Biznes. z rodziną w tle GŁOS BIZNESU. ile można na nim zyskać? OUTSOURCING. Projektanci sukcesu Mariaż biznesu z designem. DOSSIER Dorota Koziara

Transkrypt

1 Numer 4 (13) 2011 Magazyn gospodarczy Dystrybuowany bezpośrednio do wielkopolskich przedsiębiorców GŁOS BIZNESU OUTSOURCING ile można na nim zyskać? DEBATA PRZEDSIĘBIORCÓW Projektanci sukcesu Mariaż biznesu z designem / KRONIKA / DESIGN / / GOSPODARKA / / FINANSE / / NOWOŚCI / KSIĄŻKI / WYWIAD NUMERU DOSSIER Dorota Koziara Biznes z rodziną w tle Rozmowa z IZABELLĄ ŁUKOMSKĄ-PYŻALSKĄ Wiceprezes Zarządu Family House i Prezes sekcji piłkarskiej Warty Poznań FELIETONY Kaczmarek Krotoski Głowacki

2

3 w numerze: numer 4 (13) 2011 ROZMOWY GŁOSU 6 Biznes z rodziną w tle. Rozmawiamy z Izabellą Łukomską-Pyżalską, Wiceprezes Zarządu Family House i Prezes sekcji piłkarskiej Warty Poznań Biznes z rodziną w tle Cały czas zastanawiamy się, Jak połączyć jakość z dobrą ceną. I chyba nam się to udaje. str. 6 WYWIAD NUMERU DEBATA organizacji biznesowych 12 Dwucyfrowy wzrost obrotów FIRMA 18 Sukces dobrze opakowany 37 Pracownik musi odejść? EDUKACJA 32 Inwestycja w wiedzę 33 MBA drogą do sukcesu 34 Jak wybierać studia MBA? GOSPODARKA 20 Projektanci sukcesu 23 Od stylizacji do strategii 24 Design pod kontrolą 26 Nowy system w polskiej bankowości DOSSIER 25 Dorota Koziara FELIETONY 30 Znika kontrowersyjny przepis o karaniu menedżerów. Porady prawne Jerzego Krotoskiego 31 Polska jest na fali! Okiem z Brukseli Filipa Kaczmarka 46 Jak rozstać się z własną firmą? Business i business Andrzeja Głowackiego TECHNOLOGIE 36 Moda czy konieczność? LIFESTYLE 38 Tabaka bezdymna i przyjazna środowisku przyjemność tabaka LEKTURA dla biznesmena 40 Polecamy książki KRONIKA 42 O biznesie przy koniach 42 CSR jako fundament strategii zarządczej urodziny WKK 44 Czas na działanie. Priorytety polskiej prezydencji 44 Autostrada A2 - aktualności z pierwszej ręki KALENDARIUM 44 Wydarzenia biznesowe i kulturalne Redakcja Głosu Biznesu nie zwraca materiałów niezamówionych oraz zastrzega sobie prawo do skrótów i redakcyjnego opracowania tekstów przyjętych do druku. Za treść reklam i ogłoszeń redakcja nie odpowiada. GŁOS BIZNESU Magazyn Wielkopolskiej Przedsiębiorczości Rada redakcyjna: Anna Lisewska Business Centre Club Loża Wielkopolska Iwona Marszałek Polsko-Niemieckie Koło Gospodarcze (DWK) Kalina Kiser-Beyme Polska Izba Gospodarcza Importerów, Eksporterów i Kooperacji Karina Plejer Wielkopolski Klub Kapitału Małgorzata Animucka Wielkopolski Związek Pracodawców Zdjęcie na okładce: Archiwum Family House Redakcja i realizacja: Skivak Custom Publishing Dyrektor wydawniczy: Damian Nowak d.nowak@skivak.pl Project manager: Michał Cieślak m.cieslak@skivak.pl Redakcja: Krzysztof Piech k.piech@skivak.pl Projekt graficzny: Katarzyna Jurgielewicz k.jurgielewicz@skivak.pl DTP: Paweł Chlebowski p.chlebowski@skivak.pl Reklama i promocja : Piotr Nowak piotr.nowak@glos-biznesu.pl tel Adres redakcji: Głos Biznesu ul. Głuchowska 1, Poznań tel fax Druk i oprawa: Drukarnia Classic Dołącz do nas na Facebooku Numer 2 (11) 2011 Magazyn gospodarczy Dystrybuowany bezpośrednio do wielkopolskich przedsiębiorców NIESTANDARDOWE działania marketingowe DEBATA PRZEDSIĘBIORCÓW Sukcesy całego zespołu Rozmowa z WITOLDEM LEVÉNEM prezesem firmy SWEGON POLSKA DOSSIER Małgorzaty Ostrowskiej WYWIAD NUMERU głos biznesu Magazyn wielkopolskiej przedsiębiorczości Nasz projekt prowadzi do efektywnego współdziałania samorządu gospodarczego regionu. Na łamach Głosu Biznesu prezentujemy najlepsze firmy i organizacje biznesowe z Wielkopolski. Magazyn jest platformą prezentującą puls życia biznesowogospodarczego, między innymi poprzez relacje z najważniejszych wydarzeń. Jesteśmy prawdziwym głosem wielkopolskiej przedsiębiorczości, głosem wyraźnym i słyszalnym w całym kraju. U nas mają głos: dr filip kaczmarek Historyk z wykształcenia, polityk z zawodu. Deputowany do Parlamentu Europejskiego i szef Platformy Obywatelskiej w Poznaniu. / AKTUALNOŚCI / GMINA / / SAMORZĄDY / / GOSPODARKA / / NOWOŚCI / FELIETONY Głos Biznesu dociera do członków organizacji biznesowych, które patronują magazynowi. Baza adresowa jest rozszerzona o liderów środowisk gospodarczych, społecznych i politycznych z Wielkopolski. Stanowi zbiór zamknięty i jest weryfikowana i uaktualniana pod nadzorem rady redakcyjnej. Wszystkich zainteresowanych otrzymywaniem Głosu Biznesu prosimy o dokładne wypełnienie zamieszczonego na stronie formularza. Redakcja zastrzega sobie prawo do zweryfikowania zgłoszonych danych. Kaczmarek Krotoski Sulejewski słowo wstępu Po co pracować? Każdy z Państwa może odpowiedzieć na to pytanie inaczej. Natomiast wspólnym mianownikiem każdej wypowiedzi będzie słowo korzyść. Przez pracę rozwijamy się i zyskujemy pieniądze, nowe doświadczenia, satysfakcję z wprowadzonych innowacji, rozwijamy się. Nikt nie wyobraża sobie sytuacji, by właściciel firmy przychodził ciągle do pracy bez entuzjazmu. Innowacje są efektem poszukiwań dróg rozwoju w sferze biznesowej. W przypadku wzornictwa przemysłowego nie przychodzą one łatwo, do współpracy z designerami przedsiębiorców trzeba długo przekonywać. Czy jest szansa to zmienić w niedługim czasie? Odpowiedź znajdą Państwo w cyklu artykułów zawartych w tym numerze Głosu Biznesu. Natomiast firmy z powodzeniem korzystają z outsourcingu, zlecając na zewnątrz już nie tylko usługi sprzątania czy księgowości, ale również powierzając im np. sprzedaż czy logistykę. Co zyskują dzięki temu, mogą Państwo przeczytać w naszej debacie przedsiębiorców. Satysfakcja z pracy pojawia się nie tylko jako efekt rosnących słupków obrotów czy zysku, ale również np. wyników sportowych. Pani Izabela Łukomska Pyżalska, z którą przeprowadziliśmy wywiad okładkowy, jest najlepszym przykładem osoby umiejętnie i z pasją łączącej biznes ze sportem. Wszystkim Państwu, naszym Czytelnikom, życzymy przyjemnej lektury magazynu i udanego powrotu po urlopach do zawodowych obowiązków! Redakcja mec. jerzy krotoski Prawnik w trzecim pokoleniu, adwokat. Sześciokrotny mistrz i wicemistrz Polski w sportach motorowych, żeglarz, tenisista. Andrzej Głowacki Prezes Zarządu DGA S.A. Ekspert w zakresie wytyczania strategii podmiotów gospodarczych oraz programów restrukturyzacyjnych. Certyfikowany doradca CMC - Certified Management Consultant.

4 6 ROZMOWY GŁOSU ROZMOWY GŁOSU 7 Biznes gdzie będziemy chcieli coś wybudować. Choć, jeśli zdarzą się sprzyjające okoliczności, to rozważymy to. A wejście na giełdę? Na razie to tylko koncepcja, bez ustalonych dat czy konkretnych decyzji. z rodziną w tle ROZMAWIAŁ Krzysztof Piech ZDJĘCIA Jan Pawlak / IZABELLA ŁUKOMSKA- -PYŻALSKA ma 33 lata, jest absolwentką Wyższej Szkoły Komunikacji i Zarządzania. Karierę zawodową zaczynała jako modelka. W 1999 r. założyła własną agencję Perfect Model, którą prowadzi do dzisiaj. W styczniu 2006 r. wspólnie z mężem założyła spółkę Family House, która po kilku latach istnienia należy do najszybciej rozwijających się deweloperów w Poznaniu. Izabella Łukomska- Pyżalska pełni w niej funkcję wiceprezesa zarządu. Pod koniec 2010 r. zdecydowała się na przejęcie sekcji piłkarskiej Warty Poznań. Zasiada na fotelu prezesa tego najstarszego klubu w stolicy Wielkopolski. Prywatnie mama trójki dzieci Amelki, Igora i Anastazji. TO JUŻ 13. NUMER GŁOSU BIZNESU, A PANI JEST DOPIERO DRUGĄ KOBIE- TĄ, Z KTÓRĄ ROZMA- WIAMY. DLACZEGO KO- BIET JEST TAK MAŁO W BIZNESIE? IZABELLA ŁUKOMSKA-PYŻALSKA: Jest kilka opcji. Niektóre kobiety może i mogłyby zaistnieć w biznesie, ale się boją albo mają za mało wiary w siebie. Inne, być może, są ofiarami konserwatywnego polskiego podejścia, które mówi, że pracować mają mężczyźni, a kobiety powinny siedzieć w domu. Bo na pewno nie jest to kwestia braku wiedzy, czy kompetencji. Jest wiele pań, które mają własne biznesy i firmy świetnie dają sobie radę, ale nie potrafią lub nie chcą wypłynąć na szersze wody. Myślę jednak, że w pokoleniu, które teraz wchodzi do biznesu, tych kobiet będzie znacznie więcej. BYCIE KOBIETĄ W BIZNESIE MOŻE BYĆ ATUTEM? Tam, gdzie w grę wchodzą wielkie pieniądze, tam po prostu nie ma miejsca na niewłaściwe czy nieprzemyślane decyzje. Płeć nie ma żadnego znaczenia! Interesów nie robi się z tymi, których się lubi bądź nie lubi, albo z kimś, kto ma taką czy inną płeć. Decydują względy biznesowe, a przede wszystkim finansowe. Przez pięć lat istnienia SPÓŁKA Family House stała się jedną z największych firm deweloperskich w Poznaniu. Czy zaskoczył Panią ten sukces? Z pewnością jedną z najbardziej rozpoznawalnych i najdynamiczniej się rozwijających. WYWIAD NUMERU Spółka Family House, którą prowadzi wraz z mężem, w ciągu zaledwie kilku lat stała się jedną z największych poznańskich firm deweloperskich. Piłkarska drużyna Warty, której szefuje od kilku miesięcy, walczy o awans do ekstraklasy. O związkach biznesu i sportu rozmawiamy z IZABELLĄ ŁUKOMSKĄ-PYŻALSKĄ Kiedy widzę, że byliśmy w stanie dogonić firmy, które mają o wiele większy kapitał i są znacznie dłużej na rynku, zrealizowały dużo więcej inwestycji, to wiadomo, że mnie ten sukces bardzo cieszy. Nie śledzę jednak zbyt dokładnie poczynań konkurencji, staram się raczej skupiać na tym, co my możemy jeszcze zrobić. Kiedy założyliśmy spółkę Family House, skupiliśmy się na pierwszej inwestycji, a dopiero potem przyszedł pomysł na kolejną. Jakiś czas później weszliśmy w następne etapy rozwoju przedsiębiorstwa, czyli prowadzenie dwóch inwestycji naraz, a potem trzech. Byliśmy wciąż młodą, rozwijającą się firmą, ale skoro pojawiła się szansa na tak intensywne inwestycje, to skrupulatnie ją wykorzystaliśmy. Nie oznacza to, że nigdy niczego nie planujemy. Przeciwnie myślimy o wejściu na giełdę, czy o inwestycjach poza Poznaniem. Aczkolwiek na tym naszym macierzystym rynku wciąż jest taki popyt na mieszkania, że mamy jeszcze wiele do zrobienia. Osiedle Leśne w Czapurach, Mosina Park, Robocza 39, Perła, Koral która z tych inwestycji jest dla Pani oczkiem w głowie? Czapury, które cały czas rozbudowujemy. To było nasze pierwsze osiedle. W najwcześniejszym, premierowym etapie budowaliśmy 27 domów. Osobiście je sprzedawałam, prowadziłam długie rozmowy z klientami, razem ustalaliśmy wszystkie szczegóły wykończenia mieszkania czy zmiany w projektach. Znam właściwie wszystkie osoby z tamtego osiedla i to nie tylko z nazwiska wiem o ich życiu prywatnym czy o dzieciach (śmiech). Teraz, przy tej liczbie klientów, którą mamy, nie jestem w stanie tak dobrze poznać naszych klientów. Mam od tego młode, kompetentne dziewczyny w naszym biurze. Czym jeszcze zajmowała się Pani w początkach działalności SPÓŁKI? Przede wszystkim spotykałam się z klientami. Na polu, na którym później powstało osiedle, oprowadzałam ich po rżysku i pokazywałam, gdzie jaki dom będzie stał i jak będzie funkcjonowało osiedle. Biuro Family House mieściło się jeszcze w salonie naszego mieszkania, tam podpisywaliśmy umowy, wspólnie zajmowaliśmy się sprawami kredytowymi. Pomagałam, tłumaczyłam, choć wiele z tych spraw było i dla mnie nowością. Okazało się jednak, że człowiek szybko się uczy. Miło się to dziś wspomina. Klienci byli bardzo różni, bardziej i mniej wymagający. Musiałam się nauczyć dużej elastyczności. Zwłaszcza że sprzedawałam (i dalej sprzedaję) coś, na co ludzie biorą kredyty na 30 lat albo dłużej, dla wielu z nich to wydatek życia. Planuje Pani rozszerzenie działalności SPÓŁKI poza Poznań. Czy łatwo będzie inwestować na rynku, którego nie zna się tak dobrze jak własnego? Od tego trzeba mieć zaufanych współpracowników i zdelegować na nich uprawnienia do podejmowania decyzji. Inaczej się nie da. Na razie jednak mamy kilka miejsc w Poznaniu i okolicach, Może dzięki pozyskanemu w ten sposób kapitałowi wejdziecie na inne rynki? Dlatego o tym myślimy. Nie chcemy być deweloperem wyłącznie poznańskim. Wkrótce w Czapurach zrealizujecie nową inwestycję o handlowo-usługowym, a nie mieszkalnym charakterze. Na jakim etapie jest ten projekt? Czy jest zainteresowanie dzierżawców? Family House Center to małe centrum na potrzeby mieszkańców i ich gości, ze sklepami, punktami usługowymi i stacją benzynową, których w okolicy brakuje. Nie będzie to duży obiekt, Czapury to wciąż niewielka miejscowość. Na pewno znajdzie się tam duży sklep spożywczy na parterze, na piętrze mniejsze punkty usługowe. Inwestycja powinna się zakończyć w przyszłym roku. Takie centrum to interes czy troska o mieszkańców osiedla? Jedno i drugie, zawsze rozważamy wszystkie aspekty inwestycji. Przystąpiliśmy do przetargu kupiliśmy teren od gminy Mosina bo była bardzo duża szansa powodzenia. Brakowało tam obiektów, które teraz stawiamy,. Mieszkańcy musieli wracać po zakupy do Poznania, chociażby do Selgrosu. Teraz jest już Żabka, która cieszy się wielkim powodzeniem. Centrum z rozszerzonymi usługami powinno być więc dobrym przedsięwzięciem. Tym bardziej, że oprócz domów i mieszkań, które już w Czapurach wybudowaliśmy, planujemy wybudować drugie tyle mieszkań. Koral i Perła to inwestycje funkcjonalne, ale i efektowne pod względem architektonicznym. Czy przywiązują Państwo uwagę do aspektu estetycznego? Oboje z mężem jesteśmy estetami, cenimy piękno, dobre wykończenia. Dlatego współpracujemy z uznanymi architektami, np. z Piotrem Barełkowskim. Zależy nam jednak, by estetyka nie generowała nadzwyczajnych kosztów, to musi się kalkulować z ceną mieszkania. Chcąc zachować atrakcyjne ceny, nie dajemy w standardzie złotych klamek. Jesteśmy nie tylko deweloperem, ale i firmą budowlaną. Mamy własny sprzęt, nie korzystamy z usług podwykonawców, nie generujemy dodatkowych kosztów to klucz do naszych niskich cen. Przy naszych cenach, a więc od 4000 zł netto, mamy najwyższy standard wykończenia w Poznaniu, często wyższy niż u konkurencji, która metr kwadratowy sprzedaje za 6 czy 8 tys. zł. Cały czas zastanawiamy się, jak połączyć jakość z dobrą ceną. I chyba nam się to udaje. W standardzie mamy marmurowe parapety czy rolety w oknach. Trzeba pamiętać, że najważniejszym czynnikiem dla klienta jest cena lub lokalizacja. Standard wykończenia to dopiero trzecie z najważniejszych kryteriów. Najlepsze w Polsce, Certyfikat Najwyższa Jakość w Budownictwie, Solidna Firma, Mieszkaniowa Marka Roku 2011 to tylko niektóre tytuły z długiej listy nagród przyznanych SPÓŁCE Family House. Które z tych wyróżnień ma dla Pani szczególne znaczenie? Mieszkaniowa Marka Roku w tym roku znaleźliśmy się w pierwszej trójce, jeśli chodzi o rozpoznawalność deweloperów na poznańskim rynku mieszkaniowym. Bardzo niewiele nam zabrakło do drugiego miejsca. Jak na pięć lat działalności, to bardzo satysfakcjonująca nagroda. Nie mogę jednak powiedzieć, bym bardzo ekscytowała się nagrodami, które dostajemy. Na pewno jest to dość skuteczne narzędzie marketingowe. Ale także bodziec do pracy, bo najgorsze, co mogłoby się nam przytrafić, to spocząć na laurach. Rodzina to wartość, którą wiele osób bardzo sobie ceni, umieszczanie tego słowa w nazwie firmy to jednak rzadkość. Skąd wziął się pomysł, by właśnie w ten sposób nazwać firmę? Jesteśmy firma rodzinną, w jej zarządzie nie ma osób z zewnątrz. Budujemy pod kątem rodzin, chcemy budo-

