Indie. Przed Indiami stoi jednak nadal wiele wyzwań, wśród których najważniejsze to:

Transkrypt

1 Indie I N D I E MATERIA Y POMOCNICZE DLA NAUCZYCIELI Indie są drugim, jeśli chodzi o liczbę ludności, krajem na świecie. Zamieszkuje je ponad miliard ludzi. Szacuje się, że wśród nich aż 400 milionów nie przekroczyło 18. roku życia. Wzrost ekonomiczny zanotowany w ostatnich latach powoduje, że Indie są wśród 10 najszybciej rozwijających się gospodarek światowych. Jednak dochód krajowy na jednego mieszkańca nadal pozostaje niski, a aż 26% populacji żyje poniżej progu ubóstwa.w niedalekiej przeszłości nastąpiło wiele pozytywnych zmian w społeczeństwie indyjskim. Znacząco zmniejszył się analfabetyzm. Wzrosła liczba uczniów pomiędzy 6. a 14. rokiem życia uczęszczających do szkół. 83% gospodarstw domowych ma stały dostęp do pitnej wody. Znacząco ograniczono zachorowalność na wiele groźnych do tej pory chorób, do czego przyczyniły się powszechne akcje szczepień, m.in. przeciwko polio. Rozwój technologiczny, w tym przemysłu informatycznego, skutkuje poszerzaniem się świadomości o prawach dzieci. Przed Indiami stoi jednak nadal wiele wyzwań, wśród których najważniejsze to: - ograniczenie śmiertelności niemowląt, która w 2000 r. wynosiła 68 na 1000 żywych urodzeń, - zwiększenie liczby dzieci objętych powszechnymi szczepieniami - między 1997 a 2000 rokiem nastąpił spadek tego wskaźnika: z 60 do 40 procent dzieci objętych szczepiniami, - zmniejszenie śmiertelności matek przy porodach - wskaźnik ten wynosi obecnie aż 540 na 100 tys. żywych urodzeń, - wyeliminowanie dyskryminacji dziewczynek, która rozpoczyna się już od momentu urodzenia i charakteryzuje się częstymi przypadkami uśmiercania noworodków tej płci. W ostatnich 6 latach nastąpił znaczny wzrost zachorowań na HIV/AIDS. Szacuje się, że 3.97 miliona osób żyje z AIDS. Aż 47% dzieci poniżej 3 lat jest niedożywionych, bardzo wysoka jest liczba dzieci urodzonych z niedowagą, około połowy kobiet w Indiach cierpi na anemię. Tylko 50% gospodarstw domowych używa do gotowania soli wzbogaconej o jod. Zarówno jakość wody, jak i zaopatrywanie w nią mieszkańców kraju pozostawiają wiele do życzenia. Mało domów posiada urządzenia sanitarne. W zaledwie 37% z nich są toalety, wskaźnik ten spada do 19% na obszarach wiejskich. Częste w Indiach są przypadki przymusowej pracy dzieci, bardzo duża jest liczba dzieci nieuczęszczających do szkoły. Sytuacja te jest szczególnie zła w przypadku dziewczynek. 32

