Spis treści. Wstęp... 9

Transkrypt

1 Spis treści Wstęp Rozdział I Teoria integracji międzynarodowej. Regionalne ugrupowania integracyjne ujęcie teoretyczne Uwagi wstępne Pojęcie integracji Warunki integracji międzynarodowej Cele integracji międzynarodowej Integracja międzynarodowa i ponadnarodowa Integracja regionalna i subregionalna Ugrupowania integracyjne w ujęciu teoretycznym Współzależności między integracją a globalizacją Bibliografia Rozdział II Geneza procesów integracyjnych oraz pierwsza faza integracji w Ameryce Łacińskiej Wprowadzenie do problematyki integracji w Ameryce Łacińskiej Sytuacja polityczna regionu Ameryki Łacińskiej od schyłku epoki kolonialnej do lat 50. XX w Sytuacja ekonomiczna Ameryki Łacińskiej od 1810 r. do lat 50. XX w Początek latynoamerykańskiej integracji gospodarczej Wspólny Rynek Ameryki Środkowej (CACM) Latynoamerykańskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (ALALC) Pakt Andyjski CARICOM System Ekonomiczny Ameryki Łacińskiej Wnioski Bibliografia... 58

2 6 Spis treści Rozdział III Druga faza integracji w Ameryce Łacińskiej Pojęcie nowego regionalizmu w Ameryce Łacińskiej Płaszczyzna ilościowa integracji w Ameryce Łacińskiej Płaszczyzna jakościowa integracji w Ameryce Łacińskiej Charakterystyka modelu ekonomicznego pierwszej fazy integracji w Ameryce Łacińskiej Druga faza integracji w Ameryce Łacińskiej Potencjalne koszty nowego regionalizmu w Ameryce Łacińskiej Ameryka Łacińska wobec prowadzenia otwartego regionalizmu Działalność organizacji regionalnych w Ameryce Łacińskiej podczas drugiej fazy integracji Wspólny Rynek Ameryki Środkowej (CACM) Latynoamerykańskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (ALADI) Pakt Andyjski Bilans zysków i strat drugiej fazy integracji w Ameryce Łacińskiej Nowy regionalizm wobec multilateralizmu w Ameryce Łacińskiej Rola Stanów Zjednoczonych w procesie integracji w Ameryce Łacińskiej Ameryka Łacińska wobec procesu integracyjnego z Ameryką Północną Rola Komisji Gospodarczej Narodów Zjednoczonych ds. Ameryki Łacińskiej i Karaibów (ECLAC) oraz Konsensusu Waszyngtońskiego w drugiej fazie integracji w Ameryce Łacińskiej Przywództwo regionalne w Ameryce Łacińskiej Wnioski Bibliografia Rozdział IV MERCOSUR obiecująca inicjatywa integracyjna w Ameryce Łacińskiej Przebieg procesów integracyjnych w ostatniej dekadzie XX wieku Stary i nowy regionalizm w Ameryce Łacińskiej Geneza organizacji w ramach MERCOSUR Cele MERCOSUR Struktura instytucjonalna MERCOSUR Etapy integracji w ramach MERCOSUR Współpraca gospodarcza między MERCOSUR a krajami stowarzyszonymi MERCOSUR współpraca z innymi organizacjami międzynarodowymi MERCOSUR areną współpracy czy rywalizacji? Wnioski Bibliografia

3 Spis treści 7 Rozdział V Instytucjonalne ramy współpracy MERCOSUR z Unią Europejską. Perspektywy umowy stowarzyszeniowej Współpraca międzyinstytucjonalna Na drodze do stowarzyszenia Proces negocjacyjny w wybranych dziedzinach gospodarki Sektor rolny Sektor usług Inwestycje Zamówienia publiczne Gospodarcze relacje MERCOSUR Unia Europejska w latach Handel towarami i usługami Zagraniczne inwestycje bezpośrednie Pomoc zagraniczna i ochrona środowiska Wnioski Bibliografia Rozdział VI CARICOM jako podmiot procesów integracyjnych Geneza i ewolucja Karaibskiej Wspólnoty i Wspólnego Rynku Struktura i członkostwo CARICOM Współpraca międzynarodowa CARICOM ze szczególnym uwzględnieniem Unii Europejskiej Stosunki gospodarcze Unii Europejskiej z regionem karaibskim Szczyty Unia Europejska Ameryka Łacińska i Karaiby Umowy o Partnerstwie Gospodarczym z państwami CARICOM Wnioski Bibliografia

