Kolorowy system wsparcia A.D. 2014

Transkrypt

1 Kolorowy system wsparcia A.D Autor: dr Zdzisław Muras, radca prawny ("Czysta Energia" - nr 6/2014) Obowiązujące w prawodawstwie krajowym systemy wsparcia OZE, kogeneracji i efektywności energetycznej to tzw. systemy kwotowe, czyli dotyczące obowiązkowego posiadania w portfelu zakupu odpowiednich ilości i rodzajów świadectw pochodzenia. Krajowe systemy wsparcia uwzględniają sankcje administracyjne w postaci kar pieniężnych, nakładane na podmioty zobowiązane za brak realizacji nałożonych ustawowo obowiązków. Mimo oparcia wszystkich systemów wsparcia na instytucji świadectw (certyfikatów), każdy zawiera właściwe tylko dla siebie odrębności. Wsparcie dla źródeł odnawialnych przewiduje odrębne rodzaje świadectw pochodzenia (ŚP) dla wsparcia wytwarzania energii elektrycznej i odrębnie dla wsparcia wytworzenia biogazu z biogazowi rolniczych wprowadzanego do sieci. Jednocześnie przewidziano, iż każdym z tych rodzajów świadectw można zrealizować obowiązek, o którym mowa w art. 9a ustawy Prawo energetyczne (P.e.). System wsparcia w odniesieniu do wytwarzania energii elektrycznej w kogeneracji został natomiast ukształtowany wielopoziomowo, w tym sensie, że rodzaj wsparcia zależy zarówno od mocy źródła, jak i rodzajów wykorzystywanych paliw. Jednocześnie samo wsparcie zostało skierowane do odpowiednio ukształtowanej technologii wytwarzania, pozwalającej na oszczędność energii pierwotnej (w odniesieniu do układów rozdzielnych), wykorzystywanej w celu pozyskania w jednym procesie technologicznym zarówno energii elektrycznej, jak i ciepła. Każdy z rodzajów ŚP kreuje odrębny obowiązek, charakteryzujący się innym poziomem jego wysokości. Cechą charakterystyczną funkcjonującego od 30 kwietnia 2014 r. systemu wsparcia kogeneracji jest to, że ŚP z kogeneracji mają jednoroczną karencję, w tym sensie, że jedynie świadectwami wydanymi za produkcję energii elektrycznej za dany rok można rozliczyć obowiązek zakupu i umorzenia świadectw za ten sam rok. Natomiast w ramach systemu wsparcia efektywności energetycznej podmioty zainteresowane ubiegają się o ich uzyskanie w ramach przetargu, pretendując do ograniczonej, wskazanej wraz z ogłoszeniem o przetargu ilości tych walorów. Jednocześnie w specyficzny sposób zostało w ustawie uregulowane zagadnienie związane z wyłanianiem podmiotów, które wygrywają przetarg. Można by to sparafrazować tym, że został ustanowiony mechanizm, zgodnie z którym przetarg wygrywają te podmioty, które przy największym poziomie oszczędności zażądają najmniej z systemu wsparcia.

