(METODOLOGIA I NARZĘDZIA BADAWCZE)

Transkrypt

1 ZAŁĄCZNIK NR 2 DO PRODUKTU FINALNEGO ANALIZA WSPÓŁPRACY MIĘDZYSEKTOROWEJ W ZAKRESIE ROZWIĄZYWANIA PROBLEMU BEZDOMNOŚCI ORAZ POMOCY OSOBOM BEZDOMNYM NA TERENIE GMINY MIASTA KOSZALIN (METODOLOGIA I NARZĘDZIA BADAWCZE) PROJEKT: WEKTOR ZMIAN Koszaliński Program Wspierania Wychodzenia Z Bezdomności ZAMAWIAJĄCY BADANIE: Gmina - Miasto Koszalin Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Koszalinie WYKONAWCA BADANIA: PrePost Consulting Alicja Zajączkowska Gdańsk, dnia 30 czerwca

2 Badanie społeczne Analiza współpracy międzysektorowej w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności oraz pomocy osobom bezdomnym na terenie Gminy Miasta Koszalin jest współfinansowane przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Badanie jest realizowane w ramach projektu WEKTOR ZMIAN Koszaliński Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet VII Promocja integracji społecznej. Zamawiający badanie: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Koszalinie, Al. Monte Cassino 2, Koszalin. Okres realizacji badania: Wykonawca badania: PrePost Consulting Alicja Zajączkowska Skład Zespołu badawczego: Alicja Zajączkowska Jarosław Józefczyk Maciej Dębski 2

3 Spis treści Streszczenie... 4 Kilka słów o bezdomności kontekst teoretyczny Metodologia badania Charakterystyka respondentów badania Wyniki badania Wyniki analizy treści dokumentów Analiza współpracy kluczowych partnerów problematyki bezdomności w Koszalinie Analiza współpracy w obszarze pomocy społecznej... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. Analiza współpracy w obszarze edukacji i rynku pracy... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. Analiza współpracy w obszarze bezpieczeństwa publicznego... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. Analiza współpracy w obszarze zdrowia... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. Analiza współpracy w obszarze mieszkalnictwa... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. Wnioski i Rekomendacje... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. Załączniki... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. Opis narzędzi badawczych

4 STRESZCZENIE Niniejszy Raport zawiera wyniki badania społecznego polegającego na wykonaniu analizy współpracy międzysektorowej w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności oraz pomocy osobom bezdomnym na terenie Gminy Miasta Koszalin, zgodnie z umową zawartą w dniu 2 maja 2011 roku pomiędzy PrePost Consulting Alicja Zajączkowska, a zamawiającym badanie Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej w Koszalinie. Analiza współpracy międzysektorowej (Zadanie 2) realizowana przez PrePost Consulting jest jednym z elementów kompleksowego badania społecznego pod nazwą: Diagnoza lokalna w zakresie bezdomności dla Miasta Koszalin prowadzonego przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Koszalinie. Równocześnie, w tym samym czasie realizowane było badanie prowadzone przez Pomorskie Forum na Rzecz Wychodzenia z Bezdomności, które polegało na wykonaniu poniższych dwóch zadań: Zadanie 1: Opracowanie metodologii, narzędzi oraz przeprowadzenie badań socjodemograficznych. Celem tego badania jest identyfikacja genezy i skali bezdomności na terenie Koszalina. Zadanie 3: Badanie obszarów niedoborów i zjawisk problemowych w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności oraz pomocy osobom bezdomnym na terenie Gminy Miasta Koszalin. RYSUNEK 1: SCHEMAT ORGANIZACJI DIAGNOZY LOKALNEJ W ZAKRESIE BEZDOMNOŚCI DLA MIASTA KOSZALIN Opracowanie własne 4

5 Poszczególne zadania Diagnozy lokalnej w zakresie bezdomności dla Miasta Koszalin (rysunek 1) się uzupełniają i dają możliwość na kompleksowe, wielostronne i wielowątkowe spojrzenie na problem bezdomności w Koszalinie oraz pozwolą na opracowanie bardziej trafnych i użytecznych rekomendacji i usprawnień. Poszczególni wykonawcy badań prowadzili je niezależnie, ale podejmowali współpracę na etapie konceptualizacji, a także przeprowadzenia badań w terenie. Celem badania Analiza współpracy międzysektorowej w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności oraz pomocy osobom bezdomnym na terenie Gminy Miasta Koszalin było uzyskanie pogłębionej i usystematyzowanej wiedzy na temat współpracy międzysektorowej w obszarze problematyki bezdomności w Koszalinie. Proces badawczy obejmował także wypracowanie lokalnej metodyki i narzędzi badawczych do diagnostyki obrazu współpracy międzysektorowej w obszarze problematyki bezdomności w Koszalinie. Cele szczegółowe badania to: 1. Identyfikacja kluczowych podmiotów odpowiedzialnych za rozwiązywanie problemu bezdomności w mieście Koszalin i ich roli w systemie pomocy. 2. Ocena stopnia synchronizacji działań partnerów; 3. Identyfikacja ograniczeń, potencjału, zagrożeń i szans (SWOT); 4. Przygotowanie rekomendacji w zakresie współpracy międzysektorowej. Analizę współpracy międzysektorowej w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności przeprowadzono w pięciu wymiarach działań (pomoc społeczna, edukacja i rynek pracy, bezpieczeństwo publiczne, zdrowie i mieszkalnictwo) w odniesieniu do różnych podmiotów polityki społecznej, a także innych instytucji spoza obszaru polityki społecznej. Na potrzeby analizy współpracy międzysektorowej wyznaczono trzy perspektywy badawcze: 1. Ranga bezdomności w zadaniach instytucji 2. Skala i kultura współpracy 3. Wyzwania i trudności współpracy Proces badania obejmował zaprezentowane poniżej etapy realizacyjne (rysunek 2). 5

6 RYSUNEK 2. SCHEMAT ORGANIZACJI BADANIA Całe badanie przeprowadzono w okresie od 2 maja do 30 czerwca 2011 roku. Badania terenowe przeprowadzone zostały w Koszalinie dniach maja i 1 czerwca 2011 (16 wywiadów indywidualnych) oraz w dniu 20 czerwca 2011 roku (1 fokusowy wywiad grupowy). Ostatecznie udało się przeprowadzić rozmowy z 21 osobami. Grupa respondentów badania została wybrana spośród ponad 30 instytucji i organizacji z terenu Koszalina pracujących na rzecz osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością. Uczestnikami badania były osoby dysponujące wiedzą na temat funkcjonowania systemu pomocy osobom bezdomnym - przedstawiciele organizacji i instytucji kluczowych w rozwiązywaniu problemu bezdomności na terenie Koszalina. Wszystkich respondentów, którzy brali udział w wywiadach można podzielić na dwie grupy osoby o węższej perspektywie postrzegania systemu pomocy (wyłącznie z perspektywy własnej instytucji) oraz te, mające całościowy ogląd systemu pomocy osobom bezdomnym (zaangażowane w kreowanie polityki społecznej). Na potrzeby badania Wykonawca przeprowadził pogłębioną identyfikację oraz weryfikację podmiotów z różnych sektorów, które są formalnie/ nieformalnie/ akcyjnie/ długofalowo zaangażowane w działania na rzecz rozwiązywania problemu bezdomności w Koszalinie (rysunek 3). 6

7 RYSUNEK 3: PARTNERZY MIĘDZYSEKTOROWI PROBLEMATYKI BEZDOMNOŚCI Badanie było prowadzone w oparciu jakościowe metody badawcze tj.: analiza treści dokumentacji (desk research) oraz wywiady. Rzetelność i wiarygodność uzyskanych wyników badań zapewnia triangulacja, zakładająca weryfikowanie zbieranych informacji na kilku poziomach tzn.: triangulacją źródeł danych, metod oraz perspektyw badawczych. Badanie podporządkowane było weryfikacji trzech hipotez: Hipoteza 1: W Koszalinie współpraca międzysektorowa ma charakter incydentalny, cechuje się niskim poziomem sprofesjonalizowania działań/ inicjatyw kooperacyjnych. Hipoteza 2: W Koszalinie współpraca międzysektorowa ma charakter systemowych relacji z dominacją zlecania zadań. Podmioty doprowadziły do podstawowej profesjonalizacji współpracy i formalizacji jej kluczowych elementów. Hipoteza 3: W Koszalinie współpraca międzysektorowa ma charakter relacji partnerstwa. Zidentyfikowany został lider partnerstwa. Strony ustaliły cele kooperacji partnerskiej, które nawiązują do celów strategicznych określonych przez wspólnotę gminy. Zaistniał podział ról, kompetencji i zadań dla poszczególnych podmiotów tworzących partnerstwo. Realizowane zadania oraz postawione cele są systematycznie monitorowane i oceniane wspólnie przez partnerów (bądź w sposób uzgodniony w partnerstwie). 7

8 WNIOSKI Analiza dokumentacji i wywiady przeprowadzone z kluczowymi podmiotami zaangażowanymi w problematykę bezdomności pokazują, że nie jest do końca możliwe zakwalifikowanie sytuacji współpracy międzysektorowej w Koszalinie do jednego tylko z naszkicowanych w tezach obrazu. Zebrane dane pozwalają, w zależności od obszaru współpracy (obszar pomocy społecznej, edukacji i rynku pracy, bezpieczeństwa publicznego, zdrowia i mieszkalnictwa) na wskazanie dominacji jednej z trzech możliwych odmian współpracy, przy jednoczesnej obecności przesłanek kwalifikowania do pozostałych dwóch tez. Pozyskane w trakcie badania informacje skłoniły badaczy do modyfikacji założonego w metodologii sposobu charakterystyki współpracy. Propozycję znowelizowanego narzędzia do diagnozowania i charakterystyki współpracy lokalnej przedstawiono na poniższym schemacie. Diagram rozwoju współpracy w obszarze wsparcia społecznego sytuuje najniższy poziom współpracy na poziomie działań incydentalnych podejmowanych z poziomu relacji interpersonalnych. Najwyższy poziom harmonizacji systemu wsparcia społecznego (w tym osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością) będzie miał miejsce wtedy, gdy współpraca 8

