PRACE. Instytutu Szk³a, Ceramiki Materia³ów Ogniotrwa³ych i Budowlanych. Nr 4

Transkrypt

1 PRACE Instytutu Szk³a, Ceramiki Materia³ów Ogniotrwa³ych i Budowlanych Scientific Works of Institute of Glass, Ceramics Refractory and Construction Materials Nr 4 ISSN Rok II Warszawa Opole 2009

2 ODDZIA YWANIE NA ŒRODOWISKO PRZEMYS U SZKLARSKIEGO W ŒWIETLE WYMAGAÑ KATARZYNA KIPRIAN * JAROS AW JANETA ** GRZEGORZ LIGUS *** Oddzia³ywanie na œrodowisko przemys³u szklarskiego w œwietle wymagañ Krajowego Rejestru Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeñ PRTR Przedstawienie praktycznych aspektów wejœcia w ycie regulacji Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 stycznia 2006 r. w sprawie ustanowienia Europejskiego Rejestru Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeñ rozporz¹dzenia E-PRTR (European-Pollution Release and Transfer Register) w odniesieniu do przemys³u szklarskiego jest g³ównym celem artyku³u. W opracowaniu zidentyfikowano i wyszczególniono g³ówne rodzaje zanieczyszczeñ uwalnianych do œrodowiska przez przemys³ szklarski, jak równie wskazano na dopuszczalne wartoœci progowe dla wyszczególnionych zanieczyszczeñ. Ponadto autorzy sklasyfikowali metody monitorowania zgodnie z PRTR. 1. Wprowadzenie Krajowy Rejestr Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeñ (Pollution Release and Transfer Register PRTR) jest elementem Europejskiego Rejestru w skrócie zwanego E-PRTR. Jest to system raportowania i ewidencji zanieczyszczeñ stosowany przez kraje cz³onkowskie Unii Europejskiej œciœle powi¹zany z realizacj¹ Dyrektywy Zintegrowanego Zapobiegania i Ograniczania Zanieczyszczeñ (IPPC), czyli wprowadzeniem pozwoleñ zintegrowanych. Tym samym PRTR zast¹pi³ istniej¹cy do 2004 r. Europejski Rejestr Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeñ (European Pollutant Emission Register EPER). * Mgr in., Instytut Szk³a, Ceramiki, Materia³ów Ogniotrwa³ych i Budowlanych w Warszawie, Oddzia³ In ynierii Materia³owej, Procesowej i Œrodowiska w Opolu. ** Mgr, Instytut Szk³a, Ceramiki, Materia³ów Ogniotrwa³ych i Budowlanych w Warszawie, Oddzia³ In ynierii Materia³owej, Procesowej i Œrodowiska w Opolu. *** Dr in., Instytut Szk³a, Ceramiki, Materia³ów Ogniotrwa³ych i Budowlanych w Warszawie, Oddzia³ In ynierii Materia³owej, Procesowej i Œrodowiska w Opolu.

3 138 KATARZYNA KIPRIAN, JAROS AW JANETA, GRZEGORZ LIGUS G³ównym celem rozporz¹dzenia E-PRTR jest poprawa publicznego dostêpu do informacji dotycz¹cych œrodowiska poprzez ustanowienie spójnego i Zintegrowanego Rejestru Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeñ. Rozporz¹dzenie ustanawia na poziomie Wspólnoty Zintegrowany Rejestr Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeñ w postaci publicznie dostêpnej elektronicznej bazy danych i okreœla zasady jego funkcjonowania w celu wdro enia Protoko³u Europejskiej Komisji Gospodarczej Organizacji Narodów Zjednoczonych (EKG ONZ) w sprawie rejestrów uwalniania i transferu zanieczyszczeñ i u³atwienia udzia³u spo³eczeñstwa w procesie podejmowania decyzji dotycz¹cych œrodowiska, jak równie przyczyniania siê do zapobiegania i zmniejszania zanieczyszczenia œrodowiska. gleba woda zak³ad przemys³owy powietrze Ryc. 1. Schemat ideowy uwalniania zanieczyszczeñ przez zak³ad przemys³owy Krajowe Rejestry Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeñ s¹ to katalogi lub wykazy niebezpiecznych uwolnieñ i transferów zanieczyszczeñ z ró nych Ÿróde³ z terenu zak³adu. Zawieraj¹ one informacje o uwalnianiu i transferach zanieczyszczeñ do powietrza, wody i ziemi oraz o transporcie odpadów i utylizacji lub sk³adowaniu na wysypiskach. Kierunki uwalniania zanieczyszczeñ przez zak³ad przemys³owy przedstawiono na rycinie 1. W za³¹czniku 1 do rozporz¹dzenia E-PRTR [1] wyszczególniono 65 rodzajów dzia³alnoœci. Na tej podstawie operatorzy okreœlaj¹, czy s¹ objêci obowi¹zkiem sprawozdawczoœci. Rodzaje dzia³alnoœci podzielone zosta³y na 9 bran, wœród których umieszczono przemys³ mineralny. Za³¹cznik 1 do wymienionego uprzednio rozporz¹dzenia zawiera tabelê, w której: podano kod dla ka dego rodzaju dzia³alnoœci (kolumna 1), podano krótki opis danej dzia³alnoœci (kolumna 2), okreœlono wartoœæ progow¹ wydajnoœci dla poszczególnych rodzajów dzia³alnoœci.

