Jastarniô przódë lat. Potrzebujemy dyskontów? s. 59. s. 5 Carving na Kaszubach. s. 8

Transkrypt

1 Jastarniô przódë lat s. 59 Potrzebujemy dyskontów? s. 5 Carving na Kaszubach s. 8

2 Jarosłôw Kroplewsczi Mòje serakòjsczé miesące Jigrzan* Maczi zdmùchnãłë Swiéce kasztanóm, Akacje zaskrzëłë Sniegã, a miodã Namòkłi filc zémi dôł pôchã łońsczim lëstowiczim przewònionym terôtészim sanem. Swiat dostôł mitczi skórë... Zakrącył sã jigrzanowi wińc jaż ni mòglë më sygnąc rena: do sta palców n ëk a ł o òd nieba nimò chlastawica juszącô nimò praga, co skwarzi na gnôt. jem sã mżawą ł ô n i p s W P ł ë n ą ł jem w d ół s r m k o a pò brzëchu, pò żebrach, bez piersnik na kark zdëszëc krzik, malënë na lëpach zgniesc, w jigrzanowim wińcu zaprzec sã mërkù**. * W nowòkaszëbsczim szósti miesąc zwie sã czerwińc, ale mie barżi sã widzy Labùdowô pòzwa. ** Mërk pòl. rozumny porządek; mój dzadek pò przeczëtanim gazétë czasem gôdôł kò w tim ni ma żódnégò mërkù. Òdj. tomasz Fotolia.com

3 Numer wydano dzięki dotacji Ministra Administracji i Cyfryzacji oraz Samorządu Województwa Pomorskiego. Dofinansowano ze środków Miasta Gdańska W NUMERZE: NUMERZE: 3 Wrócëła Opowieść wôżnô o losach tradicjô Polski DM Krzysztof Korda 45 Pòmòrańcë Od konnych zôs omnibusów mają dodóm Pesa Duo Sławomir Lewandowski 5 Co je dobré dlô mieszkańców? 8 Pioter Teatr Szekspirowski Léssnawa, Dariusz z widokiem Majkòwsczi na gwiazdy 8 Grażyna Kulinarne Antoniewicz piękno 10 Andrzej Jubilatka Busler Politechnika 11 Marta Gdańskie Szagżdowicz Airport City Sławomir Lewandowski 11 Kaszëbizna w stolëcë 12 kg Zéńdzenia ù Méstra Jana. Jón Trepczik w ùbecczich zôpiskach do 1956 r. (dz. 2) 12 Słôwk Kaszubi Fòrmella w Gdańsku. Gdańsk stolicą Kaszub? raz jeszcze! 14 Józef Kłopoty Borzyszkowski z Klio czy Klio ma kłopoty? Stanisław Salmonowicz 17 Działo się w Gdańsku 16 Teresa Ta kôłbasa Juńska-Subocz mie szmaka DM Kaszubskaksiazka.pl Pòmión skòwrónka w Renata nowëch Gleinert ruchnach Red. Tómk Fópka Gadki Ożywiają Rózaliji. przeszłość Mój wnuk chudożnik Zyta Marek Wejer Adamkowicz Krajobraz Brzôd kònkùrsu nasz powszedni Drzéżdżona Kazimierz Stanisłôw Janke Ostrowski Krôjmalënk Na zdrowié wejrowsczich naj codniowi szewców Tłóm. rd Bòżena Ùgòwskô 20 Notatki z wewnętrznych podróży profesor 24 Wnukowej Tacewnô pòzwa Grif. Wòjcech Czedrowsczi Małgorzata w papiorach Dorna bezpieczi (dz. 2) Słôwk Fòrmella 22 Òsada ze snieniów 26 Matéùsz Zapachy Bùllmann mieszane, czyli o Coco Chanel 24 Stanisław Zrozumieć Salmonowicz Mazury. Targ 28 Waldemar Młodokaszuba, Mierzwa żołnierz, starosta (cz. 1) 26 Marian Szukómë Hirsz lëdowëch ùtwórców i rzemiãslników! 30 Red. Na kùńc Eùropë i jesz dali 26 ZTo Tomaszã są prësczé Plichtã półtorôczi gôdô Dark Majkòwsczi rd 32 Ùczba 37. Kaszëbsczi króm 27 Róman Genius Drzéżdżón, loci. Wenus Danuta i Apolonia Pioch Jacek Borkowicz 34 Terpy stworzyły Fryzów Jacek Borkowicz 28 I VIII Gãsôrka Najô Ùczba z Mirochòwa Z Marią Damps gôdô Tómk Fópka 35 Jô jem kòmédiantã 30 Legenda o Scycie zamienionym w Kaszubę Ze Zbigniewã Jankòwsczim gôdô Stanisłôw Janke Marek Adamkowicz Kaszëbsczi Dzień Edukacji, dlô wszëtczich. czyli po naszamu Ùczba Uczby 44 Róman Maria Pająkowska-Kensik Drzéżdżón, Danuta Pioch Wśród Mirosława murów Möller wszelakich Marta SzkołaSzagżdowicz 40 Gdynia w Holandii NAJÔ Andrzej ÙCZBA Busler I VIII Zbliżyła Żyją w niewygasłej nas idea kaszubska pamięci Edward Kazimierz Breza Ostrowski wspomina prof. Jerzego Tredera 38 Aby dużo młodzieży dać, trzeba dużo umieć 42 Jerzy Żëją w Szmytka niewëgasłi pamiãcë Tłóm. Danuta Pioch 40 Wielki łowczy Władysław Janta-Połczyński 44 Edmund Biég za zdrowim Kamiński 44 Bògumiła Kaszubskie Cërockô drożdże artysty 46 Z Wiérztą Januszem żëcé Jutrzenką-Trzebiatowskim pisóné Maya rozmawia Gielniak, Kazimierz tłóm. Ostrowski Bòżena Ùgòwskô Listy Zrozumieć Mazury. Pobożność Waldemar Mierzwa 50 Filmë na spòdlim legeńdów i bôjków 50 DM Z drugiej ręki 51 Lektury Listy Z Lektury drugiej ręki Dodawanie Pamiętajmy blasku o Żeromskim swojskości piewcy morza Maria Jerzy Nacel Pająkowska-Kensik 59 Jastarniô przódë lat 59 Red., Pusta òdj. noc Arek w Kanadzie Wegner Aleksandra Kurowska-Susdorf 61 Klëka 62 Klëka 67 Globalné òce(p)lenié 66 Tómk X Konkurs Fópka Moja pomorska rodzina Krzysztof Kowalkowski 68 Dudk we dwòrze, Kùka w kòmòrze 67 Rómk Po czim Drzéżdżónk pòznac artistã II òbkłôdka Tómk Fópka Mòje serakòjsczé miesące 68 Jarosłôw Pëlckòwsczi Kroplewsczi meloman Rómk Drzéżdżónk POMERANIA LËSTOPADNIK CZERWIŃC