2 Rodzaje certyfikatów Zielone certyfikaty System wsparcia źródeł odnawialnych wytwarzających energię elektryczną został oparty na możliwości uzyskania świadectw pochodzenia, popularnie zwanych zielonymi certyfikatami. Zgodnie z postanowieniami art. 9e P.e., potwierdzeniem wytworzenia energii elektrycznej w odnawialnym źródle energii jest ŚP tej energii. Z tego rodzaju wsparcia mogą zatem korzystać wszystkie rodzaje źródeł odnawialnych wytwarzające energię elektryczną w oparciu o odnawialne paliwa pierwotne. Należą do nich źródła wykorzystujące w procesie przetwarzania energię wiatru, promieniowania słonecznego, aerotermalną, geotermalną, hydrotermalną, fal, prądów i pływów morskich, spadku rzek oraz energię pozyskiwaną z biomasy [do biomasy na cele energetyczne, za którą można uzyskać zielone certyfikaty nie zalicza się ziarna zbóż spełniających wymagania jakościowe dla zbóż w zakupie interwencyjnym, określone w art. 7 Rozporządzenia Komisji (WE) nr 1272/2009 z 11 grudnia 2009 r., ustanawiającego wspólne szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 1234/2007 w odniesieniu do zakupu i sprzedaży produktów rolnych w ramach interwencji publicznej (Dz. Urz. UE L 349 z 29 grudnia 2009 r., str. 1, z późn. zm.), oraz tzw. drewna pełnowartościowego, tj. drewna spełniającego wymagania jakościowe ustalone w normach określających wymagania i badania dla drewna wielkowymiarowego liściastego, drewna wielkowymiarowego iglastego oraz drewna średniowymiarowego dla grup oznaczonych jako S1, S2 i S3 oraz materiału drzewnego powstałego w wyniku procesu celowego rozdrobnienia tego drewna], biogazu pochodzącego ze składowisk odpadów, a także biogazu powstałego w procesach odprowadzania lub oczyszczania ścieków albo rozkładu składowanych szczątków roślinnych i zwierzęcych. Istotne novum w zakresie określenia paliw odnawialnych stanowi wyróżnienie w ślad za regulacjami UE kategorii biopłynów, czyli biopaliw ciekłych lub innych paliw odnawialnych (w rozumieniu przepisów Ustawy z 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach ciekłych - DzU nr 169, poz. 1199, z późn. zm.), wytworzonych wyłącznie z biomasy i jednocześnie wykorzystywanych w celach energetycznych innych niż w transporcie, w tym do wytwarzania energii elektrycznej lub ciepła w instalacjach spełniających wymagania w zakresie emisji gazów do atmosfery, określonych w Ustawie z 17 lipca 2009 r. o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji (DzU nr 130, poz. 1070, z późn. zm.). Do energii wytwarzanej w odnawialnych źródłach energii zalicza się energię elektryczną pochodzącą w szczególności 1 : z elektrowni wodnych oraz wiatrowych, ze źródeł wytwarzających energię z biomasy oraz biogazu, ze słonecznych ogniw fotowoltaicznych oraz kolektorów do produkcji ciepła, ze źródeł geotermalnych, a także część energii odzyskanej z termicznego przekształcania odpadów komunalnych 2. Brązowe certyfikaty System wsparcia źródeł wytwarzających biogaz rolniczy został oparty o możliwość uzyskania ŚP biogazu, nazywanych brązowymi certyfikatami. Świadectwa te stanowią potwierdzenie

3 wytwarzania i jednocześnie wprowadzenia do sieci gazowej dystrybucyjnej biogazu rolniczego. Zawierając w P.e. definicję legalną biogazu rolniczego, ustawodawca bardzo restrykcyjnie określił zakres substratów pozwalających na uznanie, że dany biogaz może zostać zakwalifikowany jako biogaz rolniczy. Zgodnie z definicją ujętą w Prawie energetycznym, biogaz rolniczy stanowi paliwo gazowe otrzymywane w procesie fermentacji metanowej surowców rolniczych, produktów ubocznych rolnictwa, płynnych lub stałych odchodów zwierzęcych, produktów ubocznych lub pozostałości z przetwórstwa produktów pochodzenia rolniczego lub biomasy leśnej, z wyłączeniem gazu pozyskanego z surowców pochodzących z oczyszczalni ścieków oraz składowisk odpadów. Ze względu na konieczność spełnienia przez taki biogaz norm pozwalających na jego wprowadzenie do sieci gazowej 3 i z uwagi na wysokie koszty dostosowania go do tych norm, mimo funkcjonowania tego rodzaju wsparcia, od ponad czterech lat prezes URE nie wydał jeszcze ani jednego brązowego certyfikatu. Żółte certyfikaty System wsparcia w postaci tzw. żółtych certyfikatów, przywrócony od 30 kwietnia 2014 r., został skierowany do podmiotów wytwarzających energię elektryczną w wysokosprawnej kogeneracji przy użyciu paliw gazowych (niezależnie od mocy zainstalowanej) lub o łącznej mocy zainstalowanej elektrycznej źródła poniżej 1 MW. Kwestia mocy źródła jest oceniana w odniesieniu do konkretnego przedsiębiorstwa energetycznego, a nie jednostek wytwórczych, jakimi taki przedsiębiorca dysponuje w jednym punkcie przyłączenia. Koncesje udzielane są bowiem na łączną moc zainstalowaną przez przedsiębiorcę, niezależnie od tego, w ilu jednostkach wytwórczych będzie prowadzony proces w ramach jednego źródła wytwarzania. Natomiast, jeżeli przedsiębiorca dysponuje wieloma źródłami wytwórczymi, to moc każdego z tych źródeł jest oceniana i koncesjonowana odrębnie. Pozwala to zachować uprawnienia do otrzymywania omawianego wsparcia. Pod pojęciem paliw gazowych należy natomiast rozumieć gaz ziemny wysokometanowy lub zaazotowany, w tym skroplony gaz ziemny oraz propan-butan lub inne rodzaje gazu palnego dostarczane za pomocą sieci gazowej, a także biogaz rolniczy, niezależnie od ich przeznaczenia. Reasumując, w każdym przypadku, gdy jednostka kogeneracji jest opalana paliwami gazowymi lub jest to źródło wytwórcze o łącznej mocy zainstalowanej elektrycznej poniżej 1 MW, niezależnie od rodzaju wykorzystywanego paliwa, może uzyskać wsparcie w postaci żółtych certyfikatów. Fioletowe certyfikaty Wsparcie w postaci ŚP z kogeneracji w postaci tzw. fioletowych certyfikatów zostało skierowane do jednostek opalanych metanem, uwalnianym i ujmowanym przy dołowych robotach górniczych w czynnych, likwidowanych lub zlikwidowanych kopalniach węgla kamiennego, bądź gazem uzyskiwanym z przetwarzania biomasy w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy o biokomponentach i biopaliwach ciekłych (DzU z 2013 r. poz. 1164, z późn. zm.), niezależnie od mocy zainstalowanej takich jednostek.