9 odbywać się będzie na zasadach dojrzałego partnerstwa i poziomie ponadsektorowym. Zaprezentowane narzędzie posłużyło badaczom do opisania wniosków z badania. Temat zwalczania zjawiska bezdomności nie jest obcy Koszalinowi. Widoczne jest zainteresowanie tą kwestią w wielu dokumentach w całym przekroju ich rangi i szczegółowości od strategii poprzez programy, projekty, zarządzenia po informatory i ulotki. Zainteresowanie to przekłada się także na praktykę działania. Duża liczba podmiotów jest zaangażowana w problematykę bezdomności, jak również niebagatelne zasoby są generowane przez te podmioty na rzecz osób zagrożonych bezdomnością i bezdomnych. Współpraca na polu działań na rzecz osób bezdomnych odbywa się głównie w oparciu o relacje interpersonalne. Oparta jest na dużym zaangażowaniu konkretnych osób, naturalnych liderów tematu, pasjonatów pomagania tej grupie koszalińskiej społeczności. Pasjonaci, o których mowa obecni są zarówno po stronie sektora publicznego, służb samorządowych, jak i w organizacjach pozarządowych. Współpraca między organizacjami pozarządowymi zaangażowanymi w problematykę bezdomności realizowana jest od wielu lat, bazuje głównie na osobistych znajomościach, kontaktach interpersonalnych jej liderów i współpracowników. Ma ona głównie charakter spontaniczny i niesformalizowany. Zastanawiającym zjawiskiem na terenie Koszalina jest stosunkowo mała liczba aktywnie działających na polu pomocy społecznej organizacji oraz mała rywalizacja poszczególnych organizacji pozarządowych miedzy sobą o fundusze miejskie. Nawet kluczowe organizacje zaangażowane w problematykę bezdomności mało wiedzą o swoich działaniach. Nie tylko brakuje usystematyzowanej współpracy, ale i przepływ informacji jest raczej ograniczony. Organizacje działają głównie samodzielnie, rzadko podejmują projektową współpracę między sobą, mało efektywnie starają się o fundusze zewnętrzne. Urząd Miasta realizując konkursy ma ograniczony wybór partnerów do zlecania zadań z zakresu pomocy społecznej. Kilkakrotnie w wypowiedziach pojawiały się opinie, że największą przeszkodą w szerokiej współpracy jest brak tradycji współdziałania. Współpraca międzysektorowa, wymiana wiedzy i doświadczeń, wspólne planowanie i koordynowanie działań ma miejsce głównie w okresie zimowym, kiedy tworzona jest koalicja różnych służb odpowiedzialnych za pomoc ludziom bezdomnym. Współpraca ta zatem ma charakter akcyjny i doraźny, celem jej jest ochrona zdrowia i życia osób bezdomnych. 9

10 W opinii badanych istnieje potrzeba zawiązania współpracy, której celem nie jest pomoc doraźna (jak w przypadku akcji zima), a gdzie chodziłoby o strategiczne, długoterminowe określanie kierunków działań zmniejszających skalę bezdomności w Koszalinie. Wzywaniem jest zapobieganie bezdomności w wymiarze systemowym. Z wywiadów rysuje się obraz instytucji i organizacji z różnych obszarów gotowych do podejmowania szerszej współpracy, oczekujących jej i zdeterminowanych do współdziałania. Relacje pomiędzy podmiotami zaangażowanymi w działania na rzecz osób doświadczających bezdomności nie zostały usystematyzowane na poziomie strategicznym/ programowym i ujęte w formę dokumentu (porozumienia) współpraca nie została sformalizowana. Analiza treści dokumentów o charakterze długofalowym pozwala wysnuć wniosek, że w ich tworzeniu uczestniczyło szerokie gremium przedstawicieli sektora publicznego (instytucje rządowe i samorządowe) oraz pozarządowego, co może potwierdzać ich ponadsektorowy charakter. Dokumenty te są wzajemnie spójne, logicznie powiązane. Programy odwołują się do strategii, strategie natomiast delegują do tworzenia programów. Taki stan rzeczy buduje spójność w myśleniu o priorytetach w lokalnej polityce społecznej oraz może przekładać się na większą harmonię w podejmowanych działaniach. Niestety niektórzy partnerzy, zwłaszcza kluczowe organizacje pozarządowe stwierdzały w rozmowach, iż mają poczucie, że ich głos, opinia nie jest w dostatecznym wymiarze brana pod uwagę przy podejmowaniu decyzji w odniesieniu do problematyki bezdomności. W trakcie badania pojawiły się opinie, że włodarze Miasta Koszalina nie doceniają wysiłku, jaki wkładają organizacje pozarządowe w działania na rzecz osób bezdomnych i nie do końca rozumieją specyfikę rozwiązywania problemu bezdomności. Rozmówcy ze strony Miasta sygnalizowali, że w ich opinii pomoc osobom bezdomnym jest zbyt rozbudowana, uzależnia, jest zbyt kosztowna i nie przynosi rzeczywistych efektów. Te rozbieżne podejścia do oceny i sposobów działania są czynnikiem wpływającym na narastające trudności we współpracy pomiędzy głównym graczem na scenie pomocy ludziom bezdomnym Koła Koszalińskiego TPBA, a Urzędem Miasta i MOPS Koszalin. Zasadne zdaje się twierdzenie, że brakuje swoistej kultury współpracy, która to pozwoliłaby na podejmowanie dialogu, negocjacji i rozwiązywanie konfliktowych sytuacji na gorąco. Częste spotkania i kontakty na poziomie decydentów mogłyby sprzyjać krystalizowaniu wzajemnych stanowisk i wypracowywaniu spójnego podejścia do bieżących i długofalowych kwestii problemu bezdomności. 10

11 Koszalin w świetle przeanalizowanych danych stoi przed wielkim wyzwaniem dźwignięcia tego wysiłku na poziom międzyinstytucjonalny. Informacje płynące z dostępnych materiałów mówią o początku zawiązywania się współpracy na tym szczeblu. Obecne są już formy relacji między instytucjami/ organizacjami oparte na zlecaniu zadań. Uruchamiane są innowacyjne, na lokalną skalę, projekty angażujące wielu interesariuszy. Przed Koszalińskimi Pomagaczami stoi zadanie animowania i poprowadzenia procesu łączenia lokalnych elementów i zasobów, wyznaczania ram i cech charakterystycznych dla koszalińskiego systemu wsparcia osób bezdomnych. Obecnie, jako lider procesu zmian jawi się Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, choć owo liderowanie nie zostało nigdzie formalnie nazwane ani uznane. Na liderze spoczywać będzie nadawanie standardów sieciowania działań i aktywności, zapewnienia odpowiedniej partycypacji wszystkich zainteresowanych (w tym osób bezdomnych), w taki sposób, aby w przyszłości można było powiedzieć, że w Koszalinie problem bezdomności rozwiązywany jest międzysektorowo. REKOMENDACJE ODNOŚNIE WSPÓŁPRACY MIĘDZYSEKTOROWEJ W ZAKRESIE BEZDOMNOŚCI: 1. Cykliczne diagnozowanie, badanie problemu bezdomności w Koszalinie oraz wykorzystanie diagnozy partycypatywnej (z udziałem podmiotów z różnych sektorów) badania potrzeb i oczekiwań osób z kręgu bezdomności. 2. Wzmocnienie roli MOPS Koszalin w wypełnianiu funkcji lidera koordynującego działania lokalnych podmiotów zaangażowanych w problematykę bezdomności poprzez powołanie w strukturze organizacyjnej sekcji ds. osób bezdomnych. 3. Upowszechnianie i włączanie do praktyki działania na rzecz bezdomności, idei dialogu i współpracy międzysektorowej, opartej o działania czterech sektorów publicznego, pozarządowego, biznesowego i obywatelskiego (nieformalne grupy osób zagrożonych bezdomnością i bezdomnych oraz lokalna społeczność). 4. Zwiększenie liczby systematycznych, roboczych spotkań w ciągu całego roku (a nie tylko zimą), kluczowych organizacji i instytucji zajmujących się pomocą ludziom bezdomnym. 5. Opracowanie i wdrożenie systemu wzajemnego informowania się partnerów ustanowienie skutecznych mechanizmów gromadzenia, przechowywania i redystrybucji informacji z wykorzystaniem nowoczesnych narzędzi i kanałów komunikacji. 11

12 6. Należy sukcesywnie poszerzać pole wpływu organizacji pozarządowych na programowanie działań w zakresie problemu bezdomności. 7. Szersze włączenie MOPS Koszalin oraz pozostałych partnerów pomocy społecznej w planowanie, konsultowanie regulacji prawnych i realizowanie polityki mieszkaniowej Miasta Koszalin. 8. Ukonstytuowanie formalnej, międzysektorowej koalicji na rzecz pracy z osobami bezdomnymi i zagrożonymi bezdomnością w Koszalinie. 9. Wypracowanie i wdrożenie w praktykę dokumentu normującego formalne zasady długofalowej współpracy instytucji, organizacji, podmiotów gospodarczych w ramach koalicji na rzecz bezdomności, wraz z zasadami monitorowania i ewaluacji tej współpracy. 10. Wypracowanie zasad szerokiego i konstruktywnego konsultowania dokumentów, programów, inicjatyw na rzecz rozwiązywania problemu bezdomności. 11. Wyzwaniem dla międzysektorowej współpracy jest poprawienie relacji ze służbą zdrowia. Obecnie w ocenie większości uczestników badania współpraca ze służbą zdrowia stanowi najsłabsze ogniowo systemu wsparcia ludzi bezdomnych w Koszalinie. 12. Zintensyfikowanie działań włączających do współpracy przedstawicieli podmiotów gospodarczych w zakresie wchodzenia na rynek pracy osób bezdomnych. 13. Animowanie przedsięwzięć z zakresu ekonomii społecznej, zwłaszcza rozważenie możliwości podjęcie ponownych działań w celu reaktywowania Centrum Integracji Społecznej CIS. 14. Podjęcie prac nad budowaniem mechanizmu szacowania wartości (nakładów i kosztów) interwencji społecznych monitorowaniem, badaniem i ewaluacją efektywności ekonomicznej wspólnych działań skierowanych na rzecz osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością w Koszalinie. 12