5 8 ROZMOWY GŁOSU wać dla młodych ludzi, nie bardzo zamożnych, raczej z segmentu popularnego. Skupiamy się na tym, by nasze mieszkania były w cenie, która jest w zasięgu młodych ludzi, żeby dostali kredyt na nasze mieszkanie. Mimo wprowadzonych zmian w programie Rodzina na swoim, w naszej ofercie wciąż można znaleźć mieszkania, które się do niego kwalifikują. Aczkolwiek mam obserwację, że ostatnio coraz więcej klientów w ogóle nie bierze kredytu. Nie przypominam sobie z poprzednich lat podobnej sytuacji na taką skalę. Czyli kryzys w budownictwie już się skończył? Myśmy go nie odczuli. Był tylko moment, w którym ludzie nie wiedzieli, jak zareagują banki, czekali na unormowanie się sytuacji. Zdarzało się, że klient miał zdolność kredytową wyznaczoną na 600 tys. zł, a półtora miesiąca później było to już tylko 350 tys. zł. Pogorszenia sprzedaży nie zauważyliśmy. Trzeba być elastycznym i dopasowywać ofertę do warunków. Skoro jest zastój w sprzedaży dużych mieszkań, to trzeba budować mniejsze metraże takie, na które ludzie dostaną kredyt. O ile Family House jest dobrze rozpoznawaną marką w Poznaniu i Wielkopolsce, to Pani naprawdę duży rozgłos zyskała po objęciu funkcji prezesa piłkarskiej Warty. Spodziewała się Pani takiego szumu medialnego? Nie. Nikt się chyba nie spodziewał. Zakładałam wprawdzie, że w sportowym środowisku Wielkopolski będzie to jakieś wydarzenie, ale nie mogłam przewidzieć, że już w dniu, w którym odbyła się pierwsza konferencja prasowa, poinformuje o tym w wieczornych wiadomościach TVN. Zrobiłam wielkie oczy... Szybko zainteresowały się tym media zagraniczne, nie tylko z Europy, ale i z Azji czy Ameryki Południowej. Zaczęły przyjeżdżać zachodnie telewizje, był dziennikarz z brazylijskiego Playboya... Czy coś wyniknęło dla Warty z tego szumu medialnego? W wielu krajach świata ludzie się dowiedzieli nie tylko o istnieniu KS Warta, ale i o samym Poznaniu. To była wielka reklama nie tylko dla naszego klubu, ale i dla miasta. Obejmując funkcję prezesa sekcji piłki nożnej, liczyła Pani na frekwencję rzędu 5 tys. osób na mecz. Przychodziło grubo ponad 15 tys. To efekt sentymentu poznaniaków do Warty czy może efekt szeroko zakrojonych działań marketingowych? Pamiętam pierwszy mecz, na który przyszło ponad 20 tys. osób. To był dla nas wszystkich szok, byłam w siódmym niebie, zwłaszcza że drużyna wygrała po emocjonującej walce. Jest w Poznaniu wiele osób, które mają do Zielonych wielki sentyment. Albo same trenowały jakiś sport, albo mają w rodzinie kogoś, kto był z Wartą związany. Poznaniacy kojarzą pozytywnie Wartę, to klub lubiany w mieście. Wszystkie nasze starania marketingowe, takie jak bezpłatne bilety oraz szeroka akcja informacyjna, uzupełniły ten aspekt emocjonalny. Teraz próbujemy podsycać to zainteresowanie Zielonymi, szkoda byłoby zepsuć pracę, którą wykonaliśmy wiosną. Niestety, organizacja spotkań dla większej liczby kibiców to droga zabawa, ponad 100 tys. zł na mecz. To dlatego na wiosnę 2011 wprowadziłam symboliczną opłatę za bilet, jeśli frekwencja przekraczała 15 tys. osób. Nie da się po prostu otworzyć bram stadionu i wpuścić kompletu, czyli 40 tys. kibiców. Każda trybuna musi mieć swoją ochronę, zabezpieczenie medyczne, ubezpieczenie, catering itd. Piłka nożna jest chyba najbardziej kosztownym sportem, obok sportów motorowych. Klub Biznesu Warta Poznań to gwarancja elitarności i prestiżu dla Ciebie i Twojej Firmy! Możliwość nawiązania cennych kontaktów biznesowych i prezentacji firmy na spotkaniach wewnętrznych! Możliwość oglądania meczy Warty w najbardziej komfortowych warunkach na stadionie z ekskluzywnym cateringiem! Nie da się na futbolu zarobić? Niestety, nie przewiduję tutaj wielkich zysków. Chciałabym doprowadzić do sytuacji, w której nie będzie trzeba do Warty dokładać. Możliwość dotarcia do szerokiej grupy kibiców! Lech Poznań generuje zyski. Jeśli klub, jak Lech, gra w ekstraklasie i występuje w europejskich pucharach jest taka opcja. Klub pierwszoligowy jest deficytowy. Pani chyba nie chce zbyt długo być prezesem klubu z PIERWSZEJ ligi? Wiadomo, że nie. Ale w sporcie niczego nie da się zaplanować. Liga dopiero wystartowała, chcemy awansować do ekstraklasy, jesteśmy wśród faworytów, ale to wszystko tylko dywagacje. To będzie dziwny sezon. Jeszcze jesienią rozegramy mecze z wiosennej, rewanżowej rundy spotkań, wiosna będzie więc krótsza. Cały sierpień nie mogliśmy grać na Stadionie Miejskim ze względu na zawody Red Bull X-Fighters, z kolei jesienią będziemy grać kilka spotkań z rzędu przy Bułgarskiej. Liga skończy się w maju 2012 r. Z punku widzenia sportowego to kiepsko, z marketingowego również. A w ekstraklasie wydatki będą jeszcze większe. Szeroka oferta pakietów promocyjnych! Kontakt: Katarzyna Rzepecka tel kasia.rzepecka@wartapoznansa.pl Ogromna medialność klubu! Grzegorz Wichniarek tel grzegorz.wichniarek@wartapoznansa.pl

6 10 ROZMOWY GŁOSU Wkraczała Pani na nieznany SOBIE grunt. W czym środowisko piłkarskie różni się od biznesowego, co najbardziej Panią zdziwiło bądź zaskoczyło? Zdziwiło mnie, jak nieprzewidywalna jest sportowa część biznesu zwanego piłką nożną. Nawet kupienie do drużyny samych Ronaldo i Messich nie gwarantuje zwycięstw i realizacji planów. W tradycyjnym biznesie można pewne zagadnienia przewidzieć, skalkulować, sporządzić jakieś prognozy sprzedaży itp. Kwestie organizacyjne i marketingowe w zasadzie nie różnią się wiele, myślę, że są to podobne aktywności co w innych przedsiębiorstwach. Choć w futbolu motorem napędowym są zwycięstwa, bez nich wszystkie inne działy marketing, sprzedaż mają się gorzej. Mogę piłkarzom zapewnić najlepsze warunki do pracy, ale na boisku mogę tylko patrzeć na ich pracę. Sama nie zacznę strzelać za nich goli... Ale będą też zyski. Ze sprzedaży praw do transmisji telewizyjnych, z biletów, z transferów... Dziś budżet Warty to 5 mln zł. W ekstraklasie aby zapewnić drużynie spokojne utrzymanie się to będzie musiało być z trzy razy tyle. W tym sezonie, przy atrakcyjnych, niskich cenach karnetów i biletów, jest bardzo wątpliwe, by zwróciły się koszty organizacji meczów. Te ceny na razie muszą być niskie, dopóki na dobre nie przypomnimy Warty kibicom. Za kilka lat, przy dobrym poziomie sportowym, drużyna będzie miała stałą liczbę kibiców i wówczas może będą zyski. Pojawiła się Pani w klubie, kiedy ważyły się losy piłkarskiej Warty, sekcja balansowała na krawędzi bankructwa, drużynie groziło wycofanie z rozgrywek. Przez pierwsze pół roku Family House stało w cieniu. Z czego wynikała taka decyzja i dlaczego teraz SPółKa stała się oficjalnym sponsorem drużyny? Weszłam do klubu w styczniu tego roku jako osoba prywatna. Kiedy objęłam stanowisko prezesa sekcji piłki nożnej, był środek sezonu. Obowiązywały umowy, które poprzedni zarząd podpisał z piłkarzami i sponsorami. Dopiero kiedy udało się wszystko uporządkować i zorganizować według mojego pomysłu, stwierdziłam, że przyszedł czas, by sponsorem strategicznym została moja spółka. Podczas pierwszej konferencji stwierdziła Pani, że Family House nie zostanie sponsorem również dlatego, by nie zamykać innym sponsorom drogi do wspierania klubu. Był jakiś odzew? CAŁY CZAS ZASTANAWIAMY SIĘ, JAK POŁĄCZYĆ JAKOŚĆ Z DOBRĄ CENĄ. I CHYBA NAM SIĘ TO UDAJE Wręcz przeciwnie, wszyscy stwierdzili chyba, że skoro daję na Wartę tyle pieniędzy, to oni nie muszą już pomagać. Cały czas czekamy na tę pomoc, bo choć budżet jest dopięty, to Warta mogłaby jeszcze lepiej funkcjonować, gdyby ktoś nas wsparł. Uważam zresztą, że to świetny czas, by reklamować się w Warcie, bo to klub bardzo w tej chwili medialny. Na szczęście, po tej pierwszej, nie najlepszej reakcji, pojawiło się wiele firm zainteresowanych pomocą. To często małe i średnie firmy, dlatego stworzyliśmy klub biznesu. Ich właściciele to w dużej mierze miłośnicy piłki nożnej, ale są i tacy, którzy traktują to czysto biznesowo, marketingowo. Myślę, że jest to inicjatywa, która trafi na podatny grunt i będzie się dobrze rozwijać. Głośno deklaruje Pani walkę o powrót do ekstraklasy, który uświetni stulecie KS Warta. Co będzie, jeśli piłkarze nie staną na wysokości zadania? Będziemy walczyć o to w kolejnym sezonie. Awans powinien być, ale jeśli skończymy rozgrywki na trzecim miejscu, to też tragedii nie będzie. Jeszcze w ubiegłym roku Warta broniła się przed spadkiem, drużynie groziło wycofanie się z rozgrywek. To co się wydarzyło wiosną pod względem sportowym, marketingowym, kibicowskim z tego trzeba się cieszyć. Miała Pani w życiu etap, w którym poświęciła się karierze modelki, potem przyszedł czas intensywnej pracy w Family House, teraz szefuje Pani klubowi sportowemu. Czy planuje Pani kolejne rodzaje swojej aktywności zawodowej? Lubię nowe wyzwania, stagnacja to najgorsze, co może się zdarzyć. Nie chciałabym utkwić w jednym schemacie do końca życia, trochę się nawet tego boję. Konkretnego pomysłu, co to miałoby być jeszcze nie mam. Za to wiem, na czym jeszcze można zarobić pieniądze. Zdradzi Pani? Nie (śmiech). To rentowne pomysły. Tyle, że na razie nie mam już na nie czasu. Jest Pani osobą bardzo aktywną. Jak daje sobie Pani radę z pogodzeniem obowiązków zawodowych i rodzinnych? Rodzina jest dla mnie bardzo ważna mam troje dzieci, a myślimy jeszcze z mężem o czwartym. Rodzina to zresztą jeden z moich pomysłów na Wartę: niech to będzie klub poznański, z tradycjami, ale przede wszystkim rodzinny. Nie ma sensu powielać modelu, który sprawdza się w innych klubach. My chcemy być rodzinni i jak to niektórzy określają piknikowi. Widziałam już na trybunach ludzi z małymi dziećmi, nawet z niemowlakami, które bezpiecznie sobie spały. To piękna sprawa. Jeśli chodzi o własne dzieci, to zawsze bardzo dobrze znosiłam ciążę, mogłam długo pracować. Teraz bez niani i babci, która bardzo kocha wnuki, nie dałabym rady, zwłaszcza przy trójce dzieci. Do południa jestem w domu, potem jadę do biura. Po południu znajduję jeszcze godzinkę na ćwiczenia na siłowni i wracam do domu. Dla rodziny mam więc poranki, przedpołudnia, wieczory i weekendy. Dzieci są przyzwyczajone, ja też, chociaż zawsze jest walka z czasem.

7 12 ORGANIZACJE BIZNESOWE debata Maria Chaber Chaber i Chaber Biuro Doradztwa Gospodarczego ORGANIZACJE BIZNESOWE 13 debata PRZEDSTAWICIEL OUTSOURCING 22% Dwucyfrowy wzrost obrotów Dla większości firm outsourcing to przede wszystkim podniesienie jakości świadczonych usług. Obniżenie kosztów jest jedynie pewną wartością dodaną. Wartość samego outsourcingu w Polsce systematycznie rośnie. Rynek firm działających w Polsce to prawie 4 mld zł rocznego obrotu. A to jeszcze nie wszystko. Obroty generowane przez firmy zajmujące się outsourcingiem poszczególnych obszarów. 24% 24% finanse i księgowość IT HR pozostałe 30% Źródło: Instytut Outsourcingu i MillwardBrown SMG/KRC Coraz więcej firm wychodzi z założenia, że nie trzeba się zajmować obsługą księgową, kadrową czy IT, skoro inni mogą to zrobić szybciej, lepiej i taniej. Jak wynika z badań dla CWS Boco, już około 93% średnich i dużych firm w Polsce korzysta z outsourcingu, a niemal co czwarte przedsiębiorstwo, które jeszcze nie skorzystało z usług dostawcy zewnętrznego, deklaruje podjęcie takiej współpracy w najbliższym czasie. Analitycy zwracają uwagę, że do tej pory w największym stopniu oddawane na zewnątrz były proste działania, jak szkolenia, usługi transportowe czy utrzymanie czystości w firmach. Bardziej zaawansowane procesy polskie firmy wciąż wolą mieć pod kontrolą swoich działów w siedzibie. Wartość outsourcingu w Polsce na 4 mld zł wycenił w tym roku Instytut Outsourcingu i MillwardBrown SMG/ KRC na podstawie badań rodzimych firm działających na rynku wewnętrznym. O tym, jak bardzo perspektywiczna jest to branża, świadczy wskaźnik rozwoju, w większości dwucyfrowy, w niektórych sektorach (finanse, windykacja, sprzedaż) sięgający 25% rocznie. A nasz rynek jest jeszcze w małym stopniu nasycony. Dla przykładu z outsourcingu płac korzysta w Polsce ok. 15% firm, podczas gdy w innych krajach europejskich ok. 50%. Na Zachodzie oddawanie działań na zewnątrz jest dużo popularniejsze w instytucjach publicznych i spółkach skarbu państwa. Zdaniem analityków przyszłość outsourcingu będzie polegała na przejmowaniu coraz bardziej zaawansowanych procesów, niebędących głównymi obszarami zainteresowań przedsiębiorstw. Powinna utrzymać się tendencja do przechodzenia w stronę usług opartych na wiedzy i wymagających specjalistów o coraz wyższych kwalifikacjach. Jeśli umocnimy nasze kompetencje w tym obszarze, mamy szansę stać się głównym europejskim ośrodkiem obsługi strategicznych, międzynarodowych projektów. I nie tylko dlatego, że państwa europejskie poszukują dostawcy tańszych rozwiązań. Wartość usług outsourcingowych świadczonych przez mieszczące się w Polsce oddziały zagranicznych koncernów rośnie, nawet na przekór światowemu kryzysowi. Według badań amerykańskiej firmy TPI rynek outsourcingu IT w USA zmalał w tym roku aż o 18% głównie z powodu słabego popytu i spadku liczby dużych kontraktów. A w Polsce? W 2010 roku powstały nowe centra, m.in. Nordei, Ikei, Amwaya czy Ernst&Young, rozwinęły działalność już istniejące IBM, HP czy Capgemini. Ile jest warta praca polskich pracowników w outsourcingu eksportowym? Według danych zawartych w raporcie ABSL Sektor nowoczesnych usług biznesowych (2011), zestawiającym działalność centrów usług z kapitałem zagranicznym działających w Polsce, wartość tego rynku szacowana jest na ponad 3 miliardy dolarów, czyli trzykrotnie więcej niż usług zewnętrznych świadczonych na potrzeby rynku polskiego. Prognozuje się, że tylko do końca tego roku zatrudnienie w firmach sprzedających usługi za granicę wzrośnie o mniej więcej 10%. Jak postrzegają outsourcing wielkopolscy przedsiębiorcy? Co ich zdaniem najbardziej przekonuje do oddania części procesów firmom zewnętrznym? Czy oszczędności są najważniejszą korzyścią? O wypowiedź w debacie Głosu Biznesu poprosiliśmy przedstawicieli firm zarówno korzystających z outsourcingu, jak i świadczących takie usługi. Mamy nadzieję, że cykl opinii będzie dla Państwa inspiracją do przemyśleń i działań prowadzących do optymalizacji prowadzonego biznesu. Wydaje się, że zakup usług od firmy wyspecjalizowanej w danej dziedzinie powinien zawsze przynosić znaczące oszczędności. W praktyce nie jest to takie oczywiste. Wyobraźmy sobie przekazanie firmie zewnętrznej działu, np. obróbki plastycznej metali. Praca w tym dziale wymaga doświadczonych pracowników, znających specyfikę produkcji. Nie wydaje się możliwe zastąpienie całego zespołu czy też znaczącej jego części przez pracowników firmy zewnętrznej w terminie na tyle krótkim, że zmiana nie zakłóci bieżącej działalności. W praktyce firmy outsourcingowe często przejmują pracowników na warunkach, które mieli u dotychczasowego pracodawcy. Przez lata bardzo popularną formą outsourcingu było przekazywanie całych działów, w tym produkcyjnych, zakładom pracy chronionej. W zamian firma otrzymywała ulgi we wpłatach na PFRON, które kompensowały z naddatkiem koszty współpracy z zewnętrznym partnerem. Po zmianach w ustawie o zatrudnieniu i rehabilitacji osób niepełnosprawnych korzyści te nie są już takie oczywiste w przypadku przekazywania na zewnątrz własnych pracowników. Oczywiście poza parametrem opłacalności o podjęciu decyzji o przekazaniu pracowników firmie zewnętrznej decydują też inne czynniki, w tym strategia rozwoju. Dla przykładu firmy, które przekroczyły poziom średniego przedsiębiorstwa, a chciałyby ubiegać się o dotacje niedostępne dla dużych podmiotów, decydują się na poniesienie wyższych kosztów współpracy z firmą zewnętrzną w zamian za możliwość pozyskania dofinansowania. Niestety czasem wyprowadzanie pracowników do firm zewnętrznych stosowane jest przez przedsiębiorstwa w trudnej sytuacji finansowej, dla których zaległe zobowiązania wobec firmy outsourcingowej nie są już tak niebezpieczne jak zobowiązania z tytułu wynagrodzeń. Wyższa rentowność na jednego zatrudnionego ładnie wygląda w sprawozdaniach, zwłaszcza w dużych korporacjach, i to też często decyduje o podjęciu przez zarząd decyzji o korzystaniu z usług outsourcingu, nawet przy rezygnacji z części zysku z działalności. Przykładów tego typu można by z pewnością podać jeszcze wiele. Inaczej niż w poprzednim przykładzie wygląda rentowność korzystania z outsourcingu, w wyniku Czy zawsze się opłaca? W postępującej globalnej specjalizacji outsourcing będzie odgrywał coraz większą rolę w działalności gospodarczej. Naturalne stało się np. wysyłanie przesyłek za pomocą firm kurierskich czy poczty, rejestrowanie samochodu przy pomocy pośrednika, zlecanie księgowości do biura rachunkowego itd. którego nie zatrudniamy własnych pracowników bądź też podejmujemy decyzję o zwolnieniu osób już zatrudnionych. W przypadku rezygnacji z zatrudniania własnych pracowników możemy wygenerować znaczące oszczędności wynikające z: braku kosztów naboru pracowników, braku kosztów wyszkolenia własnych pracowników, braku kosztów ewentualnego zwalniania w przyszłości własnych pracowników (mowa tu o sytuacji, kiedy wybieramy pomiędzy zatrudnianiem nowych pracowników a zleceniem outsourcingu), braku kosztów organizacji stanowiska pracy, często bardzo znaczących, ograniczenia kosztów administracji (np. obsługi kadrowej), przeniesienia odpowiedzialności materialnej za poniesione szkody na firmy zewnętrzne (oczywiście odpowiednio ubezpieczone), uzyskania wysokospecjalistycznych usług po cenie niższej niż wypracowane własnymi siłami, możliwości szybkiego zakończenia współpracy w przypadku zmiany profilu działalności, czy też likwidacji firmy, ograniczenia niekorzystnych, nieformalnych relacji pomiędzy pracownikami (np. zlecenie ochrony mienia odpowiednim agencjom często eliminuje kradzieże wewnątrz zakładu), możliwości skupienia uwagi zarządu na rzeczach naprawdę istotnych dla sukcesu przedsiębiorstwa W obu przypadkach należy też sobie odpowiedzieć na pytanie, czy tańsze w stosunku do naszych kosztów usługi, a tak się często zdarza, będą świadczone na odpowiednim poziomie, czy firma zewnętrzna zagwarantuje ciągłość świadczeń, czy i jak zabezpieczy nam bezpieczeństwo uzyskanych informacji, czy będzie w stanie pokryć wyrządzone szkody oraz, jeżeli nie będziemy zadowoleni ze współpracy, jaką mamy możliwość szybkiego pozyskania innego usługodawcy, ewentualnie jakie będą koszty i czas niezbędny do zatrudnienia własnych pracowników.