2 Należy także zwrócić uwagę na liczne przypadki tzw. dziecięcych małżeństw zawieranych przez nieletnich i uświęconych hinduską tradycją. Wpływają one negatywnie na prawidłowy rozwój dziecka i jego późniejsze, dorosłe życie. Wyzwania, jakie stoją przez tym ogromnym krajem, to także konieczna poprawa: systemu opieki zdrowotnej, opieki nad małymi dziećmi, odżywiania, sytuacji dziewczynek i wzrost świadomości dotyczącej zagrożenia, jakim jest HIV/AIDS. Hinduizm - najważniejsza religia Indii W Indiach największą religią jest hinduizm. Religia ta ukształtowała się w V w. p.n.e., i jest wyznawana przez większość ludności tego państwa. W odróżnieniu od chrześcijaństwa, buddyzmu czy islamu hinduizm nie wykształcił się z nauk jednego człowieka. Religia ta jest gigantycznym konglomeratem rozmaitych wierzeń i poglądów. Często wręcz ze sobą sprzecznych. Niektórzy obliczają, że w hinduizmie jest 330 mln bogów i bóstw, choć liczba ta jest być może nieco przesadzona. Ze względu na wielką różnorodność hinduizmu religia ta nie wykształciła jednolitej organizacji ani kanonu, w związku z czym trudno jest określić, kto jest hindusem i jakie są szczegóły jego wiary. Ze względów praktycznych przyjęło się, że hindusem jest ten, kto urodził się w jednej z licznych kast i kto akceptuje nauki spisane w sanhitach, czyli w czterech najstarszych Wedach. Nawet termin hinduizm został stworzony przez Brytyjczyków, którzy podbili Indie i przez wiele dziesiątków lat tam panowali. W sanskrycie, starożytnym świętym języku hindusów, nie ma nawet słowa odpowiadającego hinduizmowi, a to, co Europejczycy określają tym mianem, w sanskrycie nazywa się sanatana dharma, czyli wieczna tradycja albo wieczna zasada. Do najważniejszych bogów znanych z Wed należą: Jndra, Agni oraz Waruna wszystkowiedzący władca nieba. Najważniejsi bogowie późniejszego hinduizmu, Siwa i Wisznu, występują wprawdzie w Wedach, lecz mają znacznie mniejsze znaczenie. Systemy religijne, w których istnieje wielu bogów, a dominujący okresowo się zmienia, nazywamy henoteistycznymi. We wczesnym hinduizmie, czyli w wedyzmie, każdy z bogów (w tym czasie wszyscy bogowie byli rodzaju męskiego) pod pewnym względem miał przewagę nad pozostałymi. Stąd też wzięła się późniejsza koncepcja, że każdy z nich był jedynie przejawem czy też wcieleniem jednego potężnego bytu, siły sprawczej wszystkiego Brahmana. Ariowie mieli duży zbiór obrzędów, który z czasem ulegał wzbogaceniu, poszczególne rytuały stawały się coraz bardziej skomplikowane w końcu stały się tak wyrafinowane, że poprowadzić je potrafili jedynie bramini, czyli kapłani. Około VII w. p.n.e. Ariowie zdominowali całą Dolinę Gangesu, w tym też czasie bramini utrwalili swoją pozycję jako przewodnicy duchowi całego społeczeństwa. Powołując się na fragmenty Rygwedy, kapłani wprowadzili podział na kasty. Rzeczony tekst opowiadał o stworzeniu świata i życia na Ziemi i poświęceniu puruszny, czyli ducha świata czy też praczłowieka. Z różnych części jego ciała powstały poszczególne stany, z których później wyłoniły się kasty. I tak z ust powstali bramini (kapłani); z ramion kszatrijowie (rycerze i urzędnicy); z bioder wajśjowie (wieśniacy); wreszcie z nóg siudrowie (służący i niewolnicy). Komentarze dotyczące Wed noszą nazwę upaniszad. Upaniszad jest bardzo wiele, nowe powstają nawet obecnie, jednak do kanonu tekstów świętych zalicza się tylko 13, które spisano w latach p.n.e. Znajduje się w nich wiele nowych koncepcji i kategorii filozoficzno-religijnych, spośród których najważniejsze są pojęcia sansary i karmy (karmanu). 33