13 KILKA SŁÓW O BEZDOMNOŚCI KONTEKST TEORETYCZNY1 Skuteczne i efektywne rozwiązywanie problemu bezdomności wymaga oprócz zaangażowania podmiotów polityki społecznej uwzględnienia czterech obszarów niniejszej polityki od prewencji, poprzez interwencję i opiekę po integrację. Prewencja, Interwencja, Opieka i Integracja to filary zintegrowanej polityki społecznej w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności, niezbędne do skutecznego zredukowania skali problemu. Prewencja to pewna funkcja i poziom oddziaływania polityki społecznej w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności, której zadaniem jest zapobieganie bezdomności w wymiarze jednostkowym, grupowym i społecznym. Usługi ukierunkowane na zapobieganie bezdomności wykorzystują różnorodne instrumenty i narzędzia. Wyróżniamy 3 rodzaje prewencji: Prewencja celowa odnosi się do bezpośredniego zabezpieczenia osób, rodzin lub grup zagrożonych bezdomnością w sytuacji bezpośredniego ryzyka utraty mieszkania/dachu nad głową. Celem jest zmniejszenie ryzyka bezdomności. Polega na wykorzystaniu wybranych instrumentów, np. pomocy społecznej, czy mieszkalnictwa i podjęcie celowej prewencji i wczesnej interwencji, zapobiegającej utracie domu i umożliwiającej pozostawienie osób w środowisku. Przykładowym działaniem w zakresie prewencji celowej jest zapobieganie eksmisji poprzez redukowanie zadłużeń czy możliwość ich odpracowania poprzez tworzenie ekonomicznej możliwości spłacenia długów i opłacalności podjęcia zatrudnienia. Prewencja systemowa skierowana do ludzi, których dotykają problemy społeczne, które są czynnikami zwiększającymi zagrożenie bezdomnością np. uzależnienia, ubóstwo, niepełnosprawność, choroby psychiczne, bezrobocie, przemoc itp. prewencja systemowa dotyczy także wszystkich obywateli. Celem jest zmniejszenie ryzyka zagrożenia bezdomnością. Polega na wykorzystywaniu instrumentów np. rynku pracy, służby zdrowia, mieszkalnictwa czy edukacji w przypadku ludzi, którzy mogą być potencjalnie zagrożeni 1 Łukasz Browarczyk, Piotr Olech, Maciej Dębski (2011). Raport metodologiczny badania Diagnoza lokalna w zakresie bezdomności dla Miasta Koszalin. Gdańsk 13

14 bezdomnością, ale dotykają ich innego rodzaju problemy (np. bezrobocie) lub też nie dotykają ich żadne poważne problemy społeczne. Można ją nazwać systemową, ponieważ powinna oddziaływać na wszystkich obywateli zabezpieczając przed kryzysem związanym z bezdomnością. Przykładowym działaniem w zakresie prewencji systemowej jest wspieranie rozwoju mieszkalnictwa społecznego poprzez tworzenie rynku mieszkań łatwo dostępnych dla ludzi o niskich dochodach, na wynajem. Profilaktyka odnosi się do całego społeczeństwa, celem jej jest zwiększenie wiedzy i świadomości w zakresie bezdomności i zagrożenia nią, a także redukowanie zagrożenia doświadczania problemów społecznych. Profilaktyka ukierunkowana jest na komunikację społeczną i edukację, których zadaniem jest kształtowanie prawidłowych postaw związanych z sytuacją braku domu i budzenie świadomości w zakresie czynników prowadzących do bezdomności, tj. uzależnienia, przemoc domowa, choroby psychiczne, niepełnosprawność czy bezrobocie, chroniąc obywateli przed zagrożeniami, które potencjalnie mogą przyczyniać się do niej. Działania takie skierowane są do wszystkich obywateli. Interwencja to funkcja i poziom oddziaływania polityki społecznej w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności, polegająca na doraźnym i tymczasowym zapewnieniu wsparcia, którego zadaniem jest ochrona zdrowia i życia osób bezdomnych oraz zabezpieczenie najważniejszych i podstawowych potrzeb życiowych. Celem interwencji jest zminimalizowanie negatywnych skutków doświadczania bezdomności i łagodzenie jej skutków. Do usług interwencyjnych zaliczyć można funkcjonowanie placówek niskoprogowych tj. ogrzewalnie i noclegownie, punktów pomocy doraźnej, pracę streetworkerów, działalność jadłodajni, punktów informacyjnych itp. Opieka to funkcja i poziom oddziaływania polityki społecznej w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności, której zadaniem jest zapewnienie podstawowej opieki osobom bezdomnym, które mają realne trudności w odzyskaniu samodzielności życiowej ze względu na schorowanie, niepełnosprawność czy starość. Opieka polega na zapewnieniu tymczasowych lub długoterminowych usług ludziom bezdomnym, którzy ze względu na problemy zdrowotne mają realnie utrudniony proces wychodzenia z bezdomności. Do instrumentów opiekuńczych zaliczyć można przykładowo opiekę pielęgniarską i lekarską w placówkach, umieszczenie osób bezdomnych w Zakładach Opiekuńczo-Leczniczych, Zakładach Pielęgnacyjno-Opiekuńczych, Domach Pomocy Społecznej czy Hospicjach. 14

15 Integracja to funkcja i poziom oddziaływania polityki społecznej w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności, której zadaniem jest integracja społeczna osób lub grup doświadczających bezdomności oraz uzyskanie samodzielności życiowej w kilku sferach m.in. zawodowej, mieszkaniowej, społecznej, dostosowana do potrzeb i możliwości ludzi bezdomnych. Integracja jest celem dla wszystkich osób bezdomnych, oznacza wielowymiarowy proces włączenia lub przywrócenia tej grupy w ogół społeczeństwa i możliwość korzystania z pełni praw i usług dostępnych tylko dla większości. Polega na zintegrowanym wykorzystywaniu instrumentów różnych sfer polityki społecznej tj. mieszkalnictwa, zatrudnienia, edukacji, zdrowia czy pomocy społecznej, w celu wyjścia z bezdomności. W ramach niniejszego badania odwoływać się będziemy do definicji osoby bezdomnej, która została wypracowana wspólnie przez badaczy oraz pracowników organizacji pozarządowych zajmujących się bezdomnością. Brzmi ona: Osoba bezdomna to taka, która z różnych przyczyn, wykorzystując własne możliwości i uprawnienia, czasowo lub trwale nie jest w stanie zapewnić sobie schronienia spełniającego minimalne warunki pozwalające uznać je za pomieszczenie mieszkalne. Miejsce spełniające warunki mieszkalne to takie, które nadaje się do stałego przebywania bez narażania zdrowia, i które umożliwia zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych: noclegu, zachowania higieny osobistej, sporządzania posiłków. 2 Bezdomność manifestuje się w kilku przestrzeniach i wymiarach. Można ją zatem postrzegać przez pryzmat określonych sfer, ukazujących problemy i deficyty oraz wymiary funkcjonowania ludzi bezdomnych. Wśród najważniejszych należy wymienić: 1. Sferę psychologiczną: obejmuje poczucie psychicznego dobrostanu, tożsamość, poziom samooceny i kontroli wewnętrznej, sposób reagowania na kryzysy i problemy, poziom umiejętności interpersonalnych, sposób postrzegania odpowiedzialności za pojawienie się własnej bezdomności i wyjście z niej, a także psychologiczne konsekwencje, jakie (długotrwała) bezdomność wywarła na osobie. Obejmuje również problemy osoby bezdomnej wymagające wsparcia psychologicznego i terapeutycznego (uzależnienia także od pomocy, współuzależnienia, doświadczanie przemocy, itp). 2 CARITAS Diecezji Kieleckiej, et al., (2010) Stanowisko wobec definicji oraz typologii bezdomności w: Forum. O bezdomności bez lęku, red. Ł. Browarczyk, M. Dębski, Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności, Gdańsk. 15

16 Dotyczy także szeroko rozumianego kontekstu rodzinnego, zwłaszcza poczucia więzi z rodziną, prokreacji i pochodzenia. 2. Sferę zawodową: pole funkcjonowania osoby bezdomnej w kontekście zawodowym, obejmująca takie zagadnienia, jak: nawyk pracy, umiejętność otrzymania i utrzymania zatrudnienia, poziom umiejętności i kwalifikacji zawodowych, poziom podejmowanej aktywności o charakterze zawodowym, własną, subiektywnie i obiektywnie postrzeganą atrakcyjność na rynku pracy, a także umiejętność odnalezienia się na otwartym rynku pracy. Dotyczy również barier w podjęciu aktywności zawodowej, wynikających z życia rodzinnego (zwłaszcza rodzicielskiego) oraz umiejętności łączenia roli (często samotnego) rodzica i pracownika. 3. Sferę zdrowotną: odnosi się do kondycji fizycznej osoby bezdomnej. Obejmuje stan zdrowia, stopień uzależnienia zwłaszcza od środków psychoaktywnych, stopień niepełnosprawności, poziom dbałości o własną sprawność i aktywność fizyczną, ewentualne przeciwwskazania do podjęcia konkretnej aktywności zawodowej oraz umiejętność dbania o stan zdrowia w zależności od wieku, wskazań lekarskich, warunków życia. 4. Sferę socjalno-bytową: dotyczy socjalnego poziomu życia osoby bezdomnej i jej zabezpieczenia bytowego. Wiąże się z przestrzenią życiową osoby jednak bardziej związana z bytem niż mieszkaniem (czyli pobytem na działkach, w altankach, w miejscach publicznych, w placówkach dla osób bezdomnych itp.). Dotyczy posiadanego przez osobę bezdomną poziomu ekonomicznej niezależności oraz zabezpieczenia finansowego, obejmującego wysokość regularnie otrzymywanego dochodu, zasiłków, zakresu i formy otrzymywanej pomocy także z Ośrodków Pomocy Społecznej. Wiąże się z sytuacją prawną osoby (karalność, zadłużenia alimentacyjne, ciążące na osobie kary pozbawienia wolności, niewyjaśniony stan cywilny czy praw rodzicielskich, brak przysługującego prawa do lokalu). 5. Sferę mieszkaniową: odnosi się do wszelkich aspektów życia osoby bezdomnej w mieszkaniu (treningowym, wspieranym, socjalnym, komunalnym) zarówno w wymiarze prawnym, ekonomicznym czy psychologicznym. Dotyczy umiejętności samodzielnego dbania o przestrzeń życiową i utrzymania mieszkania, życia w nim, racjonalnego gospodarowania środkami finansowymi, umiejętności nawiązania relacji społecznych. Odnosi się także do pojęcia przysługującego osobie prawa do lokalu. 6. Sferę społeczną: obszar obejmujący funkcjonowanie osoby bezdomnej w szerszej 16