4 ODDZIA YWANIE NA ŒRODOWISKO PRZEMYS U SZKLARSKIEGO W ŒWIETLE WYMAGAÑ Fragment za³¹cznika 1 w odniesieniu do przemys³u szklarskiego wygl¹da nastêpuj¹co: Nr Rodzaj dzia³alnoœci Wartoœæ progowa 3 Przemys³ mineralny e Instalacje do wytwarzania szk³a, w tym w³ókna szklanego Wydajnoœæ topienia 20 t na dobê Na tej podstawie zosta³ wybrany rodzaj dzia³alnoœci dla przemys³u szklarskiego 3e. 2. Rodzaje instalacji przemys³u szklarskiego objête raportowaniem PRTR Przemys³ szklarski nale y do jednej z najnowoczeœniejszych i najszybciej rozwijaj¹cych siê bran przemys³owych w kraju. Ogólny schemat technologiczny instalacji do produkcji szk³a dla wiêkszoœci rodzajów pracuj¹cych instalacji zobra- Ryc. 2. Schemat blokowy typowego procesu produkcji szk³a

5 140 KATARZYNA KIPRIAN, JAROS AW JANETA, GRZEGORZ LIGUS zowano na rycinie 2. W zwi¹zku z ró norodnoœci¹ instalacji przemys³u szklarskiego przedstawiono równie schemat typowego zak³adu produkcji we³ny szklanej (ryc. 3), której proces wytwarzania ró ni siê znacznie od produkcji szk³a opakowaniowego czy p³askiego. Wspólnym elementem wszystkich instalacji tego przemys³u jest koniecznoœæ wykorzystywania wanien szklarskich w celu przeprowadzenia procesu topienia zestawu surowców. Ryc. 3. Schemat typowego zak³adu produkcji we³ny szklanej [7] Produkcja szk³a jest podobna we wszystkich ga³êziach przemys³u szklarskiego. W wysokotemperaturowym procesie doprowadza siê do stapiania w jednorodn¹ masê odpowiednio przygotowanych sk³adników, nastêpnie otrzymana w ten sposób masa jest formowana i sch³adzana. Poniewa jest to proces wysokotemperaturowy, wymaga znacznej iloœci energii. Do topienia zestawu sk³adników stosuje siê w wiêkszoœci pieców zwanych wannami szklarskimi ogrzewanie gazem ziemnym (w nielicznych przypadkach opalanie gazowo-tlenowe). Wyj¹tek stanowi¹ piece do produkcji we³ny szklanej, gdzie paliwem podstawowym jest koks. Podstawow¹ instalacj¹ do produkcji szk³a, której dzia³alnoœæ objêta jest raportowaniem PRTR, jest piec szklarski. Prowadzony w nim proces topienia obejmuje równie klarowanie, homogenizacjê oraz stabilizacjê termiczn¹. Na operacje pomocnicze dla instalacji PRTR sk³adaj¹ siê: transport i gromadzenie surowca, przygotowanie zestawu szklarskiego i przeniesienie go do zasypu wanny szklarskiej, proces formowania, proces obróbki wyrobu.

