PODATKI POŚREDNIE: PODATEK AKCYZOWY OD ALKOHOLU, WYROBÓW TYTONIOWYCH I ENERGII

Transkrypt

1 PODATKI POŚREDNIE: PODATEK AKCYZOWY OD ALKOHOLU, WYROBÓW TYTONIOWYCH I ENERGII W celu zapewnienia odpowiedniego funkcjonowania rynku wewnętrznego i konkurencji prawodawstwo europejskie przewiduje ujednolicenie podatku akcyzowego od wyrobów tytoniowych i alkoholu. W przypadku stawek podatkowych mamy do czynienia najczęściej ze stawkami minimalnymi lub stawkami docelowymi, które w dłuższej perspektywie powinny się do siebie zbliżać. Ponadto wprowadzono szereg opłat w dziedzinie energii w celu ochrony środowiska naturalnego i zdrowia publicznego oraz zapewnienia ostrożnego i racjonalnego wykorzystywania zasobów naturalnych. W tym kontekście chodzi o uregulowania i minimalne stawki podatku akcyzowego od olejów mineralnych, oleju napędowego, paliw i biopaliw. PODSTAWA PRAWNA Art. 113 TFUE, a w dziedzinie opodatkowania energii również art. 192 TFUE, który umożliwia przyjmowanie środków (również podatkowych) dla realizacji celów określonych w art. 191 TFUE: ochrony środowiska i zdrowia oraz zasobów naturalnych. CELE Stawki i struktury podatku akcyzowego różnią się w poszczególnych państwach członkowskich, co ma wpływ na konkurencję. Nakładanie na produkty pochodzące z innych państw członkowskich wyższych podatków od tych, które nakładane są na produkty krajowe, stanowi dyskryminację i jest zakazane na mocy art. 110 TFUE. Znaczne różnice w wysokości stawek podatkowych nakładanych na dany produkt mogą być przyczyną przepływu towarów powodowanego względami podatkowymi, a także utraty dochodów lub nadużyć. W związku z tym już od początku lat 70. podejmowano próby ujednolicenia zarówno struktur, jak i stawek podatkowych; dotychczasowe postępy są jednak niewielkie, częściowo ze względu na to, że w grę wchodzą zagadnienia nie tylko o charakterze czysto fiskalnym. Przykładowo wysokie stawki podatkowe nakładane przez niektóre państwa członkowskie są elementem ogólnej polityki zapobiegania spożywaniu alkoholu i paleniu tytoniu. Z drugiej strony wino i tytoń należą w niektórych państwach członkowskich do ważnych produktów rolnych. Przy opodatkowaniu energii inne czynniki odgrywały jednak równie ważną rolę w określeniu struktury i wysokości stawek podatkowych od olejów mineralnych, na przykład postanowienia art. 113 TFUE. Istotne znaczenie mają polityka transportowa (konkurencja między różnymi środkami transportu czy przejrzysty rozdział kosztów infrastrukturalnych), polityka ochrony środowiska (mniejsze zanieczyszczenie środowiska, np. przez określenie różnych minimalnych stawek podatkowych od benzyny ołowiowej i bezołowiowej), ogólna polityka energetyczna (równowaga między różnymi surowcami energetycznymi węglem, ropą naftową, gazem ziemnym, energią jądrową itp. lub między krajowymi i importowanymi surowcami energetycznymi), polityka rolna (np. wycofana w 1999 r. propozycja obniżonego podatku Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej

2 akcyzowego od biopaliw) czy wreszcie wspólna polityka zatrudnienia (strategia podatkowa mająca na celu przejście z opodatkowania pracy na inne źródła dochodu, w tym opodatkowanie zużycia surowców i energii). OSIĄGNIĘCIA A. Ogólne przepisy Dyrektywa 2008/118/WE w sprawie ogólnych zasad dotyczących podatku akcyzowego ustanawia ogólny system w odniesieniu do towarów objętych podatkiem akcyzowym z myślą o zapewnieniu ich swobodnego przepływu, a tym samym sprawnego działania rynku wewnętrznego w Unii Europejskiej. Podatek akcyzowy pobiera się od konsumpcji produktów energetycznych i energii elektrycznej, alkoholu i