17 grupie społecznej oraz w całym społeczeństwie. Dotyczy poziomu zintegrowania i identyfikowania się ze społeczeństwem przy jednoczesnym zerwaniu więzi ze środowiskiem osób bezdomnych, poczucia przynależności do większych i mniejszych grup społecznych. Dotyczy także przejawiania zachowań społecznie aprobowanych, umiejętności funkcjonowania w grupach oraz w społeczeństwie, a także stopnia podejmowanych aktywności życiowych również o wymiarze społecznym i obywatelskim oraz umiejętności twórczego spędzania czasu wolnego. 3 Od początku pojawienia się bezdomności na dobre w publicznym dyskursie na początku lat dziewięćdziesiątych rozbrzmiewały dyskusje na temat definicji tego zjawiska oraz jego skali w Polsce. Natomiast badania w tym zakresie zaczęły pojawiać się dopiero po roku W najbardziej systematyczny sposób bezdomność diagnozuje się w województwie pomorskim. Od 2001 roku, co dwa lata, prowadzone są badania o charakterze wyczerpującym ankieterzy starają się dotrzeć do maksymalnie dużej liczby osób bezdomnych. Idealnym celem jest zliczenie i określenie podstawowych cech społeczno-demograficznych wszystkich pomorskich osób bezdomnych. Jednak przy założeniu, że jest to cel, do którego należy dążyć, ponieważ realne dotarcie do każdej osoby bezdomnej w danym rejonie jest praktycznie niemożliwe, samo zjawisko jest bardzo dynamiczne pojawiają się nowi bezdomni, dotychczasowi się przemieszczają w nowe miejsca. Pomorskie doświadczenia pokazują jak ważne jest tworzenie i angażowanie szerokiego partnerstwa na rzecz badań bezdomności. Bez współpracy między sektorami (publiczna pomoc społeczna i organizacje pozarządowe) oraz między resortami (pomoc społeczna, policja, straż miejska, służba zdrowia itd.) niemożliwa jest prawidłowa i rzetelna realizacja Pomimo tego, że problem bezdomności coraz częściej staje się tematem poruszanym przez lokalnych polityków społecznych, przedstawicieli świata nauki czy środowiska pomocy społecznej cały czas w Polsce istnieje pilna potrzeba realizacji badań z zakresu problematyki bezdomności. 4 Realizacja badań na obszarze jednej gminy, jednego miasta jest istotna 3 A. Dębska-Cenian, Sfery oddziaływania jako odpowiedź na wyzwania społecznej i zawodowej (re)integracji osób bezdomnych [w:] A. Dębska-Cenian, P. Olech, Od ulicy do samodzielności życiowej. Standardy społecznej i zawodowej (re)integracji osób bezdomnych w sześciu sferach, Gdańsk Maciej Dębski (red.) Metodologia realizacji lokalnej diagnozy systemu pomocy osobom bezdomnym. W ramach Projektu nr 1.18 "Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej" zadanie nr 4 - w zakresie standaryzacji pracy z bezdomnymi w tym: opracowanie modelu "Gminnego Standardu Wychodzenia z Bezdomności". 17

18 z perspektywy funkcjonowania gminnego systemu pomocy osobom bezdomnym. Jednak należy zwrócić uwagę na wartość wypływającą z realizacji badań w szerszym zakresie na obszarze powiatu, czy województwa. Takie podejście pozwala na narysowanie pełniejszego obrazu zjawiska. Pamiętać należy, że bezdomność sama w sobie jest zjawiskiem dynamicznym i same osoby doświadczające tego problemu są mobilne, a dodatkowo nierzadko gminy umieszczają wspomagane osoby bezdomne w placówkach na terenie innych gmin. Co jest potem trudno uchwytne przy realizacji badań jedynie na obszarze jednej gminy. Czegokolwiek by nie mówić o mierzeniu bezdomności generalnie jest to problem wciąż mało znany, słabo przebadany. Prócz pomorskich, nie wiele jest badań terenowych tego zjawiska, niewiele jest prób określenia skali bezdomności. Do najszerzej zakrojonego należy zaliczyć pomiar tego zjawiska dokonany w ramach Narodowego Spisu Powszechnego, ale jego wyniki, jak wspomniano nie zostały jeszcze upublicznione. Ponadto sama metodologia jego realizacji nie jest bez zarzutu. Jeśli chodzi o badania terenowe można wymienić doświadczenia pojedynczych gmin Krakowa, Lubina. Jednak rezultaty wspomnianych badań nie są szeroko dostępne, co utrudnia wypowiadanie się na ich temat. Innym ważnym nurtem w mierzeniu bezdomności są próby określenia skali zjawiska w oparciu o dane gromadzone codziennie przez instytucje pomocowe (ośrodki pomocy społecznej, organizacje pozarządowe, placówki udzielające schronienia, streetworkerów). Takie podejście forsowane jest przez Julię Wygnańską 5. Wydaje się to bardzo przyszłościowa metoda, pozwalająca precyzyjnie określać np. historię udzielanej pomocy konkretnej osobie, albo trajektorię danej osoby w systemie pomocy. Przez co pozwala wypowiadać się w sposób uprawniony o skuteczności pomagania. Tworzenie takich baz jest podejściem zupełnie odmiennym, niż podejście pomorskie nie tylko metodologicznie, ale i pod względem zakresu zbieranych danych. Badania terenowe, mają aspirację do tworzenia możliwie kompletnej fotografii bezdomności w danym momencie, na danym obszarze. Natomiast zbieranie danych poprzez istniejące bazy, rejestry koncentruje się raczej na odtwarzaniu i śledzeniu trajektorii osób, które wpadły w bezdomność. Koszalińskie badanie Diagnoza lokalna w zakresie bezdomności dla Miasta Koszalin wpisuje się w pierwszy nurt stworzenia możliwie wielowymiarowej fotografii bezdomności w danym momencie. 5 Wygnańska J., (2010) Mazowiecka koncepcja badania bezdomności w ramach Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań Dokument roboczy, Warszawa 18

19 Przystępując do pracy nad koncepcją badania i opracowaniem raportu metodologicznego niezbędne okazało się uspójnienie i zdefiniowanie pojęć, które będą wykorzystywane w procesie badawczym. Pojęcia te dotyczą dwóch zasadniczych obszarów tematycznych. Po pierwsze są związane z zagadnieniami dotyczącymi problematyki bezdomności (m.in. pojęcia bezdomności, zagrożenie bezdomnością, prewencji, interwencji, integracji, opieki, typologia ETHOS). Definicje pojęć wykorzystane w raporcie metodologicznym dotyczące problematyki bezdomności pochodzą z dorobku ( know how ) wypracowanego przez Pomorskie Forum Wychodzenia z Bezdomności i zawartego w licznych opracowaniach i publikacjach, przywołanych w bibliografii raportu. Drugi obszar pojęć dotyczy kwestii związanych ze współpracą, partnerami współpracy oraz formami podejmowanej współpracy (m.in. pojęcia sektora, resortu, współpracy partnerskiej, współpracy międzysektorowej, standardów). Warto podkreślić, że na potrzeby niniejszego badania kwestie dotyczące współpracy międzysektorowej będą rozpatrywane w dwóch zasadniczych konfiguracjach partnerów. Z jednej strony będzie poddana analizie współpraca międzyinstytucjonalna, czyli skala i zakres współpracy różnych instytucji publicznych samorządowych i rządowych działających na rzecz bezdomności w Koszalinie. Z drugiej strony przedmiotem analizy będzie także współpraca dwusektorowa, która będzie oceniać skalę i zakres współpracy pomiędzy sektorem publicznym zaangażowanym w rozwiązywanie problemu bezdomności, a także sektorem pozarządowym, który włącza się w te działania. Badacze podejmą także wysiłek zidentyfikowania, czy i w jakim zakresie można mówić o współpracy trójsektorowej, czyli takiej współpracy, w której uczestniczą również przedstawiciele sektora gospodarczego, co oznaczałoby, że w praktyce zachodzi zjawisko pełnej współpracy międzysektorowej w obszarze bezdomności. Pojęcia charakterystyczne dla zagadnień współpracy, które zdefiniowano na potrzeby niniejszego badania to: 1. Sektor - podział aktywności społeczno-gospodarczej nowoczesnych państw demokratycznych ustalono na trzy sektory. Według tej typologii pierwszy sektor to administracja publiczna, określana też niekiedy, jako sektor państwowy. Drugi sektor to sfera biznesu, czyli wszelkie instytucje i organizacje, których działalność jest nastawiona na zysk, nazywany też sektorem prywatnym. Trzeci sektor to ogół prywatnych organizacji działających społecznie i nie dla zysku, czyli organizacje pozarządowe (organizacje non-profit). 19

20 2. Resort - w doktrynie prawniczej resort administracyjny to wyodrębniona organizacyjnie część administracji państwowej, zajmująca się wydzielonym i powiązanym ze sobą kompleksem spraw, którą kieruje minister lub inny organ naczelny. W języku potocznym słowo resort jest traktowane, jako synonim słowa ministerstwo (np. resort gospodarki, resort pracy). W ścisłym znaczeniu resort obejmuje jednak, obok ministerstwa, także kierującego resortem ministra i inne podmioty jemu podporządkowane (urzędy centralne, organy terenowe i inne jednostki organizacyjne). 3. Współpraca - (znaczeniowo). «Praca wykonywana wspólnie z kimś, z innymi; wspólna praca, działalność prowadzona wspólnie». Współpraca (wg. nauk społecznych) - zdolność tworzenia więzi i współdziałania z innymi, umiejętność pracy w grupie na rzecz osiągania wspólnych celów, umiejętność zespołowego wykonywania zadań i wspólnego rozwiązywania problemów. Zdolność tę zalicza się do kompetencji emocjonalnych; umiejętność ta stanowi jeden z wyróżników kompetencji społecznych, które warunkują jakość relacji z innymi ludźmi. Współpraca i współdziałanie prowadzą do tworzenia wewnętrznych więzi wśród członków grupy, jak też rodzą ich poczucie tożsamości z zespołem, co zapewnia trwanie i sprawne funkcjonowanie tego zespołu na rzecz osiągania wspólnych celów jego członków. 4. Partnerstwo - jest systemem sformalizowanej współpracy pomiędzy kilkoma instytucjami, opartej na prawnie zawartej umowie lub porozumieniu nieformalnym, powiązaniach w ramach działań kooperacyjnych i wspólnie przyjętych planach. Partnerstwo to współpraca pomiędzy różnorodnymi podmiotami, które wspólnie w sposób systematyczny, trwały i z wykorzystaniem innowacyjnych metod oraz środków planują, projektują, wdrażają i realizują określone działania i inicjatywy, których celem jest rozwój społeczno - gospodarczy. Partnerstwo, oprócz wspólnie ustalonego celu, potrzebuje również podstawowych zasad, na których opierać się będą jego działania. Zasady te powinny zostać wypracowane w ramach procesu budowania współpracy partnerskiej i zaakceptowane przez wszystkich partnerów Partnerstwo formalne - platforma współpracy różnych partnerów, którzy wspólnie, w sposób systematyczny i trwały, planują i realizują określone działania na rzecz 6 R. Tennyson (2003), Poradnikpartnerstwa, The International Business Leaders Forum (IBLF) and the Global Alliance for Improved Nutrition (GAIN), s