6 ODDZIA YWANIE NA ŒRODOWISKO PRZEMYS U SZKLARSKIEGO W ŒWIETLE WYMAGAÑ Rodzaje uwalnianych zanieczyszczeñ W za³¹czniku 2 do rozporz¹dzenia E-PRTR [1] przedstawionych jest 91 zanieczyszczeñ z podaniem wartoœci progowych, których przekroczenie zobowi¹zuje prowadz¹cego instalacjê, obejmuj¹c¹ co najmniej jeden z rodzajów dzia³alnoœci spoœród wymienionych w za³¹czniku 1, do sporz¹dzenia rocznego sprawozdania zgodnie z E-PRTR. Zanieczyszczenia s¹ definiowane kolejnym numerem, numerem CAS (Chemical Abstracts Sernice), o ile jest dostêpny oraz nazw¹ substancji. Na podstawie zaleceñ zawartych w wytycznych Komisji Europejskiej [3], przyjêto, jako pierwszy etap selekcji wymaganych raportowaniem rodzajów uwolnieñ, orientacyjny wykaz zanieczyszczeñ do powietrza i do wody w³aœciwy dla przemys³u mineralnego. Zanieczyszczenia te wybrano na podstawie aneksu 4 oraz 5 tych e wytycznych dla rodzaju dzia³alnoœci 3e instalacje do wytwarzania szk³a, w tym w³ókna szklanego. Wykaz tych uwolnieñ przedstawiono w tabelach 1 i 2. Na podstawie danych z tabel 1 i 2 zestawiono poszczególne uwolnienia dla przemys³u szklarskiego do powietrza i do wody wraz z progowymi wartoœciami zanieczyszczeñ zawartych w tabelach 3 i 4. Wykaz ten obejmuje 22 zanieczyszczenia do wody i 23 zanieczyszczenia do powietrza dla dzia³alnoœci 3e. Wiele z nich stanowi charakterystyczne uwolnienia dla instalacji PRTR w przemyœle szklarskim w Polsce. T a b e l a 1 1 metan (CH") Orientacyjny wykaz zanieczyszczeñ do powietrza w³aœciwych dla przemys³u mineralnego [3] Nazwa zanieczyszczenia Instalacje do wytwarzanie szk³a, w tym w³ókna szklanego 2 tlenek wêgla (CO) 3 dwutlenek wêgla (CO ) 4 fluorowêglowodory (HFCs) (1) 5 podtlenek azotu (N O) 6 amoniak (NH!) 7 niemetanowe lotne zwi¹zki organiczne (NMVOC) 8 tlenki azotu (NO:/NO ) 9 perfluorowêglowodory (PFC) 10 szeœciofluorek siarki (SF$) 11 tlenki siarki (SO:/SO ) 14 wodorochlorofluorowêglowodory (HCFC) 15 chlorofluorowêglowodory (CFC) 16 halony

7 142 KATARZYNA KIPRIAN, JAROS AW JANETA, GRZEGORZ LIGUS Nazwa zanieczyszczenia Instalacje do wytwarzanie szk³a, w tym w³ókna szklanego 17 arsen i jego zwi¹zki (jako As) 18 kadm i jego zwi¹zki (jako Cd) 19 chrom i jego zwi¹zki (jako Cr) 20 miedÿ i jej zwi¹zki (jako Cu) 21 rtêæ i jej zwi¹zki (jako Hg) 22 nikiel i jego zwi¹zki (jako Ni) 23 o³ów i jego zwi¹zki (jako Pb) 24 cynk i jego zwi¹zki (jako Zn) 26 aldryna 28 chlordan 29 chlordekon 33 DDT 34 1, 2-dwuchloroetan (EDC) 35 dwuchlorometan (DCM) 36 dieldryna 39 endryna 41 heptachlor 42 szeœciochlorobenzen (HCB) 44 1, 2, 3, 4, 5, 6-szeœciochlorocykloheksan (HCH) 45 lindan 46 mirex 47 PCDD + PCDF (dioksyny + furany) (jako Teq) 48 pentachlorobenzen 49 pentachlorofenol (PCP) 50 polichlorowane dwufenyle (PCB) 52 czterochloroetylen (PER) 53 czterochlorometan (TCM) 54 trichlorobenzeny (TCB) (wszystkie izomery) 55 1, 1, 1-trichloroetan 56 1, 1, 2, 2-tetrachloroetan 57 trichloroetylen 58 trichlorometan 59 toksafen 60 chlorek winylu 61 antracen 62 benzen 66 tlenek etylenu 68 naftalen cd. tab. 1