4 Od redaktora Niedawno mogliśmy uczestniczyć w dwóch ważnych wydarzeniach, które mają co najmniej jedną wspólną cechę są powrotem do przedsięwzięć i miejsc, które przez lata przyniosły naszemu regionowi wiele dobrego. Najpierw, pod koniec kwietnia, udało się wskrzesić tradycję organizowania Spotkań Pelplińskich, które skupiały inteligencję pomorską i były ważną platformą wymiany myśli między świeckimi a duchownymi. Wydarzeniu nadano nową nazwę: Areopagu Pelplińskiego. Zarówno uczestnicy Areopagu, jak i jego organizatorzy władze diecezjalne i zrzeszeniowe podkreślali, że warto kontynuować tę wznowioną tradycję. Miesiąc później, 30 maja, zakończyły się rewitalizacja i gruntowny remont chëczë pomorańców w Łączyńskiej Hucie. Podczas uroczystości, które odbywały się z tej okazji, prezes ZKP Łukasz Grzędzicki mówił, że dla środowiska Zrzeszenia, a w szczególności dla Klubu Studenckiego Pomorania, ta chëcz to miejsce szczególne, symboliczne a nawet legendarne. Przez dziesiątki lat integrowali się tutaj, bawili, ale i dyskutowali o sprawach ważnych dla przyszłości regionu działacze kaszubsko-pomorscy, zwłaszcza młodzi. Cieszymy się, że chëcz wróciła do życia. To dobra wiadomość nie tylko dla jej gospodarzy, czyli gdańskich pomorańców. Z pewnością wiele jeszcze dobrych pomysłów zrodzi się tu podczas formalnych lub nieformalnych spotkań. Dariusz Majkowski PRENUMERATA Pomerania z dostawą do domu! Koszt prenumeraty rocznej krajowej z bezpłatną dostawą do domu: 55 zł. W przypadku prenumeraty zagranicznej: 150 zł. Podane ceny są cenami brutto i uwzględniają 5% VAT. Aby zamówić roczną prenumeratę, należy dokonać wpłaty na konto: PKO BP S.A , ZG ZKP, ul. Straganiarska 20 23, Gdańsk, podając imię i nazwisko (lub nazwę jednostki zamawiającej) oraz dokładny adres zamówić w Biurze ZG ZKP, tel , , red.pomerania@ wp.pl Prenumerata realizowana przez RUCH S.A: zamówienia na prenumeratę (...) można składać bezpośrednio na stronie Ewentualne pytania prosimy kierować na adres prenumerata@ruch.com.pl lub kontaktując się z Infolinią Prenumeraty pod numerem: czynna w dni robocze w godzinach Koszt połączenia wg taryfy operatora. ADRES REDAKCJI Gdańsk ul. Straganiarska tel , red.pomerania@wp.pl REDAKTOR NACZELNY Dariusz Majkowski ZASTĘPCZYNI RED. NACZ. Bogumiła Cirocka ZESPÓŁ REDAKCYJNY (WSPÓŁPRACOWNICY) Piotr Machola (redaktor techniczny) Marika Jocz (Najô Ùczba) KOLEGIUM REDAKCYJNE Edmund Szczesiak (przewodniczący kolegium) Andrzej Busler Roman Drzeżdżon Piotr Dziekanowski Aleksander Gosk Ewa Górska Stanisław Janke Wiktor Pepliński Bogdan Wiśniewski Tomasz Żuroch-Piechowski TŁUMACZENIA NA JĘZYK KASZUBSKI Hanna Makurat Marta Miszczak Bożena Ugowska FOT. NA OKŁADCE Jastarniô przódë lat fot. A. Wegner WYDAWCA Zarząd Główny Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego Gdańsk ul. Straganiarska DRUK Drukarnia WL Redakcja zastrzega sobie prawo skracania i redagowania artykułów oraz zmiany tytułów. Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść ogłoszeń i reklam. Wszystkie materiały objęte są prawem autorskim. 2 POMERANIA CZERWIEC 2015

5 WËDARZENIA Wrócëła wôżnô tradicjô Pierszi Pelplińsczi Areòpag (pòl. Pelpliński Areopag) ju za nama. Bëła leżnosc do dialogù dëchòwnëch i swiecczich liderów kaszëbskò-pòmòrsczi rësznotë a téż czekawô òbgôdka ò religijnoscë Pòmòrzô. Żôl, że frekwencjô nié za wiôlgô W dniach łżëkwiata òdbéł sã Pelplińsczi Areòpag dwadniowô kònferencjô ò religijnoscë Pòmòrzô. Jednym z ji òrganizatorów bëło Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié. Pòdług jegò przédnika miała to bëc przede wszëtczim leżnosc do òbgôdczi ò wôżnëch dlô najégò regionu sprawach i do nawzôjnégò pòznaniô sã: Pòtrzébny je dialog midzë lëdzama, jaczi bierzą ùdzél w sztôłtowanim dzysdniowi kaszëbskò-pòmòrsczi rësznotë. Mùszimë kôrbic ò tradicji i przińdnoce Pòmòrzô. Pelplin jakno dôwnô stolëca chełmińsczi diecezji zdôwô sã nama bëlnym placã do taczégò pòtkaniô. Areòpag mô bëc môlã zéńdzeniô sã swiecczich z dëchòwnyma, môlã wëmianë mëslów pòdczorchiwôł òbczas kònferencji Łukôsz Grzãdzëcczi. Ùczãstników przëwitôł w Diecezjalny Bibliotece w Pelplinie ks. bp Riszard Kasyna, chtëren wspòmnął ò dłudżi historie Pelplińsczich Zéńdzeniów (pòl. Spotkania Pelplińskie), jaczé bëłë pòdług niegò bùchą nôùkòwégò òkrãżô stolëcë chełmińsczi diecezji. Jak rzekł, Pelplińsczi Areòpag mô zôs przëwróconé tã tradicjã. Wëkładë zaczãłë sã òd wëstąpieniô ks. bpa prof. Wiesława Smigla na témã lëdowi religijnoscë. Pò nim ks. prof. Jón Perszón òpòwiedzôł ò tradicji i dzysdniowòscë pielgrzimkòwi pòbòżnoscë. Òbëdwaji prelegeńcë gôdelë ò wôrtnoce òpisywónëch przez sebie zjawiszczów i zagrôżbach dlô nich. Pò krótczi diskùsji ùczãstnicë Areòpagù mielë leżnosc òbezdrzeniô ògrodu biskùpów i seminarijnégò, a téż òbgôdczi w mniészich karnach. Drëdżégò dnia òdbëłë sã dwie wëkładowé sesje. W pierszi ks. prof. Henrik Skòrowsczi wëgłosył POMERANIA CZERWIŃC 2015 Òd lewi sedzą: Ł. Grzãdzëcczi, bp W. Smigel, ks. J. Perszón. Òdj. DM referat ò aksjologicznëch rozmësłach dzysdniowòscë, a ks. prof. Jón Walkùsz ò bractwach i stowôrach chełmińsczi diecezji w midzëwòjnowim czasu. Òbczas drëdżi sesji przemówilë swiecczi: dr hab. Michôł Kaczmarczik kôrbił ò chrzescëjaństwie jakno wëbòrze, a dr Krësztof Kòrda ò lëdowëch to warzëstwach na Kaszëbach. Na za kùńczenié ò. Janusz Jãdriszek rôcził wszëtczich na Swiãtą Górã Pòlanowską, gdze ju 13 czerwińca òdbãdze sã kaszëbsczi òdpùst. Wszëtczich wëstąpieniów mòżna pòsłëchac na starnie wiadomosci/regionalne. W diskùsji wiele razy dało sã czëc głosë nôdzeji, że Areòpag bãdze téż sã òdbiwôł w pòstãpnëch latach. Ùczãstnicë pòdczorchiwelë, że to zéńdzenié pò prôwdze pòmògło w nawzôjnym zrozmienim, pògłãbienim wiédzë ò problemach nié leno religijnëch Pòmòrzô. Żôl leno, że tak mało dzejôrzów KPZ dojachało do Pelplëna na to wëdarzenié. Òsoblëwie drëdżégò dnia zala òbradów bëła dosc lózô. Szkòda, że wiôlgô robòta òrganizatorów i referentów nie òstała wëzwëskónô przez wiãcy lëdzy. Tim barżi je to dzywné, że òd czile lat na rozmajitëch zrzeszeniowëch pòtkaniach jak referen pòwtôrzałë sã apele ò to, cobë Spotkania Pelplińskie wrócëłë... Mòże za rok mdze lepi. Òbczas kònferencji bëła téż zaprezentowónô wëdónô w łżëkwiace przez Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié ksążka z dolmaczënkã na kaszëbsczi Knédżi Zôczątków. Z hebrajsczégò jãzëka przełożił jã ò. prof. Adóm Riszard Sykòra. Òrganizatorama Pelplińsczégò Areòpagù òkróm KPZ bëlë: Diecezjalnô Pelplińskô Kùriô i Teòlogiczny Wëdzél Ùniwersytetu Mikòłaja Kò pernika w Toruniu. DM 3

6 WËDARZENIA Pòmòrańcë zôs mają dodóm Chëcz w Łątczińsczi Hëce 30 maja znôwù òtemklë, i to ùroczëstô! Ten òsoblëwi dlô Kaszëbskò- -Pòmòrsczégò Zrzeszeniô môl òstôł do czësta wëremòntowóny i òddóny do ùżëtkù nôleżnikóm Klubu Sztudérów Pomorania. Dlô wiele dzysdniowëch dzejôrzów to plac jak gôdają legendarny. W niejednym sercu prawie tuwò ùrodza sã miłota dlô kaszëbiznë, a czasã i do przińdnégò chłopa abò przińdny białczi i 2. Chëcz jesz czësto niedôwno i dzysô. Nalézë 10 drobnotów, jaczima apartnią sã te òdjimczi 3. Na binie dwòje przédników: Łukôsz Grzãdzëcczi, jaczi dzãkòwôł tim, co nôbarżi pòmòglë w remònce, i Magdaléna Bigùs przédniczka KS Pomorania, gòspòdëni ùroczëznë. 4. Hewò karno VIP-ów, krótkò przed cãcym czôrno-żôłti blewiązczi. 5. Kazmiérz Kleina i Hùbert Lewna ni mòglë ùwierzëc, że ten bùdink to pò prôwdze je ta chëcz, jaką znelë z młodëch lat. 4 POMERANIA CZERWIEC 2015