8 14 ORGANIZACJE BIZNESOWE debata Wojciech Sztuba TPA Horwath Poland Małgorzata Gierwazik AIMEDIA ORGANIZACJE BIZNESOWE 15 debata PRZEDSTAWICIEL PRZEDSTAWICIEL OUTSOURCING TPA Horwath jest firmą doradczą, która obok usług typowo konsultingowych dostarcza klasyczne i specjalistyczne rozwiązania outsourcingowe w obszarze zewnętrznego prowadzenia ksiąg, administracji płacowo-kadrowej, usług przedstawiciela podatkowego dla przedsiębiorstw spoza UE czy rozliczeń podatkowych (VAT, CIT) dla Strategiczne zalety outsourcingu Staramy się promować szersze znaczenie outsourcingu w procesie zarządzania firmą. Przejawia się on w gotowości do przejmowania odpowiedzialności i koordynacji procesów strategicznych np. doradztwa transakcyjnego czy zarządzania ryzykiem. przedsiębiorstw z UE niezobowiązanych do prowadzenia ksiąg w Polsce. Oferujemy te usługi nie tylko w rodzimej jurysdykcji podatkowej. Dostarczamy kompleksowe produkty outsourcingowe dla całych struktur kapitałowych rozlokowanych w kilku lub kilkunastu państwach. Sukces outsourcingu jako konceptu biznesowego polega na tym, że w pewnych warunkach jest rozwiązaniem w wielu aspektach silnie konkurencyjnym w stosunku do realizacji wybranych funkcji przez przedsiębiorstwa we własnym zakresie. Na przykład firma zatrudniająca 500 pracowników może ogół obowiązków pracodawcy związanych z rozliczaniem wynagrodzeń realizować poprzez tworzenie etatów księgowych, ale w tym przedziale outsourcing na ogół jest tańszy, a co więcej oferuje kilka ważnych korzyści: eliminuje ryzyko absencji specjalisty, minimalizuje ryzyko podatkowe firmy (zarządu) i umożliwia utajnienie wrażliwych danych. Jeśli firma rozwinie się i zwiększy zatrudnienie do 1000 lub więcej osób, wówczas koszt klasycznego outsourcingu może okazać się wyższy niż insourcing, czyli przejęcie realizacji tych funkcji we własnym zakresie. W Polsce outsourcing dominuje w obszarze IT, co zresztą jest zgodne z trendem światowym. Słabiej natomiast rozwinięty jest outsourcing podatkowo-księgowy. Polski system podatkowy na razie nie sprzyja outsourcingowi, ponieważ przedsiębiorca jest zobligowany co miesiąc ustalać zaliczkę na podatek dochodowy, co nawet dla małych firm oznacza spory nakład administracyjny. W takich warunkach przedsiębiorcy najczęściej decydują się na stałe zatrudnienie personelu księgowego. Ten model jest ewenementem na tle standardów europejskich i światowych, wobec czego prawdopodobnie prędzej czy później zostanie zmieniony. Wówczas do doradców spłynie spora część obowiązków dziś wykonywanych przez firmy we własnym zakresie. Drugi ważny impuls dla rozwoju outsourcingu podatkowego wiąże się z wzrostem polskiej gospodarki, któremu coraz szerzej towarzyszy wzrost eksportu kapitału. Obecnie doradzamy najczęściej firmom krajowym lub spółkom z udziałem zagranicznym, co do których strategiczne decyzje dotyczące rozwoju zapadają poza Polską. To będzie się zmieniać. Ekspansja rodzimego kapitału za granicę stworzy polskim firmom doradczym rosnące możliwości oferowania produktów outsourcingowych o zasięgu międzynarodowym. Outsourcing to potencjał i jako taki może zostać lepiej lub gorzej wykorzystany. Po pierwsze to się musi opłacać. Jeśli dobrze zorganizowane przedsiębiorstwo prowadzi działalność podstawową np. przy 20% marży, to inwestycja we własny dział podatkowo-księgowy powinna być o co najmniej 20% tańsza niż outsourcing, żebyśmy mogli uznać ją za opłacalną. Tymczasem wyspecjalizowana firma outsourcingowa zrealizuje wymaganą funkcję na ogół taniej niż klient we własnym zakresie. Zatem już tylko z perspektywy finansowej można często mówić o podwójnej korzyści. To jednak nie koniec. Oferta outsourcingowa może dalej zyskiwać na atrakcyjności, jeśli dostarcza istotne z punktu widzenia klienta funkcjonalności, np. minimalizuje ryzyko, zapewnia poufność danych, usprawnia dostęp do informacji zarządczych. W potocznym ujęciu najważniejszą zaletą outsourcingu jest to, że zdejmuje z barków klienta całą masę zadań operacyjnych, które odciągają go od myślenia strategicznego. Dlatego outsourcing ma solidną rację bytu i sądzę, że w przyszłości będzie zyskiwał uznanie coraz większej liczby przedsiębiorstw, tym bardziej że dostawcy usług outsourcingowych są coraz bardziej profesjonalni i konkurencyjni. Zdecydowaliśmy się na przekazanie części działalności z głównego obszaru dostawcy zewnętrznemu. Chodziło nam bowiem, o zwiększenie korzyści skali i możliwości wykonawczych. Ponieważ część działań szkoleniowych opiera się na indywidualnych coachingach dla wyższego szczebla menedżerskiego a praktyka pokazała, że zachęceni efektami menedżerowie sugerowali także chęć szkolenia własnych zespołów bardziej opłacalne okazało się zlecenie tych działań podmiotowi zewnętrznemu niż samodzielne budowanie kompetencji niezbędnych do prowadzenia specjalistycznych szkoleń grupowych. Nie bez znaczenia okazało się tu oczywiście spojrzenie nie tylko z perspektywy czasu (napotkaliśmy problemy z pozyskaniem nowych pracowników), ale także przez pryzmat kosztów. Ze względu na cykliczność zleceń ważnym elementem jest to, by koszty stałe stały się zmiennymi by zmniejszyć ryzyko związane z wahaniami koniunktury. Zależało nam także na tym, by dostawca usług nie tylko przejął od nas tę sferę działalności, ale także by ją rozwinął. I ten efekt został osiągnięty. Warto tu jednak podkreślić, że proces wyboru firmy zewnętrznej był zaplanowany i złożony. Składał się z kilku etapów. Szukaliśmy bowiem podmiotu dysponującego specjalistami posiadającymi wymagane certyfikaty, zapewniającego elastyczny czas reakcji i wysoki poziom świadczonych usług. Oczywiście jako że obszar przekazany do outsourcingu jest bezpośrednio związany z core businessem mieliśmy tu pewne obawy. Jednak dobrze sformułowana, długoterminowa umowa pozwoliła uniknąć pułapek (np. nieuczciwej konkurencji). Dała też możliwość wpływania na metody pracy naszego partnera (w zakresie umowy). Nie bez znaczenia jest jednak konieczność stałej Korzyści z oddania pewnych obszarów do outsourcingu są nie tylko finansowe. Obserwujemy większą elastyczność działalności. Większa elastyczność O tym, które funkcje w przedsiębiorstwie można oprzeć na outsourcingu, decyduje wiele czynników. Może to być m.in. profil działalności (produkcja, handel, usługi, pośrednictwo), etap, na którym firma aktualnie się znajduje, własne zasoby ludzkie i materiałowe czy kwestie finansowe. kontroli i możliwość modyfikowania (uelastyczniania) warunków umowy. Za realizację kontraktu z przedsiębiorstwem outsourcingowym odpowiedzialny jest nasz menedżer. Działania usługobiorcy bowiem - wpływają bezpośrednio na wizerunek naszej firmy. Aby uniknąć możliwości wystąpienia uchybień (np. związanych z metodyką lub atrakcyjnością szkoleń) w trakcie trwania kontraktu, zabezpieczyliśmy się umową z drugim podmiotem. Wprawdzie tego rodzaju polisa ubezpieczeniowa podwyższa koszt outsourcingu, jednak gwarantuje ciągłość świadczonych usług i zapewnia nam w miarę spokojny sen. Doświadczenie z pierwszym przekazanym do outsourcingu obszarem pozwoliło podjąć decyzję o kolejnych działaniach w tym zakresie. Tak więc w drugim etapie wydzieliliśmy kolejne dwie funkcje niezwiązane bezpośrednio z podstawową działalnością firmy niejako pomocnicze czyli usługi prawne i księgowe. Napotkaliśmy tu jednak problemy nie tyle ze znalezieniem firmy o ugruntowanej pozycji na rynku i zapewniającej wysoki poziom świadczonych usług, ile na tzw. kwestie ludzkie. Restrukturyzacja jest bowiem tego rodzaju procesem, który nakazuje zwrócić uwagę na sprawy związane z odpowiedzialnością społeczną. Zależało nam na znalezieniu optymalnego rozwiązania, stąd też podjęliśmy próby znalezienia pracy dla osób odchodzących. Niektórzy nasi pracownicy podjęli pracę w firmie, której przekazaliśmy dany obszar. Korzyści z oddania pewnych obszarów do outsourcingu są nie tylko finansowe. Obserwujemy większą elastyczność działalności, skrócił się także czas podejmowania decyzji i jej wdrożenia. O ile jednak funkcje pomocnicze realizowane na zewnątrz firmy zwiększają dynamikę działań, o tyle w części obszaru głównego (szkolenia grupowe) obok kontroli konieczne jest również stałe, codzienne monitorowanie wewnętrznych zawirowań u partnera (m.in. w zakresie rotacji pracowników). Z pewnością nie zdecydowalibyśmy się na przekazanie do outsourcingu tzw. trzonu działań naszej firmy, czyli usług coachingowych, doradczych i projektowych.

9 16 ORGANIZACJE BIZNESOWE debata Dariusz Bońkowski prezes zarządu Bońkowscy sp. z o.o. Aniela Ptak Wisag Polska ORGANIZACJE BIZNESOWE 17 debata PRZEDSTAWICIEL PRZEDSTAWICIEL OUTSOURCING Odkąd sięgam pamięcią, w prowadzonych przez nas firmach wiele zagadnień delegujemy do firm zewnętrznych, nawet jeśli kiedyś nie było to nazwane (jak dziś) outsourcingiem. Obsługa prawna, szkolenia i nadzór BHP czy usługi informatyczne realizujemy poza firmą. Wynika to z prostego rachunku ekonomicznego: zakres zadań, które miałby Outsourcing kontrolowany Delegowanie istotnych obszarów działalności firmy na zewnątrz nie jest fanaberią ani kwestią mody. To konieczność, która ma swoje odzwierciedlenie w rachunku ekonomicznym. do wykonania w naszej firmie wysokiej klasy fachowiec ze specjalistycznej dziedziny, jest zbyt niski, by warto było go utrzymywać na pełnym etacie. Poza czystym wynagrodzeniem takiej osoby nie musimy również inwestować w jego wiedzę: w specjalistyczne kursy i szkolenia oraz w dostęp do najnowszych programów komputerowych czy technologii. Dziś nawet takim drobiazgiem, jak obsługa ksero, zajmuje się zewnętrzna firma. Koszt urządzenia nie jest wprawdzie wysoki, ale nie musimy zajmować się serwisowaniem maszyny, kupnem papieru czy tonera. Potwierdzeniem tej reguły jest wyjątek, który przytrafił nam się w nowo otwartym salonie BMW w Szczecinie. Ze względu na specyfikę niemieckiej marki i jej zaawansowanie technologiczne zatrudniliśmy tam informatyka. Może to świadczyć o tym, że outsourcing wymaga elastyczności. W naszych działaniach dotyczących outsourcingu przyjęliśmy zasadę o nieprzekazywaniu całości zadań do zewnętrznej firmy. Nie jest to efekt braku zaufania do kooperanta, ale czysty pragmatyzm. Bardzo popularne jest dziś zlecanie obsługi księgowej wyspecjalizowanym firmom. My realizujemy tam wszelkie działania związane z wypełnianiem obowiązków wobec organów podatkowych. Zlecając na zewnątrz stanowisko głównego księgowego, mamy pewność, że jego wiedza i kompetencje gwarantują wypełnienie obowiązków podatkowych, że trzyma on rękę na pulsie w zakresie znajomości i stosowania prawa podatkowego. W przedsiębiorstwach takich jak nasze istnieje jednak potrzeba utrzymywania służb księgowych choćby w niewielkim zakresie. Związane jest to z realizowaniem takich zadań, jak obsługa leasingowa naszych klientów, kolejne inwestycje czy sprawozdawczość w zakresie importu nowych samochodów. Nie tylko korzystamy z usług firm zewnętrznych, ale sami również je świadczymy. Jako firma GlobalCFM realizujemy dwie przestrzenie outsourcingu: krótkoterminowe wypożyczanie samochodów oraz wynajem długoterminowy, a więc coś, co potocznie zwane bywa zarządzaniem flotą pojazdów. Zarządzanie flotą na szerszą skalę to zjawisko stosunkowo nowe w naszej gospodarce. Jeszcze 10 lat temu bardzo trudno było przekonać przedsiębiorców, że do skutecznego prowadzenia biznesu wcale nie trzeba posiadać pojazdów na własność. Dopiero niedawno doszliśmy do etapu, w którym ten aspekt posiadanie przestał mieć istotne znaczenie. Dziś decyduje ekonomia, a liczby są nieubłagane. Jednym z najważniejszych zagadnień w prowadzeniu biznesu jest planowanie. Outsourcing, w omawianym przypadku wynajem samochodów, daje możliwość przewidzenia kosztów i gwarantuje utrzymanie ich wysokości. Jesteśmy w stanie określić, co i kiedy trzeba zrobić z samochodami, mamy nadzór nad kosztami i widzimy te koszty, które dopiero mogą się pojawić. Zdejmujemy z głowy klienta sprawy związane nie tylko z kupnem, leasingowaniem i ubezpieczeniem aut, ale i z ich serwisowaniem. Przy flocie na poziomie kilkuset pojazdów są to zyski bardzo znaczące, koszty serwisu takiej liczby pojazdów są właściwie nie do wynegocjowania przez indywidualnego klienta. Innym źródłem oszczędności jest kontrola kosztów. Jeśli firma zatrudnia przedstawicieli handlowych, to po określeniu szacunkowego kilometrażu jesteśmy w stanie określić koszty związane np. z wymianą oleju, zużyciem klocków hamulcowych, płynów do chłodnicy i do spryskiwacza. W dużych firmach rzadko kiedy zatrudnia się osobę, w zakres kompetencji której wchodzi wyłącznie obsługa floty. To zwykle tylko część obowiązków, dlatego takiej osobie trudno jest w zalewie faktur związanych z pojazdami firmy wyłowić zbędne wydatki, np. kupno nowych, ekstrawaganckich kołpaków czy zastanawiająco wysokie zużycie oleju. Tymczasem takie sytuacje zdarzają się często. Profesjonalna firma flotowa potrafi wyłowić podobne przypadki i refakturując tego typu wydatki, sygnalizuje źródło niepotrzebnych kosztów dla firmy. Sądząc po liczbie podmiotów, które decydują się na przekazanie zarządzania flotą w ręce wyspecjalizowanych firm, outsourcing usług transportowych jest zjawiskiem dynamicznie rozwijającym się i wiele wskazuje na to, że proces ten będzie trwał w kolejnych latach. Zalet takiego rozwiązania jest bowiem zdecydowanie więcej niż wad. Wśród tych ostatnich warto zwrócić uwagę na jedną: przy dużej liczbie samochodów uzależnienie się od usług jednej tylko firmy może okazać się niebezpieczne. Wielkie firmy, które wynajmują ponad 1000 pojazdów, realizują usługi flotowe w dwóch (lub więcej) centrach wynajmu. Ale to temat na zupełnie inną opowieść... Przed podjęciem decyzji o skorzystaniu z usług outsourcingowych warto przyjrzeć się długoterminowej analizie ekonomicznej oraz rozważnie ocenić korzyści i ryzyko wynikające z konkretnego przedsięwzięcia. Możliwość redukcji kosztów jest najczęściej wymienianym powodem wyodrębnienia wcześniej określonego zakresu czynności z działalności organizacji. Potencjalne założenie dotyczące obniżenia kosztów bieżących nie zawsze jednak odzwierciedla rzeczywistość. Może się okazać, że projekt outsourcingowy wiąże się z ich wzrostem. Niewykorzystanie potencjału w dziedzinie outsourcingu, brak kontroli outsourcera oraz planowania kosztów charakteryzujących specyfikę funkcjonowania tego modelu biznesowego są przykładem aspektów warunkujących skuteczność i korzyści finansowe. Niewystarczające obniżenie kosztów stałych stanowi nieodłączne ryzyko w procesie outsourcingu. W tym kontekście warto wskazać, że częstym zjawiskiem jest nieumiejętne zarządzanie zasobami ludzkimi. Niekompletna analiza finansowa i błędna ocena wcześniejszych kosztów własnych w ramach własnej działalności jest powodem, którego usługa outsourcingu może w efekcie okazać się wariantem mniej korzystnym. Dlatego przed podjęciem decyzji dotyczącej outsourcingu przedsiębiorca powinien przeprowadzić skrupulatną analizę wszystkich procesów biznesowych i rzetelnie określić zasady zarządzania własną organizacją. W kategorii oceny funkcjonowania procesów w przedsiębiorstwie bezwzględnym kryterium jest efektywność działań operacyjnych. Delegowanie kompetencji podmiotom zewnętrznym musi bazować na skutecznej realizacji usługi i dobrze dobranym zakresie outsourcingu. Podstawowym kryterium Make or buy Wszelkie zaniedbania, błędna interpretacja i brak ustaleń związanych z odpowiedzialnością oraz sposobem przekazywania informacji mogą spowodować trudności w egzekwowania wykonaniu warunków umowy, co w konsekwencji oznacza dodatkowe i nieprzewidziane koszta. Korzystanie z outsourcingu to wybór między tworzeniem danego działu i wpływem na jego pracę a kupowaniem gotowej usługi. Jego skuteczność ocenia się nie tylko przez pryzmat kosztów, ale też dopasowania modelu zarządzania firmą i efektywności procesów decyzyjno-kontrolnych. przy decyzji o wydzieleniu działalności jest zasada, że zamierzony model nie może spowodować osłabienia lub utraty kontroli kluczowych procesów organizacji. Przed nawiązaniem współpracy z firmą outsourcingową warto się przyjrzeć jej strukturze organizacyjnej i kosztowej oraz zwrócić uwagę na strategię określającą zapewnienie i doskonalenie jakości oraz kompetencje w zakresie, który będzie objęty outsourcingiem. Poznanie kryteriów, dzięki którym podmiot zewnętrzny może zaproponować korzystniejsze warunki świadczenia usługi, uświadomi jednostce decyzyjnej, czy wdrożenie outsourcingu przyniesie zamierzony i pozytywny skutek. Ryzyko wyboru niewłaściwego partnera zewnętrznego stanowi potencjalne zagrożenie dla rentowności rozwiązań outsourcingowych. Podstawą sukcesu projektu outsourcingowego jest właściwa regulacja kwestii prawnych i umownych. Wszelkie zaniedbania, błędna interpretacja i brak ustaleń związanych z odpowiedzialnością oraz sposobem przekazywania informacji mogą spowodować trudności w egzekwowaniu wykonania warunków umowy, co w konsekwencji oznacza dodatkowe i nieprzewidziane koszta. Kompleksowość outsourcingu i indywidualna kwestia implementacji procesu w warunkach globalnego biznesu pod presją wykonania usługi taniej i lepiej wymaga prześwietlenia i selekcji informacji w każdym aspekcie funkcjonowania działalności dla danej organizacji. Dylemat make or buy pozostaje więc decyzją trudną, jednak stanowi nieodzowny element zarządzania przedsiębiorstwem.