8 ODDZIA YWANIE NA ŒRODOWISKO PRZEMYS U SZKLARSKIEGO W ŒWIETLE WYMAGAÑ Nazwa zanieczyszczenia 70 Di-(2-etyloheksylo) ftalan (DEHP) Instalacje do wytwarzanie szk³a, w tym w³ókna szklanego 72 wielopierœcieniowe wêglowodory aromatyczne (WWA) 80 chlor i jego zwi¹zki nieorganiczne (jako HCl) 81 azbest 84 fluor i jego zwi¹zki nieorganiczne (jako HF) 85 cyjanowodór (CHN) 86 py³ zawieszony (PM) 90 heksabromobifenyl cd. tab. 1 Orientacyjny wykaz zanieczyszczeñ wody w³aœciwych dla przemys³u mineralnego [3] T a b e l a 2 Nazwa zanieczyszczenia Instalacje do wytwarzanie szk³a, w tym w³ókna szklanego 12 ogólny azot 13 ogólny fosfor 17 arsen i jego zwi¹zki (jako As) 18 kadm i jego zwi¹zki (jako Cd) 19 chrom i jego zwi¹zki (jako Cr) 20 miedÿ i jej zwi¹zki (jako Cu) 21 rtêæ i jej zwi¹zki (jako Hg) 22 nikiel i jego zwi¹zki (jako Ni) 23 o³ów i jego zwi¹zki (jako Pb) 24 cynk i jego zwi¹zki (jako Zn) 25 alachlor 26 aldryna 27 atrazyna 28 chlordan 29 chlordekon 30 chlorfenwinfos 31 chloroalkany, C-C! 32 chlorpyrifos 33 DDT 34 1, 2-dwuchloroetan (EDC) 35 dwuchlorometan (DCM) 36 dieldryna

9 144 KATARZYNA KIPRIAN, JAROS AW JANETA, GRZEGORZ LIGUS 37 diuron 38 endosulfan 39 endryna Nazwa zanieczyszczenia 40 zwi¹zki halogenoorganiczne (jako AOX) 41 heptachlor 42 szeœciochlorobenzen (HCB) 43 szeœciochlorobutadien (HCBD) 44 1, 2, 3, 4, 5, 6-szeœciochlorocykloheksan (HCH) 45 lindan 46 mirex Instalacje do wytwarzanie szk³a, w tym w³ókna szklanego 47 PCDD + PCDF (dioksyny + furany) (jako Teq) 48 pentachlorobenzen 49 pentachlorofenol (PCP) 50 polichlorowane dwufenyle (PCB) 51 symazyna 52 czterochloroetylen (PER) 53 czterochlorometan (TCM) 54 trichlorobenzeny (TCB) (wszystkie izomery) 57 trichloroetylen 58 trichlorometan 59 toksafen 60 chlorek winylu 61 antracen 62 benzen 63 bromowane dwufenyloetery (PBDE) 64 nonylfenol/nonylphenoletoxylate i estry nonylofenolooksyetylowe (NP/NPE) 65 etylobenzen 66 tlenek etylenu 67 izoproturon 68 naftalen 69 zwi¹zki organiczne cyny (jako ogólna Sn) 70 Di-(2-etyloheksylo)ftalan (DEHP) 71 fenole (jako ogólny C) 72 wielopierœcieniowe wêglowodory aromatyczne (WWA) 73 toluen 74 tributylocyna i jej zwi¹zki 75 trifenylocyna i jej zwi¹zki cd. tab. 2

10 ODDZIA YWANIE NA ŒRODOWISKO PRZEMYS U SZKLARSKIEGO W ŒWIETLE WYMAGAÑ Nazwa zanieczyszczenia 76 ogólny wêgiel organiczny (OWO) (jako ogólny C lub ChZT!) 77 trifluralin Instalacje do wytwarzanie szk³a, w tym w³ókna szklanego 78 ksyleny 79 chlorki (jako ogólny Cl) 81 azbest 82 cyjanki (jako ogólny CN) 83 fluorki (jako ogólny F) 87 oktylofenole i estry oktylofenolooksyetylowe 88 fluoranten 89 izodryna 90 heksabromobifenyl 91 benzo(g,h,i)perylen cd. tab. 2 Zanieczyszczenia do wody przez instalacje do wytwarzanie szk³a, w tym w³ókna szklanego kod PRTR-3e T a b e l a 3 Lp. wg za³¹cznika 2 Numer CAS Zanieczyszczenie Wartoœæ progowa dla uwolnieñ do wody [kg/rok] 1 12 ca³kowity azot ca³kowity fosfor arsen i jego zwi¹zki (jako As) (1) kadm i jego zwi¹zki (jako Cd) (1) chrom i jego zwi¹zki (jako Cr) (1) miedÿ i jej zwi¹zki (jako Cu) (1) rtêæ i jej zwi¹zki (jako Hg) (1) nikiel i jego zwi¹zki (jako Ni) (1) o³ów i jego zwi¹zki (jako Pb) (1) cynk i jego zwi¹zki (jako Zn) (1) PCDD+PCDF (dioksyny + furany) (jako Teq) (2) 0, pentachlorobenzen benzen 200 (jako BTEX) (3)