7 GÒSPÒDARKA Co je dobré dlô mieszkańców? Serakòjce są jedną z niewielnëch gminnëch wsów, gdze donądka nie dzejają niżódné supermarketë ani diskòntë. Je to dzywné tim barżi, że mómë do ùczinkù z dosc wiôlgą (kòl 7 tës. mieszkańców) môlëzną. PIOTER LÉSSNAWA, DARIUSZ MAJKÒWSCZI Nie chcemë Biedronczi Bògactwã Serakòjc je môlowi hańdel, jaczi warô òd cziles pòkòleniów môłé krómë, baro czãsto familijné, w jaczich wespółrobią chłop z białką abò starszi z dzecama. Tak to wëzdrzi òd lat. Nie brëkùjemë Biedronczi ani jinëch wiôldżich krómów. I nie chcemë jich, cobë tegò, co mómë, nie stracëc gôdô wójt Serakòjc Tadéùsz Kòbiela. Pòdług niegò dzysdniowi system hańdlu pòmôgô w rozwiju môlowi solidarnoscë, bò jeden kùpiwô òd drëdżégò. Hańdlôrz pòmôgô zarobic rzemiãslnikòwi, a rzemiãslnik hańdlôrzowi. A markete są zainteresowóny leno nafùlowanim swòjich miészków. Jich wpùszczenié òznôczô dżiniãcé mniészich krómów, a co za tim jidze, rosniãcé lëczbë lëdzy bez robòtë pòdczorchiwô wójt. Tadéùsza Kòbielã pòpiérô Marek Theus, prezes zarządu MerCo Sp. z o.o., znajôrz pòmòrsczégò hańdlu, dobiwca nôdgrodë Firmy Rodzinne wrãcziwóny przez Newsweek Polska. Wójt baro dobrze czëje, że lokalny biznes nanëkiwô sóm sebie i sóm sebie chróni. W Serakòjcach je wiele ùsłëgòwëch firmów: stolarsczich, bùdowlanëch, hańdlowëch, gastronomicznëch. Wiãkszosc z nich to familijné firmë. Czãsto swòje ùsłëdżi wëkònywają gdzes bùten, ale zarobioné dëtczi inwestëją ù sebie i swòjima dëtkama zmòcniwają bùdżet gminë. Wspiérają gò pòdatkama i inwesticjama. Kùpiwają POMERANIA CZERWIŃC 2015 òd sebie nawzôj. Dzãka temù pieńdze nie trôfiają bùten przekònywô. Czë felënk diskòntów ni mô równak cëskù na przistãp mieszkańców do rozmajitëch produktów i jich prizów? Czë w Serakòjcach mòże wszëtkò kùpic i nie zapłacëc wiãcy jak w jinëch placach? Colemało dô sã ù nas kùpic dobri, môlowi produkt. Na sprawùnczi przëjéżdżają téż lëdze z bùtna, z jinëch gminów. Żebë wszëtkò bëło do dostaniô w krómach, nie są brëkòwné diskòntë. W 90. latach bëło jinaczi, ale terô mómë dosc swòjégò kapitału. Mómë lëdzy, co twòrzą mòcné firmë òdpòwiôdô T. Kòbiela. Ò pòcwierdzenié tëch słów prosymë M. Theusa. W Serakòjcach i òkòlim dzejô m.jin. môlowô séc Ribena. Wëbór towarów je wiôldżi, a prizë pòrównywalné do Biedronczi. W ti gminie mô swòjã sedzbã 140 detalicznëch składów. Pò prôwdze mòżna tam wszëtkò kùpic. Chcemë téż pamiãtac, że Serakòjce nie leżą setczi kilométrów òd miastów, chòcle Kartuz czë Kòscérznë, w jaczi na 23 tës. mieszkańców są 3 pòrtugalsczé Biedronczi, niemiecczi Lidl, dwa pòlsczé Polo Marketë, francësczi Carrefour, britijsczé Tesco i jesz sã bùdëje niemiecczi Kaufland. Tam môlowi biznes prakticzno nie jistnieje. Mòżna zapitac, czë bùrméster, jaczi wpùscył do miasta tëli hańdlowëch òbiektów, dzejô dlô dobra mieszkańców? I czë pò prôwdze je tam tóni jak gdze jindze? Badérowania pòkazywają, że tak pò prôwdze rówizna prizów je dzysô wnetka wszãdze równô gôdô prezes MerCo. W Lëzënie i Żelëstrzewie Chcącë nalezc przikładë gminów, gdze władze mëslą jinaczi jak w Serakòjcach, jedzemë nôprzód do Lëzëna, gdze Biedronka dzejô òd pôrã lat. Mieszkańcë i tak jezdzëlë do Wejrowa na sprawùnczi tłómaczi wójt Jarosłôw Wejer. Mùszimë jic z dëchã czasu i wëchòdzëc naprocëm pòtrzébnotóm mieszkańców. Przed pòwstanim pòrtugalsczégò diskòntu wiele lëdzy sã pitało w Ùrzãdze Gminë, czë i czedë bãdze w naji wsë dodôwô wójt. Nôwiãcy pòdług niegò bëło taczich zapitaniów òd wieledzetnëch familiów. Terô jak pòdczorchiwô mieszkańcë są rôd, a prizë w Biedronce są niższé jak w lokalnëch krómach. Skùtkã tegò je to, że w piątczi i sobòtë do Lëzëna przëjéżdżô całô gmina, a téż lëdze z sąsedzczich: Lëni, Strzépcza czë Bòżégòpòla. Na terenie gminë Pùck Biedronka pòwstała w Żelëstrzewie jedny z nôwiãkszich wsy. Rosnącô wielëna mieszkańców i to, że wies leżi przë wôżny drodze w czerënkù Gdini i krótkò wòjewódzczi drodżi 216 w stronã Hélu, miało gwës cësk na decyzjã ò bùdowanim tu krómù przez Jerónimo Martins, miéwcã sécë Biedronka. Tak pò prôwdzë mòżemë sã równak tegò leno docëgac òficjalny òdpòwiedzë w ti sprawie jesmë nie dostelë. Na wiesczich zéńdzeniach më gôdelë z mieszkańcama, czë chcą Biedronczi. Òdpòwiôdelë, że jo, i są terô rôd. Ni mùszą jezdzëc do Pùcka, mògą sprawùnczi robic na placu gôdô wójt Tadéùsz Pùszkarczuk. 5

8 GÒSPÒDARKA Samòrządôrzë mùszą mądrze wëbierac, jeżlë chcą, żebë spòlëzna żëła jak nôlepi. Mùszą miec starã ò lokalny biznes, a nié wspierac diskòntë z cëzym kapitałã. Jeżlë władze mdą chronic swòjich pòdjimców i nie pòzwòlą na kòncentracjã hańdlu w cëzëch rãkach, to môlowô spòlëzna bãdze miała szansã stwòrzëc rozwiązania, jaczé mdą dobré i dlô pòdjimców, i dlô klijeńtów kôrbi M. Theus. Pòdług niegò pòliticzny liderzë mielëbë rozmiec i tłómaczëc mieszkańcóm, gdze je jich długòterminowi interes. Krajòbrôzk pò Biedronkach Wôrt sprôwdzëc, czë są szkòdë w môlowim hańdlu pò wpùszczenim Biedronczi do gmin Lëzëno i Pùck. Ù nas ten diskònt nie zniszcził niżódnégò krómù, në mòże jeden gôdô wójt Wejer. Wiãkszé protestë bëłë przë bùdowanim Polo Marketu czile lat temù, ale to téż kùńc kùńców ni miało cëskù na kòndicjã najich pòdjimców. Mùszelë dopasowac prizë do nowëch realiów, a téż òbrotë gwës spadłë, ale òglowò Biedronka nie zabiła lokalnégò hańdlu dodôwô. Jistno cwierdzy wójt gminë Pùck, jaczi tłómaczi, że to normalné, że czedë pòwstôwô nowi kònkùrencyjny króm, to jinszi na tim stracą. Równak pôrã miesący pò òtemkniãcym Biedronczi wszëtczé składë w Żelëstrzewie dzejają. Jem gôdôł z miéwcama, chtërny mówią, że je gòrzi i że spadłë jima òbrotë. Ale pòszlë na miónczi z wiôlgą sécą, zmienilë marketingòwą strategiã, wprowôdzają pòstãpné produktë, nie pòddôwają sã pòdczorchiwô T. Pùszkarczuk. A czë pò prôwdze je dzãka temù tóni? Pòdług M. Theusa nié wiedno: Zachãcywóm do przezéraniô prizowëch rankingów, jaczé są regùlarno robioné na pòrtalu Biedronka nie je nôtańszim detalicznym krómã w Pòlsce. Wnetka wiedno bãdzemë w sztãdze nalezc w dóny môlëznie przënômni jeden króm, gdze prizë sã pòrównywalné. Nie tikô to sã môłëch składów, chtërne dzejają sómno, bò tam wiedno mdze jiwer z ùdostanim dobri cenë, ale wszãdze tam, gdze ùdôwô sã stwòrzëc jaczés sztrukturë, jak chòcle sprawùnkòwé karna, tam je przistãp do promòcyjnëch akcjów na wësoczi rówiznie, do mniészich prizów, colemało niższich jak w zagrańcowëch sécach. Chto tej robi dobrze dlô gminë? Tadéùsz Kòbiela nie chcôł kòmeńtowac rozsądzeniów swòjich drëchów pò warkù z Lëzëna i Pùcka. Nie chcã gadac ò decyzjach wójtów czë bùrméstrów w jinëch gminach. Nie wiém, jak tam wëzdrzi sytuacjô. Jeżlë gdzes nie bëło krómów bez dłudżi czas abò bëło jich mało, tej gwës wëszëznë miałë starã ò to, żebë za jednym razã dac mieszkańcóm wiãkszi wëbiér w jednym, wiôldżim krómie. Kòl naju je wiãcy jak 140 môłëch składów i to sygnie, żebë òbsłużëc naszich mieszkańców a téż cëzëch gôdô. Jarosłôw Wejer òdpòwiôdô prosto: Serakòjce robią lëchò. Wójt mùszi zdrzec na wszëtczich mieszkańców, téż na tëch biédniészich. Ni mòże zakazëwac rozwiju, a krómë mają bëc kònkùrencyjné. Do te w dzejaniach gminë je widzec niekònsekwencjã. Nie gòdzy sã na bùdowã Biedronczi, czedë na gminowim tôrgòwiszczu królëje chińszczëzna. Biedronka w Lëzënie. Òdj. AM 6 POMERANIA CZERWIEC 2015