4 Wstęp Po II wojnie światowej Ameryka Łacińska stała się polem walki dwóch przeciwstawnych sił. Z jednej strony o wpływy w regionie ubiegały się siły sprzyjające Stanom Zjednoczonym, z drugiej sprzymierzeńcy Związku Radzieckiego. Stąd też rzeczywistość państw Ameryki Łacińskiej naznaczona jest rewolucjami i gwałtownymi zmianami sił rządzących. Szczególnie lata 60. i 70. XX w. obfitowały w przewroty i zamachy stanu. Sprzyjało temu zacofanie gospodarcze, ogromne nierówności społeczne, problemy gospodarcze wywołane światowym kryzysem naftowym. Praktycznie wszystkie państwa Ameryki Środkowej i Południowej miały w swojej historii okresy dyktatury jednostki lub pewnej grupy społecznej. Za przykłady mogą posłużyć rządzone przez wojskową juntę: Argentyna w latach i , Brazylia w latach , Chile w okresie , Paragwaj ( ), czy Urugwaj ( ). Rządy te nie przyniosły jednak poprawy sytuacji materialnej szerszych kręgów społeczeństwa, wprost przeciwnie nie dość, że w znacznym stopniu ograniczono wolność jednostki (w ujęciu politycznym i osobistym), to jeszcze dały się odczuć skutki kryzysu zadłużenia. Ponadto w czasie kryzysu naftowego ceny ropy naftowej wzrosły czterokrotnie w latach , a następnie jeszcze dwukrotnie w latach Zrodziło to ogromne zapotrzebowanie na kapitał, szczególnie ze strony krajów rozwijających się (w tym również i państw regionu Ameryki Łacińskiej) 1. Ogromne zasoby petrodolarów oraz ich lokowanie na rachunkach zachodnich banków spowodowało ekspansję kredytową na skalę, jaka nigdy przedtem nie miała miejsca. Zadłużenie Ameryki Łacińskiej w stosunku do banków komercyjnych rosło w średniorocznym tempie 20,4% w latach W efekcie dług zagraniczny regionu wzrósł z 75 mld USD w 1975 r. do 314 mld USD w 1983 r., co stanowiło aż 50% globalnego PKB regionu 2. Czynnikami, które wpłynęły na tak 1 A. Budnikowski, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2006, s A. Theberge, The Latin American Debt Crisis of the 1980s and its Historical Precursors, Columbia University Press, New York 1999, s. 6.

5 10 Wstęp ogromne zadłużenie tych państw były z jednej strony nadwyżki środków finansowych w instytucjach kredytowych (a w szczególności bankach), z drugiej korzystne w latach 70. XX w. terms of trade krajów rozwijających się (zależące w znacznej mierze od wysokich cen surowców, które w dużym stopniu były eksportowane przez te kraje). Jednak wkrótce sytuacja uległa pogorszeniu. Na początku lat 80. XX w. niekorzystne zmiany zaobserwowano w relacji cen towarów importowanych i eksportowanych przez zadłużone państwa. Co gorsza, zwiększyły się koszty obsługi długu 3, co spowodowane było wzrostem stóp procentowych w krajach rozwiniętych 4. W efekcie okazało się, że część państw nie jest dłużej w stanie regulować swoich zobowiązań. W sierpniu 1982 r. minister finansów Meksyku ogłosił niewypłacalność państwa. Do końca tego roku blisko 40 państw miało już poważne problemy ze spłatą kredytów. Rok później 27 państw, w tym większa część Ameryki Łacińskiej, renegocjowało warunki spłaty pożyczek 5. Praktycznie wszystkie państwa zostały jednocześnie dotknięte kryzysem gospodarczym: walczyły z szalejącą inflacją, spadkiem produkcji przemysłowej, spadkiem eksportu, brakiem rezerw finansowych 6. Niekorzystne uwarunkowania gospodarcze miały swoje konsekwencje również w sytuacji społecznej. Zwiększyła się liczba osób bezrobotnych, poszerzył się krąg osób żyjących w ubóstwie lub skrajnym ubóstwie 7. Sytuacja ta pogarszała się dodatkowo w związku z walkami prowadzonymi przez rządy poszczególnych państw z guerillas (partyzanckimi oddziałami militarnymi o ideologii lewicowej 8 ). Szczególnie ważną rolę partyzantka odgrywała w Kolumbii, Brazylii, Peru, Wenezueli. Z kolei w przypadku Argentyny na pogorszenie sytuacji społeczno-gospodarczej wpływ miała przegrana wojna o Falklandy Malwiny, wytoczona Wielkiej Brytanii przez juntę rządzącą Argentyną 9. Wszystkie powyższe czynniki spowodowały, że w społeczeństwach latynoamerykańskich coraz powszechniejsze stawało się przeświadczenie o koniecz- 3 Dla porównania: eksport państw Ameryki Łacińskiej rósł w rocznym tempie 12%, podczas koszty obsługi długu ulegały corocznemu zwiększeniu o 24%, co tylko powiększało różnicę między wpływami z eksportu oraz wydatkami na spłatę zadłużenia. 4 Na początku lat 80. XX w. stopa procentowa osiągnęła rekordowy po II wojnie światowej poziom 16%. 5 History of the 80s Lessons for the Future. An Examination of the Banking Crises of the 1980s and Early 1990s., Federal Deposit Insurance Corporation, Kansas City 1997, s W. Dobrzycki, Stosunki międzynarodowe w Ameryce Łacińskiej historia i współczesność, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2000, s W. Kitchenman, Latin America 2002: From Regime Fatigue to Reform Fatigue, Tower Group, Needham 2003, s Wyjątek stanowiły oddziały Contras walczące w Nikaragui z lewicowym rządem Daniela Ortegi; Contras była popierana przez Stany Zjednoczone. 9 W. Dobrzycki, op. cit., s ; M. Mankowicz, Historia polityczna świata XX wieku , Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, wyd. I, Kraków 2004, s

