczna dynamika wzrostu na analizowanych trasach. Na przestrzeni lat , najwyŝsza dynamika wzrostu ruchu lotniczego w relacjach bałtyckich odnotowana została w roku 2006, w którym to tą formą transportu przewieziono prawie 11% pasaŝerów więcej aniŝeli w roku poprzednim. Dla porównania, w tym samym okresie, tempo wzrostu rynku pasaŝerskich przewozów promowych osiągnęło wartość ok. 6%. Porównując dodatkowo tempo wzrostu pasaŝerskich przewozów promowych i lotniczych w roku w stosunku do roku 2004, dynamika wzrostu lotniczego ruchu pasaŝerskiego wyniosła 27% podczas gdy tempo wzrostu w segmencie przewozów promowych osiągnęło wartość nieco ponad 13%. Najgorszym okresem na przestrzeni analizowanych lat, okazał się kryzysowy rok Obie gałęzie transportu w 2009 r. w stosunku do roku poprzedniego odnotowały spadek liczby przewiezionych pasaŝerów na głównych trasach bałtyckich. Przy czym naleŝy podkreślić, Ŝe większy spadek przewozów dotyczył transportu lotniczego (ponad 10%) niŝ Ŝeglugi promowej (ponad 5%) r. był ostatnim okresem koniunktury w gospodarce, przed kryzysem, który odbił się na przewozach juŝ na początku 2009 r.

11 POZYCJA KONKURENCYJNA śeglugi PROMOWEJ WNIOSKI Podsumowując, rynek pasaŝerskiej Ŝeglugi promowej w RMB cechuje nadal większy, względem transportu lotniczego, udział w łącznym wolumenie przewozów pasaŝerskich wykonywanych na analizowanych trasach. Uwzględniając zaś tempo rozwoju przewozów w obu gałęziach transportu, zdecydowanie wyŝsza dynamika wzrostu ruchu pasaŝerskiego odnotowywana jest w transporcie lotniczym. Z pewnością, w przyszłości transport lotniczy w RMB będzie dominującą formą przewozów dla pasaŝerów, dla których główną determinantą wyboru sposobu podróŝowania jest czas podróŝy. Nie mniej jednak, rynek przewozów lotniczych, w tym takŝe w obszarze RMB, jest szczególnie podatny na występujące okresowe sytuacje kryzysowe nie tylko natury ekonomicznej, ale takŝe politycznej, społecznej oraz klimatycznej. Wynikające z nich utrudnienia w ruchu lotniczym powodują nie tylko spadek przychodów przewoźników i portów lotniczych, ale przyczyniają się równieŝ do spadku zaufania pasaŝerów w stosunku do tej formy podróŝowania i powrotu do alternatywnych form transportu, w tym takŝe Ŝeglugi promowej. Potencjał konkurencyjny Ŝeglugi promowej tkwi przede wszystkim w jej specyficznym charakterze, przejawiającym się m.in. w moŝliwości odbywania podróŝy promem z własnym samochodem oraz znaczną liczbą bagaŝu, czego nie moŝe zaoferować transport lotniczy. Coraz większego znaczenia nabiera takŝe rozwój funkcji turystycznej Ŝeglugi promowej, opartej na eksploatacji nowoczesnych promów pasaŝerskich i pasaŝerskotowarowych, dla której to oferty transport lotniczy równieŝ nie stanowi alternatywy. 4. BIBLIOGRAFIA [1] opracowanie własne na podstawie: Statistic& Outlook 06, ShipPax Information, Halmstad, Sweden 2007; Market: 07, ShipPax Information, Halmstad, Sweden 2007; Market: 08, ShipPax Information, Halmstad, Sweden 2008; Market: 09, ShipPax Information, Halmstad, Sweden 2009; Market: 10, ShipPax Information, Halmstad, Sweden [2] opracowanie własne na podstawie danych Eurostat; epp.eurostat.ec.europa.eu ( i ). [3] ShipPax Information Market: 06, Market 07, Market 08, Market 08, Market 09, Halmstad, Sweden, 2007, 2008, [4] Urbanyi-Popiołek I.: Rozwój funkcji turystycznych Ŝeglugi promowej, [w:] Polityka turystyczna, red. Panasiuk A., Szczecin, Fundacja na Rzecz Uniwersytetu Szczecińskiego [5] [6] epp.eurostat.ec.europa.eu