9 To łża òdpòwiôdô wójt Serakòjców. Ni mòżna gadac ò chińszczëznie na najim tôrgù, skòrno gôdómë ò żëwnoscë, a ta je produkòwónô tuwò na môlu. Kùrë, swinie czë chléb wszëtkò je òd naszich gbùrów zagwësniwô. Barżi łagódno òceniwô dzejania T. Kòbielë wójt gminë Pùck. Jeżlë gmina Serakòjce prowadzy lokalną pòlitikã, jakô nie zezwòliwô na bùdowã diskòntów, i zalegalizowała jã pasownyma przepisama, to je jich swiãté prawò. Mòże jidze jima ò sprawã pòdatków? zastanôwiô sã T. Pùszkarczuk. Żelë równak pòdług gminnëch władzów wzątczi z pòdatków do Skôrbù Państwa są mniészé na skùtk dzejaniô diskòntów, to winny je ùstawòdôwôcz, chtëren mô ùstanowioné taczé prawò. Ni mielë prawa pëtac Co czekawé, wójtowie Lëzëna i Pùcka wnetka do kùńca nie wiedzelë, że pòwstôwają w jich gminach Biedronczi. Mómë wòlnotã gòspòdarczégò dzejaniô i dopëtiwanié sã na etapie wëdôwaniô decyzji ò warënkach zabùdowë ò to, co mô pòwstac w tim abò tamtim môlu, bëłobë POMERANIA CZERWIŃC 2015 ògrańczenim òbëwatelsczich praw i bëłobë niepasowné. Nie wiémë, jaczé mô zamësłë ten, chto bùdëje pawilon czë bãdze pachtowóny, czë nié. Mómë zó to òbòwiązk zacząc administracyjné pòstãpòwanié i wëdac decyzjã. W tim przëpôdkù bëła òna pòzytiwnô tłómaczi T. Pùszkarczuk. W Lëzënie dzejało sã jistno. Jak gôdô wójt Wejer, w gminie robi sã plan wiéchrzëznowégò zagòspòdarzeniô, ale władze nie wiedzą, jaką ùdbã na wëzwëskanié nierësznotów mô jich miéwca. Teren pòd lëzëńską Biedronką je priwatną włôsnoscą, a Jerónimo Martins leno gò pachtëje. W planach zagòspòdarzeniô zemia bëła namienionô na hańdlowò-ùsłëgòwé dzejanié. Jesmë wiedzelë, że włôscëcel negòcjowôł z czile pòtencjalnyma inwestorama ò ji przińdnoce, ale më nie wiedzelë, z kògùm, i nawetka jesmë ni mielë prawa ò to pëtac gôdô wójt. Lëché prawò Wójtowie Pùszkarczuk i Kòbiela są zgódny, że pòlsczé prawò tikającé sã diskòntów nie je dobré. Taczé kraje, jak Niemcë, Hòlandzkô, Francjô czë Angliô ju òd dłudżégò czasu mają regle, że jeżlë wiôlgô séc chce wëbùdowac market, tej mùszi miec dogôdënk z ùrzãdã, jaczi zajimô sã sprawama kònsumentów, czë z ministerstwã. A më mómë systemòwi felënk, chtëren mùsz je ùprawic pòdczorchiwô wójt Serakòjc. Wójt Pùszkarczuk zgôdzô sã z tim, że prawò nie je bëlné, ale pòdczorchiwô, że mùszi sã gò trzëmac w swòjim dzejanim. Marek Theus dodôwô, że ni mòżna za lëché prawò òbwiniwac Eùropejsczi Ùnie i ùnijnëch przepisów. Pòdług niegò ten czãsto pòwtórziwóny argùmeńt nie je prôwdzëwi. W Ùnie je téż Lëtwa. To takô wiôlgô gmina Serakòjce, jakô òbroniła sã przed zagrańcowima sécama. Dopiérze òd pôrã miesący je bùdowóné logisticzné centrum dlô Lidla, ale mómë ju 2015 rok. Do te czasu pòwstałë baro mòcné lëtewsczé hańdlowé sécë, jaczé zdominowałë całi rënk Pribalticzi. To są nowòczasné òbiektë z baro nisczima prizama. Mëszlã, że Lidl mdze miôł wiôldżi jiwer, żebë dac so radã na Lëtwie. Pòlsczi pòdjimcowie nie dostelë taczi mòżlëwòtë gôdô hańdlowi znajôrz. Nie zgôdzô sã òn téż do kùńca z argùmeńtama ò tim, że diskòntë pòmôgają naji gòspòdarce, bò przedôwają pòlsczé produktë. Pòdług GÒSPÒDARKA niegò zagrańcowé sécë są skôzóné na niejedné krajewé towôrë, bò za wiôldżé są kòsztë transpòrtu, ale jak tłómaczi, czejbë dzejałë tu kaszëbsczé sécë, nie bëłobë nick jinaczi, a zwësczi z hańdlu òstôwałëbë na placu. Wójt Kòbiela nie je téż rôd z tegò, że diskòntë próbùją sã dostac do centrów gardów abò wiãkszich wsów, gdze mieszkô nôwiãcy lëdzy, nie wzérającë na niżódną zgòdnosc z donëchczasną zabùdową. Pòdług niegò zagrańcowé sécë nié wiedno trzimają sã téż prawa. Bëło nawetka tak, że inwestorzë chcelë wëmùszëc òd ùrzãdników, żebë ti nie zdrzelë na niezgódnoscë w papiorach sparłãczonëch z planama zagòspòdarzeniô i bùdowlanyma reglama. Taczé próbë wchôdaniô diskòntów do naji gminë dzeją sã całi czas pòdczorchiwô. Przegrónô biôtka? Na zakùńczenié wôrt jesz zapëtac, czë biôtka z diskòntama, jaką widzymë w Serakòjcach, mô jaczis cwëk. Pò piérający dzejania władz gminë M. Theus nie widzy za wiôldżich nôdzeji. De facto jesmë ju przegrelë wòjnã ò pòlsczi hańdel. Pòdmiotów, co mògą kònkùrowac z zagrańcowima sécama, je tak mało, że bez taczégò wspiarcô, jaczi dostôwôł môłi i strzédny hańdel w jinëch krajach, ni mómë szans. Taczé dobré przikładë, jak Serakòjce, to za mało gôdô. A nowé diskòntë wcyg bãdą sã pòjôwiałë. Miéwca Biedronczi nie pò dô wô, kùli krómów pòwstónie w pò mòrsczim wòjewództwie, ale planë rozwiju w całi Pòlsce są stolemné. Hewò mailowô òd pòwiédz na naje pitanié w ti sprawie: Informujemy, że podział regionalny Jerónimo Martins Polska nie pokrywa się z podziałem administracyjnym Polski, w związku z czym nie udostępniamy danych dotyczących liczby sklepów w konkretnych województwach lub powiatach. ( ) W odpowiedzi na pytanie o nasze plany informujemy, że zamierzamy kontynuować uruchamianie nowych sklepów. W planach mamy ok. 100 otwarć nowych placówek rocznie. Za pòmòc w napisanim tegò artikla baro dzãkùjemë Leszekòwi Szmidtce. 7