napojów alkoholowych oraz produktów tytoniowych, a wpływy z tego tytułu przysługują państwom członkowskim. Na wyroby te nałożony zostaje podatek akcyzowy z chwilą ich wytworzenia lub importu. B. Napoje alkoholowe W przypadku alkoholu podstawowym problemem dotyczącym opodatkowania jest zakres, w jakim różne wyroby ze sobą konkurują. Komisja (COM(0079)0261) oraz Europejski Trybunał Sprawiedliwości (sprawa 170/78, Zb.Orz. 1985) wyrażają pogląd, że wszystkie napoje alkoholowe mogą zostać zastąpione i konkurują ze sobą. Jednak przeprowadzona w 2001 r. na zlecenie Komisji analiza wykazała, że stopień konkurencji między poszczególnymi produktami jest różny. Przedłożone przez Komisję w 1972 r. i w 1985 r. wnioski dotyczące ujednolicenia stawek podatku akcyzowego od piwa, wina i napojów spirytusowych zostały zablokowane. Dopiero w 1992 r. przyjęto dyrektywę 92/83/EWG, która określa rodzaje produktów objętych podatkiem akcyzowym oraz metody opodatkowania. Najpierw zaproponowano stawkę jednolitą (średnia stawek krajowych: dla wina i piwa wynosiłaby ona 0,17 ECU za litr, a dla napojów spirytusowych 3,81 ECU za butelkę o pojemności 0,75 litra). Jednak stawki podatku akcyzowego od alkoholu są zbliżone do wspomnianej średniej stawki tylko w niewielu państwach. Dlatego Komisja przedstawiła następnie elastyczniejsze podejście obejmujące stawki minimalne i stawki docelowe, które powinny zbliżać się do siebie w długim okresie. Przyjęto dyrektywy 92/84/EWG oraz 92/83/EWG, a późniejsze wnioski zostały odrzucone. C. Wyroby tytoniowe Podstawową strukturę podatku akcyzowego od wyrobów tytoniowych określają od 1972 r. dyrektywy, które następnie zostały zebrane w formie dyrektywy skonsolidowanej (2011/64/ WE). Pierwotne wnioski Komisji zakładały całkowitą harmonizację stawek. Ostatecznie ustalono jednak wyłącznie stawki minimalne. Istnieją różne kategorie wyrobów tytoniowych podlegających opodatkowaniu (cygara i cygaretki, drobno krojony tytoń luzem, pozostały tytoń do palenia). Podatki od papierosów muszą składać się ze stawki proporcjonalnej ( ad valorem na podstawie ważonej ceny średniej w sprzedaży detalicznej) połączonej ze specyficznym podatkiem akcyzowym (od jednostki produktu). Pozostałe produkty tytoniowe są obłożone podatkiem akcyzowym typu ad valorem, specyficznym lub tak zwanym mieszanym podatkiem akcyzowym. Określenie jednoznacznych kryteriów okazało się jednak wysoce problematyczne. Trudności z ustaleniem określonego stosunku obu składników znajdują odzwierciedlenie w strukturze wspólnotowego przemysłu tytoniowego. Specyficzny podatek akcyzowy x EUR za każde 1000 sztuk papierosów jest korzystny dla droższych produktów prywatnych spółek, gdyż zmniejsza różnice cenowe. Podatek proporcjonalny, zwłaszcza w połączeniu z podatkiem od wartości dodanej (VAT), ma odwrotny skutek i powoduje zwiększanie się różnic w cenach. W obowiązującym dotychczas szerokim przedziale (większym od 5% i mniejszym od 75% całkowitej kwoty wynikającej z proporcjonalnego i specyficznego Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej

3 podatku akcyzowego, nie więcej niż 55% całkowitego obciążenia podatkowego, czyli po dodaniu podatku od wartości dodanej) niektóre państwa członkowskie wybrały minimalną wielkość składnika specyficznego, a inne maksymalną, co przyczyniło się z kolei do różnic w cenach detalicznych. D. Wyroby energetyczne (oleje mineralne, gaz, prąd, energia ze źródeł alternatywnych, paliwo lotnicze) Podstawową strukturę podatku akcyzowego od olejów mineralnych we Wspólnocie ustanowiono w 1992 r. Podatki akcyzowe są specyficzne, tj. podawane w przeliczeniu