10 18 FIRMA FIRMA 19 Sukces O tworzeniu firmy, która skutecznie konkuruje z największymi firmami na świecie na trudnym rynku opakowań i tektury, o ryzyku, które się opłaciło, dobrze i proekologicznych innowacjach mówi Pani LUCJANA KUŹNICKA-TYLENDA, Prezes TFP sp. z o.o. opakowany ZDJĘCIA Sollus Media / Pani Prezes, jak wyglądał rozwój firmy w Ciągu 20 lat? Początek firmy TFP (grudzień 1987 roku)to zakup ziemi w Dziećmierowie k. Kórnika. Po wykonaniu niezbędnej modernizacji uruchomiono w niej produkcję kształtek styromurowych. Jednak mąż (to on założył i prowadził firmę) poszukiwał biznesu z przyszłością. Na rynku brakowało wielu rzeczy, ale najbardziej widoczny był brak papieru pakowego, tektury, opakowań. W byłej NRD jesienią 1991 roku kupił przeznaczoną do likwidacji tekturnicę i wspólnie z kilkoma pracownikami rozebrali ją filmując i znakując każdą część, przewieźli do Dziećmierowa, zmontowali i uruchomili produkcję tektury w maju 1992 roku. Było to, nawet jak na tamte czasy, przedsięwzięcie karko- Pracują Państwo dla największych firm na rynku. Co decydowało o wyborze TFP jako partnera? Do naszych klientów należą m.in. Swedwood Polska, Kompania Piwowarska, Unilever, Nestlé, Panasonic, Duni, Blum, Good Food S.A. czy Reckitt Benckiser Production Poland. O współpracy decydował zawsze cały szereg czynników, dzięki którym wyróżniamy się na rynku zaangażowany zespół fachowców z branży, nowoczesny park maszynowy oraz krótki okres decyzyjny od idei do wdrożenia. Jesteśmy solidną firmą z tradycją, nasze plany inwestycyjne uwzględniają aktualne trendy rynkowe. Jesteśmy elastyczni, dostosowujemy naszą produkłomne, nikt nie wróżył nam sukcesu, ale, jak czas pokazał biznes rzeczywiście był przyszłościowy. Pod koniec 1992 roku, po wypadku samochodowym męża, musieliśmy zdecydować, czy rozwiązujemy firmę i zamykamy zakład, czy kontynuujemy działalność. Trwały nieustanne rozmowy z pracownikami, którzy montowali tę linię i argumentowali, że to będzie dla nich i dla ich rodzin miejsce pracy w regionie pozbawionym przemysłu i że musimy zrobić wszystko, aby firma wyszła na prostą. Wbrew logice, 1 stycznia 1993 roku, zdecydowałam się objąć prezesurę spółki. Brakowało nam fachowców papierników, finansów na zakup papieru, kleju do produkcji itd. W podjęciu decyzji o dalszym kierunku rozwoju pomogła nam propozycja przedstawiciela włoskiej firmy Fosber, który zaoferował nam skorzystanie z preferencyjnego kredytu banku włoskiego na zakup maszyn. W tamtym czasie była to kwota przekraczająca moje i wspólników wyobrażenia. Wspólnicy się wycofali. Ja zaryzykowałam. Był to krok przełomowy w naszej działalności. Wtedy obiecałam sobie, że nasz zakład oraz tektura i opakowania muszą w przyszłości dorównać jakością fabrykom na Zachodzie. Od tamtej chwili krok po kroku do dziś, rok w rok inwestujemy zarobione pieniądze w infrastrukturę zakładów, nowe linie technologiczne, podnoszenie jakości produktów, podnoszenie kwalifikacji pracowników. Wyposażamy zakłady w maszyny najnowszej generacji, uzyskując najwyższej jakości produkt. Czy rynek tektury, opakowań jest trudny? Branżę tektury falistej i opakowań poznawaliśmy od podstaw, uczestnicząc w targach branżowych, szkoleniach, wizytując zakłady na Zachodzie. W ciągu kilku ostatnich lat branża tektury falistej i opakowań przeszła wręcz rewolucyjne zmiany. Widzimy to na co dzień, odwiedzając i robiąc zakupy zarówno w supermarketach jak i małych sklepikach. Często, jeżeli nie zawsze, o wyborze towaru z półki sklepowej decyduje jego opakowanie, zachwycające kolorystyką, kształtem oraz finezją wykonania. Nasza konkurencja, w przewadze firmy z międzynarodowym kapitałem, stanowi dla nas bodziec do ciągłego rozwoju oraz doskonalenia oferty rynkowej. Pracujemy na trudnym rynku. Producenci papieru dyktują ceny, zmieniając je często kilkakrotnie w ciągu roku. Dochodzi zmienny kurs euro (zakup papieru do produkcji), podwyżki energii, paliwa. Przełożenie tych podwyżek na wyrób gotowy to minimum 3 miesiące, a często przy podpisanych kontraktach z gwarantowaną ceną na rok niemożliwe. Odzyskanie straconego klienta jest nierealne. Dlatego uświadamiamy naszych pracowników, jak ważne jest ich podejście do wykonywanych czynności na każdym stanowisku. TFP dzisiaj to jedna z najdynamiczniej rozwijających się firm z branży. Jesteśmy przykładem polskiej firmy, która dzięki konsekwentnie realizowanej polityce projakościowej (potwierdzonej certyfikatami ISO 9001:2000 oraz ISO 14001:2004 nadanymi przez Lloyd s Register Quality Assurance) osiągnęła sukces rynkowy. Najważniejsze priorytety i cele to stały rozwój firmy i jej pracowników, zachowanie wysokiej jakości produktów i dbałość o środowisko naturalne. Sukces firmy tworzy w trzech zakładach produkcyjnych (wliczając siostrzaną firmę TFP- Grafika) 650-osobowy zespół pracowników, w którego wiedzę i umiejętności, przekonanie o perfekcyjnej jakości produktu oraz serwisu związanego z obsługą klienta staramy się inwestować, postrzegając w tym wspólną przyszłość. Ostatnie 4 lata były dla firmy przełomowe, kupiliśmy nową tekturnicę BHS 2,8 dla zakładu w Dziećmierowie, rozpoczęliśmy produkcję w drugim zakładzie w Babimoście. Mimo TFP jest liderem na rynku wysokoprzetworzonych opakowań z tektury falistej z nadrukiem fleksograficznym High graphic Masterflex, rok temu kupiliśmy nowoczesną wielkoformatową drukarkę offsetową KBA Rapida 162 a. Drukarka została zakupiona pod produkcję dla siostrzanej firmy TFP-Grafika, zlokalizowanej w Śremie, zajmującej się produkcją wysoko przetworzonych opakowań z nadrukiem offsetowym. Drukarka ta przystosowana jest do bezpośredniego zadruku na produkowanej w TFP tekturze falistej fali E (mikrofali). Rozwiązanie to jest całkowicie innowacyjne na rynku polskim i stosujemy je jako jedni z pierwszych w Europie. W 2008 roku podjęto ścisłą współpracę TFP Sp. z o.o z Ikea Components, mającą na celu wprowadzenia standardu palet z tektury falistej tzw. Paper Pallet w całej Europie. W oparciu o przeprowadzone przez TFP produkcje testowe palet IKEA podjęła decyzję o wdrożeniu ww. rozwiązania do TFP Oferta TFP obejmuje: opakowania z tektury falistej standardowe, klapowe z nadrukiem flekso, opakowania fasonowe, wykrawane z nadrukiem flekso, offset; produkty niestandardowe: POS-y standy ekspozycyjne, opakowania typu Display, tekturę falistą trzyi pięciowarstwową w arkuszach; projektowanie i doradztwo w opakowaniach. wszystkich sklepów IKEA w Europie. W 2010 roku spółka podpisała kontrakt z IKEA Components, na podstawie którego zostaliśmy dostawcą palet i komponentów do palet (tj. stópek, blatów, które charakteryzują się najwyższym standardem wytrzymałości i jakości) do firm europejskich, będących dostawcami do sieci IKEA. W celu rozwoju powyższego projektu TFP zaangażowała się w rozwój technologii produkcji i pozyskała dofinansowanie z PARP w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Działanie nr na maszynę do produkcji palet tekturowych. W 2010 ROKU SPÓŁKA PODPISAŁA KONTRAKT Z IKEA COMPONENTS, NA PODSTAWIE KTÓREGO ZOSTALIŚMY DOSTAWCĄ PALET I KOMPONENTÓW DO PALET (TJ. STÓPEK, BLATÓW, KTÓRE CHARAKTERYZUJĄ SIĘ NAJWYŻ- SZYM STANDARDEM WYTRZYMAŁOŚCI I JAKOŚCI) DO FIRM EUROPEJSKICH, BĘDĄCYCH DOSTAWCAMI DO SIECI IKEA. cję do oczekiwań kontrahentów. Rozwijamy firmę w oparciu o relacje z klientami, dbamy o dobro i rozwój załogi naszych zakładów. TFP z dużą uwagą podchodzi do kwestii ochrony środowiska naturalnego. Tak, w zakładach produkcyjnych ograniczamy emisję zanieczyszczeń, redukujemy ilość ścieków i segregujemy odpady. Nasze kotły parowe zasilamy gazem ziemnym. W procesie technologicznym wykorzystujemy klej bazujący na produktach naturalnych skrobi kukurydzianej lub pszennej. Odpad papieru i tektury generowany w trakcie produkcji tektury i opakowań w znacznych ilościach (kilkaset ton miesięcznie) jest poszukiwanym przez papiernie surowcem do produkcji papierów makulaturowych. W celu zmniejszenia objętości odpadu papierowego i przygotowania go do transportu jest on prasowany z wykorzystaniem wysokowydajnych hydraulicznych pras kanałowych. Po takim przygotowaniu makulatura jest w całości dostarczana do papierni i przetwarzana. Przez blisko 20 lat nieraz miała Pani powody do radości, odbierając nagrody i wyróżnienia? Istotnie, wiele razy doceniano naszą pracę. Myślę, że najcenniejsze nagrody to te, które wiążą się z oceną, weryfikacją naszej fachowości. W tym roku otrzymaliśmy m.in.: Ósmy Diament do Złotej Statuetki Lidera Polskiego Biznesu, tytuł Przedsiębiorstwo Fair Play 2010, tytuł Najlepszy projekt innowacyjny w kategorii ekologia przyznany przez miesięcznik Polish Market. Dla mnie największą niespodzianką, przyjęłam to z satysfakcją, było zostanie Finalistką Konkursu Ernst&Young Przedsiębiorca Roku 2010 oraz otrzymanie nagrody specjalnej przyznanej przez Harvard Business Review.