21 środowiska lokalnego. Partnerstwo formalne działa na podstawie umowy partnerskiej, podpisanej przez uczestniczące strony; może posiadać osobowość prawną. 6. Partnerstwo międzysektorowe (cross-sectorpartnerships) współpraca różnych podmiotów z sektora publicznego, pozarządowego i prywatnego, która jest odzwierciedleniem ogólnej zmiany podejścia do systemu władzy i zarządzania zasobami lokalnymi od hierarchicznego, odgórnego i redystrybucyjnego do polityki promowania strategii rozwoju opartych na działaniach i procesach oddolnych (endogennych) i strukturach sieciowych, zwiększających udział decyzji podejmowanych kolektywnie z udziałem społeczności lokalnych (por. Cappelin 1993; Westholm 1999) Partnerstwo nieformalne platforma współpracy różnych partnerów, którzy wspólnie, w sposób systematyczny i trwały, planują i realizują określone działania na rzecz środowiska lokalnego. Partnerstwo nieformalne działa na podstawie porozumienia wzajemnego lub oświadczenia o woli współdziałania; nie posiada osobowości prawnej. 8. Partnerstwo projektowe rodzaj Partnerstwa, które wspólnie realizuje określone przedsięwzięcie. Cel Partnerstwa jest ściśle określony w projekcie, a zasady powołania takiego Partnerstwa są często określone wymogami konkursowymi stawianymi przez podmiot, który finansuje realizację działania. 9. Partnerstwo publiczno-społeczne rodzaj Partnerstwa, polegający na włączaniu w tradycyjne działania pomocowe instytucji publicznych partnerów społecznych z sektora organizacji pozarządowych, sektora biznesu i osób fizycznych. 10. Partnerstwo pomiędzy sektorami - rozumiane, jako dzielenie kosztów, ryzyka i odpowiedzialności we współpracy realizowanej przez podmioty tworzące/ reprezentujące sektory. 11. Standardy współpracy - wzorce postępowania, które prezentowane są w postaci formalizowanych instrukcji i przepisów oraz zaleceń. Modelowy proces współpracy, przyporządkowuje jego poszczególnym etapom różne standardowe rozwiązania. W tym ujęciu standardy mają służyć racjonalnemu zarządzaniu procesem współpracy, 7 Marek Furmankiewicz (2006). Współpraca międzysektorowa w ramach partnerstw terytorialnych na obszarach wiejskich w Polsce. Studia Regionalne i Lokalne Nr 2(24)/

22 obejmującemu kolejno fazę diagnozy, tworzenia wstępnych planów współpracy, ich konsultowania, uchwalania, wdrażania i ewaluacji Sieciowanie (networking) - proces budowania sieci kontaktów za pomocą ciągłych relacji, wymiany informacji oraz zasobów, którego celem jest udzielnie sobie wsparcia i pomocy. 13. System - obiekt fizyczny lub abstrakcyjny, w którym można wyodrębnić zespół lub zespoły elementów wzajemnie powiązanych w układy, realizujących, jako całość nadrzędną funkcjonalność lub funkcjonalności. 8 Magdalena Dudkiewicz.(2011). Standaryzacja współpracy międzysektorowej jak dalece pożądana, jak bardzo potrzebna... III Sektor Kwartalnik o problematyce społeczeństwa obywatelskiego. Warszawa s. 9 22

23 METODOLOGIA BADANIA Analiza współpracy międzysektorowej w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności oraz pomocy osobom bezdomnym na terenie Gminy Miasta Koszalin została przeprowadzona w oparciu o jakościowe metody badawcze (desk research i wywiady), które to metody mają swoje ograniczenia, ale i zalety. Badania jakościowe prowadzi się najczęściej wtedy, gdy badacza interesuje głównie analiza problemów i ich typologia natomiast nie zależy mu na liczbowym wyrażaniu zjawisk i procesów związanych z oceną, co ma miejsce w odniesieniu do niniejszego badania. Badania jakościowe zrealizowane różnymi technikami posłużyły do pozyskania pogłębionej oceny szczegółowych elementów problematyki bezdomności, w kontekście współpracy międzysektorowej. Wywiady pozwoliły badanym na prezentowanie odmiennych stanowisk i ocen odnośnie poszczególnych elementów zjawiska, dopuszczały dyskusję i wymianę poglądów pomiędzy uczestnikami badania, wraz z pełnym uzasadnieniem prezentowanych odmiennych stanowisk wobec ocenianego elementu. Wszystko to pozwoliło na pogłębioną i wieloaspektową ocenę zarówno całego zagadnienia badawczego, jak i jego wybranych elementów. Badania jakościowe posłużyły do pogłębionej analizy zagadnień i tematów, które mogą wywoływać bardzo różnorodne opinie i które zawierają w sobie złożone problemy wymagające pogłębionej eksploracji. Porównanie różnych doświadczeń i opinii różnych respondentów wywiadów pozwala łatwiej zrozumieć zjawisko, które było poddane analizie. Podczas badania zespół badawczy przestrzegał standardów. Szczególna uwaga została zwrócona na zapewnienie: wysokiej jakości badania, m.in. poprzez zachowanie należytej staranności w prowadzeniu badań, w zbieraniu i analizowaniu danych oraz wnioskowaniu. trafności i rzetelności badania, m.in. poprzez rzetelne i skrupulatne przedstawienie wyników badań bez względu na stopień ich skomplikowania oraz skonstruowanie narzędzi badawczych adekwatnie do celów badania i przyjętej metodologii. partycypacyjności i jakości współpracy w procesie badawczym, m.in. przez ścisłą współpracę z Zamawiającym, informowaniu go o przebiegu badania oraz bieżącą konsultację kwestii, które nie zostały uregulowane w ofercie lub umowie. 23

24 odpowiedniej relacji badacze badani, m.in. poprzez zastosowanie zasady poufności i anonimowości, zachowanie neutralności i obiektywizm wobec badanych, zapewnienie wszystkim badanym odpowiednio do potrzeb, możliwości wypowiedzenia się. Badacze, którzy przeprowadzali badania mają dużą wiedzę i doświadczenie praktyczne w tematyce bezdomności, a także wieloletnie doświadczenie w prowadzeniu badań społecznych i ewaluacji przedsięwzięć społecznych. Rzetelność i wiarygodność uzyskanych wyników badania zapewnia triangulacja, zakładająca weryfikowanie zbieranych informacji na kilku poziomach. W niniejszym badaniu można wyróżnić trzy poziomy triangulacji, związane z: 1. Triangulacją źródeł danych - pozyskiwano dane od różnych osób i z różnych źródeł, analizowano dane zastane oraz dane pierwotne zgromadzone przez badaczy; 2. Triangulacją metod badawczych - zastosowano łącznie różne metody i techniki badawcze po to, by wyeliminować ograniczenia każdej z nich; 3. Triangulacją perspektyw badawczych: badanie zostało przeprowadzone przez zróżnicowany pod względem wykonywanych profesji, wykształcenia i płci zespół badawczy, co łączy doświadczenia każdego z nich i pozwoliło na uzyskanie bogatszego i bardziej wiarygodnego obrazu badanego przedmiotu. 4. W celu uzyskania wiarygodnych wyników badania i zagwarantowania odpowiedniej rzetelności oceny uznano, że niezbędne jest połączenie w badaniu różnorodnych rodzajów danych, metod i perspektyw badawczych. W doborze metod badawczych zastosowano technikę triangulacji metodologicznej - łączenia danych pochodzących z różnych źródeł w celu ich wzajemnej weryfikacji i dopełniania się, co prowadzi do uzyskania bardziej obiektywnego i pełnego obrazu badanych zjawisk. CELE BADANIA Celem badania Analiza współpracy międzysektorowej w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności oraz pomocy osobom bezdomnym na terenie Gminy Miasta Koszalin było uzyskanie pogłębionej i usystematyzowanej wiedzy na temat współpracy międzysektorowej w obszarze problematyki bezdomności w Koszalinie. 24

25 Proces badawczy obejmował także wypracowanie lokalnej metodyki i narzędzi badawczych do diagnostyki obrazu współpracy międzysektorowej w obszarze problematyki bezdomności w Koszalinie. Cele szczegółowe badania to: 1. Identyfikacja kluczowych podmiotów odpowiedzialnych za rozwiązywanie problemu bezdomności w mieście Koszalin i ich roli w systemie pomocy. 2. Ocena stopnia synchronizacji działań partnerów w ramach współpracy międzysektorowej. 3. Identyfikacja ograniczeń, potencjału, zagrożeń i szans (SWOT) we współpracy międzysektorowej służb i podmiotów działających w obszarze bezdomności w Koszalinie. 4. Przygotowanie rekomendacji w zakresie współpracy międzysektorowej obejmującej wszystkie stopnie aktywizacji osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością (profilaktyka, prewencja, opieka, reintegracja w poszczególnych sferach: bytowej, zdrowotnej, zawodowej, mieszkaniowej i społecznej). PRZEDMIOT I PROBLEMATYKA BADAWCZA Zgodnie z wytycznymi FEANTSA (Europejska Federacja Krajowych Organizacji Pracujących z Osobami Bezdomnymi) przy kompleksowym rozwiązywaniu problemu bezdomności, należy uwzględnić aspekt wielowymiarowości działań instytucji polityki społecznej, ponieważ zbyt często bezdomność uważana jest za problem wyłacznie pomocy społecznej. Podejście wielowymiarowe uznaje bezdomność za zjawisko wymagające wielowymiarowych rozwiązań. Powinny one uwzględniać: zintegrowanie obszarów pomocy społecznej, mieszkalnictwa, zdrowia, zatrudnienia, edukacji, treningu pracy i innych perspektyw w ramach strategii wobec bezdomności, gdyż droga do i z bezdomności może być bardzo zróżnicowana; między-agendową pracę i generalną współpracę z innymi sektorami, jako zasadniczy komponent w każdej efektywnej strategii zwalczania bezdomności; bezdomność nie może zostać zwalczona w szerokim wymiarze jedynie przez działania sektora pomocy ludziom bezdomnym; 25

26 między-departamentową współpracę odpowiednich ministerstw odpowiedzialnych za mieszkalnictwo, pomoc społeczną, pracę, zdrowie i innych resotów. Taki rodzaj współpracy jest kluczowy dla skutecznej polityki społecznej w walce z bezdomnością, a ponadto pomaga zapobiegać negatywnym reperkusjom polityk rozwijanych na różnych polach. Poniższy rysunek prezentuje całościowe podejście do zagadnienia zwalczania bezdomności, ktore zostało wykorzystane do identyfikacji i grupowania różnych partnerów zaangażowanych w problematykę bezdomności: Uwzględniając perspektywę FEANTSA i adaptując ją do realiów badania, analizę współpracy międzysektorowej w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności przeprowadzono w pięciu wymiarach działań (pomoc społeczna, edukacja i rynek pracy, bezpieczeństwo publiczne, zdrowie i mieszkalnictwo) w odniesieniu do różnych podmiotów polityki społecznej, a także innych instytucji spoza obszaru polityki społecznej. Na potrzeby analizy współpracy międzysektorowej wyznaczono trzy perspektywy badawcze: 26

27 Przedmiotem analizy w temacie Ranga bezdomności w zadaniach instytucji, jest identyfikacja znaczenia i skali, jaką zajmuje problematyka bezdomności wśród zadań, którymi zajmują się instytucje służb publicznych i inne podmioty. Przedmiotem analizy w obszarze Skala i kultura współpracy są wskaźniki takie jak: intensywności współpracy, zakres ilościowy i jakościowy współpracy, cele współpracy, zaangażowane zasoby, organizacja współpracy oraz poziom formalizacji i profesjonalizacji współpracy. Analiza w obszarze Wyzwania i trudności współpracy skoncentrowała sią na identyfikacji czynników sprzyjających i utrudniających współpracę międzysektorową w zakresie bezdomności. ZAKŁADANE HIPOTEZY I PYTANIA BADAWCZE W niniejszym badaniu przyjęto, iż zasadniczo wyróżnić można trzy możliwe poziomy zaawansowania współpracy ponadsektorowej: 1. poziom współpracy incydentalnej, 2. współpraca oparta na zlecaniu zadań/ kontraktowaniu 3. partnerstwo (najbardziej zaawansowana forma współpracy). Zróżnicowania poziomów współpracy dokonano w oparciu o zidentyfikowane wskaźniki charakteryzujące obraz współpracy (patrz poniżej schemat 2). Do głównych obszarów wskaźnikowych zaliczono intensywność współpracy (relacji pomiędzy podmiotami działającymi w jednolitym obszarze problemowym, dla tej samej grupy odbiorców w sposób uzgodniony). Chodzi tu głównie o ustalenie na ile często przedstawiciele podmiotów spotykają się i jakie tematy dominują podczas spotkań (czy są to spotkania z przewagą elementów integracyjnych, czy może mają one charakter intensywnych warsztatów merytorycznych). 27

28 Kolejną grupą wskaźników są te, które pomagają opisać wagę obszarów współpracy (zakres jakościowy). Czym innym jakościowo jest zawiązywanie i prowadzenie współpracy ponadsektorowej na rzecz szeroko pojętej promocji zdrowia czy np. edukacji służb i osób zaangażowanych w problematykę bezdomności, inny natomiast jest ciężar gatunkowy współdziałania w obszarze interwencji, gdzie zagrożone jest życie lub zdrowie osób. Waga obszarów współpracy łączy się wprost z ilością i dotkliwością ponoszonych ryzyk. Zidentyfikowano również obszar wskaźników szkicujących zakres ilościowy współpracy. Wskaźniki te dotyczą np. wielkości populacji, liczby osób, w stosunku do których adresowane są wspólne inicjatywy czy np. liczbę wspólnie prowadzonych usług. 28

29 Następna bardzo istotna grupa informacji mówiących o charakterze współpracy i stopniu jej zaawansowania związana jest z realizowanymi celami. Współpraca może stawiać sobie do osiągnięcia cele operacyjne (tu i teraz konkretny, uszczegółowiony wymiar oczekiwanych zmian, w niedługiej perspektywie czasowej), może również definiować cele strategiczne upatrujące efektów w dłuższej perspektywie, na o wiele wyższym poziomie ogólności opisu 29

30 pożądanej zmiany. Uznano dla potrzeb badania, że współpraca, w której podmioty zdolne są do definiowania i systematycznego realizowania celów strategicznych jest bardziej zaawansowana, wymaga większej spójności misji podmiotów i daleko bardziej sprawnej organizacji współpracy. Zaangażowanie zasobów to również obszar ważny i dobrze różnicujący charakterystykę współpracy. Im więcej podmioty decydują się zaangażować zasobów we współpracę, tym bardziej scementowane są relacje pomiędzy nimi. Mowa tu o szeroko rozumianych zasobach takich jak fachowa wiedza, czas profesjonalistów delegowanych przez podmioty do działania we wspólnym obszarze, dobra materialne (w tym np. lokale, środki finansowe itp.). Przy angażowaniu zasobów ważny jest również fakt, czy są one lokowane w obszar współpracy stale i systematycznie, czy pojawiają się nieregularnie i raczej dyktowane jest to potrzebą chwili. Kolejnym zagadnieniem zawierającym w sobie sporą grupę wskaźników istotnych dla charakteryzowania relacji pomiędzy podmiotami jest organizacja współpracy. Proces organizowania współpracy zawiera w sobie zarówno wypracowanie zamysłu/ idei (swoistej filozofii kooperacji), jak również plan, wedle którego współpraca przebiega, jest wykonywana. Ów plan określa między innymi takie elementy jak wskazanie stanowisk/ osób odpowiedzialnych za kontakty robocze, sposób przepływu informacji i podejmowania decyzji, skład i rolę ciał kolegialnych, terminy, w których lokowane są działania/ czynności i wydarzenia kooperacyjne. Obszar organizacyjny to również obsługa techniczna i czynności gospodarcze. W tak zdefiniowanym obszarze organizacja współpracy może jawić się np. jako czasowe, krótkotrwałe oddelegowanie osób bądź elementów struktury podmiotów (działów, sekcji) do ustalonego obszaru tematycznego/ inicjatywy, bądź jako stałe, długookresowe połączenie podstawowych struktur harmonizowana jest już struktura organizacyjna podmiotów w sposób formalny z oznaczeniem, które z działów, jednostek organizacyjnych odpowiadają za proces realizacji zadań kooperacyjnych. Cennych wskazówek - jak scharakteryzować współpracę - może dostarczyć badanie poziomu formalizacji współpracy. Formalizacja rozumiana jest tu jako proces nadania rozwiązaniom/ mechanizmom współpracy statusu oficjalnie uznanych form kooperacji np. przez lokalny samorząd w formie uchwał, czy zarządzeń. Może również przybrać formę porozumień lub umów. W tym obszarze ważne są fakty obrazujące, jaki zakres współpracy został 30

31 sformalizowany (co zostało zawarte w umowach, porozumieniach, algorytmach, opisanych procesach zarządczych). Ostatnią przestrzenią wskaźników zidentyfikowaną na potrzeby badania to poziom profesjonalizacji współpracy. Na najwyższym poziomie profesjonalizacji można upatrywać sprawności, skuteczności i efektywności w planowaniu strategicznym i operacyjnym jak również w definiowaniu standardów współpracy i ich wdrażaniu. Obecna jest wśród podmiotów kooperujących świadomość wspólnych wartości i misji. Aktywność osób zaangażowanych i prowadzących kooperację nosi cechy biegłości, fachowości i kompetencji. Najwyższy poziom profesjonalizmu we współpracy może być postrzegany, jako modelowa forma kooperacji podmiotów. Przeprowadzona wyżej analiza wskaźników może zostać ujęta w schemat trzech poziomów współpracy (patrz schemat 3). Na pierwszym zilustrowanym poziomie (współpraca incydentalna) podmiot A i B delegują do wyodrębnionego obszaru tematycznego zasoby i aktywność osób. Podjęta jest inicjatywa, która przeprowadzana jest bez konieczności uzgadniania zakresów całościowego oddziaływania podmiotów oraz ich struktur (kwadraty symbolizujące struktury organizacyjne podmiotów nie łączą się. Nie nachodzą na siebie również zakresy kompetencji i oddziaływania podmiotów A i B przedstawione symbolicznie w formie elips). Na tym poziomie formowania się współpracy ponadsektorowej ryzyko negatywnych następstw nieudanej inicjatywy jest niewielkie. Zaangażowanie zasobów oraz odpowiedzialność również nie jest zbyt wysokie. Drugi przedstawiony na schemacie poziom (zlecanie/ kontraktowanie) kreśli sytuację przekazywania podmiotowi B przez podmiot A do realizacji zadania (szary wektor). Przekazanie następuje w systematyczny, ustandaryzowany (np. ustawowo) sposób. Zakresy oddziaływania podmiotów zbliżyły się do siebie (elipsy nachodzą się). Trzeba zadbać o harmonizację tego elementu funkcjonowania obu kooperantów. Struktury organizacyjne (na schemacie kwadraty) pozostają w dystansie. Ryzyka, zaangażowanie zasobów oraz odpowiedzialność rosną w tego rodzaju relacji współpracy. Trzeci poziom to partnerstwo. Schemat zobrazował tę sytuację poprzez nakładające się elipsy (zakresy oddziaływania i kompetencji) oraz połączone (nachodzące na siebie) kwadraty, czyli stałe struktury organizacyjne. Podmiot A już nie przekazuje zadania podmiotowi B realizują je wspólnie w uspójnionej wizji i sposobie. Tu oprócz koniecznych uzgodnień obszarów oddziaływania musi nastąpić adaptacja i harmonizacja podstawowych 31

32 struktur organizacyjnych podmiotów A i B. Odpowiedzialność, ryzyka przewyższają już kwestie zaangażowania zasobów. Porażka w realizacji zadań może naruszyć same organizacje/ instytucje w wymiarze organizacyjnym i znacząco zaburzyć ich oddziaływanie. W celu przejrzystego zaprezentowania założeń badawczych wykonawca wykorzystał koncepcję matrycy analitycznej, która jest teoretycznym narzędziem pomocniczym, służącym systematyzacji hipotez badawczych oraz wspomagającym odpowiednią identyfikację znaczących dla badania danych i informacji. Systematyzacja hipotez polega na 32

33 opracowaniu trzech możliwych scenariuszy współpracy ponadsektorowej (treść scenariuszy poniżej). Identyfikacja znaczących dla badania danych i informacji odbywać się będzie za pomocą kontinuum wskaźników współpracy opisanych powyżej (schematy 2 i 3). Matryca jest dedykowanym narzędziem do badania Koszalińskiego i pozwala na postawienie trzech poniższych hipotez badawczych, które zostaną poddane weryfikacji w ramach niniejszego badania. Hipoteza 1: W Koszalinie współpraca ponadsektorowa ma charakter incydentalny, cechuje się niskim poziomem sprofesjonalizowania działań/ inicjatyw kooperacyjnych, a jej pozytywne skutki nie są dostrzegalne w społeczności lokalnej. Hipoteza 2: W Koszalinie współpraca ponadsektorowa ma charakter systemowych relacji z dominacją zlecania zadań. Podmioty doprowadziły do podstawowej profesjonalizacji współpracy i formalizacji jej kluczowych elementów. Następuje usystematyzowany przepływ zasobów pomiędzy współpracującymi podmiotami/ sektorami. Realizowane są cele operacyjne, istotne dla lokalnej społeczności. Działania podejmowane w ramach współpracy mają raczej charakter odtwórczy/ nie innowacyjny. Efekty wypracowywane w ramach współpracy mają wymierny kształt i są istotne dla części społeczności. Hipoteza 3: W Koszalinie współpraca ponadsektorowa ma charakter relacji partnerstwa. Zidentyfikowany został lider partnerstwa. Strony ustaliły cele kooperacji partnerskiej, które nawiązują do celów strategicznych określonych przez wspólnotę gminy. Zaistniał podział ról, kompetencji i zadań dla poszczególnych podmiotów tworzących partnerstwo. Realizowane zadania oraz postawione cele są systematycznie monitorowane i oceniane wspólnie przez partnerów (bądź w sposób uzgodniony w partnerstwie). Następuje współdzielenie zarówno zasobów jak i odpowiedzialności za skutki podejmowanej aktywności. Ponadto istnieje konkretny wymiar zasobów generowanych przez partnerstwo (np. w ramach projektów). Tematyka oraz forma przedsięwzięć partnerskich bywa innowacyjna a ich rezultaty kształtują rzeczywistość społeczną Koszalina. Sformalizowano większość istotnych mechanizmów regulujących współpracę w ramach partnerstwa, nastąpiła znaczna integracja/ harmonizacja struktur organizacyjnych podmiotów oraz zakresów oddziaływania. Zauważalna jest znaczna integracja interpersonalna osób zaangażowanych w pracę na rzecz podmiotów w partnerstwie. Weryfikacja postawionych powyżej trzech tez badawczych opierała się, poza opisanymi powyżej wskaźnikami, na ocenie systemu współpracy z perspektywy trzech kryteriów: 33

34 adekwatności, skuteczności i użyteczności, które są podstawą do zdefiniowania kluczowych pytań badawczych. Kluczowe pytania badawcze to: 1. W jakim stopniu współpraca podmiotów na rzecz bezdomności w Koszalinie jest adekwatna do potrzeb i zidentyfikowanych problemów? 2. W jakim stopniu podejmowana współpraca podmiotów działających na rzecz bezdomności w Koszalinie jest skutecznie harmonizowana w osiąganiu zakładanych celów? 3. Na ile rzeczywiste efekty podejmowanej współpracy podmiotów działających na rzecz bezdomności w Koszalinie ma wpływ na osiąganie użytecznych, korzystnych zmian w sytuacji osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością w Koszalinie? 4. Jakie można zidentyfikować czynniki wspierająca i utrudniające podejmowanie współpracy podmiotów działających na rzecz bezdomności w Koszalinie? Poniżej zaprezentowano schemat drzewa pytań badawczych, które będą wykorzystywane do analizy współpracy międzysektorowej. 34

35 CHARAKTERYSTYKA RESPONDENTÓW BADANIA Na potrzeby badania Wykonawca przeprowadził pogłębioną identyfikację oraz weryfikację podmiotów z różnych sektorów, które są formalnie/ nieformalnie/ akcyjnie/ długofalowo zaangażowane w działania na rzecz rozwiązywania problemu bezdomności w Koszalinie. Tabela 1; Partnerzy współpracy międzysektorowej (sektor publiczny, pozarządowy i biznesowy) na rzecz rozwiązywania problemu bezdomności w Koszalinie. Sugerowana do wywiadu Instytucje i inne podmioty osoba (pracownik/ LP. działające na rzecz problemu stanowisko) z danej instytucji/ bezdomności w Koszalinie. organizacji. 1 2 LP. 3 4 Powiatowy Urząd Pracy i inne podmioty rynku pracy Organizacje pozarządowe działające w sferze bezdomności (np. placówki, jadłodajnie...) Instytucje i inne podmioty działające na rzecz problemu bezdomności w Koszalinie. Urząd Gminy i Miasta Koszalin (Zarząd i Rada Miasta) Wydziały Urzędu Gminy i Miasta Koszalin (np. mieszkalnictwo, edukacja, sprawy społeczne) 5 Ośrodek Pomocy Społecznej 6 Policja i Straż Gminna/ Miejska 7 Szkoły i inne podmioty edukacji oraz oświaty Kierownik PUP w Koszalinie/ pracownicy mający bezpośredni kontakt z bezdomnymi Szefowie organizacji Sugerowana do wywiadu osoba (pracownik/ stanowisko) z danej instytucji/ organizacji. Wiceprezydent Miasta/ Radny Miasta członek Komisji Rady Miasta ds. społecznych/ zdrowia Naczelnik/Pracownik wydziału mieszkalnictwa, wydziału kultury i spraw społecznych; Gminna Komisja Przeciwdziałania Problemom Alkoholowym 1. Z-ca dyrektora ds. pomocy środowiskowej MOPS Koszalin 2.Pracownik socjalny zajmujący się bezdomnością; 3. Kierownik zespołu ds. programów i strategii Policjant pracujący w terenie/ policjant z prewencji/ koordynator straży Pracownik naukowo dydaktyczny zajmujący się problematyką społeczną, pomocą socjalną 8 Placówki penitencjarne (Zakłady Karne, Areszty Nie dotyczy Śledcze) 9 Placówki i środki służby Lekarz z pogotowia 35

36 LP. zdrowia (Szpitale, Pogotowie Ratunkowe, SOR, ZOL, ZPO, Hospicja) Podmioty ubezpieczeń społecznych (ZUS, KRUS) Podmioty kolei (PKP, Straż Ochrony Kolei) Podmioty Wymiaru Sprawiedliwości (w tym Kuratorzy, Sądy, Prokuratura) Podmioty z obszaru mieszkalnictwa (spółdzielnie mieszkaniowe, TBSy, wspólnoty, zarządy nieruchomości) Instytucje i inne podmioty działające na rzecz problemu bezdomności w Koszalinie. ratunkowego, kierownik SOR, pracownik socjalny szpitala, Nie dotyczy Kierownik/ Pracownik straży ochrony kolei kurator 14 Placówki opiekuńczowychowawcze Nie dotyczy 15 Poradnie, Grupy samopomocowe i Ośrodki uzależnień od alkoholu i innych Terapeuci środków psychoaktywnych (stacjonarne, ambulatoryjne) 16 Centra Interwencji Kryzysowej Nie dotyczy 17 Kościoły i związki wyznaniowe Nie dotyczy 18 Organizacje działkowców Prezes Pracodawcy i organizacje pracodawców Złomy i skupy surowców wtórnych Prezes/ pracownik spółdzielni Sugerowana do wywiadu osoba (pracownik/ stanowisko) z danej instytucji/ organizacji. Nie dotyczy Nie dotyczy Dobór próby w przypadku kluczowych informatorów miał charakter celowy, co pozwoliło na zdobycie najbardziej wartościowych dla procesu badawczego informacji, danych znaczących, pochodzących od podmiotów dobranych w taki sposób, by możliwie najlepiej, najbardziej modelowo reprezentowały opinie i zachowania badanej grupy instytucji i organizacji zaangażowanych w problematykę bezdomności. Respondentami badania były osoby dysponujące wiedzą na temat funkcjonowania systemu pomocy osobom bezdomnym - przedstawiciele organizacji i instytucji kluczowych w rozwiązywaniu problemu bezdomności na terenie Koszalina. Rozmówcy zostali dobrani zgodnie z aksjomatem poprawnego funkcjonowania polityki społecznej to znaczy zaangażowania w zwalczanie zjawiska bezdomności, instytucji z innych resortów, niż jedynie pomoc społeczna. Zatem wśród respondentów znaleźli się przedstawiciele pomocy społecznej, organizacji pozarządowych zajmujących się pomocą osobom bezdomnym, mieszkalnictwa, zatrudnienia, edukacji, a także służb mundurowych (policji, straży miejskiej, straży kolei). 36