na 1000 litrów lub 1000 kg produktu. Dla celów podatku akcyzowego oleje mineralne oznaczają: benzynę ołowiową i bezołowiową, olej napędowy, olej opałowy, gaz płynny (LPG), metan i kerozynę. Pierwotnie w 1987 r. zaproponowano bezwzględną harmonizację na podstawie stawek przeciętnych. Jednak ustalono wyłącznie stawki minimalne, podobnie jak w przypadku alkoholu i tytoniu. W 1992 r. Komisja zaproponowała (bezskutecznie) wprowadzenie w całej Wspólnocie podatku od emisji dwutlenku węgla i od zużycia energii, którego celem było ustabilizowanie emisji CO 2 do 2000 r. na poziomie z roku 1990, służące zmniejszeniu emisji gazów cieplarnianych oraz zatrzymaniu procesu globalnego ocieplenia. W 1997 r. Komisja przedłożyła nowe wnioski, rozszerzające system podatków od olejów mineralnych na wszystkie produkty energetyczne, w szczególności na te produkty, które pośrednio lub bezpośrednio mogłyby zastąpić oleje mineralne (węgiel, koks, węgiel brunatny, bitumin i produkty pochodne, gaz ziemny i energia elektryczna). Wniosek został przyjęty w kompleksowo zmienionym kształcie (dyrektywa 2003/96/WE, postanowienia dotyczące odstępstw w dyrektywach 2004/74/WE oraz 2004/75/WE). W opublikowanym w 2000 r. komunikacie Komisji dotyczącym opodatkowania paliwa lotniczego (COM(2000) 110) poinformowano jedynie, że w dyrektywie Rady 2003/96/WE przewidziano obowiązkowe zwolnienia dla produktów energetycznych stosowanych jako paliwo w żegludze powietrznej innej niż prywatne loty niekomercyjne. W ten sposób po raz pierwszy ustanowiono przepisy, na mocy których państwa członkowskie mogą nakładać podatki na paliwo lotnicze wykorzystywane do lotów krajowych oraz w drodze umów dwustronnych na paliwo wykorzystywane do lotów wewnątrz Wspólnoty. Chociaż w odniesieniu do pochodzącego z 2002 r. wniosku dotyczącego opodatkowania oleju napędowego Rada osiągnęła w 2003 r. wstępne porozumienie, to jednak Parlament Europejski odrzucił wniosek, który Komisja wycofała w 2006 r. Biopaliwa to wszelkie paliwa pozyskiwane z surowców organicznych i odnawialnych, m.in. bioetanol, biodiesel i biogaz. W 2001 r. zaproponowano środki mające na celu propagowanie wykorzystywania biopaliw, w tym również możliwość zastosowania obniżonej stawki podatku akcyzowego, które przyjęto w formie dyrektywy 2003/30/WE (w ramach procedury współdecyzji) w 2003 r. Art. 16 dyrektywy 2003/96/WE umożliwia stosowanie obniżonych stawek podatku akcyzowego od biopaliw wykorzystywanych jako olej opałowy lub paliwo silnikowe. E. Podatek od wartości dodanej od innych paliw W 2002 r. przedstawiono wniosek dotyczący obłożenia gazu ziemnego i energii elektrycznej podatkiem od wartości dodanej, zgodnie z którym miejscem opodatkowania w przypadku przedsiębiorstw ma być miejsce siedziby nabywcy. W przypadku konsumentów końcowych byłoby to miejsce zużycia energii. W międzyczasie przyjęto również i ten wniosek (dyrektywa 2003/92/WE). Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej

4 F. Nowsze projekty Najnowszą inicjatywą Komisji jest wniosek (COM(2011) 169), którego celem jest restrukturyzacja przepisów dotyczących opodatkowania produktów energetycznych. Zmiana opodatkowania produktów energetycznych jest konieczna, aby usunąć obecny brak równowagi oraz uwzględnić zarówno emisje CO 2, jak i wartość energetyczną tych produktów. Zaproponowano podział podatków energetycznych na dwa składniki, które razem tworzyłyby całkowitą stopę procentową podatku od produktu. Dzięki temu powinna wzrosnąć efektywność energetyczna i wykorzystanie przyjaznych dla środowiska produktów przy jednoczesnym unikaniu zakłóceń konkurencji