11 20 GOSPODARKA GOSPODARKA 21 Projektanci sukcesu TEKST Anna Bukowska Wizytówka Polskiej Prezydencji w UE, jeden z najbardziej nośnych terminów marketingowych i prawdziwa maskotka branży kreatywnej w ostatnich latach o designie mówi cała Polska. Jednak oprócz uniwersalnych funkcji wizerunkowych design coraz częściej jest podstawą przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa. Amica, Balma, Comforty, Delphia Yachts, Noti, Vox, Zelmer coraz więcej firm w Polsce projektuje swój sukces, budując strategię w oparciu o design thinking. Jakie możliwości i korzyści daje przedsiębiorcom współpraca z projektantami? Czy mariaż biznesu i designu to związek z przyszłością? Przyjrzyjmy mu się z bliska. Właściwie nie ma chyba branży, w której design nie byłby obecny. Projektuje się dosłownie wszystko od mebli, poprzez dobra przemysłowe, elektronikę, środki transportu, aż po złożony sprzęt medyczny czy jedzenie. Projektowanie dawno przestało też dotyczyć tylko i wyłącznie produkcyjnych gałęzi gospodarki obecnie obejmuje również takie obszary, jak projektowanie usług, procesów, komunikacji czy nawet zachowań ludzkich. Jednak dobre wzornictwo oznacza przede wszystkim precyzyjnie przemyślany produkt, który może się przełożyć na rynkowy sukces przedsiębiorstwa. Po co w ogóle design? Przede wszystkim trzeba zacząć od tego, że nie ma produktów niezaprojektowanych niezależnie od tego, czy o ich formie decyduje designer, czy pracownik produkcji mamy do czynienia ze wzornictwem. W zależności FOTO: ERNEST WINCZYK & BARTEK GORKA FOTO: ERNEST WINCZYK & BARTEK GORKA od tego, kto odpowiada za ostateczny kształt produktu może być on zaprojektowany lepiej lub gorzej. Pytanie o potrzebę inwestowania w design sprowadza się więc w zasadzie do pytania o dobry produkt. To oczywiste, że chcemy, aby był ergonomiczny, funkcjonalny, estetyczny oraz aby uwzględniał ograniczenia finansowe i technologiczne. Do tego dochodzą inne wymagania: dopasowanie do grupy klientów, kontekst społeczny, psychologia odbiorcy i obowiązujące standardy. Potrzebna jest osoba, która nie tylko rozumie proces produkcji, ale ma również wiedzę na temat bieżących trendów, oczekiwań konsumentów i przede wszystkim jest zorientowana na innowacyjne rozwiązania. Zlecenie projektu dobrze przygotowanemu designerowi i współpraca z innymi specjalistami może zwiększyć szanse na to, że nowy produkt osiągnie rynkowy sukces. Mówiąc najkrócej inwestycja w design jest po prostu profesjonalizacją procesu tworzenia dóbr i usług, co znacznie obniża ryzyko związane z wdrożeniem nowego produktu. Właściwy produkt dla właściwego odbiorcy Według badań dotyczących aplikacji wzornictwa w polskich przedsiębiorstwach, przeprowadzonych przez Instytut Wzornictwa Przemysłowego, aż 86% firm uważa, że inwestycja w design jest opłacalna. Jako korzyści wymieniane są najczęściej: poprawa konkurencyjności produktów i wizerunku firmy, satysfakcja konsumentów, wzrost ceny produktów i eksportu. Dobre wzornictwo to przede wszystkim produkt skrojony na miarę, precyzyjne dopasowany do potrzeb i wymagań określonego klienta. Finalnie przekłada się to na większe zainteresowanie i zadowolenie konsumentów, a w efekcie daje sprzedażowy sukces. Polscy konsumenci są coraz bardziej wymagający mówi Ewa Voelkel- Krokowicz, prezes fundacji Pro Design i manager projektów wzorniczych w firmie VOX. Już nie szukają produktów masowych, tylko takich, które oddają ich osobowość. Produkt musi W ZALEŻNOŚCI OD TEGO, KTO ODPOWIADA ZA OSTATECZNY KSZTAŁT PRODUKTU, MOŻE BYĆ ON ZAPROJEKTOWANY LEPIEJ LUB GORZEJ. zawierać pewnego rodzaju DNA, które posiada też firma. I wcale nie dotyczy to tylko dóbr luksusowych w zależności od strategii firmy odpowiedni design może się przełożyć także na produkt konkurencyjny cenowo. Jest to możliwe dzięki zmianie technologii, eliminacji części, ułatwieniu montażu, skróceniu czasu serwisowania lub zastosowaniu tańszych materiałów wylicza Michał Drożdż, dyrektor Działu Badań i Rozwoju Produktów w firmie Zelmer. Ponadto produkt można przeprojektować tak, by zajmował mniej miejsca lub usprawnić pakowanie dzięki czemu spadają koszty magazynowania i transportu. Przykładem takiego podejścia może być chociażby IKEA, która na składaniu mebli do płaskich, ekonomicznych kartonów zbudowała całą swą konkurencyjność. Zdaniem Pawła Kubary, Design & Communication Managera z firmy Comforty, dzięki pracy z designerem łatwiej znajdować innowacyjne rozwiązania w obrębie technologii i zasobów wewnątrz firmy oraz poza nią. Projektant, z racji swojego zawodu i rozwijanych umiejętności, jest jednym z najważniejszych ogniw w myśleniu innowacyjnym. Czy stać nas na design? Koszty inwestycji w design są uzależnione od branży w przypadku produkcji złożonych dóbr (np. elektroniki) nakłady na projekt są relatywnie niewielkie w stosunku do całego kosztu wdrożenia produktu, natomiast mogą się przełożyć na konkretne korzyści w późniejszych etapach produkcji. Choć doskonale wiemy, że inwestycja w design to koszt tego samego rodzaju co kontrakt z agencją marketingową czy zakup usprawniającego funkcjonowanie systemu informatycznego, wiele firm (zwłaszcza z sektora MŚP) może mieć problem ze sfinansowaniem wdrożenia nowego produktu. Kwestię opłacenia samego projektanta można jednak rozwiązać na wiele sposobów. Tam, gdzie brak gotówki, walutą może być udział w zyskach lub możliwość realizacji własnych projektów, których projektant nie mógłby wdrożyć we własnym zakresie mówi Agnieszka Jacobson- Cielecka, kuratorka i krytyk designu, dyrektor programowy School of Form na kierunku wzornictwo w poznańskiej SWPS. Znacznie kosztowniejszym przedsięwzięciem są jednak badania rynku i preferencji konsumenckich, które powinny poprzedzić etap projektowy. Niestety, ponad połowa firm nie prowadzi w ogóle takich badań, a ocena wzornictwa jest intuicyjna, najczęściej dokonywana w oparciu o opinię pracowników lub kierownictwa. Jak uważa Ewa Voelkel-Krokowicz, nie da się wdrożyć dobrego produktu bez analizy rynku, konkurencji, stanu konkretnej branży, a później testowania produktu z jego użytkownikiem. Jest jednak wiele metod dochodzenia do nowego produktu uważa prezes fundacji Pro Design. Można skorzystać z gotowych raportów, z których część jest bezpłatna, albo zatrudnić w firmie osoby, które na bieżąco monitorują i analizują trendy. To zawsze generuje dodatkowe koszty, ale przynajmniej ryzyko wdrożenia nowego produktu na rynek jest mniejsze. W Europie Zachodniej firmy mogą skorzystać z doradztwa w zakresie wzornictwa, które prowadzą rozmaite centra designu, dofinansowywane przez państwo. W Polsce, poza IWP i Pro Design, wciąż brakuje podmiotów, które zajmują się profesjonalnym konsultingiem, analizą trendów i prowadzeniem badań rynkowych. Powstaje jednak coraz więcej centrów designu i prywatnych firm, które w swojej ofercie mają tego typu usługi. Firmy, które chcą zainwestować w badania i rozwój oraz podnoszenie innowacyjności, mogą też starać się o dofinansowanie z funduszy unijnych lub państwowych, np. w ramach Programu Innowacyjna Gospodarka (POIG) na lata Jednym z beneficjentów programu POIG jest firma VOX Meble, która otrzymała dofinansowanie na projekt Meble z dodatkowymi elementami wpływ na emocje, interakcje z otoczeniem, zmiany behawioralne.

12 22 GOSPODARKA GOSPODARKA 23 Od stylizacji do strategii Nadawanie produktom formy i określonej estetyki, czyli tzw. styling, to tylko jeden z etapów powstawania produktu. Design może być także istotnym elementem strategii. Wszystko zależy od celu, jaki stawia sobie firma. Design albo strata Postawienie na design przekłada się na umocnienie marki i wypozycjonowane jej w konkretnym segmencie odbiorców. Brak marki oznacza niższe ceny produktów, a to powoduje, że firmy nie wykorzystują w pełni swojego potencjału i tracą. Przykładem może być chociażby branża meblarska. Polska jest jednym z największych producentów mebli na świecie. W ujęciu ilościowym eksportujemy więcej mebli niż Włosi i Niemcy, jednak zarabiamy na tym o połowę mniej niż nasi konkurenci. Inwestycja w design mogłaby być dobrym rozwiązaniem, tymczasem zamiast projektować własne wzory i sprzedawać je pod swoją marką, większość polskich producentów mebli to jedynie podwykonawcy firm z Europy Zachodniej. Sytu- Co-creation, czyli kreatywna kooperacja acja ta może się jednak wkrótce zmienić, bo coraz więcej przedsiębiorców przenosi produkcję do krajów azjatyckich, m.in. do Chin. Jeżeli Polska przestanie być meblarską fabryką dla Europy, polscy producenci będą musieli zacząć projektować i wdrażać własne wzory. To jednak całkiem dobra perspektywa. Według analiz sektor kreatywny będzie w tej dekadzie jednym z najszybciej rozwijających się globalnych rynków. Rośnie też popyt na polski design. Tylko w 2010 roku Kolekcja Mamama, stworzona w ramach marki Baby Vox, to doskonały przykład na multidyscyplinarne podejście w zarządzaniu designem. Przy tworzeniu projektu designerzy z Vox współpracowali ze specjalistami z różnych dziedzin, m.in. psychologami i kognitywistami. Celem tej kooperacji było stworzenie mebli multisensorycznych, które poprzez odpowiednio dobrane faktury, kolory i kształty pobudzają różne zmysły dziecka i rozwijają je od bardzo wczesnego wieku. To pierwsze na polskim rynku meble stworzone z myślą o najmłodszych użytkownikach i uwzględniające ich indywidualne potrzeby. Innowacyjne rozwiązania zastosowane w kolekcji Mamama były możliwe dzięki współpracy w multidyscyplinarnym zespole oraz przeprowadzonym wcześniej badaniom. Meble otrzymały wiele prestiżowych wyróżnień, m.in. nagrody Dobry Wzór 2010, Top Design Award 2010 i Produkt Roku Ewa Voelkel-Krokowicz jest prezesem fundacji Pro Design, która zajmuje się konsultingiem dla firm z zakresu design management. Wcześniej pracowała w firmie Vox Meble, gdzie zajmowała się wdrażaniem nowego produktu kolekcji Mamama mebli przeznaczonych dla dzieci od pierwszych lat życia. Vox Meble to jeden z liderów branży meblarskiej w Polsce. Firma zdobyła wiele prestiżowych wyróżnień, m.in. w konkursie Design Management Europe Award. polscy projektanci sprzedali dobra warte około 4 mld USD więcej niż Szwedzi, Hiszpanie i Holendrzy. W tym roku polskich marek nie zabrakło też na najważniejszych europejskich targach meblarskich Salone del Mobile w Mediolanie. Polski design może stać się naszym produktem eksportowym i poprawić konkurencyjność polskich marek za granicą, tym bardziej, że dla zachodnich odbiorców stosunek jakości do ceny w przypadku polskich wyrobów z wyższej półki jest wciąż korzystny. Polskie marki nie są znane na świecie, bo Polska jest traktowana jak zakład przemysłowy, a nie think tank. Design to jedyna droga, żeby to zmienić uważa Agnieszka Jacobson-Cielecka. Z takim zapleczem przemysłowym, jeśli dołożyć do tego design, nasze szanse są naprawdę duże. Alokacja produkcji na wschodnich rynkach, rosnące oczekiwania konsumentów i wychodzenie z estetycznego zaścianka to wszystko powoduje, że wzornictwo to już nie tylko dodatkowy atut wyróżniający firmę, lecz swoiste być albo nie być dla firm, które myślą o swojej przyszłości. Kreatywność staje się w gospodarkach postindustrialnych wartością i coraz częściej stanowi o kapitale przedsiębiorstwa uważa Paweł Kubara. To naturalne, że w warunkach silnej konkurencyjności klienci oczekują jej odzwierciedlenia w ofercie. Pierwszy poziom to stylizacja projektant jest zaangażowany jedynie w ostateczny etap powstawania produktu i nadanie mu formy atrakcyjnej dla konsumenta i wyróżniającej się na tle konkurencji. Finalny wygląd produktu jest bardzo ważny, bo często przekłada się też na funkcjonalność i ergonomię podczas użytkowania. Estetyka projektu ma także wpływ na koszty produkcji użycie odpowiednich materiałów lub kolorów może je bowiem znacznie obniżyć. Rola projektanta na tym etapie jest jednak mocno ograniczona. Design może być także postrzegany w przedsiębiorstwie jako proces dochodzenia do nowych rozwiązań i tworzenia innowacyjnych produktów. Na tym poziomie praca projektanta rozpoczyna się już na etapie badań, analizy trendów, opracowywania rozwiązań technicznych i planowania funkcjonalności. Rola designera może dotyczyć też samego komunikowania produktu uważa Agnieszka Jacobson-Cielecka, dyrektor programowy School of Form. Zaprojektować można także jego dalsze losy, np. przewidzieć, co się z nim stanie, kiedy się zużyje, co zrobić, by klient wrócił po nową, lepszą wersję. To wszystko są zadania dla projektanta i uniwersalne pytania dla każdej branży. W końcu można też zbudować w oparciu o design całą strategię. Wówczas projektanci uczestniczą nie tylko w tworzeniu nowego produktu, ale również całej marki, jej koncepcji marketingowej, pozycjonowaniu, a nawet identyfikacji wizualnej. Są swoistymi doradcami zarządu pod kątem analizy trendów i wprowadzania innowacyjnych rozwiązań. Firmy, które opierają swoją strategię na designie stają Firma przeprojektowana na sukces się trendsetterami i wyznaczają nowe kierunki, za którymi podąża cała konkurencja. Klasycznym już przykładem myślenia o designie na poziomie strategii firmy są takie giganty, jak Apple czy Braun. Apple, jeszcze kilka lat temu pozostające w cieniu Microsoftu, po tym, jak zmieniło swoją strategię, stawiając na design i innowacje, nagle stało się marką kultową, wycenionąną na przeszło 153,3 mld dolarów, czyli dwukrotnie więcej niż Microsoft. Firma Comforty jest jednym z liderów designu i przykładem marki, która poprzez postawienie na design przeszła sporą metamorfozę. Pod dyrekcją artystyczną Tomka Rygalika jednego z najbardziej znanych na świecie polskich projektantów firma całkowicie zmieniła swoją strategię. Pierwotnie Com40, po rebrandingu Comforty stała się wiodącą polską marką produkującą luksusowe meble, sprzedawane z powodzeniem w krajach słynących z wysokiej klasy designu. Dzięki zorganizowanemu w 2010 roku konkursowi Future Classics Comforty wypłynęło na szerokie wody. W konkursie wzięli udział światowej sławy designerzy, m.in. Philippe Nigro, którego projekt Floating Sofa zajął pierwsze miejsce i został wdrożony do produkcji. W tym roku Comforty, wraz z kilkoma innymi polskimi markami (m.in. Vox, Noti, Paged), gościło na targach Salone del Mobile w Mediolanie, a zaprojektowane przez Tomka Rygalika lampy Genotype są wizytówką Polskiej Prezydencji w UE. Dzięki postawieniu na design Comforty nie tylko zyskało prestiżowy wizerunek, lecz również zwiększyło sprzedaż i wzbudziło zainteresowanie inwestorów zagranicznych. Paweł Kubara pełni funkcję Design & Communication Maganera w firmie Comforty. Był pomysłodawcą konkursu Future Classics.

13 24 GOSPODARKA Design pod kontrolą Współpraca z profesjonalnym projektantem to dopiero połowa sukcesu. Zanim nowy produkt odniesie rynkowy sukces, potrzebne jest jeszcze odpowiednie zorganizowanie całego procesu wdrożeniowego. Jak każde działanie biznesowe, design również wymaga zarządzania. DOSSIER O odbiorze polskiego designu za granicą, sukcesie rynkowym produktu i zmieniającej się roli polskich firm na arenie międzynarodowej mówi DOROTA KOZIARA, projektantka. ROZMAWIAŁA Sylwia Włodarczyk DOSSIER 25 Design management kojarzy nam się najczęściej z budowaniem niepotrzebnej struktury w firmie, jednak odpowiednia organizacja całego procesu powstawania nowego produktu może oszczędzić chaotycznych działań, opóźnień i niepożądanych efektów. Firma inwestująca w zarządzanie wzornictwem przede wszystkim zmniejsza ryzyko porażki projektu. Zwiększa szanse na jak najlepsze trafienie z nowym wzorem do właściwej grupy docelowej uważa Michał Drożdż z firmy Zelmer. Ponadto zwiększa szanse na spełnienie przez projekt jego celów. Dzięki design management odchodzimy od wzornictwa rozumianego jako środek wpływający na estetykę i styl produktu na rzecz wzornictwa pojmowanego jako narzędzie do doskonalenia produktów, zwiększania konkurencyjności, poprawy efektywności, jakości, wydajności i zmniejszenia ilości odpadów mówi Paweł Kubara z Comforty. Prócz tego zarządzanie designem pomaga dbać o to, by wszystkie działania poszczególnych jednostek w firmie kreowały wartość firmy począwszy od wyboru produktów, które mają znaleźć się w ofercie, skończywszy na sposobie ich sprzedaży, ekspozycji i komunikacji. Dobry produkt wymaga współpracy wielu specjalistów z różnych dziedzin. Projektanci, specjaliści od marketingu, pracownicy działów badań i rozwoju oraz inżynierowie mają często różne wizje co do tego, jak ma wyglądać nowy produkt i jakie funkcje powinien pełnić. Bez koordynacji pracy wszystkich tych osób, trudno jest wypracować jednolite wytyczne projektowe i zoptymalizować ograniczenia rynkowe, technologiczne oraz finansowe. Manager designu, oprócz czuwania nad poprawną komunikacją pomiędzy wszystkimi członkami zespołu projektowego, jest także odpowiedzialny za terminową realizację każdego etapu powstawania produktu: od momentu stworzenia briefu (wytycznych) dla projektanta, poprzez wstępne koncepcje, model i prototyp, aż po dokumentację techniczną i rozpoczęcie produkcji. Zdaniem Ewy Voelkel-Krokowicz, jeżeli nie przygotuje się samego procesu wdrożenia, trudno jest też mierzyć ROI z inwestycji w design. Według raportu Aplikacja wzornictwa w polskich przedsiębiorstwach, przygotowanego przez Instytut Wzornictwa Przemysłowego, za jedną z podstawowych barier inwestowania w design polskie firmy uważają problem z oceną efektywności takiej inwestycji. I trudno się dziwić, ponieważ większość firm (zwłaszcza małych i średnich) nie prowadzi badań preferencji konsumentów, a ponad połowa nie inwestuje w design management. Bez odpowiedniego przygotowania procesu wdrożeniowego właściwie ciężko odpowiedzieć na pytanie, czy przyczyną niepowodzenia był sam produkt, czy też brak skoordynowania działań towarzyszących jego powstawaniu. Czy możliwe jest postawienie na design bez zarządzania tym obszarem? Można, choć inwestycja w Design Management to po prostu profesjonalizacja pewnego obszaru działalności firmy. Można działać bez tego, tak jak można sobie wyobrazić wiele innych obszarów przedsiębiorstwa, w których dałoby się funkcjonować w sposób bardziej amatorski uważa Michał Drożdż. To, że takie pytanie pada właśnie w kontekście zarządzania wzornictwem, a nie marką, sprzedażą czy finansami, wynika głównie z braku powszechnej świadomości roli i wagi wykorzystywania designu w konkurowaniu na rynku. Design management nie musi jednak oznaczać rozbudowanej struktury. W przypadku mniejszych firm można rozwiązać to inaczej. Wystarczy, jeżeli pośród pracowników będzie jedna osoba, która posiada kompetencje i kwalifikacje związane z design management, orientuje się we wzornictwie i może być partnerem dla projektanta lub studia uważa Paweł Kubara. FOTO: ERNEST WINCZYK & BARTEK GORKA Projektowanie jest dla mnie Pasją, życiem w momencie kreacji, ale może być ciężką pracą w momencie realizacji. Porównując osiągnięcia Włochów i Polaków w dziedzinie projektowania Nie można tego porównać w sensie osiągnięć. Nie można porównać możliwości intensywnych 60 lat po wojnie we Włoszech z 60 latami narodu, który przez przeszło 40 lat żył w zamkniętych granicach bez kontaktu z normalnym światem. Nie można porównać dziś pokoleń mistrzów, rzeszy talentów słynnych na całym świecie, jakości produktów, talentów rzemieślników szkolonych z pokolenia na pokolenie, ilości ważnych czasopism o projektowaniu wychodzących na całym świecie wszystkich tych czynników, które wypracowały markę Made in Italy. Ale można powiedzieć, że polskie projektowanie, do niedawna nieznane za granicą (poza grafiką polską), zaczyna coraz więcej znaczyć na arenie międzynarodowej. W ważnych czasopismach pojawiają się na ten temat publikacje. W cza- sie Salone del Mobile w Mediolanie pojawiło się w tym roku kilka polskich wystaw. Są pierwsze międzynarodowe nagrody dla polskich projektantów i produktów. Na pewno jesteśmy bardzo kreatywni i dynamiczni. I na pewno możemy też zacząć mówić o powracającym aspekcie produktów Made in Poland, które wyróżnia dobry design i doskonała jakość. Mariaż design i biznesu Jedno napędza drugie. Polski design słynie przede wszystkim Chyba jeszcze niestety nie słynie Nie możemy jeszcze mówić o polskim designie w takich kategoriach jak o designie włoskim, skandynawskim, japońskim czy nawet holenderskim. Ale możemy już powiedzieć, że mamy kilku projektantów, architektów oraz firm, o których piszą międzynarodowe ważne czasopisma i na pewno działania w tej dziedzinie w Polsce można zaliczyć do najciekawszych i najbardziej dynamicznych w tym momencie na świecie. Czynniki które decydują o tym, że dany produkt LUB projekt odnosi sukces rynkowy, to: Na pewno dobry projekt, jakość, cena oraz gwarancje respektujące założenia ekologiczne w szerokim znaczeniu. Technika / technologia wytwarzania produktu Jest często nowymi drzwiami do przyszłości projektowania, zmian w używaniu przedmiotów i funkcji. Przestrzeni miejskiej w naszym kraju brakuje Polska to ogólnie zielony kraj, ale brakuje mi jeszcze dobrze zaprojektowanych przestrzeni dla dzieci, ciekawych placów zabaw, sztuki współczesnej w przestrzeniach miejskich chociaż ta uwaga nie odnosi się aż tak bardzo do Poznania, który od wielu lat rozwija wiele ciekawych projektów i instalacji w przestrzeni miejskiej. Wszędzie brakuje jednak otwarcia na ludzi niepełnosprawnych, zabiegów ułatwiających im poruszanie się po mieście i korzystania z tego, co ono im oferuje. Pomiędzy Poznaniem, gdzie się kształciłam, a Mediolanem, gdzie pracuję, dostrzegam Mediolan to stolica designu, ale w Poznaniu, odkąd weszliśmy do Unii Europejskiej, dzięki licznym dofinansowaniom unijnym i szerokiemu zainteresowaniu projektowaniem, także zauważam dynamiczne zmiany. Poznań obecnie można porównać do takich miast, jak Berlin czy Eidnhowen, gdzie w dziedzinie designu bardzo dużo się dzieje, ale jest to jednak inna skala niż Mediolan. Chciałabym niebawem Móc pozwolić sobie na długie, spokojne wakacje. W ostatnich latach pracuję bardzo intensywnie i już nie pamiętam, kiedy takie miałam.