3 Sansara to wieczne koło narodzin i śmierci. Karma zaś to suma etycznych skutków wszystkich uczynków i myśli człowieka, wyznaczająca jego pozycję i los w kolejnych inkarnacjach (wcieleniach). Idea karmy posłużyła kapłanom do uzasadnienia podziału na kasty: jeśli ktoś urodził się w wyższej kaście, to znaczyło to, że w poprzednich wcieleniach niejako sobie na to zasłużył. Droga poznania Brahmana może być różna: poprzez ofiarę, ćwiczenie umysłu (joga) albo przez poświęcenie się jednemu z bogów. Ostatecznie człowiek może osiągnąć stan wyzwolenia i wyrwać się z wiecznego kręgu wcieleń. Życie hindusa, a konkretnie bramina, dzieliło się na cztery podstawowe etapy. Każdy bramin był kolejno: uczniem, panem domu, pustelnikiem i świętym ascetą. Podążanie tą drogą traktowane było zarówno jako idealny model życia osobistego, jak i doskonały oraz praktyczny sposób organizacji życia rodzinnego. Każdy etap życia bramina wiązał się z innymi obowiązkami. Na przykład uczeń powinien zachować czystość cielesną, z kolei pan domu powinien się ożenić i mieć synów. Cnotliwa kobieta powinna kolejno pozostawać pod opieką ojca, męża i synów. Powinności zależały również od statusu społecznego. Zważywszy na to, że od czynów w tym życiu zależało to, w jakiej kaście dana osoba odrodzi się w przyszłości, należało żyć cnotliwie, zgodnie z wymaganiami dla danej kasty, by zasłużyć sobie na nagrodę w przyszłym wcieleniu. Zbawienie można było osiągnąć, idąc jedną z trzech dróg. Byty to karma-marga, czyli droga uczynków ; dżniana-marga, czyli droga wiedzy, i bhaktimarga, czyli droga oddania się, poświęcenia. Droga uczynków była praktykowana przez większość hindusów. Polegała ona na spełnianiu powinności wynikających z przynależności kastowej i aktualnego etapu życia. Ci, którzy kroczyli drogą wiedzy, czytali święte pisma, zwłaszcza upaniszady, i rozmyślali nad ich treścią. Medytując i samodoskonaląc się, starali się osiągnąć oświecenie i dotrzeć do Ostatecznej Rzeczywistości. Droga poświęcenia się bogu, miłości do niego jest jednym z najstarszych elementów hinduizmu. Opowieści o Krisznie i Śiwie w Mahabharacie i o Krisznie w Bhagawatpuracie to właśnie przykłady literatury sławiącej bogów, będącej wyrazem poświęcenia i oddania się. Jednym z największych mistrzów tego prądu był Ramanudża 1. Doskonałym przykładem ludzi, którzy wybrali drogę poświęcenia się, są członkowie Ruchu Świadomości Kriszny. Ich pieśni są improwizowaną mantrą, wielokrotnie powtarzanym imieniem boga. Hindusi oddają też cześć swoim bogom, stawiając ołtarze, nucąc rytualne pieśni, paląc świece i składając ofiary. W hinduizmie znane są świątynie i kapłani, nie ma jednak struktur hierarchicznych (takich jak na przykład w Kościele katolickim), nie ma jednolitego wyznania wiary ani jednorodnego kodeksu postępowania. Jednocześnie jest to jedna z najpotężniejszych religii świata ocenia się, że różne formy hinduizmu wyznaje prawie miliard ludzi na całym świecie, głównie w Indiach, ale także ludzie hinduskiego pochodzenia na przykład w Wielkiej Brytanii i RPA. Dzięki upowszechnieniu dostępu do edukacji i swobodnemu przepływowi informacji w ostatnim stuleciu wykształcił się tak zwany hinduizm akademicki głównymi bóstwami tej podstawowej odmiany hinduizmu są Wisznu, Śiwa i Bogini-Matka (Dewi). W Indiach jest jednak kilkaset tysięcy wiosek i w większości z nich religia przyjmuje specyficzną formę. W różnych miejscach czci się różne lokalne bóstwa. Poszczególne bóstwa z hinduskiego panteonu mogą zajmować inne miejsce w hierarchii. W różnych rejonach Indii obchodzi się inne święta, tradycyjnie też różne są święte miejsca, do których wędrują pielgrzymi. Istnieją też jednak święta wspólne dla większości wyznawców hinduizmu. Jednym z takich świąt jest Diwali, Święto Światła, przypadające na przełom października i listopada. 34