10 CARVING NA KASZUBACH Kulinarne piękno Od kilku lat w Polsce coraz popularniejsza staje się sztuka carvingu, czyli rzeźbienia w owocach. Korzenie ma ona na dalekim wschodzie w Chinach, Japonii i Tajlandii. W ostatnim z tych krajów carving uznaje się za dziedzictwo narodowe, a jego elementów uczy w szkołach podstawowych. W Polsce liderami w tej dziedzinie są Paweł Sztenderski i Grzegorz Gniech pochodzący z Kaszub. ANDRZEJ BUSLER Pierwsze wzmianki o fantazyjnym, artystycznym wycinaniu owoców i warzyw pochodzą z Chin z okresu panowania dynastii Tang (VII X w.). Rozkwit tej sztuki miał miejsce podczas rządów dynastii Song (X XIII w.). Nieco później carving stał się popularny w Tajlandii (XII XIV w.). Początkowo był zarezerwowany dla wyższych sfer. Zdarzały się przypadki wykonywania kary śmierci za praktykowanie carvingu poza pałacem. Na szczęście w późniejszych latach ta ciekawa sztuka stała się dostępna wszystkim obywatelom Tajlandii, a w ostatnich latach dotarła także do Polski. Na razie w naszym kraju jest jednak dość mało znana. Chcąc zgłębić temat, udaję się do siedziby Instytutu Sztuki Carvingu w Wejherowie. 8 Zgłębianie tajników carvingu Skąd na Kaszubach wzięła się tak egzotyczna sztuka rzeźbienia? Dekadę temu Paweł Sztenderski, absolwent gdyńskiego Technikum Gastronomicznego, pracował w Stanach Zjednoczonych. Będąc jednym z 212 kucharzy na wielkim promie pasażerskim, podpatrywał ciekawy sposób dekorowania w gastronomii praktykowany przez Azjatów, którzy za pomocą kilku niepozornych narzędzi tworzyli piękne kwiaty i różne wzory w arbuzach i melonach. Była to sztuka zupełnie nieznana w polskiej gastronomii. Aby poznać choćby jej podstawy, trzeba było nie lada zabiegów, Azjaci niechętnie dzielili się swą wiedzą. Jednak po kilku miesiącach ustawicznych próśb zgodzili się na prezentację bardzo podstawowego kursu carvingu. Kolejnym punktem doskonalenia dla adepta sztuki rzeźbienia w owocach był kontakt z kucharzem, który zajmował się wyłącznie carvingiem na wspomnianym promie pasażerskim. Każdego dnia po dwunastu godzinach pracy odwiedzałem mistrza carvingu i pod jego okiem doskonaliłem swoje umiejętności. Doszło do takiego momentu, że dzieliliśmy się obowiązkami, pracowałem za darmo w zamian za zdobytą wiedzę. Zaraźliwa pasja W 2007 roku po powrocie do rodzinnej Rumi Paweł Sztenderski rozpoczął pracę jako zastępca szefa kuchni w redzkim hotelu Murat. Umiejętności zdobyte za granicą były jego silnym atutem podczas ubiegania się o to stanowisko. Po pewnym czasie owoce pięknie zdobione metodą carvingu upiększały stoły podczas wielu uroczystości w tym hotelu. Sztenderski w dalszym ciągu doskonalił swoje umiejętności, carving stał się jego pasją, którą zaraził kolegę z pracy Grzegorza Gniecha, absolwenta wejherowskiego Technikum Gastronomicznego, który okazał się bardzo pojętnym uczniem. Po trzech latach carving stał się dla obu kucharzy sposobem na życie i głównym zajęciem zawodowym założyli firmę Carving-Art świadczącą usługi tworzenia fantazyjnych dekoracji z owoców i warzyw. Ich prace zdobiły wiele wesel, bankietów, imprez kulturalnych, dożynek. Ale to nie wszystko, uczą tej ciekawej sztuki w wielu szkołach gastronomicznych. Wiedzę z tej dziedziny można także zdobyć, uczestnicząc w organizowanych przez nich warsztatach o różnym stopniu zaawansowania i dla rozmaitych grup POMERANIA CZERWIEC 2015

11 CARVING NA KASZUBACH wiekowych. Ciekawą ofertę stanowią zajęcia dla przedszkoli, które mają na celu także promowanie zdrowej żywności w postaci warzyw i owoców. Sporym zainteresowaniem cieszą się pokazy carvingu, które są świetnym show. Z biegiem czasu do rzeźbionych arbuzów i melonów Paweł Sztenderski i Grzegorz Gniech dołączyli także rodzime owoce i warzywa: buraki, marchew, kalarepę i dynię. Nawiązali kontakt z Krzysztofem Wierzbą z Gdańska, wielkim pasjonatem i propagatorem carvingu oraz osobą integrującą środowisko, które skupia obecnie około 20 osób zawodowo zajmujących się tą dziedziną. Carving-Art jest obecnie jedyną firmą w Polsce specjalizującą się wyłącznie w carvingu. W 2009 roku Paweł Sztenderski i Grzegorz Gniech debiutowali w konkursie carvingu organizowanym przez Polską Grupę Carvingową. W tej edycji uczeń przerósł mistrza Grzegorz Gniech zajął trzecie POMERANIA CZERWIŃC 2015 miejsce, a Paweł Sztenderski czwarte. Jak na debiut w tego typu zawodach był to bardzo dobry wynik. W kolejnych latach brali udział w wielu turniejach, zdobywając czołowe lokaty. W latach 2010 oraz 2011 Sztenderski wystartował we wszystkich zawodach carvingowych organizowanych w Polsce, nie dając szans rywalom i zwyciężając za każdym razem. Został Mistrzem Polski w carvingu i zdobył Puchar Polski w tej dyscyplinie. W zeszłym roku obaj panowie reprezentowali Polskę na Mistrzostwach Świata w Luksemburgu, gdzie otrzymali wicemistrzowski tytuł. Zarówno ich wygrane na szczeblu ogólnopolskim i międzynarodowym, jak udział w wielu programach telewizyjnych (w TVP1, TVP2 oraz TVN) sprawia, że stali się kulinarnymi i artystycznymi ambasadorami powiatu wejherowskiego. Przedstawiciele różnych stacji telewizyjnych często bywają w wejherowskim Instytucie Sztuki Carvingu, nagrywając materiały promujące ten rodzaj sztuki kulinarnej. W tym roku, chcąc jeszcze bardziej upowszechnić carving, Paweł Sztenderski i Grzegorz Gniech zaplanowali wiele jego pokazów na rynku w Wejherowie oraz (jak co roku) Carvingowe Mistrzostwa Polski Juniorów, o których piszemy w dalszej części artykułu. Rozgłos podczas zawodów oraz udział w programach telewizyjnych przyczyniły się do rozwoju ich firmy, która otrzymuje coraz więcej ciekawych zleceń. Sztenderski i Gniech stworzyli profesjonalny portal poświęcony carvingowi ( oraz wydali kilka książek dotyczących tej tematyki: albumów i publikacji instruktażowych. Dwa lata temu wspólnie z kolegami utworzyli stowarzyszenie Carving Team Poland działające na Pomorzu. Z uśmiechem wspominają swój pierwszy pokaz, który miał być jedną z atrakcji Dnia Kobiet w hotelu Murat. 9