14 26 GOSPODARKA GOSPODARKA 27 Nowy system w polskiej bankowości Kilka godzin, czasami nawet dni tyle obecnie czekamy na realizację przelewu do innego banku. Powoduje to opóźnienia w spłatach kredytu czy regulowaniu zobowiązań. Takie problemy mogą zniknąć, kiedy zostanie wprowadzony system rozliczeń płatności natychmiastowych. Rosnące wciąż znaczenie e-commerce pociąga za sobą rozwój instrumentów płatniczych umożliwiających natychmiastowe transfery. Innowacyjny projekt Krajowej Izby Rozliczeniowej (KIR) oznaczałby koniec oczekiwania na realizację przelewu. Za pomocą systemu rozliczeń płatności natychmiastowych przelewy będą docierały na konto w innym banku dosłownie w kilka sekund. Operacje będą wykonywane w czasie rzeczywistym. System będzie działał 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu przez 365 dni w roku. TEKST Aldona Kochman Dotychczas wykonanie przelewu do banku zewnętrznego w godzinach popołudniowych oznaczało, że przekazane pieniądze znajdą się na koncie adresata dopiero następnego dnia. Jeśli zlecenie wykonywane było w piątek, na jego realizację trzeba czekać aż do poniedziałku. Projekt KIR ma zmienić tę sytuację. Wymiana Elixiru na nowy system Jeżeli chcemy przelać pieniądze na inne konto w tym samym banku, czas realizacji zależy tylko od możliwości systemu danego banku. W niektórych przelewy wewnętrzne wykonywane DOTYCHCZAS WYKONANIE PRZELEWU DO BANKU ZEWNĘTRZNEGO W GODZINACH POPOŁUDNIOWYCH OZNACZA- ŁO, ŻE PRZEKAZANE PIENIĄDZE ZNAJDĄ SIĘ NA KONCIE ADRESA- TA DOPIERO NASTĘPNEGO DNIA. JEŚLI ZLECENIE WYKONYWANE BYŁO W PIĄTEK, NA JEGO REALI- ZACJĘ TRZEBA CZEKAĆ AŻ DO PONIEDZIAŁKU. PROJEKT KIR MA ZMIENIĆ TĘ SYTUACJĘ. są przez całą dobę, w innych tylko w określonych godzinach. Zazwyczaj docierają do odbiorcy w ciągu kilku minut, zatem czas ich realizacji nie stanowi problemu. Inaczej wygląda sytuacja, gdy chcemy dokonać transakcji na konto w innym banku. Wówczas wykorzystywany jest system Elixir. Za jego sprawą przesyłanie pieniędzy między bankami odbywa się trzy razy w ciągu dnia, podczas tzw. sesji przychodzących i wychodzących. Przelew do banku zewnętrznego trafia poprzez system Elixir do banku odbiorcy i następnie jest księgowany na rachunku adresata. Przekazywanie wyników z Elixir odbywa się o godzinach 11.00, i Czas realizacji przelewu zależy od tego, na którą sesję Elixir przelew trafi. Najwięcej przelewów dokonywanych jest podczas pierwszej sesji ponad 44%. Każdego dnia system obsługuje blisko 5,7 mln transakcji, co w ciągu miesiąca daje obroty wysokości 294,5 mld złotych (źródło: NBP). Operatorem nowego systemu również będzie Krajowa Izba Rozliczeniowa, która jako jego wykonawcę wybrała firmę Capgemini Polska. Jest to jedna z największych firm konsultingowych na świecie, a w Polsce prowadzi złożone projekty doradcze i informatyczne. Platforma umożliwiająca płatności natychmiastowe zostanie opracowana i wdrożona przez zespół inżynierów i konsultantów z wrocławskiego Software Solution Center. Umowa obejmuje również wsparcie produkcyjne przez kolejne 5 lat. Realizując tak innowacyjny projekt, mamy szansę wytyczyć nowe kierunki na rynku płatności elektronicznych w Europie i umocnić naszą pozycję biznesowego i technologicznego partnera dla wiodących firm rynku usług finansowych powiedział Frank Wagenbauer, Członek Zarządu i Dyrektor Zarządzający Application Services Capgemini Polska. Firma miała już do czynienia z sektorem bankowym. Współpracowała wcześniej z Bankiem PKO BP. Polska śladem Wielkiej Brytanii Polska jako pierwszy kraj w Europie Środkowo-Wschodniej wdroży mbank Dla Klientów firmowych czas realizacji dyspozycji może być w wielu przypadkach kluczowy, ponieważ to właśnie w biznesie zamrożenie środków nawet na jeden dzień (w trakcie którego dokonuje się tradycyjna sesja Elixir) może powodować straty, zaś niewykorzystanie okazji, np. kupna towaru, może spowolnić rozwój firmy. Zdając sobie sprawę z wartości czasu, jako pierwsi na rynku zaoferowaliśmy naszym Klientom przelew ekspresowy. Przedsiębiorcy najczęściej wykorzystują to narzędzie np. do wypłaty wynagrodzeń pracownikom czy regulowania rachunków firmowych. Dopóki nie poznamy szczegółów na temat przelewu natychmiastowego,, tj. sposobu funkcjonowania czy kosztów, nie możemy oświadczyć, że skorzystamy z usługi KIR, jednak nasz bank z uwagą przygląda się wszelkim nowinkom technologicznym, które mogą się okazać istotne i pożądane z punktu widzenia Klientów. Kinga Wojciechowska, Zastępca Rzecznika Prasowego system płatności natychmiastowych. Podobny system ma tylko brytyjska izba rozliczeniowa VocaLink. Polski system będzie miał podobną funkcjonalność jak brytyjski Faster Payments, ale będzie się opierał na innych technologiach. W Wielkiej Brytanii system płatności natychmiastowych cieszy się coraz większym zainteresowaniem. Faster Payments został uruchomiony w 2008 roku i do maja br. przetworzył już ponad miliard transferów o łącznej wartości 375 miliardów funtów. Każdego dnia za pomocą systemu dokonuje się 1,6 miliona przelewów, co daje kwotę 600 milionów funtów. 82% internetowych i telefonicznych przelewów oraz 64% stałych zleceń jest przetwarzane poprzez Faster Payments. Z roku na rok przybywa coraz więcej zwolenników błyskawicznych płatności. W ciągu ostatniego roku liczba przelewów natychmiastowych wzro- Głos Biznesu: Jak Oceniają Państwo Przydatność Usługi Płatności Natychmiastowych, Oferowaną Przez Kir, W Odniesieniu Do Przedsiębiorstw? Czy Państwa Bank Zamierza Skorzystać Z Usługi? BOŚ Bank Naszym zdaniem zleceniodawcą przelewów natychmiastowych najczęściej będzie osoba fizyczna, a odbiorcą przedsiębiorstwa, które prowadzą sprzedaż internetową lub telefoniczną, i którym dostarczenie środków gwarantuje zarezerwowanie miejsca, wydruk biletu bądź uruchamia proces wysyłki produktu. Małe i średnie firmy będą również inicjowały przelewy do dostawców, ale będzie to wolumen marginalny w stosunku do zleceń osób fizycznych. Duże firmy mogą wykorzystywać ten produkt w celu konsolidacji swoich środków na koniec dnia w jednym banku, w którym mają np. najkorzystniejsze oprocentowanie automatycznego overnighta. Produkty pełniące podobne funkcje są już teraz dostępne na rynku: płatność kartą kredytową, PayByLink czy też adekwatne błyskawiczne przelewy oferowane przez kilku dostawców. Rozwiązanie KIR-u ma szansę z nimi konkurować pod warunkiem korzystnej ceny (maksymalnie kilka złotych). Liczę na to, że w ciągu kilku lat ceny przelewów natychmiastowych spadną i nowy standard zastąpi sesyjne przelewy systemu Elixir. Szymon Staśczak, Naczelnik Wydziału Produktów Rozliczeniowych

15 28 GOSPODARKA POLSKA JAKO PIERWSZY KRAJ W EUROPIE ŚRODKOWO-WSCHODNIEJ WDROŻY SYSTEM PŁATNOŚCI NATYCH- MIASTOWYCH. PODOBNY SYSTEM MA TYLKO BRYTYJSKA IZBA ROZLICZENIOWA VOCALINK. POLSKI SYSTEM BĘDZIE MIAŁ PODOBNĄ FUNKCJONALNOŚĆ JAK BRYTYJSKI FASTER PAYMENTS, ALE BĘDZIE SIĘ OPIERAŁ NA INNYCH TECHNOLOGIACH. Głos Biznesu: Czy Państwa Firma jest zainteresowana usługą płatności natychmiastowych proponowaną przez KIR? NIVEA Polska Zdecydowana większość banków udostępnia swoim klientom narzędzia bankowości elektronicznej oraz transakcji on-line. Brak standardowego korzystania przez bank z narzędzi internetowych w celu natychmiastowej realizacji przelewów międzybankowych jest niezrozumiały biznesowo. Obecne realizowanie przelewów tylko w dni powszednie, w kilku sesjach ma wpływ na wysokość kapitału obrotowego spółki. Wymaga także wykonywania niektórych przelewów z wyprzedzeniem w celu zapewnia ich zaewidencjonowania na rachunku bankowym dostawcy najpóźniej w dniu wskazanym jako termin płatności. Korzystamy obecnie przy realizacji przelewów korporacyjnych z systemu Sorbnet, który umożliwia przekazanie pieniędzy między bankami w ciągu kilku minut. Nasza firma z zainteresowaniem przyjmie ofertę realizacji także przelewów krajowych w systemie rozliczeń płatności natychmiastowych. Takie przelewy ułatwią rozliczenia z naszymi kontrahentami oraz wpłyną na prawidłową prezentację kapitału obrotowego. Istotna wydaje się także możliwość lepszego zarządzania przepływami pieniężnymi. Jolanta Nowotna, Dział Finansowy sła o 44%. Kontynuując tę tendencję, przewiduje się, że w 2020 roku system obsłuży ponad miliard płatności (źródło: Payments Council). Banki wiedzą, że czas to pieniądz Potrzeba błyskawicznych przelewów została zauważona dużo wcześniej. Na polskim rynku już kilka banków zaoferowało swoim klientom usługę przelewów natychmiastowych, m.in. mbank i Alior Bank. Wykorzystują one jednak zupełnie inny system niż ten oferowany przez KIR. Dotychczasowe przelewy ekspresowe oferowane przez banki odbywają się za pośrednictwem firmy Blue Media, która dysponuje własnymi kontami w większości polskich banków. Tym sposobem środki finansowe nie są przesyłane poprzez system Elixir, ale zostają wykonane dwa przelewy wewnątrzbankowe. Zlecając przelew ekspresowy z konta w jednym banku, tak naprawdę przelewamy pieniądze na konto firmy Blue Media, która tę samą kwotę od razu przesyła ze swojego konta w docelowym banku na rachunek odbiorcy przelewu. Blue Media jest jedynie pośrednikiem transakcji. Przelew dokonywany w ten sposób trwa maksymalnie 15 minut. Zarówno w mbanku, jak i Alior Banku można wykonać przelew o wartości od 1 do 5000 zł, a jego koszt wynosi w zależności od kwoty przelewu od 1 do 5 zł. Co ważne, system nie działa non stop, jak to ma mieć miejsce w przypadku projektu KIR. Do niektórych banków nie można wykonać przelewu w godzinach nocnych lub w weekendy. Zdaniem KIR jego system płatności będzie prostszy i bezpieczniejszy. Nie będzie wymagał pośrednika w transakcji. Ponadto nadzorować go będzie Narodowy Bank Polski. Decyzja należy do banku Kiedy projekt będzie gotowy, Krajowa Izba Rozliczeniowa skieruje ofertę systemu rozliczeń płatności natychmiastowych do banków. To one zdecydują, czy z niej skorzystają, czy nie. Swoje zainteresowanie wyraziło już kilka dużych banków w Polsce. Nie jest znana cena przelewu natychmiastowego. O ostatecznej kwocie, jaką klienci będą musieli zapłacić za błyskawiczną transakcję, zdecydują banki, a te z kolei ustalą ją dopiero, gdy zapoznają się z propozycją KIR. Już dziś wiadomo, że różnica w cenie między standardowym a ekspresowym przelewem nie powinna być duża. Jak podaje KIR, nowy system ma być gotowy w pierwszym kwartale przyszłego roku.