4 Z systemu wsparcia w postaci fioletowych certyfikatów mogą skorzystać po pierwsze podmioty wykorzystujące metan pozyskiwany z kopalń i po drugie podmioty wykorzystujące każdy rodzaj gazu pozyskiwanego z biomasy. Jednocześnie ustawodawca na potrzeby określenia rodzaju surowców, z jakich można pozyskiwać biogaz, odwołał się do definicji biomasy zawartej w ustawie o biokomponenetach i biopaliwach ciekłych, wskazując, że na te potrzeby pod pojęciem biomasy należy rozumieć ulegające biodegradacji części produktów, odpady lub pozostałości pochodzenia biologicznego z rolnictwa (łącznie z substancjami roślinnymi i zwierzęcymi), leśnictwa i rybołówstwa oraz powiązanych z nimi działów przemysłu, w tym z chowu i hodowli ryb oraz akwakultury, a także ulegającą biodegradacji część odpadów przemysłowych i komunalnych, w tym z instalacji służących zagospodarowaniu odpadów oraz uzdatnianiu wody i oczyszczaniu ścieków. Tym samym każdy rodzaj biogazu może korzystać z systemu wsparcia w postaci fioletowych certyfikatów (biogaz rolniczy, który w każdym stanie skupienia oraz niezależnie od sposobu dostarczenia go do instalacji wytwarzania energii elektrycznej jest zaliczany ex definitione do paliw gazowych, może korzystać ze wsparcia w postaci żółtych albo fioletowych certyfikatów, przy czym wybór należy do wnioskodawcy). Z systemu wsparcia w postaci fioletowych certyfikatów można korzystać np. przy wytwarzaniu energii elektrycznej z biogazu pozyskiwanego na wysypiskach śmieci czy oczyszczalniach ścieków oraz biogazu uzyskiwanego w wyniku pirolizy biomasy. Czerwone certyfikaty Źródła wytwórcze o łącznej mocy zainstalowanej powyżej 1 MW lub opalane paliwami innymi niż paliwa gazowe, metan z kopalń lub biogaz z biomasy mogą ponownie (od 30 kwietnia 2014 r.) korzystać z systemu wsparcia w postaci tzw. czerwonych certyfikatów. Każda jednostka wytwórcza, która generuje energię elektryczną w wysokosprawnej kogeneracji (zatem pozwala na uzyskanie odpowiedniego poziomu oszczędności paliwa pierwotnego), ma zapewnioną możliwość korzystania z systemu wsparcia. Jeżeli bowiem nie kwalifikuje się ona do systemu wsparcia w postaci żółtych albo fioletowych certyfikatów, to zawsze może skorzystać ze wsparcia w postaci tych czerwonych. Białe certyfikaty Ostatnim z wprowadzanych chronologicznie systemów wsparcia jest system wsparcia efektywności energetycznej w postaci świadectw efektywności energetycznej 4, nazywanych białymi certyfikatami. Specyfika tego rodzaju wsparcia oparta jest na systemie przetargów, których zwycięzcy mogą wystąpić do prezesa URE o przyznanie świadectw efektywności energetycznej o określonej przez zainteresowany podmiot w deklaracji przetargowej, a następnie we wniosku o wydanie świadectwa, wartości. Białe certyfikaty są wydawane do wysokości puli określonej przez regulatora dla danego przetargu (w dniu jego ogłaszania) dla każdej z trzech kategorii przedsięwzięć, w ramach których może nastąpić poprawa efektywności energetycznej (są to przedsięwzięcia służące: zwiększeniu oszczędności energii przez odbiorców końcowych, wzrostowi oszczędności energii zużywanej przez urządzenia dla