12 CARVING NA KASZUBACH Nasze umiejętności nie były wtedy zbyt duże, jednak cały stół różnego typu dekoracji po prostu zniknął, najwidoczniej bardzo spodobał się paniom. Był to moment, w którym stwierdziliśmy, że carving jest tym, co chcielibyśmy robić w życiu, właśnie ze względu na świetny odbiór ludzi wspomina Paweł Sztenderski. Obecnie pozycja ich firmy jest na tyle mocna, że to właśnie oni wyznaczają nowe trendy polskiego carvingu. W ostatnim roku do dwuosobowego zespołu dołączyła Dominika Sadowska, pochodząca z pomorskiego Grudziądza absolwentka Akademii Morskiej w Gdyni, obecnie mieszkanka Gdańska. Organizując różnego typu pokazy, niejednokrotnie spotykali się z zarzutem, że ich prace są tak piękne, że aż żal je jeść, dlatego opracowali nową metodę, w której głównym materiałem używanym do rzeźbienia jest mydło. Są niesłychanie otwarci, swych umiejętności nie zostawiają dla siebie, starają się je przekazać jak największej liczbie zainteresowanych osób. Kaszubskie tropy Paweł Sztenderski i Grzegorz Gniech są Kaszubami, tak o sobie mówią. Obaj urodzili się w Wejherowie. Pierwszy z nich od lat jest mieszkańcem Rumi, a drugi grodu Wejhera. Rodzina Pawła pochodzi ze środkowych Kaszub, z Borkowa, to właśnie tam poznał w dzieciństwie język kaszubski. Grzegorz Gniech jest członkiem rodziny, która wśród swych przodków może się poszczycić kaszubskim królem. Takim zwrotem określano dziadka mistrza carvingu Józefa Gniecha. Ogromny szacunek społeczności wejherowskiej zaskarbił sobie w międzywojniu wieloletnią pracą przy budowie tamtejszych obiektów sportowych oraz działalnością w WKS Gryf Wejherowo. W czasach pruskich organizował tajne nauczanie języka polskiego. Jako ochotnik walczył w wojnie polsko-bolszewickiej. Należał do Związku Zachodniego. W 1939 roku został zamordowany przez Niemców w Piaśnicy. Kaszubskie tropy w przypadku mistrzów carvingu trudno byłoby ograniczyć do historii ich rodzin. W pracy mają bowiem bardzo częsty kontakt z kaszubszczyzną, zarówno w Wejherowie, gdzie mieści się siedziba ich firmy, jak i przy realizacji projektów dla wielu szkół, przedszkoli i stowarzyszeń z całych Kaszub. Elementy kaszubskie możemy ponadto znaleźć w zdobieniach ich prac. Kaszuby XXI wieku w Olimpie Ciekawym pomysłem na promocję Kaszub są Carvingowe Mistrzostwa Polski Juniorów, które odbywają się od trzech lat w Wejherowie. Jest to świetne narzędzie promujące ziemię wejherowską. Dzięki zapałowi Pawła Sztenderskiego i Grzegorza Gniecha udało się zgromadzić wielu partnerów, którzy wspierają finansowo i merytorycznie organizację tej dużej imprezy. W tym roku jednym z tematów mistrzostw będą Kaszuby XXI wieku. Organizatorzy zaplanowali ponadto wystawę pod tym samym tytułem, którą utworzą prace 25 uczestników. Impreza odbędzie się 13 czerwca w Olimp Resport & Spa w Wejherowie, towarzyszyć jej będzie festyn. Ciekawym punktem tego wydarzenia okażą się zapewne pokazy mistrzów Polski barmanów oraz baristów. Ponadto podczas mistrzostw szefowie kuchni ze Stowarzyszenia Kucharzy Polskich będą przeprowadzać różne pokazy gastronomiczne i warsztaty dla dzieci. Warto dodać, że podczas ubiegłorocznej edycji w niektórych pracach inspirację stanowiło kaszubskie wzornictwo. Podczas jednej z edycji nocy muzeów w Wejherowie można było oglądać wystawę wyrzeźbionych w arbuzach prac związanych z tematyką kaszubskich dworków i pałaców. Ekspozycja cieszyła się dużym zainteresowaniem. W maju tego roku Paweł Sztenderski i Grzegorz Gniech po raz kolejny prezentowali sztukę carvingu podczas nocy muzeów w grodzie Wejhera. Tym razem na arbuzach można było zobaczyć podobizny znanych władców kaszubskich. Pokaz umiejętności Sztenderskiego i Gniecha będziemy mogli zobaczyć m.in. podczas tegorocznego XIV Kaszubskiego dyktanda, które odbędzie się w Gdyni. Fot. Archiwum Instytutu Sztuki Carvingu POMERANIA CZERWIEC 2015

13 GOSPODARKA Gdańskie Airport City Lotniska pełnią w XXI wieku taką samą funkcję, jaką pełniły porty morskie w wieku XVI. To wokół nich rozwijały się miasta, prowadzona była wymiana handlowa, tętniło codzienne życie. Dzisiaj tę rolę zaczynają odgrywać lotniska. Również port lotniczy w Gdańsku. Doskonałe miejsce do prowadzenia biznesu Dynamiczny rozwój transportu lotniczego oraz infrastruktury lotniskowej sprawia, że rośnie znaczenie otoczenia portów lotniczych jako lokalizacji biznesowych. W dużych portach lotniczych i na przyległych do nich terenach, zazwyczaj dotąd niezagospodarowanych, powstają nowe miejskie dzielnice będące doskonałym miejscem do prowadzenia biznesu. W ten sposób w obrębie lotniska rosną miasteczka zwane potocznie Airport Cities. Skupiają one różnorodne formy usług adresowanych zarówno do podróżnych, w tym głównie do pasażerów biznesowych, jak i do mieszkańców pobliskich aglomeracji. Funkcjonują tu liczne sklepy wolnocłowe, restauracje, bary, kawiarnie, hotele, kasyna, osiedla mieszkaniowe, parkingi, banki, kantory wymiany walut, centra biurowe, kongresowe, handlowe, logistyki i dystrybucji. W przypadku większych lotnisk zdarzają się również liczne atrakcje kulturalne i rozrywkowe. W Europie przykładami miejsc, które można określić mianem Airport Cities, są lotniska w Düsseldorfie, Wiedniu, Zurychu czy Frankfurcie. Jednak najlepszym europejskim przykładem na zobrazowanie tej idei jest lotnisko Amsterdam Schiphol, gdzie na obszarze 2,8 hektara, oprócz samego portu lotniczego, znajdują się centra handlowe, muzeum sztuki, kasyno, poczekalnia dla rodziców z dziećmi, ekspresowy salon wellness&spa, hotele, m kw. powierzchni biurowej, stacja kolejowa oraz metro. POMERANIA CZERWIŃC 2015 Zatrudnionych jest na nim osób pracujących w 596 firmach, a lotnisko generuje 1,5 do 2 proc. holenderskiego PKB. Z ciekawostek: do kluczowych inwestycji przyszłości zaliczane jest m.in. pole golfowe. Szansa na dalszy rozwój, nie tylko dla lotniska Czy gdańskie lotnisko pójdzie w ślady wspomnianych wyżej portów lotniczych? Wszystko wskazuje na to, że tak. Dynamiczny rozwój lotniska w ostatnich latach sprawił, że zaczęto myśleć także o rozwoju terenów wokół niego. Gdańskie Airport City miałoby integrować się z planami zagospodarowania przestrzennego miasta i wpisywać w charakter okolicznych inwestycji, w ostatnich kilku latach bowiem w okolicy portu powstały m.in. biurowce znanych w Polsce i na świecie firm, głownie z branży informatycznej, np. Intel i Young Digital Planet. W 2013 roku ok. 200 metrów od portu lotniczego działalność rozpoczął hotel Hampton by Hilton. Hotel nastawiony jest na obsługę zarówno tradycyjnych gości hotelowych, jak i biznesmenów, którzy podróżując po Europie czy świecie, spotykają się wyłącznie w okolicach lotnisk, by jak najmniej czasu stracić na dojazd na biznesowe spotkanie i powrót z niego. To jedna z pierwszych inwestycji wpisująca się w przyszły okołolotniskowy projekt. Podobnie jest z budowaną Pomorską Koleją Metropolitalną. Przystanek Port Lotniczy usytuowany na wysokości terminalu T2 i bezpośrednio z nim połączony ułatwi transfer pasażerów do przyszłej dzielnicy Airport City. Jeszcze w tym roku powstaną nowe drogi, które uporządkują sposób poruszania się przy lotnisku. Zmiany mają ułatwić przemieszczanie się pasażerom korzystającym z komunikacji miejskiej i autokarów dojeżdżających z innych miast. Żeby infrastruktura drogowa w sąsiedztwie lotniska mogła zacząć w pełni funkcjonować, musi jeszcze zostać wydłużona Trasa Słowackiego, tak aby zapewnić swobodny dojazd do terminalu T2. Ta część inwestycji leży jednak po stronie miasta. Pomysłodawcom władzom Portu Lotniczego w Gdańsku chodzi o jak najlepsze wykorzystanie terenów w bezpośrednim sąsiedztwie lotniska i wprowadzenie porządku urbanistycznego w strefie przedterminalowej i okolicy. Jednak przede wszystkim to szansa na dalszy rozwój dla samego lotniska, ale także dla Trójmiasta i całego regionu. W tym roku władze portu chcą znaleźć firmę, która opracuje dla nich strategię dla Airport City, czyli lotniskowej dzielnicy z biurowcami, hotelami i sklepami. Wybrany doradca będzie musiał przedstawić analizy rynkowe i finansowe oraz zaproponować model działania przyszłego projektu. Mając na uwadze obecne i planowane inwestycje biznesowe, infrastrukturalne oraz ciągły rozwój lotniska, nowa dzielnica ma szansę stać się strategicznym miejscem na mapie województwa pomorskiego. Sławomir Lewandowski 11