16 30 porady prawne felieton mec. JERZY KROTOSKI 13 lipca br. weszła w życie ustawa nowelizująca kodeks karny oraz kodeks spółek handlowych, zmieniająca zasady odpowiedzialności karnej członków zarządu spółek. Od teraz karalne będzie tylko takie działanie na szkodę spółki, które sprowadzi na nią niebezpieczeństwo wyrządzenia znacznej szkody majątkowej. Znika kontrowersyjny przepis o karaniu menedżerów Przeżywamy ważny okres bardzo dobrej koniunktury dla Polski. Jest to dla nas pewnym zaskoczeniem, bo od wieków znacznie częściej mieliśmy powody do narzekania, smutku, a nawet rozpaczy. Polska jest na fali! OKIEM z Brukseli felieton dr FILIP KACZMAREK europoseł 31 Nowelizacja, która weszła w życie, ma w szczególności wyeliminować wadliwość obowiązujących dotąd przepisów regulujących przestępstwa gospodarcze. W dotychczasowym stanie prawnym kodeks spółek handlowych dawał podstawę do obciążania członków OBECNE ZMIANY POSTULOWANE BYŁY PRZEZ ŚRODOWISKA PRZEDSIĘBIORCÓW, KTÓRE BORYKAŁY SIĘ Z SZEROKĄ INTERPRE- TACJĄ PROBLEMU, I POJAWIAŁY SIĘ UZASADNIONE OBAWY CO DO PODEJMOWANIA DALSZYCH DZIAŁAŃ INWESTYCYJNYCH. TERAZ KARANIE ZA PRZEKROCZENIE AKCEPTOWALNYCH GRANIC RYZYKA GOSPODARCZEGO POZOSTANIE TYLKO W KODEKSIE KARNYM. organów spółki oraz jej likwidatorów odpowiedzialnością karną za działanie na szkodę spółki. Z mojego doświadczenia zawodowego oraz orzecznictwa wynika, iż określenie to, którym dotychczas posługiwał się ustawodawca, dawało z uwagi na swą nieostrość zbyt dużą swobodę wymiarowi sprawiedliwości w ocenie legalności ryzyka gospodarczego podejmowanego przez zarządy spółek (vide sprawa Krauzego). Dzięki najnowszym zmianom menedżerowie będą mogli nieco odetchnąć i przestać odczuwać groźbę postawienia zarzutów na zwykłe, często ryzykowne, przedsiębiorcze działanie. Obecne zmiany postulowane były przez środowiska przedsiębiorców, które borykały się z szeroką interpretacją problemu, i pojawiały się uzasadnione obawy co do podejmowania dalszych działań inwestycyjnych. Teraz karanie za przekroczenie akceptowalnych granic ryzyka gospodarczego pozostanie tylko w kodeksie karnym. Dotychczas art. 296 kodeksu karnego penalizował karą do 3 lat pozbawienia wolności czyny polegające na nadużyciu udzielonych uprawnień lub niedopełnieniu ciążących na osobie zobowiązanej do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą obowiązków, które doprowadziły do wyrządzenia znacznej szkody majątkowej. Wyższe zagrożenie przewidziano za popełnienie tego czynu przez sprawcę działającego w celu osiągnięcia korzyści majątkowej: od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności. Ściganie tego przestępstwa nadal będzie odbywać się z urzędu. Natomiast omawiana zmiana art. 296 k.k. wprowadziła 1a, umożliwiająca pociągnięcie do odpowiedzialności karnej sprawcy, który sprowadza bezpośrednie niebezpieczeństwo wyrządzenia znacznej szkody majątkowej. Oznacza to, że będzie można ścigać również już samo narażenie przedsiębiorstwa na szkodę. Ponadto, co istotne, do wszczęcia postępowania za narażenie na szkodę niezbędny będzie wniosek konkretnego pokrzywdzonego podmiotu (chyba że szkoda została wyrządzona Skarbowi Państwa wówczas będzie się odbywać to z urzędu), jak spółka, wspólnicy czy wierzyciel. Postawienie zarzutów uzależnione jest również od wykazania znacznej wartości szkody majątkowej, tj. minimum zł w chwili popełnienia czynu. Wiem z doświadczenia zawodowego, i w pełni zgadzam się z komentarzami że zmiana odpowiedzialności karnej zapobiegnie sytuacjom zbyt pochopnego wszczynania postępowań karnych w sprawach dotyczących decyzji biznesowych, które zawsze przecież wiążą się z mniejszym czy większym ryzykiem gospodarczym. Należy tylko żałować, że ustawodawca nie zdecydował się objąć ściganiem na wniosek szerszej palety zdarzeń. Chyba właśnie dlatego wielu z nas nie potrafi się dziś cieszyć z sukcesów, uznania i optymizmu, z jakimi zaczęła się kojarzyć Polska w Europie i na świecie. Często mam wrażenie, że nasze osiągnięcia są bardziej dostrzegane i doceniane poza granicami Polski niż u nas. Cóż nikt nie jest prorokiem we własnym kraju. Nasilenie słów uznania dla Polski było szczególnie widoczne w lipcu, który był pierwszym miesiącem Polskiej Prezydencji w Unii Europejskiej. Wyśmienite wystąpienie premiera Donalda Tuska w Parlamencie Europejskim podczas sesji w Strasburgu było przyjęte w sposób, o którym wielu europejskich polityków może tylko pomarzyć. Wszyscy kluczowi parlamentarzyści chwalili program polskiej prezydencji i plany przedstawione przez premiera. Niektóre wystąpienia były wręcz entuzjastyczne. Szef socjalistów Niemiec Martin Schultz mówił łamaną polszczyzną jeszcze Europa nie zginęła, póki my żyjemy. Bardzo zadowolony z prezentacji był przewodniczący liberałów i szef chadeków, który powtarzał z kolei wezwanie Jana Pawła II - Nie lękacie się!. Tak samo pozytywnie wypowiadała się współprzewodnicząca Zielonych. Nawet komuniści byli w miarę zadowoleni. Nie wiem, czy to, co napawało nas poczuciem narodowej dumy, było również odczuwalne w Polsce. Dlaczego? Otóż dlatego, że olbrzymia większość polskich mediów skoncentrowała się na kilku ekstremalnych, ale i tak naprawdę marginalnych wystąpieniach posłów z PiS-u. W Europie nikt nie zwrócił na nie najmniejszej uwagi. Zresztą posłowie z innych krajów odbierali to jako typową grą polityczną, bo o rzekomych zarzutach wobec polskiego rządu wywlekanych przez Zbigniewa Ziobrę czy Jacka Kurskiego nic wcześniej nie słyszeli. Szkoda tylko, że ta cyniczna, kłamliwa i szkodliwa taktyka okazała się skuteczna wobec mediów. Kolejny raz okazało się, że dobra wiadomość to żadna wiadomość. Media chcą krwi i dostały ją od posłów opozycji. A to, że takie zachowania zaburzają prawdziwy obraz wydarzeń, nikogo prawie nie obchodzi. To wspaniałe otwarcie Prezydencji było kontynuowane w Brukseli, którą w połowie lipca odwiedziła większość spośród polskich ministrów. Spotykali się oni z branżowymi komisjami Parlamentu Europejskiego. Nie mogłem być na wszystkich debatach, ale na przykład Marek Sawicki, minister rolnictwa i rozwoju wsi, wywarł na posłach bardzo dobre wrażenie. Kompetentny, konkretny i odważny w proponowanych rozwiązaniach. Nie wszyscy się z nim zgadzają, ale niewątpliwie szanują za wkład wnoszony do europejskiej polityki. Ważne jest to, iż właśnie tak zachowują się ministrowie ważnych państw członkowskich Unii Europejskiej. To bardzo kontrastuje z postrzeganiem ministra rolnictwa z czasów rządu PiS-u. Do dziś krążą po Brukseli anegdoty o jego zachowaniach podczas negocjacji w sprawie reformy rynku cukrowego. Nadzieje, które wielu europejskich polityków pokłada w Polsce, nie wynikają jednak tylko z dobrych przemówień naszych ministrów. Przyczyna tego zjawiska jest głębsza. Polska jest postrzegana w określonym kontekście. A kontekst jest taki, że Grecja nie może funkcjonować bez pomocy zewnętrznej, natomiast lista krajów europejskich z poważnymi kłopotami finansowymi nieustannie rośnie. Do Portugalii, Hiszpanii, Irlandii dołączyły ostatnio Włochy. Nawet debata o limitach zadłużenia publicznego w Stanach Zjednoczonych ma wpływ na to, jak ocenia się Polskę. Polska nie jest samotną wyspą. Polska, w oczach moich kolegów z innych państw członkowskich, to kraj, któremu udało się uniknąć ostatniego kryzysu gospodarczego. Polska zachowała wzrost gospodarczy. Inni nam tego zazdroszczą i trochę podziwiają. Polska to kraj, który mimo historycznego bagażu i tragedii sprzed roku potrafi zachowywać normalne relacje z Rosją. To kraj dynamizmu; to kraj, który jest żądny sukcesu, który chce nadrobić stracone lata. To kraj, gdzie ludziom chce się chcieć. Europejscy politycy doskonale wiedzą o tym, że polski eksport rośnie, że utrzymujemy wysoką konkurencyjność, że potrafimy świetnie wykorzystywać fundusze UE. Czasami nawet przesadzamy polscy rolnicy złożyli najwięcej wniosków o rekompensatę z powodu strat z tytułu skażenia bakteryjnego warzyw w Niemczech. Suma polskich wniosków jest większa niż to, czego oczekują od Unii Hiszpanie, mimo że panika rozpoczęła się od... hiszpańskiego ogórka. Polak potrafi! To wszystko nie oznacza, że nie ma w Polsce problemów. Owszem, są wysokie bezrobocie wśród młodzieży, powolność w zmniejszaniu biurokracji, wysokie koszty pracy, brak konsolidacji finansów publicznych, zadłużenie sektora publicznego. Jeżeli jednak chcemy mieć prawdziwy obraz sytuacji, to musimy patrzeć na Polskę tak, jak robią to inni Europejczycy. Musimy dostrzegać plusy i minusy. Na szczęście dziś przeważają plusy!

17 Inwestycja w wiedzę 32 EDUKACJA EDUKACJA 33 MBA Na studia MBA w Polsce zgłasza się coraz więcej obcokrajowców, rośnie też liczba uczestników i samych programów. To znak, że ich popularność nie maleje, a kandydaci spodziewają się wymiernych korzyści z uzyskania wiedzy, nawiązanych kontaktów i dyplomu. Według mbaportal.pl uczestnicy programów MBA w Polsce to najczęściej pracownicy sektora bankowego, finansowego lub technologicznego. Odnotowuje się wzrost zainteresowania wśród przedstawicieli innych branż, natomiast ciągle występują dysproporcje płci na studiach kobiet jest od 21 do 40 procent. Dostępne w Polsce programy są już w dużej części prowadzone wspólnie z renomowanymi uczelniami z Europy i Stanów Zjednoczonych. Absolwent otrzymuje dyplom macierzystej uczelni i współpracującej w ramach MBA. Programy są oceniane przez absolwentów, podobnie jak uczelnie. W rankingach przodują te współpracujące MBA dają szansę Z opinii naszych klientów wynika, ze studia MBA dają kandydatom szansę na objęcie stanowisk w strukturze globalnej koncernów, co oczywiście przekłada się na poziom. Klienci naszej agencji opracowując profil idealnego kandydata na stanowisko managerskie szczególnie spółki amerykańskie wskazują fakt dyplomu MBA jako wartość niezbędną na stanowisku top management, zainteresowani są jednak absolwentami najbardziej elitarnych uczelni oferujących program MBA. Dagmara Żuromska Start People z najbardziej znanymi uczelniami, oferujące międzynarodową kadrę i dużo praktycznej wiedzy. Na co warto zwrócić uwagę wybierając konkretny program MBA? Zdaniem prof. Tadeusza Kowalskiego, Przewodniczącego Rady Programowej MBA Poznań Atlanta takie studia powinny gwarantować międzynarodowy zespół wykładowców, łączących wysokie kwalifikacje akademickie i dydaktyczne z praktyczną znajomością realiów krajowej i między- narodowej gospodarki. Program seminariów, wykładów, case studies i gier symulacyjnych musi być oparty na najnowszych zdobyczach teorii i praktyki zarządzania, finansów i ekonomii dostosowany do potrzeb konkretnej grupy słuchaczy. Ważne jest czy uczelnia dba o dobór słuchaczy ich zróżnicowanie pod względem doświadczenia w rożnych branżach, na różnych stanowiskach, którzy będą aktywni, będą chcieli dzielić się swoją wiedzą podczas zajęć. Wartością dodaną studiów MBA jest poszerzanie horyzontów poprzez wymianę doświadczeń podczas zajęć oraz budowanie nowych sieci kontaktów biznesowych. Programy MBA nie są bowiem dla każdego, na pewno nie proponuje się uczestnictwa w nich (większość przewiduje egzamin wstępny) osobom, które dopiero zaczynają pracę po studiach. Zdecydowanie do MBA trzeba dojrzeć. Polecam studia kiedy już ma się kilka lat doświadczeń zawodowych. mówi Jakub Chabik, dyrektor Biura Rozwoju Procesów i Informacji Zarządczej IT Banku BPH, absolwent Programu MBA Poznań Atlanta Uniwersytetu Ekonomicznego. Pozwalają usystematyzować zebrane doświadczenia, uzupełnić luki (których świadomość pracownik już wtedy ma) i przygotować na kolejnych kilka, kilkanaście lat pracy. Nawiasem mówiąc, mylą się ci, którzy sądzą, że MBA to ostatnie studia w ich życiu. Żyjemy w takich czasach, że uczyć trzeba się stale, aby podnosić swoje kwalifikacje, rozumieć otaczającą rzeczywistość i zmiany w niej zachodzące. Statystyczny słuchacz studiów MBA ma lat i ponad 6 lat doświadczenia zawodowego. Zdaniem Jakuba Chabika, nie każdy menedżer do rozwoju kariery potrzebuje dyplomu MBA, ale same studia na pewno pomogą w prowadzeniu biznesu. MBA na pewno nie jest drogą na skróty do wielkiej kariery, choć pomoże tym, którzy zadbają o inne elementy - konkluduje Jakub Chabik. Robert Pękal, absolwent studiów Executive MBA, programu oferowanego przez Wyższą Szkołę Bankową w Poznaniu, zauważa przydatność studiów dla menedżerów obracających się na co dzień w międzynarodowym środowisku: Nowoczesne sposoby zarządzania to już nie tylko spojrzenie na wskaźniki ekonomiczne, ale również uwzględnienie etycznych aspektów zarządzania zmierzających w kierunku zrównoważonego rozwoju biznesu. Przekazana szeroka i solidna wiedza z obszaru strategicznego zarządzania, pozwoliła mi na swobodny i efektywny udział w projektach mających charakter międzynarodowy. 48% - o tyle średnio wzrastają wynagrodzenia menedżerów w ciągu dwóch lat po ukończeniu studiów Executive MBA prowadzonych w sieci Aalto University School of Economics. W Polsce dostępne są już najlepsze programy oferujące zdobycie wiedzy z zarządzania w międzynarodowym środowisku. Na jeden z nich można się zapisać w Wyższej Szkole Bankowej w Poznaniu. Współczesny rynek pracy zmienia się w zawrotnym tempie, próbując nadążyć za przeobrażeniami światowej gospodarki. W cenie są elastyczność i specjalistyczna wiedza, toteż wielu pracowników staje przed koniecznością dostosowania swoich umiejętności do aktualnych oczekiwań pracodawców. Najskuteczniejszym sposobem wydaje się ciągłe podnoszenie kwalifikacji. Głównym problemem kadry zarządzającej są trudności z wyznaczaniem dalekosiężnych celów, rozdzielanie i rozliczanie zadań, a także nieradzenie sobie z motywowaniem pracowników. Przeciętny polski menedżer, mimo posiadanej wiedzy i doświadczenia, nadal nie potrafi łączyć umiejętności zarządzania z wiedzą fachową. Jednocześnie, wciąż znajduje się w grupie cieszącej się dużym zapotrzebowaniem na rynku pracy. Według badań Antal Global Snapshot 9, aż 47% pracodawców w Polsce deklarowało chęć zatrudnienia specjalistów i menedżerów w II kwartale tego roku. Jak zatem znaleźć się w grupie najbardziej pożądanych pracowników? Zostań specjalistą w zarządzaniu Wyższa Szkoła Bankowa w Poznaniu proponuje rozwiązanie w postaci studiów Executive Master of Business Administration (EMBA), które pomogą każdemu menedżerowi ugruntować swoją pozycję w aktualnej pracy lub zbudują wizerunek fachowca w oczach potencjalnego pracodawcy. Dyplom EMBA to dowód na wysokie kompetencje i wiedzę w zakresie kompleksowego zarządzania przedsiębiorstwem. drogą do sukcesu Robert Pękal, absolwent studiów EMBA. Absolwent studiów EMBA to osoba posiadająca rozwinięte umiejętności interpersonalne, potrafiąca motywować oraz inspirować swoich podwładnych do nowych działań. To wreszcie menedżer charakteryzujący się szerokim horyzontem myślowym, który pozwala na wdrażanie niecodziennych rozwiązań w przedsiębiorstwie w sposób przemyślany i zgody z etyką biznesu. Praktykuj pod okiem praktyków Studia EMBA pozwalają aktywnie zgłębić tajniki zarządzania przedsiębiorstwem nawet w jego najdrobniejszych aspektach. Ich program został specjalnie przygotowany pod kątem doświadczonych słuchaczy: jego składową są zajęcia z wykwalifikowaną kadrą dydaktyczną, które opierają się przede wszystkim na interakcji słuchaczy z wykładowcami. Wśród nich znajdują się multidyscyplinarni praktycy i eksperci, którzy chętnie podzielą się ze studentami swoją wiedzą i wieloletnim doświadczeniem. Również forma zajęć odbiega od standardowych: uczestnicy pracują w grupach, tworzą projekty, analizują case studies pod okiem specjalistów, a także biorą udział w symulacyjnych grach biznesowych. Dodatkowym atutem studiów EMBA w Wyższej Szkole Bankowej w Poznaniu jest aż 75% zajęć prowadzonych w języku angielskim przy udziale zagranicznej kadry dydaktycznej z renomowanych uczelni amerykańskich i europejskich. Wybierz to, co najlepsze Uruchamiając Program Executive Master of Business Administra- tion, Wyższa Szkoła Bankowa w Poznaniu włączyła się w międzynarodową sieć programów kształcenia menedżerów, realizowanych przez Aalto University School of Economics w Helsinkach, Singapurze, Pekinie oraz Seulu. W ramach poznańskiego Programu wykłada 18 zagranicznych wykładowców. Znaczna większość z nich to aktywni praktycy realizujący się w świecie międzynarodowego biznesu. Duże szanse rozwoju daje wymiana studencka oraz związana z tym możliwość zrealizowania części modułów na innych uczelniach należących do sieci programów Aalto University School of Economics. Skuteczne zarządzanie na skalę międzynarodową Program Executive MBA w Wyższej Szkole Bankowej w Poznaniu jest tak skonstruowany, by szczególną uwagę zwracać na strategiczne zarządzanie i przywództwo w środowisku międzynarodowym. Słuchacze programu Executive MBA mają możliwość uczestniczenia w International Week, unikalnym projekcie łączącym menedżerów ze szkół w Poznaniu, Helsinkach, Seulu, Singapurze i Taipei. Podczas tygodniowego pobytu w Helsinkach uczestnicy biorą udział w zajęciach prowadzonych przez wykładowców z Finlandii, USA, RPA czy Francji, spotykają się z liderami biznesu i odwiedzają firmy. Co roku w tej wyjątkowej platformie wymiany doświadczeń bierze udział ok. 100 osób z całego świata. Dowiedz się więcej: Kolejny termin składania dokumentów aplikacyjnych mija r.