11 146 KATARZYNA KIPRIAN, JAROS AW JANETA, GRZEGORZ LIGUS Lp. wg za³¹cznika 2 Numer CAS Zanieczyszczenie Wartoœæ progowa dla uwolnieñ do wody [kg/rok] etylobenzen 200 (jako BTEX) (3) fenole (jako ca³kowity C) (4) toluen 200 (jako BTEX) (3) ca³kowity wêgiel organiczny (OWO) (jako ca³kowity C lub COD/3) ksyleny (5) 200 (jako BTEX) (3) chlorki (jako ca³kowity Cl) 2 mln cyjanki (jako ca³kowity CN) fluorki (jako ca³kowity F) oktylofenole i estry oktylofeno-looksyetylowe 1 cd. tab. 3 (1) wszystkie metale zg³aszane s¹ jako masa ca³kowita tego pierwiastka we wszystkich formach chemicznych obecnych w emisji, (2) wyra one jako I-Teq, (3) pojedyncze zanieczyszczenia maj¹ byæ zg³aszane, jeœli próg dla BTEX (sumaryczny parametr dla benzenu, toluenu, etylobenzenu, ksylenów) zostanie przekroczony, (4) masa ca³kowita fenolu i prostych pochodnych fenoli wyra ona jako wêgiel ca³kowity, (5) masa ca³kowita ksylenów (o-ksyleny, m-ksyleny, paraksyleny). Zanieczyszczenia do powietrza przez instalacje do wytwarzanie szk³a, w tym w³ókna szklanego kod PRTR-3e T a b e l a 4 Lp. wg za³¹cznika 2 Numer CAS Zanieczyszczenie Wartoœæ progowa dla uwolnieñ do powietrza [kg/rok] tlenek wêgla (CO) dwutlenek wêgla (CO ) fluorowêglowodory (HFCs) (1) podtlenek azotu (N O) amoniak (NH!) niemetanowe lotne zwi¹zki organiczne (NMVOC)

12 ODDZIA YWANIE NA ŒRODOWISKO PRZEMYS U SZKLARSKIEGO W ŒWIETLE WYMAGAÑ Lp. wg za³¹cznika 2 Numer CAS Zanieczyszczenie Wartoœæ progowa dla uwolnieñ do powietrza [kg/rok] 7 8 tlenki azotu (NO:/NO ) tlenki siarki (SO:/SO ) arsen i jego zwi¹zki (jako As) (2) kadm i jego zwi¹zki (jako Cd) (2) chrom i jego zwi¹zki (jako Cr) (2) miedÿ i jej zwi¹zki (jako Cu) (2) rtêæ i jej zwi¹zki (jako Hg) (2) nikiel i jego zwi¹zki (jako Ni) (2) o³ów i jego zwi¹zki (jako Pb) (2) cynk i jego zwi¹zki (jako Zn) (2) PCDD+PCDF (dioksyny + furany) (jako Teq) (3) 0, polichlorowane dwufenyle (PCB) 0, benzen wielopierœcieniowe wêglowodory aromatyczne (PAH) (4) chlor i jego zwi¹zki nieorganiczne (jako HCl) fluor i jego zwi¹zki nieorganiczne (jako HF) py³ zawieszony (PM) cd. tab. 4 (1) masa ca³kowita fluorowêglowodorów: suma HFC23, HFC32, HFC41, HFC4310mee, HFC125, HFC134, HFC134a, HFC152a, HFC143, HFC143a, HFC227ea, HFC236fa, HFC245ca, HFC365mfc, (2) wszystkie metale zg³aszane s¹ jako masa ca³kowita tego pierwiastka we wszystkich formach chemicznych obecnych w emisji, (3) wyra one jako I-Teq, (4) wielopierœcieniowe wêglowodory aromatyczne (PAH) maj¹ byæ mierzone do celów zg³aszania uwolnieñ do powietrza jako benzo(a)piren ( ), benzo(b)fluoranten ( ), benzo(k)fluoranten ( ), indeno(l,2,3-cd)piren ( ) (zaczerpniêto z rozporz¹dzenia (WE) nr 850/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie trwa³ych zanieczyszczeñ organicznych, Dz.U. L 229 z , s. 5). W tabeli 5 przedstawione zosta³y ró ne rodzaje instalacji oraz Ÿród³a emisji, rodzaje zanieczyszczeñ i substancji uwalnianych.