4 Kojarzone jest ono z kultem Lakszmi bogini szczęścia i pomyślności, małżonki Śiwy. Charakterystycznym elementem tego święta, nazywanego także hinduskim Nowym Rokiem, są sztuczne ognie i fajerwerki. Hindusi wierzą, że szczęście zawita do każdego domu, w którym jest zapalone światło. Wiosenne święto Holi jest równie popularne jak Diwali, bardziej uroczyście obchodzone jest w północnej części kraju. Holi to święto radosne, jego charakterystycznymi elementami są okazjonalne żarty i okresowe zawieszenie podziału kastowego i większości tabu. Bohaterami święta Holi są Kriszna i Wisznu, a dzień ten jest uznawany za święto płodności i nieskrępowanej seksualności. Tradycja nakazuje w czasie święta Holi oblewanie się barwioną wodą albo obrzucanie kolorowym pudrem. Ostatnio w niektórych miejscowościach zakazano tych praktyk. Najsłynniejszą pielgrzymką hindusów jest odbywająca się co 12 lat Kumb Mela pielgrzymka i kąpiel w świętej rzece Gangesie. W pielgrzymce do Allahabadu, gdzie spotykają się dwie święte rzeki Ganges i Jumna uczestniczy czasami nawet 10 milionów pielgrzymów! Wyznawcy hinduizmu nie są zobowiązani do uczestnictwa w jakimkolwiek publicznym obrzędzie czy akcie kultu, religia ta jest bowiem skrajnie indywidualistyczna i jedyny obowiązek, jaki nakłada na swoich wyznawców, to nakaz postępowania zgodnie z obowiązkami wynikającymi z przynależności kastowej. W hinduizmie kapłan nie jest niezbędnym pośrednikiem w kontaktach człowieka z bogami. Nie ma też zwyczaju wspólnego, zbiorowego czczenia bóstw. Każdy hindus może indywidualnie oddawać cześć bogu w świątyni albo we własnym domu. W świątyniach pudźa może obejmować takie czynności jak ofiarowywanie wizerunkom bogów darów, na przykład kwiatów, i chodzenie w kółko zgodnie z ruchem wskazówek zegara. W domu pobożny hindus, zwłaszcza ten wysoko urodzony, odprawia codzienne rytuały w specjalnym, odosobnionym pokoju albo przed umieszczoną w kącie kapliczką. Bogów, przodków i wszystkie żywe istoty czci się odpowiednio wznosząc modlitwy, ofiarowując ogień, wodę i pokarm. W hinduizmie znane są rytualne uroczystości związane z poszczególnymi etapami życia - rytuały inicjacyjne młodych mężczyzn, śluby, pogrzeby i oddawanie czci przodkom rodu. Tradycyjna forma pogrzebu, w czasie którego żona była zmuszana do towarzyszenia zmarłemu mężowi na stosie, została zakazana przez Brytyjczyków w 1829 roku i obecnie jest już prawie całkowicie zapomniana. System kastowy wciąż odgrywa w Indiach ogromną rolę, chociaż hierarchia wynikająca z podziału kastowego nie jest równoznaczna z podziałem na biednych i bogatych. Należący do najwyższej kasty bramin może być na przykład bardzo biedny, a znacznie niżej ulokowany wajśja (kupiec) może być prawdziwym bogaczem. Nawet jednak ten tradycyjny model został nieco zmodyfikowany przez współczesny system prawny. Wprowadzono bowiem prawa zakazujące prześladowania i wykorzystywania przedstawicieli niższych kast, zwłaszcza zaś tzw. niedotykalnych, czyli ludzi nienależących do żadnej kasty. Obecnie niedotykalni mają na przykład zagwarantowane miejsca w parlamencie. Mimo tych ograniczeń system kastowy jest jednak w Indiach wciąż żywy, najwyraźniej widać to w doborze partnerów życiowych. W Indiach niemal wszystkie małżeństwa (wciąż aranżowane przez rodziców młodych) zawierane są w obrębie jednej kasty. Chociaż Mahatma Gandhi nie wywarł wielkiego wpływu na doktrynę religijną hinduizmu, stał się największym chyba popularyzatorem hinduizmu na świecie. Zawsze pozostawał posłuszny głoszonym przez siebie zasadom, był jednym z ojców niepodległości Indii. Wielokrotnie głodował, protestując przeciwko wewnętrznym konfliktom etnicznym. Zginął w 1948 roku zabity przez hinduskiego fanatyka. 35

5 36

6 37