18 34 EDUKACJA EDUKACJA 35 Jak wybierać studia MBA? W gąszczu ofert studiów MBA w Polsce trudno jest mieć pewność, że znalazło się tą właściwą, zwłaszcza że w wielu sytuacjach dostępne oferty na pierwszy rzut oka nie różnią się znacząco. Programy MBA należą do najdroższych rodzajów studiów dostępnych w Polsce, stanowią istotne zobowiązanie finansowe i czasowe. Dlatego przed podjęciem ostatecznej decyzji warto zastanowić się, czy dokonujemy przemyślanego wyboru, i sprawdzić kilka podstawowych kwestii. Studenci i Absolwenci Programu MBA Poznań-Atlanta reprezentują m.in. takie firmy i instytucje jak: 3M Poland A.T. Kearney AIG Credit S.A. Apart Sp. z o.o. Arctic Paper Kostrzyn S.A. ATREM S.A. Bank BPH S.A. Bank Zachodni WBK S.A. BRE Bank S.A. Budimex S.A. Canon Polska Sp. z o.o. Comarch S.A. Danfoss LPM Sp. z o.o. DeLaval Sp. z o.o. Ernst & Young S.A. GlaxoSmithKline Pharmaceuticals S.A. GlaxoSmithKline Services Sp. z o.o. Gorażdże Cement S.A. Grafton Recruitment Polska Hewlett-Packard Polska Sp. z o.o. Hochland Polska Sp. z o.o. Imperial Tobacco Polska S.A. KGHM Polska Miedź S.A. Kimball Electronics Poland Sp. z o.o. Kompania Piwowarska S.A. Kopalnia Węgla Brunatnego Adamów S.A. KPMG Kraft Foods Poland S.A. Kronopol Sp. z o.o. Nokia Siemens Networks Sp. z o.o. Nordea Bank Polska S.A. NOVOL Sp. z o.o. PAROC Polska Sp. z o.o. PBG Pepsi Cola General Bottlers Poland Sp. z o.o. Pfeifer und Langen Polska S.A. Pfizer Polska Sp. z o.o. Philips Lightining Poland S.A. Philips Matsushita Battery Poland S.A. Polkomtel S.A. Pratt & Whitney Kalisz QXL Poland Sp. z o.o. (Allegro.pl) Raiffeisen Bank Polska S.A. RANDSTAD Sp. z o.o. Rieber Foods Polska S.A. Rockwool Polska Sp. z o.o. Ruuki Construction Polska Sanitec Koło Sp. z o.o. Sara Lee Corporation S.A. Scan Holiday Travel Sp. z o.o. SKANSKA S.A. Solaris Bus & Coach S.A. Swedwood Poland Sp. z o.o. Tyco Electronics Polska Volkswagen Poznań Sp. z o.o. VOX Industrie S.A. W. KRUK AVIN Metalplast-Buk Sp. z o.o. Wrigley Poland ZIMBO jednej strony studia MBA to duża inwestycja, zarówno od strony finansowej, jak i czasowej. Z drugiej strony mogą one znacząco wpłynąć na ścieżkę zawodową i zmienić życie zawodowe. Pierwszym krokiem koniecznym do oszacowania stopy zwrotu z tej inwestycji jest sprawdzenie, co zawiera oferta. Ważne jest sprawdzenie liczby godzin oferowanych zajęć, ich zakresu tematycznego i formy organizacji, kadry dydaktycznej, sposobu dostarczania materiałów dydaktycznych, zakresu dodatkowych świadczeń w postaci np.: podręczników, dostępu do najnowszej literatury, bibliotek, baz danych, korzystnych ofert prenumerat czasopism itp. Warto również zwrócić uwagę na warunki finansowania studiów, w tym możliwości ich ratalnego opłacania. W gruncie rzeczy wszystko to, do pewnego stopnia, jest uwzględnione w cenie studiów. Wbrew pozorom uczelnie o ugruntowanej pozycji rzadko traktują studia MBA jako źródło zysków, są one raczej produktem prestiżowym stanowiącym potwierdzenie wysokiej jakości kadr, umiejętności organizacyjnych i pozycji uczelni na rynku. Bardzo istotną kwestią jest również wiarygodność przekazywanych informacji. Warto sprawdzić na przykładzie czy jasno podaje się ostateczny koszt studiów i jaki zakres świadczeń on zawiera; czy deklaruje się, kto ubiegał się i otrzymał akredytację program w Polsce czy uczelnia partnerska; czy w programach typu executive MBA rzeczywiście akceptowani są wyłącznie kandydaci na stanowiskach kierowniczych; czy zajęcia w języku angielskim prowadzone są przez native speakerów; czy dolicza się dodatkowe opłaty wstępne i za wydanie dyplomu itp. Uczelnia prowadząca program i renoma programu Choć dla samego kandydata uczelnia prowadząca studia może mieć drugorzędne znaczenie, np. względem ceny, kwestia ta nie powinna być pomijana. Podobnie jak w wypadku studiów licencjackich lub inżynierskich oraz magisterskich uczelnia, na której prowadzony jest program MBA, jest ważna. Jej prestiż i pozycja na rynku, znajdujące odzwierciedlenie w wycenie absolwentów na rynku pracy, stanowią gwarancję jakości oferowanego produktu. Dla potencjalnych przyszłych pracodawców uczelnia, która wydała dyplom i była odpowiedzialna za poziom przekazywanej wiedzy, jest bardzo istotna, i chociażby ze względu na tę kwestię nie wszystkie studia MBA są sobie równe. W Polsce dostępnych jest kilkadziesiąt programów MBA, ale liczba tych oferowanych przez renomowane uczelnie jest znacznie niższa. Odzwierciedleniem pozycji danego programu na rynku jest także zbiór firm, które były gotowe pokrywać koszty studiów słuchaczy lub zatrudniają absolwentów danego programu. Jeśli są to renomowane organizacje o dobrej pozycji na rynku krajowym i międzynarodowym, stanowi to potwierdzenie jakości oferowanych studiów. Bardzo istotne są również stanowiska i funkcje pełnione przez absolwentów programu. Proces kwalifikacyjny Często dodatkowe wymagania wobec kandydatów, konieczność uczestniczenia w testach lub dostarczenia określonych dokumentów postrzegane są jako niepotrzebne dodatkowe utrudnienie. W rzeczywistości wymagania wobec kandydatów stanowią potwierdzenie jakości stu- diów. Dzięki starannie zaplanowanemu procesowi kwalifikacyjnemu kandydaci zdobywają pewność, że grupa zostanie odpowiednio wyselekcjonowana i będzie łączyła osoby zorientowane na pogłębianie wiedzy i zdobywanie nowych doświadczeń. Osoby, które chcą poszerzać swoje horyzonty zawodowe, powinny zwrócić szczególną uwagę na wymagania dotyczące minimalnego doświadczenia zawodowego przed podjęciem studiów. W programie MBA Poznań-Atlanta obligatoryjne posiadanie przez studentów przynajmniej 3-letniego stażu zawodowego stanowi gwarancję, że Słuchacze nie tylko będą mogli rozwijać umiejętności poprzez studia przypadku rozwiązywane na zajęciach, ale również wzbogacą własną wiedzę o doświadczenia koleżanek i kolegów. Ważne jest także, czy w którymś momencie procesu kwalifikacyjnego zadawane jest pytanie dotyczące motywacji do podjęcia studiów, mocnych stron i obszarów, które dany kandydat chciałby poprawić. Jest to moment konfrontacji oczekiwań i potrzeb potencjalnych klientów danego programu oraz dostawcy usługi. Rozważenie przez organizatora studiów wspomnianych kwestii pozwala na przyjęcie na studia tylko tych osób, których oczekiwania mogą zostać spełnione. Programy, w których te kwestie nie są brane pod uwagę, przyjmują wszystkich kandydatów, z których część może się okazać bardzo rozczarowana finalnym produktem. Poza salą wykładową Studia MBA to nie tylko nauka, to również czas na nawiązywanie relacji z słuchaczami i absolwentami. Dlatego bardzo ważne są wspólne wyjazdy (sesje wyjazdowe) organizowane dla słuchaczy studiów, podczas których grupy nie tylko uczestniczą w zajęciach, ale również mają szansę lepiej się poznać i zintegrować. Z wielu znajomości nawiązanych podczas studiów programu MBA Poznań-Atlanta narodziły się wspólne pomysły na biznes, relacje biznesowe, a czasem również trwałe przyjaźnie. Dla utrzymania trwałości tych relacji duże znaczenie ma możliwość regularnych spotkań nie tylko w trakcie studiów, ale również już po ich ukończeniu. Między innymi dlatego organizowane są regularne spotkania wigilijne, wykłady otwarte, otwarte absolutoria. Artykuł przygotowany przez Zespół Programu MBA Poznań-Atlanta

19 36 TECHNOLOGIE FIRMA 37 Moda czy konieczność? TEKST Marcin Bąkowski Marcin Bąkowski jest Prezesem spółki SINERSIO Polska jednego z inicjatorów budowy Parku Technologii i Logistyki Przemysłu INTERIOR w Nowej Soli. Koncepcja tego typu instytucji, nawiązuje jeszcze do dziewiętnastowiecznego pomysłu okręgów przemysłowych prof. Alfreda Marshalla, brytyjskiego ekonomisty. Oficjalnie, za pierwszy na świecie park technologiczny uważa się utworzony w 1948 r. Bohanson Research Park w Menlo Park, jednakże największy rozgłos tego typu obiektom przyniosła amerykańska Dolina Krzemowa, a w niej Stanford Reseach Park przy Uniwersytecie Stanforda, utworzony w 1951 roku. W jego sąsiedztwie zaczęły lokować się firmy prywatne i agendy rządowe, z myślą o wykorzystaniu efektów badań tej uczelni. Z czasem doprowadziło to do powstania rejonu o największej koncentracji firm o zaawansowanych technologiach. Koncepcja okazała się bardzo nośna i dziś na świecie jest już kilkaset podobnych instytucji. W Polsce tego typu inwestycje są jednak zjawiskiem dość nowym. Pierwszy był Poznański Park Naukowo- Technologiczny, który powstał w maju 1995 roku. Dziś w Polsce funkcjonuje 60 parków przemysłowych i technologicznych. Najważniejszą rolą tego typu obiektów jest wykorzystywanie badań naukowych w gospodarce. Parki mają również za zadanie podnoszenie kwalifikacji kadr, np. poprzez stymulację nowoczesnych programów studiów, zgodnie z zapotrzebowaniem na danym rynku. Dzięki zgromadzeniu na jednym terenie wielu współpracujących ze sobą instytucji, możliwe są transfery: z nauki do przemysłu i z przemysłu do nauki. Pomimo zaangażowania uczelni wyższych w inicjatywy w obrębie parków w Polsce brak jest strategii i modelu współpracy nauki z przemysłem. W tym obszarze nasz kraj jest w tyle nie tylko za krajami starej Europy, ale i naszymi sąsiadami z Czech czy Węgier. Na tworzeniu parków technologicznych, korzystają nie tylko poszczególne firmy, ale przede wszystkim miasta, w których zostały one utworzone. Jak zauważa Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, głównymi beneficjentami są bowiem właśnie społeczności lokalne. Ma to swoje uzasadnienie również w fakcie, że Czy powstające ostatnio w dużych ilościach parki naukowo- -technologiczne są chwilową modą, koniecznością biznesową, czy też formą kreowania przyszłości? Są miejscami wynajęcia taniego miejsca biurowego czy kombinatami transferu nowych technologii na rynek? łatwiej jest prowadzić działania edukacyjne, promocyjne i zarządcze lokując zaangażowane podmioty na mniejszym terenie w mniejszej grupie. Charakterystyczną odmianą parków są te nastawione na obsługę inwestorów szczególnie działających w Specjalnych Strefach Ekonomicznych. W tym przypadku, pozostają technologicznoszkoleniowym zapleczem dla firm strefy. Inwestor w parku, w jednym miejscu znajduje pełną obsługę planowanej inwestycji oraz jej późniejsze utrzymanie. W polskiej rzeczywistości parkowej nie ma jednolitej formy organizacyjnej prowadzenia działalności, z czego wynika duża różnorodność organizacyjno-prawna parków technologicznych. Związane jest to z jednej strony z brakiem przepisów prawnych dotyczących zasad tworzenia czy funkcjonowania parków, a z drugiej potrzebą dostosowywania formy działalności do specyficznych odmiennych potrzeb poszczególnych parków technologicznych. Praktycznie każdy z parków posiada indywidualny charakter, wynikający z regionalnych uwarunkowań społecznych, kulturowych i ekonomicznych oraz dostępnych czynników wzrostu. Tworzenie parków technologicznych w Polsce jest próbą (nie zawsze niestety udaną) transformacji polskiej gospodarki tak aby wypełnić niszę o której mówił Janusz Lewandowski (komisarz UE ds. budżetu): Nisza europejska w przyszłości będzie się lokowała w dziedzinie wysokich technologii, pracy mózgowców raczej niż usługowców. Domeny pracy niżej kwalifikowanej przejmą Chińczycy czy rywale z innych kontynentów, łącznie z Ameryką łacińską. Pracownik musi odejść? Znam niewiele firm, które nie borykają się z problemem odejść pracowników, którzy zwalniają się z własnej inicjatywy. Menadżerowie zwykli przyjmować, że rotacja jest zwykłym procesem przypisanym do innych procesów występujących podczas prowadzenia biznesu, a koszty odejść są nieuchronne jak inne koszty, które trzeba ponieść w organizacji. TEKST Dorota Krakowiak Są to koszty realizacji procesu rekrutacji, czyli wynagrodzenie dla firmy rekrutacyjnej czy specjalisty ds. rekrutacji zatrudnionego w organizacji, koszt ogłoszenia prasowego czy internetowego, czas poświęcony przez menadżera na wybranie odpowiedniego kandydata na końcowym etapie procesu, a następnie wdrożenie w obowiązki przypisane do stanowiska. Należy również pamiętać, że pierwsze miesiące pracy są wysoce nieefektywne i może zdarzyć się tak, że kandydat okaże się nietrafionym wyborem i cały proces wraz z kosztami trzeba będzie powtórzyć raz jeszcze. Badania wykazują, że koszty zastąpienia dobrego specjalisty to koszty zbliżone do jego rocznego wynagrodzenia. Należy też pamiętać, że przedłużający się czas wakatu na danym stanowisku obciąża resztę zespołu, obniża jego morale, co w konsekwencji grozi kolejnymi odejściami. Tymczasem rotacji pracowników można zapobiec, a na pewno można ją istotnie zredukować. Wydaje się, że należałoby zacząć od zdiagnozowania przyczyny odejść. W wielu polskich firmach nie rejestruje się przyczyn odejścia, a nawet jeżeli się to robi to w sposób niestrukturalizowany i w związku z tym mało przydatny do opracowania polityki przeciwdziałania retencji pracowników. Dobrą praktyką w tym obszarze jest ustrukturalizowany wywiad z odchodzącym pracownikiem tzw. exit interview. Wywiad nie powinien być przeprowadzany przez bezpośredniego przełożonego pracownika, ale osobę z działu personalnego lub innego menadżera w ostatnim tygodniu przed ostatecznym odejściem. Z moich doświadczeń niestety jednak wynika, że pracownicy niechętnie mówią o prawdziwych powodach odejścia. Warto jednak próbować stworzyć takie okoliczności, by pracownicy mogli anonimowo, w bezpiecznych warunkach odpowiedzieć na pytanie nie dlaczego odchodzisz? ale na pytanie dlaczego nie chcesz zostać?. Wiedza na temat prawdziwych powodów odejścia pracowników z organizacji pozwoli na poprawę tych obszarów, w których popełniane są błędy. Należy pamiętać, że decyzja o zmianie pracy jest trudną, życiową decyzją (w skali stresu to zdarzenie ma 39 punktów na 100). Powody zmiany pracy mogą być bardzo różne. Najczęściej odchodzą, w kolejności, pracownicy na okresie próbnym z powodu niemożności dostosowania się do organizacji i zakresu obowiązków, w pierwszym roku pracy z powodu rozczarowanie obowiązkami, po pięciu latach jako ostatnią szansę na zmianę pracy, która nie daje satysfakcji i możliwości rozwoju. W grupie pracowników ze stażem powyżej pięciu lat spada diametralnie retencja. Według moich doświadczeń inne są powody odejść dobrych specjalistów, a inne kadry menadżerskiej. Specjaliści mniej identyfikują się ze strategią, misją i wizją firmy. W ich przypadku głównym powodem jest niesatysfakcjonujące wynagrodzenie. W przypadku personelu podstawowego w jeszcze większym stopniu powodem są finanse. Menadżerom trudniej jest zdecydować się na odejście, gdyż to oni w głównej mierze tworzą strategię, wizję i misję firmy, budują zespół, za który czują się odpowiedzialni. Najczęstszymi powodami odejść kierownictwa są powody osobiste, następnie finanse, brak możliwości rozwoju, brak satysfakcji z pracy i złe stosunki z przełożonymi. Warto więc przy próbach obniżania kosztów działalności firmy starać się dbać o kluczowych pracowników, tak by przeciwdziałać rotacji. Dorota Krakowiak jest managerem i trenerem z wieloletnim doświadczeniem w obszarze HR, organizacji i zarządzania.

20 38 LIFESTYLE LIFESTYLE 39 TABAKA BEZDYMNA I PRZYJAZNA ŚRODOWISKU PRZYJEMNOŚĆ Społeczeństwo, w którym żyjemy, charakteryzuje się ukierunkowaniem na cel, życiem w ciągłym stresie i pośpiechu. Dlatego właśnie wielu ludzi poszukuje doświadczeń, które zarówno orzeźwiają umysł i ciało, jak i dostarczają przyjemnych doznań. Pozwala to na oderwanie myśli od codziennych obowiązków i wyciszenie. Klasyczną i prostą, a zarazem wolną od dymu i przyjazną środowisku alternatywą dla papierosów jest tabaka. Już jej szczypta powoduje, iż w ciągu sekundy czujemy przyjemne i odświeżające działanie tabaki, z którego korzystają miliony ludzi na całym świecie. By poszerzyć Państwa wiedzę na temat tabaki, warto wspomnieć, iż jest ona najstarszym konsumpcyjnym wyrobem tytoniowym na świecie. Swoją popularność zyskała w Azji, Afryce, Ameryce Północnej, a zwłaszcza w Europie. Ciekawostką jest, fakt, że na początku XIX wieku używanie tego odświeżającego proszku było bardziej rozpowszechnione od palenia tytoniu. Zależność ta wciąż funkcjonuje w konserwatywnej Bawarii. W restauracjach, hotelach czy ogródkach piwnych tabaka jest tam takim samym elementem spotkań towarzyskich jak równie popularne piwo. Już niewielka ilość sproszkowanego tytoniu jest wystarczająca by dostarczyć przyjemnego uczucia świeżości. Zażywanie bezdymnej i przyjaznej środowisku tabaki jest nie tylko niedrogie, ale również dozwolone wszędzie tam, gdzie palenie jest zabronione, np. w restauracjach, hotelach, na dworcach kolejowych samolotach, czy na spotkaniach. Więcej na temat tabaki na Zażywanie tabaki nie jest trudne i nie wymaga wielkiego doświadczenia W celu czerpania przyjemności z zażywania tabaki wystarczy wziąć szczyptę. Odpowiednia jej ilość pobierana jest z opakowania i delikatnie zażywana przez nos bezpośrednio z tyłu dłoni lub z pomiędzy opuszków palców. Czynność tę porównać można do wąchania kwiatów lub sprawdzania aromatu ekskluzywnego wina. Natychmiastowo po zażyciu tabaki czuć jej pobudzające działanie. Wśród asortymentu oferowanego przez Pöschl Tabak każdy znajdzie coś dla siebie. Aromatyczne olejki, takie jak mięta pieprzowa, mentol czy olejki Kolumbia użyte przy produkcji tabaki Gletscher Prise Snuff zapewniają zażywającym oczyszczenie umysłu. Miłośnicy tabak owocowych mogą cieszyć się aromatami wiśni lub mango używanymi np. w Gawith Apricot Snuff. W każdej sekundzie na całym świecie sprzedaje się produkt pochodzący z firmy Pöschl. Najbardziej popularnym z nich jest marka Gletscher Prise Snuff, której sprzedaje się około 7.2 milionów sztuk rocznie. Firma każdego roku produkuje ponad 20 milionów opakowań tabaki. Chociaż w ciągu ostatnich 10 lat zmniejszyła się sprzedaż, to w 2008 roku mogliśmy zaobserwować jej umiarkowany wzrost. Rok później wielkość sprzedaży utrzymywała się na stałym poziomie. Z całą pewnością wskazuje to na fakt, iż tabaka stała się doskonałą alternatywą dla wszystkich tych, których dotknął zakaz palenia. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO): Nie ma dowodów na rakotwórcze właściwości tabaki Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) w postaci Międzynarodowej Agencji Badań Nad Rakiem (ang. IARC) i wchodzącej w jej skład grupy roboczej zajmującej się rozwojem rakotwórczego zagrożenia dla ludzi, w swojej ostatniej publikacji dotyczącej bezdymnych wyrobów tytoniowych ogłosiła, iż dotychczasowe badania dotyczące tabaki nie dostarczają przekonujących dowodów na jej związek z rakiem*. W wyniku tego oświadczenia wystosowanego przez najwyższej rangi specjalistów z najważniejszych organizacji zajmujących się zdrowiem można przyjąć, że używanie tabaki nie zwiększa ryzyka powstawania chorób nowotworowych, co tylko utwierdza w przekonaniu, że tabaka może być doskonałą alternatywą dla papierosów. Wszyscy Ci, których te argumenty jednak nie przekonują, mogą skorzystać z Ozona Snuffy Weiss. Jest to beztytoniowa kompozycja cukru winogronowego, wzbogacona olejkami eterycznymi i mentolem, która nie zawiera nikotyny. Podobnie jak klasyczna tabaka jest przeznaczona do zażywania przez nos. Jest w pełni bezpieczna dla zdrowia, dlatego bez obaw można cieszyć się jej odświeżającym i orzeźwiającym aromatem. **Zobacz WHO IARC Working Group on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans (2007): Smokeless Tobacco and some Tobacco-specific N-Nitrosamines, IARC monographs on the evaluation of carcinogenic risks to humans, Vol. 89, Lyon 2007, page 366