6 Wstęp 11 ności wprowadzenia zmian. Stąd też zrodziły się w poszczególnych państwach nastroje sprzyjające procesom demokratyzacyjnym 10. Lata 80. XX w. w stosunku do Ameryki Łacińskiej określane są nie tylko jako stracona dekada 11 w odniesieniu do sytuacji gospodarczej tych państw, ale również jako lata przemian na rzecz demokratyzacji. Wysiłki ponoszone na rzecz ustabilizowania sytuacji gospodarczej zaczęły przynosić wymierne efekty dopiero po kilku latach na początku lat 90. XX w. Wielowymiarowa liberalizacja życia politycznego oraz poprawa sytuacji ekonomicznej dały asumpt do integracji regionalnej. Procesy integracyjne miały nie tylko wzmacniać, ale nawet gwarantować zachowanie ustroju demokra tycznego 12. Podjęcie niniejszych badań ma na celu zbadanie kierunków i przebiegu procesów integracyjnych zachodzących w Ameryce Łacińskiej. Tematyka ta jest w zasadzie pomijana w publikacjach ostatnich lat, a przecież regionalne ugrupowania integracyjne stały się trwałym elementem gospodarki światowej. Ze względu na relatywnie wysoką dynamikę zmian gospodarczych i politycznych tam zachodzących w połowie lat 80. XX w. powstało wiele nowych ugrupowań, a także nastąpiło wyraźne ożywienie działalności ugrupowań już istniejących. Regionalne ugrupowania integracyjne w Ameryce Łacińskiej stały się trwałym elementem gospodarki światowej, w której odgrywają coraz większą rolę i są coraz ważniejszymi podmiotami międzynarodowych stosunków gospodarczych. Głównym celem badania jest przedstawienie teoretycznych podstaw integracji międzynarodowej i podstawowych mechanizmów badanych ugrupowań integracyjnych oraz skutków ekonomicznych, społecznych i politycznych zachodzących tam procesów integracyjnych na przełomie XX i XXI w. Podjęte badanie jest również próbą przeanalizowania powiązań instytucjonalnych analizowanych ugrupowań z Unią Europejską oraz próbą oceny skutków ekonomicznych tych powiązań dla poszczególnych stron. Struktura pracy została podporządkowana zakresowi przedmiotowemu przeprowadzonych badań. Mając przy tym na względzie obszerność tematu integracji regionalnej w Ameryce Łacińskiej, skupiono się w niniejszym opracowaniu na przeanalizowaniu najważniejszych i najbardziej aktualnych zagadnień z tej dziedziny. 10 W. Roszkowski, Półwiecze. Historia polityczna świata po 1945 r., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997, s The Latin American Dream, [w:] The Economist, z dn. 16 listopada 2006 r. na: A. van Klaveren, Why Integration Now? Options for Latin America, [w:] P. H. Smith (red.), The Challenge of Integration: Europe and the Americas, University of Miami Iberian Studies Institute, Coral Gables (Florida) 1993, s. 119.

7 12 Wstęp W rozdziale I przedstawiono w zarysie istotę teoretycznych podstaw międzynarodowej integracji gospodarczej, bowiem to właśnie teoria stawia określone tezy i daje procedury badawcze, a przede wszystkim język i pojęcia, za pomocą których możemy naukowo wypowiadać się w każdej kwestii dotyczącej analizowanego obszaru. W dalszych rozdziałach ukazano główne etapy pogłębiania procesów integracji regionalnej w Ameryce Łacińskiej oraz zbadano ich przebieg. Przeanalizowano istotę i kierunki rozwoju integracji w tym regionie w toku I a następnie II fazy tego procesu, pokazując przy tym płaszczyznę jakościową i ilościową tzw. nowego regionalizmu, podejmując jednocześnie próbę zbadania modeli integracji w Ameryce Łacińskiej w poszczególnych fazach oraz odniesienia teorii do praktyki działalności integracyjnych organizacji regionalnych na tym obszarze. Szczególną uwagę poświęcono analizie MERCOSUR, organizacji będącej dotychczas najbardziej obiecującą inicjatywą integracyjną w Ameryce Łacińskiej oraz CARICOM, która ze względu na swoje więzi z Unią Europejską, uwarunkowane historycznymi więzami, odgrywa szczególna rolę w rozwoju współpracy gospodarczej swoich państw członkowskich i samych organizacji. Opracowanie jest oparte na bogatej polsko i obcojęzycznej literaturze przedmiotu, materiałach źródłowych i źródłach internetowych. Ponosząc pełną odpowiedzialność za sposób ujęcia problemów badawczych oraz prowadzenia analizy, składamy serdeczne podziękowania wszystkim osobom, które przyczyniły się do powstania tej pracy. Ewa Latoszek Magdalena Proczek