na rynku wewnętrznym. W ten sposób państwa członkowskie mogą zrestrukturyzować wszystkie przepisy podatkowe w taki sposób, by dzięki przeniesieniu ciężaru opodatkowania z pracy na zużycie przyczynić się do przyspieszenia wzrostu i poprawy poziomu zatrudnienia. Przedmiotowa dyrektywa powinna wejść w życie w 2013 r., przewidziano jednak długie okresy przejściowe przed całkowitym ujednoliceniem opodatkowania wartości energetycznej do 2023 r., aby gospodarka miała dość czasu na dostosowanie się do nowej struktury podatkowej. ROLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO A. Opodatkowanie alkoholu i wyrobów tytoniowych Parlament Europejski od 1987 r. bardzo intensywnie śledził każdy przedkładany wniosek, uwzględniając zróżnicowane interesy. Proponowano minimalne stawki podatku akcyzowego oraz stopniowe dochodzenie do jednolitych stawek docelowych. W 1997 r. Parlament potwierdził, że zakłócenia konkurencji między różnymi napojami alkoholowymi nie powinny mieć miejsca i zaproponował wytyczne dla przyszłych działań. W odniesieniu do papierosów i wyrobów tytoniowych Parlament wezwał zasadniczo do ujednolicenia stawek podatkowych w górę, a także do przeprowadzenia dalszych badań przed wprowadzeniem jakichkolwiek zmian. W 2002 r. PE odrzucił wnioski Komisji dotyczące zmiany stawek podatku akcyzowego od wyrobów tytoniowych, szczególnie z uwagi na przewidywany wpływ na państwa przystępujące do UE, w których stawki były znacznie niższe od ówcześnie stosowanych minimalnych stawek wspólnotowych. W sprawozdaniu dotyczącym polityki podatkowej UE w 2002 r. Parlament nie zgodził się z polityką Komisji dotyczącą podatku akcyzowego od wyrobów tytoniowych i napojów alkoholowych, zwłaszcza jeśli chodzi o kwestię ujednolicania w górę poprzez stałe podnoszenie minimalnych poziomów opodatkowania. Choć w 2009 r. Parlament opowiedział się za stopniowym podnoszeniem podatku od papierosów i innych produktów tytoniowych, to jednak nie w wysokości zaproponowanej przez Komisję. Ponadto proces podnoszenia powinien rozpocząć się dopiero w 2012 r. i zakończyć (jak zaproponowano) w 2014 r. B. Opodatkowanie olejów mineralnych/energii Opinia Parlamentu Europejskiego w sprawie podatku akcyzowego od olejów mineralnych została przyjęta w 1991 r. Parlament wezwał w niej do ustalenia stawek docelowych dla benzyny i znacznie wyższej minimalnej stawki dla ciężkiego oleju opałowego (oleju napędowego). W 1999 r. Parlament przyjął opinię w sprawie wniosku Komisji z 1997 r. Główne poprawki zaproponowane przez Parlament miały na celu zniesienie wykazu zwolnień automatycznych przy jednoczesnym rozszerzeniu wykazu zwolnień opcjonalnych, indeksację stawek minimalnych o współczynnik inflacji oraz wprowadzenie procedury umożliwiającej państwom członkowskim zwrot podatku (w całości lub w części), jeżeli firmy są w stanie wykazać, że powoduje on spadek ich konkurencyjności. W swojej rezolucji z 2002 r. w sprawie ogólnej polityki podatkowej UE Parlament stwierdził, że należy rozszerzyć zakres stosowania Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej

5 zasady zanieczyszczający płaci, zwłaszcza w sektorze produktów energetycznych, oraz że powinna być ona wdrażana nie tylko poprzez podatki, lecz również poprzez regulację. W październiku 2002 r. Parlament wydał przychylną opinię na temat wniosków dotyczących biopaliw i przyjął mające je ulepszyć poprawki. Ponadto w październiku 2011 r. Parlament Europejski zorganizował warsztaty poświęcone wnioskowi w sprawie dyrektywy energetycznej (COM(2011)0169). Doris Kolassa 04/2014 Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej