Polskie Towarzystwo Flebologiczne

Transkrypt

1 Polskie Towarzystwo Flebologiczne Raport na temat świadomości społecznej w zakresie znajomości czynników ryzyka, występowania, objawów oraz możliwości leczenia przewlekłych chorób żył kończyn dolnych. Raport sporządzono w oparciu o wyniki wywiadów telefonicznych CATI prowadzonych na ogólnopolskiej reprezentatywnej próbie N=828 oraz dodatkowo na ogólnopolskiej, reprezentatywnej próbie kobiet N=177 Badanie na zlecenie Polskiego Towarzystwa Flebologicznego wykonała w okresie od 31 marca do 11 kwietnia 2014 na terenie całej Polski firma IMAS International Sp. z o.o. Instytut Badania Rynku i Opinii Społecznej. Badanie zrealizowano w ramach grantu naukowego firmy PPF Hasco-Lek S.A.

2 Katowice 6 czerwca 2014 Przewlekłe choroby żył kończyn dolnych to jedne z najbardziej rozpowszechnionych schorzeń układu naczyniowego. Ich powszechne występowanie, a jednocześnie zróżnicowany stopień zaawansowania u poszczególnych chorych sprawia, że problem ten niejednokrotnie pozostaje niedoceniany. Z drugiej strony schorzenia te objawiające się występowaniem żylaków, uczuciem ciężkości i zmęczeniem kończyn, jak również obrzęków i zmian troficznych, w istotny sposób mogą wpływać na jakość życia pacjenta. W postaciach bardziej zaawansowanych, podobnie jak i w przypadku wystąpienia powikłań, przewlekłe choroby żył stanowić mogą istotny klinicznie i jednocześnie groźny dla zdrowia pacjenta problem. Dotyczy to w szczególności przypadków chorych z owrzodzeniem żylnym goleni, czy też przypadków, gdy żylakom lub też przewlekłej niewydolności żylnej towarzyszy zakrzepica żylna. Mając na uwadze fakt, że przewlekłe choroby żył, w tym żylaki kończyn, to często niedoceniany problem zdrowotny, Polskie Towarzystwo Flebologiczne zrealizowało projekt badawczy, mający na celu określenie stopnia świadomości społecznej w naszym kraju w zakresie występowania, czynników ryzyka, objawów, jak również możliwości leczenia przewlekłych chorób żył. Badanie w oparciu o wywiady telefoniczne przeprowadzono na ogólnopolskiej reprezentatywnej próbie badanych (n = 828 ankietowanych) oraz dodatkowo na ogólnopolskiej, reprezentatywnej próbie kobiet (n=177) w okresie od 31 marca do 11 kwietnia 2014 na terenie całej Polski. Badanie na zlecenie Polskiego Towarzystwa Flebologicznego zrealizowała firma IMAS International Sp. z o.o. Instytut Badania Rynku i Opinii Społecznej /projekt zrealizowano w ramach w ramach grantu naukowego firmy PPF Hasco-Lek S.A./ Badaniu w oparciu o wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo (CATI) poddano osoby w wieku lat w ramach reprezentatywnej dla populacji Polski grupy 828 ankietowanych w oparciu o przygotowany kwestionariusz. W oparciu o losowo wygenerowane numery telefonów zarówno komórkowych, jak i stacjonarnych, badaniu poddano ankietowane osoby na terenie wszystkich województw, zarówno obrębie terenów wiejskich, jak i w miastach. Strukturę wiekową płci, jak również miejsce zamieszkania, przedstawiono na rycinie 1.

3 Rycina 1. Charakterystyka badanej populacji Charakterystyka próby struktura wg płci, wieku, wykształcenia, województw, wielkości miejscowości zamieszkania 3 W badanej grupie 56 % ankietowanych osób deklarowało, że pracuje, wśród 43% niepracujących 22% poszukiwało pracy (osoby obecnie bezrobotne), 66% pozostawało na emeryturze, rencie lub długoterminowym urlopie. W 12% przypadków respondentami były osoby uczące się. Wśród osób pracujących 1/3 wykonywała pracę głównie siedzącą, a 17% związaną z długotrwałym staniem. Osoby pracujące fizycznie w grupie ankietowanych pracujących respondentów stanowiły 57%, a 43% deklarowało umysłowy charakter wykonywanej pracy. Dolegliwości związane z przewlekłą chorobą żył kończyn dolnych Pytani o dolegliwości potencjalnie związane z występowaniem niewydolności układu żylnego, na pierwszym miejscu wymieniali uczucie ciężkości i zmęczenia kończyn dolnych, nasilające się po długim staniu i siedzeniu. Dolegliwości tego typu zgłosiło 62% respondentów. Znacznie częściej informują jednak o nich kobiety aż 70% pań zgłasza uczucie ciężkości i zmęczenia w zakresie podudzi (wśród mężczyzn tego rodzaju dolegliwości podaje 54%) (rycina 2). Aż 37% ankietowanych zgłasza bóle podudzi (nasilające się najczęściej podczas stania i siedzenia w szczególności w godzinach popołudniowych i wieczornych związane z przewlekłą pionizacją lub siedzeniem. Podobne obserwacje dotyczą

4 obrzęków co trzeci ankietowany (33%) zgłasza obrzęki w okolicy kostek lub obrzęki podudzi. Obrzęki znacznie częściej dotyczą jednak Pań (40%) niż mężczyzn (24%). Ich częstość występowania rośnie również wraz z wiekiem (w przedziale wiekowym lat: 48% kobiet i 35% mężczyzn). Aż 62% pacjentów z obrzękami kończyn stwierdziło, że dolegliwości nasila ekspozycja na ciepło. Ponad 1/4 ankietowanych zgłosiła występowanie żylaków (27%). Zgodnie z przewidywaniami występują one jednak częściej u kobiet (32%) niż u mężczyzn (19%), a ich częstość występowania także istotnie wzrasta wraz z wiekiem badanej populacji w grupie powyżej 60 roku życia obecne są aż u 44% kobiet i 32%. Pajączki żylne obserwuje na swoich kończynach 36% badanej populacji, przebarwienia troficzne 16%, a owrzodzenie goleni aż 2% badanych. Rycina 2. Występowania dolegliwości związanych z przewlekłą chorobą żył kończyn dolnych Częstość występowania dolegliwości związanych z niewydolnością żylną Uczucie ciężkości, zmęczenia kończyn dolnych po dłuższym staniu lub siedzeniu Skurcze kończyn po długim staniu lub siedzeniu Bóle łydek po dłuższym staniu lub siedzeniu Pajączki żylne, popękane żyłki na skórze nóg Obrzęki kończyn dolnych 62% 43% 37% 36% 33% 38% 57% 63% 64% 67% Żylaki kończyn dolnych Przebarwienia, zmiany koloru skóry na łydce lub w okolicy kostki Świąd skóry, pieczenie w obrębie łydek Rany na łydce lub w okolicy kostki, które nie chcą się zagoić 27% 16% 10% 2% 73% 84% 90% 98% Tak Nie Wielu pacjentów, którzy podawali występowanie obrzęków lub też uczucia ciężkości i zmęczenia, zgłaszało również inne dolegliwości (np. bóle podudzi, świąd), występowanie żylaków lub zmian troficznych.

5 Zaledwie 1/5 ankietowanych (20%) nie zgłaszała jakichkolwiek dolegliwości lub zmian widocznych w zakresie kończyn dolnych, potencjalnie związanych z przewlekłą chorobą żył kończyn dolnych. Analizując czynnik płci - jedynie 13% kobiet i 28% mężczyzn deklaruje brak dolegliwości ze strony kończyn dolnych. Wśród pacjentów z żylakami kończyn dolnych dolegliwości potencjalnie wpływające na jakość życia, a związane z przewlekłymi chorobami żył kończyn dolnych, występują u dużej grupy ankietowanych. U prawie 8 na 10 osób z żylakami występuje uczucie ciężkości, zmęczenia kończyn dolnych po dłuższym staniu i/lub siedzeniu. 57% ankietowanych wskazało dodatkowo na bóle łydek, a 52% na obrzęki. Na pytanie występowanie żylaków kończyn dolnych w rodzinie, ponad połowa - aż 56% badanych, odpowiedziało, że u ich bliskich (rodziców, rodzeństwa, czy też dziadków występują żylaki). Wśród respondentów, u których występowały żylaki, tę przypadłość w ich rodzinach obserwowano aż w 79% przypadków (rycina 3) Rycina 3. Występowania żylaków wśród członków bliskiej rodziny. Występowanie żylaków kończyn dolnych u rodziców, dziadków lub rodzeństwa Ponad połowa badanych (56%) przyznaje, że u członków ich bliskiej rodziny występują żylaki. 79% respondentów z żylakami ma w bliskiej rodzinie osoby dotknięte tą dolegliwością. W grupie badanych, u której nie występują te dolegliwości, mniej niż połowa (48%) deklaruje, że u ich rodziców, dziadków lub rodzeństwa pojawiły się żylaki. 5

6 Leczenie przewlekłych chorób żył kończyn dolnych Badani leczą swoje dolegliwości najczęściej przez unoszenie kończyn (57%), stosują maści, żele, kremy lub spraye (39%) oraz chłodne okłady (17%). Leczenie uciskowe - podkolanówki lub pończochy uciskowe, bądź też bandaże elastyczne, stosuje 11% ankietowanych. Niemal co czwarty (23%) zażywa leki, a 18% suplementy diety. Tylko 4% respondentów z dolegliwościami kończyn dolnych poddało się operacji żylaków, a 3% innym zabiegom. Aż 28%, mimo występowania dolegliwości, nie leczyło ich dotychczas w żaden sposób (rycina 4). Mężczyźni dwukrotnie rzadziej podejmują próby leczenia w porównaniu do respondentek płci żeńskiej. Rycina 4. Sposoby leczenia dolegliwości zażywając leki stosując suplementy diety 23% 18% Środki doustne Sposoby leczenia stosując maści, żele, kremy lub spraye 39% stosując chłodne okłady stosując podkolanówki/pończochy 17% 11% Metody zewnętrzne przez unoszenie kończyn 57% przez operacje na żylakach inne zabiegi na żylakach lub pajączkach 4% 3% Operacje, zabiegi fizykoterapia/ rehabilitacja/ odnowa 2% wymienione spontanicznie masaże 1% aktywność/ ćwiczenia fizyczne 1% w inny sposób 1% nie leczyłem(am) w żaden sposób 28% Oceniając sposób leczenia dolegliwości, ankieterzy zadali również pytanie dotyczące udziału personelu medycznego w procesie leczenia. Większość respondentów (64%) spośród deklarujących jakiekolwiek dolegliwości kończyn dolnych nie była z tego powodu u lekarza. 23% chorych korzystało z porady farmaceuty.

7 Wśród pacjentów, którzy udali się po poradę lekarską, zaledwie 63% osób twierdzi, że została poinformowana o przyczynach powstawania swoich dolegliwości w obrębie kończyn dolnych. Korzystanie z pomocy zarówno lekarza, jak i farmaceuty (z powodu dolegliwości kończyn dolnych), determinuje wiek pacjenta. Zaledwie co dziesiąta osoba między 20 a 30 rokiem życia korzystała z takich form pomocy. Odsetek ten rośnie wraz z upływem lat: w grupie osób w wieku lat ponad połowa (56%) udała się do lekarza, a 30% skorzystało z porady farmaceuty. Wśród badanych z żylakami wyraźnie więcej osób udało się na wizytę lekarską - 53% w całej badanej populacji z żylakami. Świadomość i poziom wiedzy na temat przewlekłych chorób żył Zdaniem zdecydowanej większości Polaków (81%) żylaki to bardziej problem zdrowotny niż estetyczny, przeciwnego zdania jest 14% badanych, a co dwudziesta osoba nie potrafiła udzielić odpowiedzi na tak sformułowane pytanie. Trudno zweryfikować na ile jest to stwierdzeniem obiektywnym, niemniej 2/3 respondentów twierdzi że lekarz rodzinny nigdy nie pytał ich o żylaki, bóle czy też obrzęki kończyn (rycina 5). Rycina 5. Rozpoznanie przewlekłej choroby żył u lekarza pierwszego kontaktu Lekarze pierwszego kontaktu a problem niewydolności żylnej Czy lekarz pierwszego kontaktu kiedykolwiek pytał o stan kończyn dolnych? 2% 33% Starsze osoby znacznie częściej przyznają, że lekarze rodzinni pytali ich o symptomy niewydolności żylnej, wyraźny skok jest widoczny w grupie osób po 45 roku życia. Płeć różnicuje tylko w niewielkim stopniu otrzymane odpowiedzi. 65% TAK NIE Trudno powiedzieć Mężczyzna n=401 Kobieta* n= lat n= lat n= lat n= lat n=179 Tak 29% 34% 10% 19% 45% 60% Nie 68% 65% 89% 78% 54% 39% Trudno powiedzieć/ nie pamiętam 3% 1% 1% 3% 1% 1%

8 Zgodnie z wynikami wywiadów telefonicznych, przeważająca część badanych (84%) jest zdania, że lekarze pierwszego kontaktu powinni zwracać większą uwagę na problemy żylaków i związanych z nimi dolegliwości kończyn - przeciwnego zdania jest tylko niespełna co dziesiąty respondent. Polacy zapytani o specjalizacje lekarzy zajmujących się chorobami żył najczęściej (aż w 54% przypadków) nie potrafią odpowiedzieć. Blisko 3 na 10 wymienia chirurgów naczyniowych, 8% na kardiologów. Pozostałe odpowiedzi nie przekroczyły 3% wskazań. Lekarzy flebologów i angiologów wymieniło jedynie odpowiednio 1% i 2%. Polacy poproszeni o podanie maksymalnie trzech środków przekazu, z których korzystają, najczęściej podawali telewizję (74%), większość wskazała internet (57%), część radio (43%), co czwarty wymienił prasę codzienną, a co piąty czasopisma. Odpowiadając na pytanie, skąd badani czerpią wiedzę na temat chorób żył, stosunkowo częstą odpowiedzią było uzyskiwanie informacji od rodziny i znajomych (w ok. 1/3 przypadków). Tyle samo respondentów pozyskuje informacje z telewizji i Internetu, wielu korzysta także z czasopism (29%), reklam (28%). Tylko 22% badanych wskazało lekarza jako źródło informacji o tej chorobie. 16% przyznało, że nie interesuje się problemem żylaków. Polacy zapytani o powikłania i problemy, które są konsekwencją żylaków, najczęściej wymieniali: zakrzepy i zatory (30%), zaburzenia krążenia (niezdefiniowane) - (25%), a w dalszej kolejności wylewy, udary, zawały, krwotoki (12%) i problemy kardiologiczne (6%). Relatywnie często wspominano także o problemach w zakresie kończyn dolnych, takich jak bóle i problemy z poruszaniem się (po 15%). Rzadziej wskazywano obrzęki nóg i problemy estetyczne oraz przebarwienia (po 6%). 24% ankietowanych nie potrafiło wymienić żadnych konsekwencji żylaków. Aż 6 na 10 badanych uznaje charakter pracy i tryb życia za istotną przyczynę powstawania niewydolności żylnej, to samo o czynnikach genetycznych mówi mniej, bo 36%. Aż co czwarty ankietowany uznał czynniki genetyczne za mało istotne lub w ogóle bez znaczenia. W przypadku czynników takich jak charakter pracy i tryb życia było to tylko 11%. Świadomość Polaków nt. zapobiegania i leczenia chorób żył nie jest wysoka. Co czwarty uważa, że nie jest w ogóle poinformowany na temat zapobiegania, jak i leczenia tych dolegliwości, a łącznie ze słabo poinformowanymi stanowią oni niemal połowę badanych. Ok. ¼ badanych uważa się za średnio poinformowanych, natomiast za poinformowanych uznaje się w przypadku zapobiegania i leczenia odpowiednio 25% i 29%. Aż 7 na 10 Polaków uważa, że problem chorób żył powinien być nagłaśniany przez podawanie informacji w mediach,

9 przy czym aż 54% respondentów zdecydowanie tak uważa. Przeciwnego zdania jest raptem co dziesiąty, a ambiwalentną postawę wobec tego zagadnienia deklaruje niespełna co piąty badany (17%) (rycina 6). Rycina 6. Opinia respondentów na temat poczucia właściwego poinformowania na temat chorób żył i ich oczekiwania w tym zakresie Poczucie poinformowania nt. zapobiegania i leczenia chorób żył i oczekiwania dotyczące nagłaśniania tych zagadnień w mediach 45% 29% 49% 25% 10% 70% Podsumowanie Mimo znacznej częstości występowania przewlekłych chorób żył kończyn dolnych problem ten wydaje się nadal mało znany i wymaga coraz szerszej akcji informacyjnej zarówno na temat możliwych dolegliwości, jak i potencjalnych powikłań choroby, oraz sposobów jej zapobiegania i leczenia. Bardzo duży odsetek chorych zgłaszający dolegliwości w zakresie kończyn dolnych skłania do podjęcia akcji edukacyjnych, jak również akcji profilaktyki zdrowotnej zarówno na poziomie poradni specjalistycznej jak i przede wszystkim na poziomie poradni Lekarza Rodzinnego. Niezwykle istotne w tym aspekcie jest również właściwe nagłośnienie problemu odnoszącego się do schorzenia dotykającego ogromnej grupy pacjentów w naszym kraju. W imieniu POLSKIEGO TOWARZYSTWA FLEBOLOGICZNEGO Dr hab. n. med. Tomasz Urbanek Prezes PTF Katowice, 6 czerwca 2014