14 KASZËBI W PRL-U Zéńdzenia ù Méstra Jana. Jón Trepczik w ùbecczich zôpiskach do 1956 r. (dzél 2) Pò wëbùchù II swiatowi wòjnë Méster Jón wrócył na kaszëbską zemiã. Wiadła ò tim mòżemë nalezc midzë jinszima w pismionie z 6 łżëkwiata 1955 r. wësłónym przez przédnika kartësczégò ùrzãdu bezpiekù do wëszëznów bezpieczi w Wejrowie. Bëło òno òdpòwiedzą na kąsk wczasniészą prosbã ÙB z Wejrowa ò przeprowadzenié dokładny wëdowiédzë na témã Jana Trepczika. Wejrowskô bezpieka, co w pòłowie piãcdzesątëch lat XX wiekù krëjamno dozéra Méstra Jana, chca ùdostac òd kartësczich towarzëszi jegò pòdrobną charakteristikã, w chtërny zamkłé miałë bëc wiadła tikającé sã jegò dzejaniégò, przënôleżnotë do òrganizacjów i jegò òdnieseniô do Pòlôchów òb czas wòjnë. SŁÔWK FÒRMELLA * Historiczné zdrzódła a jiwrë z pamiãcą W nadczidniãtim wëżi pismionie z 6 łżëkwiata 1955 r. wëczëtac mòżemë, że na samim pòczątkù hitlerowsczich rządów na naji zemi Trepczik mieszkôł w Strëszi Bùdze kòle swòjegò szwagra Bruna Klejnë. Robił ù niegò na gbùrstwie do 1943 r., czedë to zaczął prôcã w Ùrzãdze Gminë w Swiónowie. Z jinëch zdrzódłów z tegò czasu wiémë, że w nym slédnym placu zajimôł sã òn pierwi prowadzenim zôpisów w ksãdze meldunkòwi, a kąsk pózni gminną kasą. W tim môlu wôrt dejade pòdsztrëchnąc téż, że rozmajitégò zortu historiczné zdrzódła, w jaczich zamkłô je wiédzô na témã naji ùszłotë, mògą nas czasã òcëganic. Zdôrzô sã doch, że w jednym dokùmeńce napisóné je jedno, a w drëdżim ju cos jinszégò, chòc òba òpisëją to samò. Różnice mògą sã tikac na przëmiôr datë, czedë cos sã zdarzëło, abò téż tegò, na jaczi ôrt zdarzenié òstało òpisóné. Wëchôdac 12 to mòże nié blós z lëchi wòlë tegò, co nen dokùmeńt pisôł (chòc tak cos téż je mòżlëwé), ale téż z jiwrów z pamiãcą. Òsoblëwie czej chtos gôdô abò pisze ò rzeczach ju dosc dôwnëch. A piszã ò tim temù, że w zôpiskù z òperacjowégò kôrbieniô ùbówców z Janã Trepczikã z 15 lëpińca 1955 r. czëtómë, że w swiónowsczim ùrzãdze gminë robił òn nié òd 1943, a ju òd 1941 r. Jeżlë chòdzy ò przëjãcé przez Méstra Jana III grëpë niemiecczi nôrodny lëstë, zdrzódła téż pòdôwają rozmajice. W zôpiskù z òperacjowégò kôrbieniô z lëpińca 1955 r. widzymë, że stało sã to nibë w 1943 r., a wedle nadczidniãtégò rëchli pismiona z 6 łżëkwiata 1955 r. miało to môl w rokù Zdôwô mie sã równak, że barżi szlachùje za prôwdą ta drëgô data. Wòjnowé kawle Trepczika W 1943 r. jak wiele Kaszëbów Jón Trepczik wcygniãti òstôł do niemiecczégò wòjska. We wspòmniónym zôpiskù z lëpińca 1955 r. wëpisóné òstałë rozmajité drobnotë, co tikałë sã jegò służbë w Wehrmachce. Béł żôłniérzã 19 Diwizje Procëmlotniczi Artilerie. Przebiwôł tej w Hanowerze i w Belgie. W pòstãpnym rokù, to je w 1944, òstôł przeniosłi do Weterinarny Kómpanie do Italie. Òb czas bëcégò w tim kraju zwiornął z niemiecczégò wòjska. W maju 1945 r. kòle Wenecje, w czasu, czej zemia ta òsta wëzwòlonô przez amerikańsczé wòjskò, przëłącził sã do partizanów. Përznã pózni w Trewiso wstąpił do II Kòrpùsu Pòlsczégò Wòjska na Zôpadze, gdze zajimôł sã ùczbą analfabetów. W 1946 r. przeniosłi òstôł na leżã kòle Neapòlu, a jesz pózni wëjachôł do Glasgow na Britijsczich Òstrowach i dopiérze stądka w tim samim rokù wrócył do Pòlsczi. Co sã tikô tegò, co w piãcdzesątëch latach ùszłégò stalata mòcno interesowało wejrowską bezpiekã, to je dzejaniô w òrganizacjach i òdnieseniô do Pòlôchów, to z pismiona ÙB w Kartuzach z 6 łżëkwiata 1955 r. towarzësze z Wejrowa nie dowiedzelë sã ò Méstrze Janie nick lëchégò. Napisóné tam bëło, że nie przënôlégôł òn do niżódny POMERANIA CZERWIEC 2015