5 potrzeb własnych oraz zmniejszeniu strat energii elektrycznej, ciepła lub gazu ziemnego w przesyle albo dystrybucji). Certyfikaty te są wydawane w kolejności odpowiadającej wartości zadeklarowanego przez te podmioty tzw. efektu energetycznego (ů), czyli stosunku ilości energii zaoszczędzonej średnio w ciągu roku w wyniku realizacji przedsięwzięcia lub przedsięwzięć tego samego rodzaju, służących poprawie efektywności energetycznej, do wartości świadectwa efektywności energetycznej, oczekiwanej przez dany podmiot po zrealizowaniu przedsięwzięcia efektywnościowego. Grupa zwycięzców przetargu, którzy mogą wystąpić o certyfikat, jest szeregowana w kolejności od podmiotu, który wnioskował o przyznanie najmniejszej wartości certyfikatów za największą oszczędność, aż do wyczerpania ilości certyfikatów przewidzianych na dany przetarg. Dolny próg dla podmiotów, które mogą uzyskać białe certyfikaty, wyznacza natomiast iloczyn średniej zadeklarowanych w danym przetargu wartości efektów energetycznych, ważonych ilością energii zaoszczędzonej w wyniku realizacji zgłoszonego do przetargu, danego przedsięwzięcia lub przedsięwzięć tego samego rodzaju, służących poprawie efektywności energetycznej, w łącznej ilości energii zaoszczędzonej przez wszystkie zgłoszone do przetargu przedsięwzięcia oraz tzw. współczynnika akceptowalności ofert (współczynnik akceptacji określa minister właściwy do spraw gospodarki). Cechą charakterystyczną omawianego systemu wsparcia jest to, że prezes URE został zobligowany do odmowy wydania świadectwa następnemu wg kolejności podmiotowi ubiegającemu się o świadectwa, jeżeli wartość białych certyfikatów pozostałych do wydania w danym przetargu jest niewystarczająca, aby przyznać temu podmiotowi świadectwa o żądanej przez niego wartości. Jeżeli zatem w puli będzie mniej certyfikatów do wydania niż realizujący przedsięwzięcie efektywnościowe podmiot oczekiwał, zgodnie z przyjętymi rozwiązaniami, podmiot taki nie otrzymuje świadectw w ogóle. Kolejną cechą wyróżniającą ten rodzaj systemu wsparcia jest to, że świadectwa mogą być wydawane zarówno w przypadku przedsięwzięć efektywnościowych zrealizowanych, jak i niezrealizowanych, zatem także wydawane świadectwa efektywnościowe mają różny status. Sprzedawać na giełdzie i rozliczać się z obowiązku uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw można jedynie świadectwami od przedsięwzięć zrealizowanych, natomiast świadectwa od przedsięwzięć niezrealizowanych stają się pełnowartościowe i można je zbyć lub rozliczyć własny obowiązek dopiero po ukończeniu przedsięwzięcia. Wspólne załoenia Omówione systemy wsparcia zostały oparte na wspólnych założeniach metodycznych co do sposobu udzielania wsparcia. Każdy z nich posiada jednak bardzo istotne odrębności w zakresie wymogów formalnoprawnych (np. bardzo różne terminy umożliwiające skuteczne wystąpienie z wnioskiem o dany rodzaj świadectwa, różne wymagania w odniesieniu do dokumentów, które należy przedłożyć wraz z wnioskiem o wydanie, różne wymagania dotyczące właściwych pomiarów), jednocześnie mieszcząc się w jednym wspólnym mianowniku celu, jaki dzięki nim państwo chce osiągnąć. Chodzi oczywiście o stymulację

6 rozwoju i wykorzystania określonych technologii, paliw lub oszczędności. Są to działania w zakresie pomocy publicznej, a kreowane przez świadectwa prawa majątkowe stają się przedmiotem obrotu na giełdzie i w ramach realizacji obowiązków znajdują odzwierciedlenie w cenach energii elektrycznej, ciepła lub paliw gazowych. Każdy z tych systemów może być także postrzegany i oceniany przez pryzmat celów w postaci zwiększenia bezpieczeństwa i niezależności energetycznej (rozproszenie i wielość źródeł) oraz ochrony środowiska naturalnego człowieka. Źródła 1. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 18 grudnia 2012 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej, zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii oraz obowiązku potwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym źródle energii (DzU z 2012 r. poz. 1229, z późn. zm.). 2. Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie szczegółowych warunków technicznych kwalifikowania części energii odzyskanej z termicznego przekształcania odpadów komunalnych (DzU z 2010 r. nr 117, poz. 788). 3. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 24 sierpnia 2011 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązku potwierdzania danych dotyczących wytwarzanego biogazu rolniczego wprowadzonego do sieci dystrybucyjnej gazowej (DzU z 2011 r. nr 187, poz. 1117). 4. Ustawa z 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej (DzU z 2011 r. nr 94, poz. 551). dr Zdzisław Muras, radca prawny Departament Prawny i Rozstrzygania Sporów Urząd Regulacji Energetyki Wyższa Szkoła Ekologii i Zarządzania w Warszawie