37 Respondentów, którzy brali udział w wywiadach można podzielić na dwie grupy osoby o węższej perspektywie postrzegania systemu pomocy oraz te mające całościowy ogląd systemu pomocy osobom bezdomnym. Mówiąc o węższej perspektywie mamy na myśli postrzeganie ograniczone do wymiaru polityki społecznej w obszarze bezdomności z perspektywy doświadczeń instytucji/organizacji reprezentowanej przez respondenta. Zatem wąską perspektywę można, w sposób równie uprawniony, nazwać postrzeganiem wyspecjalizowanym w zakresie ściśle określonego zespołu usług świadczonych osobom bezdomnym. Druga grupa rozmówców omawiała problematykę bezdomności na szerszym tle specyficznych problemów polityki społecznej w Koszalinie. Ogólna perspektywa systemu pomocy osobom bezdomnych i zagrożonych bezdomnością opisywana w rozmowach np. przez dyrekcję MOPS, pracownika socjalnego, czy dyrekcję wydziału spraw społecznych w Urzędzie Miasta była precyzowana, uszczegóławiana przez rozmówców reprezentujących poszczególne wydziały polityki społecznej pomoc interwencyjną, mieszkalnictwo, zatrudnienie itp. Wspomniane wcześniej dwie perspektywy postrzegania systemu pomocy osobom bezdomnym w wydatny sposób przełożyły się na strategię realizacji wywiadów pogłębionych. Niektórzy rozmówcy nie posiadali szerokiej wiedzy, czy doświadczeń w kompleksowym postrzeganiu problemu bezdomności i zagrożenia bezdomnością w Mieście Koszalin. Dlatego badacze przy wielu rozmowach eksponowali te części scenariusza wywiadu (np. związane z interwencją, opieką, zatrudnieniem, współpracą w konkretnych sektorach), które były powiązane z codzienną pracą respondentów. Zgodnie z taką strategią przy rozmowie z osobami ze służb mundurowych (wymiar interwencji) eksponowano doświadczenia właśnie z tego obszaru w scenariuszu wywiadu oznaczone hasłem interwencja. Przy rozmowie z pracownikiem urzędu pracy koncentrowano się w wywiadzie na aspektach związanych z zatrudnieniem, edukacją osób bezdomnych działaniami z obszaru integracji. Respondenci bardzo angażowali się w rozmowy, poruszali kwestie trudne, otwarcie wyrażali swoje opinie. Niektóre z wywiadów indywidualnych trwały blisko 2 godziny. W trakcie wywiadu grupowego z otwartością poruszali różne kwestie, z pełnym zaangażowaniem uczestniczyli w dyskusji. Takie aktywne włączenie się w proces badawczy pozwala przypuszczać, że udzielane w trakcie wywiadów odpowiedzi są szczere. 37

38 Analizując zebrane w trakcie wywiadów wszystkie indywidualne opinie, przekonania i odczucia pozyskane od respondentów należy mieć na uwadze, że są one odzwierciedleniem ich prywatnych, osobistych odczuć, refleksji i subiektywnego postrzegania rzeczywistości. Przeglądając i potem analizując zebrane dane warto pamiętać, że: W badaniach jakościowych ważną kwestią jest raczej autentyczność niż rzetelność. Nie powinnyśmy postrzegać odpowiedzi, jakie padają w wywiadach, jako po prostu prawdziwe lub fałszywe sprawozdanie z rzeczywistości. 9 9 David Silverman (2007) Interpretacja danych jakościowych Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. 38

39 WYNIKI BADANIA Badanie podporządkowane było weryfikacji trzech hipotez w odniesieniu do międzysektorowej współpracy partnerów problematyki bezdomności w Koszalinie. Pierwsza teza charakteryzowała możliwą współpracę międzysektorową, jako incydentalne podejmowanie wspólnych działań, druga mówiła o współpracy opartej na zlecaniu/ kontraktowaniu zadań, trzecia natomiast dawała obraz pełnego partnerstwa. Analiza zebranego materiału badawczego pokazuje, że nie jest do końca możliwe zakwalifikowanie sytuacji współpracy międzysektorowej w Koszalinie do jednego tylko z naszkicowanych w tezach obrazu. Zebrane z dokumentacji informacje pozwalają na wskazanie dominacji jednej z trzech możliwych odmian współpracy, przy jednoczesnej obecności przesłanek kwalifikowania do pozostałych dwóch tez. Ponadto w analizie materiałów dostrzec można, że zakres współpracy przyjmuje wiele form. Zebrane w trakcie badania dane nasunęły pomysł na modyfikację założonego w metodologii sposobu charakterystyki współpracy. Kontinuum 10 rozwoju współpracy i etap, na którym można ulokować Koszalin. Zaawansowanie rozwoju współpracy lokalnej można pozycjonować według dwóch układów cech, jakie ta współpraca przybiera. Z jednej strony kontinuum prezentowane wcześniej w metodologii badania, które mówi o rozwoju przebiegającym od wspólnych działań incydentalnych poprzez kontraktowanie zadań skończywszy na pełnym partnerstwie. Z drugiej zaś strony, współpracę można śledzić względem zakresu i rangi tej współpracy. I tak możemy mieć do czynienia z poziomem relacji interpersonalnych, w szerszym zakresie do wspólnych inicjatyw organizują się grupy osób, dalej gdy współpraca zostanie uznana przez zarządy struktur podmiotów, nabiera ona wymiaru międzyinstytucjonalnego. Najwyższy poziom osiąga współpraca, gdy zachodzi systemowe oddelegowanie podmiotów (organizacji/ instytucji) do reprezentowania sektorów i kooperacji międzysektorowej. Owo oddelegowanie, aby uzyskało odpowiednią legitymizację środowiska 10 Kontinuum Ciągły, uporządkowany zbiór nieskończonej liczby elementów przechodzących płynnie jeden w drugi. Słownik języka polskiego 39

40 sektorowego powinno odbyć się w drodze uzgodnionych, transparentnych zasad (np. wyborów). Odnosząc przedstawione układy cech do siebie współpraca może być scharakteryzowana np. jako taka, w której przeważają profesjonalne relacje interpersonalne jednak z cechami układu partnerskiego. Innym możliwym obrazem, jaki można opisać według zaproponowanych układów cech może być współpraca na poziomie międzyinstytucjonalnym przyjmująca cechy działań incydentalnych. Te dwa porządki obserwacji cech współpracy lokalnej mogą pomóc w obrazowaniu konkretnej, zastanej sytuacji w Koszalinie. Propozycję takiego narzędzia do diagnozowania i charakterystyki współpracy lokalnej przedstawiono na poniższym schemacie. Na diagramie przedstawiono jeszcze jedno kryterium podziału strefę działań i planowania projektowego, strefę zadań i planowania programowego oraz strefę polityk i planowania strategicznego. Ten element diagramu oprócz tego, że dodatkowo pomaga rozwinąć opis/ diagnostykę współpracy lokalnej, pokazuje również, że nie jest np. możliwe odpowiedzialne kreowanie polityk i strategii społecznych na poziomie aktywności grupowej nawet, gdy przyjmuje ona 40

41 cechy układu partnerskiego. Diagram wskazuje obrazowo na to, że dobre/ profesjonalne planowanie projektowe możliwe jest na poziomie współpracy grupowej (współpracy grup) przy inicjatywach, które nie będą miały już charakteru przypadkowego/ incydentalnego. Najwyższy poziom harmonizacji systemu wsparcia społecznego (w tym osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością) będzie miał miejsce wtedy, gdy współpraca odbywać się będzie na zasadach dojrzałego partnerstwa i poziomie ponadsektorowym. Zaprezentowane kontinuum posłużyło badaczom do opisania wniosków z badania i do odpowiedzi na pytania badawcze zawarte w raporcie metodologicznym. 41

42 WYNIKI ANALIZY TREŚCI DOKUMENTÓW W ramach pierwszego etapu badań przeprowadzona została analiza wtórnych materiałów źródłowych dotyczących merytorycznego zakresu problematyki bezdomności. Wykonanie analizy treści dokumentów (desk research) miało na celu pozyskanie informacji o skali, zakresie, procedurach, szansach i zagrożeniach współpracy międzysektorowej w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności oraz pomocy osobom bezdomnym na terenie Gminy Miasta Koszalin. Analiza dokumentów miała wesprzeć weryfikację trzech możliwych hipotez -scenariuszy współpracy ponadsektorowej zgodnie z zaproponowaną matrycą analityczną służącą systematyzacji tez badawczych opisaną we wstępie objaśniającym założenia metodologiczne. Zakres badania desk research przeprowadzono wg poniższych kryteriów: Zakres geograficzny: realizator badania poszukiwał informacji w źródłach zastanych wytworzonych w mieście Koszalin oraz w tych, które opisują właśnie to miasto. Nie zakładano analiz porównawczych w stosunku do innych regionów czy miast. Zakres tematyczny: poszukiwane były informacje traktujące o współpracy międzysektorowej w obszarze problematyk zjawiska bezdomności. W obszarze tematycznego zainteresowania znajdą się wszelkie dokumenty, w których odnaleźć można charakterystykę tej współpracy, oceny czy wnioski na jej temat. Zakres czasowy dokumentów: przedział czasu, który był głównie analizowany to rok 2010 i Badaczom zależało na aktualności zbieranych informacji, a co za tym idzie aktualnych wnioskach, co do obrazu współpracy ponadsektorowej. Spis przeanalizowanych dokumentów: Koszaliński Program Wychodzenia z Bezdomności i Łagodzenia jej Skutków DROGOWSKAZ ; Sprawozdanie z realizacji koszalińskiego Programu Wychodzenia z Bezdomności i Łagodzenia jej Skutków DROGOWSKAZ ; Sprawozdanie z Działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Koszalinie za rok 2010; Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Koszalin za lata ; Plan Rozwoju Lokalnego Miasta Koszalina na lata ; Rejestr zarządzeń Prezydenta Miasta, 2010, Sprawozdanie Prezydenta Miasta z realizacji Programu współpracy Miasta Koszalina 42

43 z organizacjami pozarządowymi w 2010 roku; Statut Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Koszalinie; Regulamin Organizacyjny Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Koszalinie + schemat organizacyjny; Rejestr zarządzeń dyrektora Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Koszalinie 2010 i 2011; Informator o ofercie wsparcia Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej i Powiatowego Urzędu Pracy produkt projektu Koszaliński Program Integracji Społecznej START ; Ulotka naboru osób do Rady Osób Bezdomnych; Dokumentacja dotycząca projektu innowacyjnego WEKTOR ZMIAN Koszaliński Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności ; Program Aktywności Lokalnej dla ul. Przemysłowej w Koszalinie na rok 2011 realizowany w ramach projektu Koszaliński Program Integracji Społecznej START w 2011 roku; Projekt Lokalny System powiadamiania o przemocy i patologiach społecznych w Koszalinie Razem skuteczni, razem bezpieczni III edycja: Reagujesz ratujesz ; Zapisy treści analizowanych stron internetowych: Raport metodologiczny systematyzując proces przebiegu badania wskazał pytania, które precyzują i uszczegóławiają obszary zainteresowania badawczego. Pytania układają się mniej więcej w porządku od bardziej ogólnych do bardziej szczegółowych. Opis wniosków podporządkowany został pytaniom uporządkowanym w grupy, zgodnie z poniższą ryciną. 43

44 44