15 hitlerowsczi òrganizacje, ani nie wespółdzejôł z Niemcama. Wiémë równak téż, że wiadła te i tak nie zmieniłë za baro pòzdrzatkù fónkcjonariuszów ùrzãdu bezpiekù na personã Jana Trepczika i nie zmiészëłë jich niedowiérnotë w òdniesenim do niegò. W Pòmòrsczim Grifie Wôrt w tim môlu nadczidnąc ò czims, co w żëcym Trepczika nie je za baro znóné, to je ò jego przënôleżnoce do Krëjamny Wòjskòwi Òrganizacje Pòmòrsczi Grif. Wiadło ò tim nalôzł jem w rapòrce zrëchtowónym dlô bezpieczi przez ji wiadłodôwôcza ò tacewnym mionie Kos-Wojciech w dniu 17 stëcznika 1956 r. Napisôł òn, że z karna zrzeszińców do Pòmòrsczégò Grifa przënôlégelë Jón Rómpsczi, Francëszk Grëcza i Jón Trepczik. Zdôwô sã pòtwierdzëwac to wiadło służbòwi zôpisk zrëchtowóny we Gduńskù w stëcznikù 1955 r., w chtërnym czëtómë, że Jón Trepczik béł nôleżnikã Pòmòrsczégò Grifa i miôł tam tacewné miono Józef. Nie nalôzł jem równak we zdrzódłach Institutu Nôrodny Pamiãcë niżódnëch drobnotów na tã témã. Pòtkania zrzeszińców w Gòwidlënie i Kartuzach Jeżlë chòdzy ò żëcowé kawle Trepczika z czasów II swiatowi wòjnë, to mùsz je wspòmnąc jesz ò zéńdzeniach zrzeszińców, co miałë òdbëwac sã w tim czasu co czile miesący. Nadczidł ò nich w swòjim pisónym dlô ùrzãdu do sprawów bezpiekù rapòrce z 17 stëcznika 1956 r. krëjamny wiadłodôwôcz Kos- -Wojciech. Môlama, gdze sã òne òdbiwałë, bëłë plebaniô ks. F. Grëczë w Gòwidlënie i kartësczi dodóm Féliksa Marszôłkòwsczégò. Ùczãstnikama jich òkróm samégò Trepczika bëlë: ks. F. Grëcza, J. Rómpsczi, Sztefón Bieszk, F. Marszôłkòwsczi ë Aleksander Labùda. Tej sej zdarzało sã, że jaczis z nëch dzejarzów ni mógł przëjachac, bò na REKLAMA przëmiôr, jak to biwało w przëtrôfkach Labùdë, Trepczika czë Bieszka, nie dostôł wòlnégò z niemiecczégò wòjska. Zetkania te òdbiwałë sã jaż do czasu pòjmaniô przez Niemców Rómpsczégò i ks. Grëczë. Pózni zrzeszińce òprzestelë je rëchtowac. Cëż taczégò dzejało sã òb czas nëch zéńdzeniów? Wedle Kosa- -Wojciecha ùczãstnicë jich czëtelë swòje dokazë, kôrbilë ò sprawach kaszëbsczi pismieniznë, jãzëka ë pisënkù. Òkróm tegò miałë tam bëc tedë rëchtowóné regle przińdny aùtonomie Kaszëb w òbrëmienim nowi Pòlsczi. Napisóny òstôł nibë w ti sprawie memóriał i dejologiczny program, jaczi miôł bëc wësłóny do Londinu, a zarô pò zakùńczenim wòjnë dóny pòlsczémù rządowi. Aùtor rapòrtu, to je Kos-Wojciech, òkróm napisaniô tegò wszëtczégò przëòbiecôł fónkcjonariuszóm bezpieczi, że mdze miôł starã zdobëc òdpisënczi nëch dokùmeńtów i wëdowiedzec sã, czë zrzeszińce pò prôwdze mielë òb czas wòjnë łączbã z Londinã. Drãgò terô pòwiedzec, czë rzeczë òpisóné przez Kosa-Wojciecha są prôwdą. Òsoblëwie chòdzy tuwò ò sprawã zrëchtowaniô negò memóriału ò aùtonomie Kaszëb i łączbë zrzeszińców z pòlsczim rządã londińsczim. Nawetka sami fónkcjonariuszowie służbë bezpiekù w piãcdzesątëch latach ùszłégò stalata nie bëlë tegò gwësny. Nadczidlë prôwdac ò ti sprawie w napisóny we Gduńskù 24 łżekwiata 1958 r. Infòrmacje tikający sã rozwiju ë sztôłtowaniégò sã kaszëbsczégò separatizmù, ale napiselë tam, że wiadła te nie òstałë pòtwierdzoné. Dzejarze ò słowiańsczim pòzdrzatkù? Pò przëjachanim nazôd do Pòlsczi Méster Jón, jeżlë wierzec nadczidce zamkłi w pismionie z 6 łżëkwiata 1955 r., przëbiwôł krótczi czas w Swiónowie. Kąsk pózni przecygnął do Prokòwa kòle Kartuz, pò czim dopiérze zamieszkôł w Wejrowie, gdze zaczął robic KASZËBI W PRL-U jakno szkólny. Zaczął tej wespółdzejac z wëchôdającą tedë prawie w nym gardze òdrodzoną pò wòjnie Zrzeszą Kaszëbską. W aktach INP ni ma wiele wiadłów, co bë tikałë sã jegò robòtë dlô tegò cządnika. Tej sej jidze nalezc blós jaczés òglowé wiadła na tã témã. Jednym z cekawszich zôpisków, co tikają sã Trepczika w tim czasu, je agenturowi rapòrt wiadłodôwôcza bezpieczi ò tacewnym mionie Walkowski z 8 rujana 1947 r., to je z czasu ju pò zlëkwidowanim Zrzeszë. Wedle niegò Trepczika razã z Rómpsczim i Bieszkã mòżno bëło zarëchòwac do karna kaszëbsczich dzejarzów ò słowiańsczim pòzdrzatkù. Walkowski pisôł, że bëlë òni czësto sómny i jakbë sã prowadzëło w òdniesenim do nich rozëmną pòlitikã, tej mòglëbë sã stac przëstojnikama dzysdniowi jawernotë, to je lëdowëch rządów w Pòlsce. Òkróm te nen sóm wiadłodôwôcz béł dbë, że mòglëbë òni bëc redaktorama kaszëbsczégò pismiona ò słowiańsczim charakterze, chtërno bëłobë procëmtrëcëzną na pòdskacywóną z Pelplëna robòtã wrogów lëdowi Pòlsczi. Òkôzało sã dejade, że to, co pisôł Walkowski, bëło dosc dalek òd jawernotë. Ani wëmieniony przez niegò lëdze nie stelë sã przëstojnikama nowëch rządów, ani téż nie òstelë redaktorama niżódnégò cządnika. Niezanôléżno òd te, co mëslôł so Walkowski, stało sã czësto jinaczi. Zrzesz Kaszëbskô ani na ògle kaszëbskô rësznota nie bëłë wëszëznóm rządzący partie i państwa do niczegò pòtrzébné. Dëcht czësto òpaczno. Wszëtkò to, co chcało bëc chòc w môłim dzélu samòstójné i niezanôléżné òd wëszëznów partie i państwa, bëło lëkwidowóné. Tak stało sã téż ze Zrzeszą Kaszëbską, co miało cësk na żëcé ë dzejnotã Jana Trepczika. *Autor je starszim archiwistą w archiwalnym dzélu gduńsczégò partu Institutu Nôrodny Pamiãcë. POMERANIA CZERWIŃC

16 GAWĘDY O LUDZIACH I KSIĄŻKACH Kłopoty z Klio czy Klio ma kłopoty? STANISŁAW SALMONOWICZ W starożytnej Grecji muzami nazwano bóstwa opiekuńcze ludzkich dokonań, twórczości, sztuki. W sumie muz było dziewięć, były muzy poezji, muzyki, tańca, astronomii i filozofii, a wśród nich Klio, muza historii, czyli historiografii, muza tych, co piszą o historii dawnej czy świeżo przeżywanej. Czy działa nadal bóstwo opiekuńcze historyków, można dziś wątpić. Rozmaicie oczywiście z historykami przez wieki bywało, nieraz służyli i nadal służą swoim władcom czy narodom, opiewając sukcesy, ukrywając klęski i nędzne postępki. W XX wieku, niekoniecznie może wyłącznie na chwałę kultury, narodziły się dwie nowe, rzekomo wspaniałe, ale potężne muzy naszych czasów: kinematografia, czyli przemysł filmowy, oraz telewizja. Obie te muzy czy nie muzy dziś panują głównie nad umysłami ludzi, określają ich spojrzenie na świat, na przyszłość i na przeszłość. Już w 1931 r. pisarz rosyjski Ilia Erenburg, który miał talent do lapidarnych sformułowań, nazwał światowe centrum kinematografii, Hollywood, fabryką snów. Możemy się oczywiście pytać, czemu miałoby to szkodzić poważnym adeptom sztuki czy fachu spod znaku Klio? Otóż od lat obserwując zmienne sytuacje kształtujące obrazy przeszłości w skali globalnej, a głównie w optyce spraw polskich, 14 mam tu (podobnie jak i wielu moich kolegów) wrażenia mieszane, w sumie niekoniecznie pozytywne. Zacznijmy od stwierdzenia równie dobrze prawdziwego w Polsce, jak i w innych krajach kręgu europejskiego. Nauczanie historii jest z reguły ukierunkowane wyłącznie na pewien obraz historii ojczystej. W niektórych krajach (jak Francja) miało to zawsze charakter wręcz klasyczny: młody Francuz niewiele wiedział (i chyba nadal niewiele wie) o geografii i historii Europy i świata, natomiast doskonale musiał znać sprawy ściśle francuskie. Dziś w Europie nauka historii na ogół bywa spychana na margines dydaktyki, często jest to przedmiot nielubiany przez uczniów. Dodajmy, że historia wieku XX, skomplikowana i ciągle kontrowersyjna, z reguły bywa w miarę możliwości częściowo pomijana. W Polsce po upadku komunizmu pozostało na długie lata grono nauczycielskie mocno związane z epoką PRL-u, stąd uciekało od jakichkolwiek nowych opisów spraw lat Z reguły na uniwersytety przychodziły roczniki studentów, którzy nigdy nie słyszeli, jaką rolę historyczną odgrywali Bierut, Gomułka czy Mikołajczyk, nie wiedzieli nic o Teheranie, Jałcie, Katyniu. Jeżeli tak było i nieraz jest dalej u nas, to na co możemy liczyć w zakresie historii Polski XX wieku w skali globalnej? Oczywiście, że dla wielu kwestii istnieje fachowa, wielojęzyczną literatura naukowa, czasem i dostępna w książkach ciekawie i przystępnie napisanych. Rzecz jednak w tym, że książek dziś się nie czyta, że młode pokolenie do książek się nie garnie. Czy można jednak skonkludować uspokajająco, że skoro nas wszystkich przeszłość nie obchodzi, to po co o niej pisać czy produkować filmy historyczne? Byłbym może przyjął takie rozwiązanie, choć dla historyka bolesne, kulturę zubożające o różne doświadczenia i godne uwagi dokonania, ale sprawa nie wygląda tak prosto. Otóż wbrew pozorom tematyka historyczna, w najrozmaitszy sposób, jest stale obecna w telewizji i w kinach. Nie dysponuję tu żadną statystyką, ale łatwo zauważyć, że w ogromnej ilości filmów, w wielu serialach, nawet komediach, filmach obyczajowych itd., nie wykorzystuje się scenerii współczesności, ale raczej dla rozrywki niż dla innych przyczyn, dla szukania tego, co filmowcy amerykańscy nazywają jakąś story, czyli dla znalezienia historyjki, która widza może zainteresować, sięga się właśnie do takich czy innych rekwizytów historycznych. Pełno więc w nich obrazów, które dzieją się w jakichś mitycznych czasach przedhistorycznych barbarzyńców, w epoce Antyku, Wikingów, Inków. Do tego dochodzą rozliczne filmy z europejskiego średniowiecza o wybitnie sensacyjnym charakterze. W większości przypadków scenariusze POMERANIA CZERWIEC 2015