13 148 KATARZYNA KIPRIAN, JAROS AW JANETA, GRZEGORZ LIGUS T a b e l a 5 G³ówne rodzaje zanieczyszczeñ emitowane przez przemys³ szklarski 3e [2] Rodzaje instalacji, Ÿród³a emisji Rodzaj zanieczyszczeñ Szk³o opakowaniowe Transport i prze³adunek materia³ów py³y, krystaliczna krzemionka Proces topienia py³y, CO, NO:, SO:, HF, HCl, metale ciê kie Pokrywanie szkliwem na gor¹co py³y, organiczne i nieorganiczne zwi¹zki cyny, HCl, SO: lub obróbka termiczna Tafle szklane Transport i prze³adunek materia³ów py³y, krystaliczna krzemionka Proces topienia py³y, CO, NO:, SO:, HF, HCl, metale ciê kie (dla szkie³ kolorowych) Obróbka powierzchni SO: Produkcja w³ókien szklanych Transport i prze³adunek materia³ów py³y, krystaliczna krzemionka Proces topienia py³y, CO, NO:, SO:, HF, HCl, gazowe zwi¹zki boru Obróbka py³y, lotne zwi¹zki organiczne, formaldehyd, amoniak, œcieki Szk³o gospodarcze Transport i prze³adunek materia³ów py³y, krystaliczna krzemionka, metale ciê kie Proces topienia py³y, CO, NO:, SO:, HF, HCl, metale ciê kie Obróbka HF, œcieki (z polerowania i szlifowania) Szk³a specjalne Transport i prze³adunek materia³ów py³y, krystaliczna krzemionka, metale ciê kie Proces topienia py³y, CO, NO:, SO:, HF, HCl, metale ciê kie, zwi¹zki boru Obróbka py³y, œcieki (z polerowania i szlifowania) Produkcja we³ny mineralnej Transport i prze³adunek materia³ów py³y, krystaliczna krzemionka Proces topienia py³y, CO, NO:, SO:, HF, HCl, metale ciê kie, gazowe zwi¹zki boru, H S Obróbka py³y, lotne zwi¹zki organiczne, fenole, aminy, amoniak, formaldehyd, NO: (utwardzanie), œcieki W³ókna ceramiczne Transport i prze³adunek materia³ów py³y, krystaliczna krzemionka Proces topienia py³y, CO, NO:, SO:, H S, HF, HCl Obróbka py³y, cz¹stki w³ókniste, œcieki Fryty Transport i prze³adunek materia³ów py³y, krystaliczna krzemionka, metale ciê kie Proces topienia py³y, CO, NO:, SO:, HF, HCl, metale ciê kie, zwi¹zki boru Obróbka py³y, œcieki

14 ODDZIA YWANIE NA ŒRODOWISKO PRZEMYS U SZKLARSKIEGO W ŒWIETLE WYMAGAÑ Metodyka okreœlania uwolnieñ zanieczyszczeñ z instalacji w ramach sprawozdawczoœci PRTR W sprawozdaniu PRTR nale y rozpatrywaæ wszystkie zanieczyszczenia okreœlone w tabelach 3, 4, 5 zwi¹zane z wymienionymi uprzednio rodzajami dzia³alnoœci i mog¹ce wyst¹piæ w uwolnieniach z instalacji. Zatem bilans zanieczyszczeñ nie jest ograniczony tylko do zanieczyszczeñ wyszczególnionych w aktualnych pozwoleniach dla zak³adu. Bilansowanie zanieczyszczeñ powinno siê opieraæ na: 1. Identyfikacji zanieczyszczeñ (powietrze, woda) przy wykorzystaniu dostêpnych w zak³adzie danych (pozwolenia, zezwolenia, inne decyzje, systemy monitoringu, itp.) oraz porównaniu wskazanych substancji z za³¹cznikiem 2 do rozporz¹dzenia E-PRTR [1]. 2. Identyfikacji zanieczyszczeñ dodatkowych zgodnie z orientacyjnym wykazem zanieczyszczeñ umieszczonym w wytycznych KE [3] (tabele 4, 5). S¹ to zanieczyszczenia niemierzone do tej pory i nieujête w adnym pozwoleniu, ani innym dokumencie okreœlaj¹cym zasady prowadzenia zak³adu. 3. Przyjêciu odpowiednich metodyk pomiarowych (M), obliczeniowych (C) lub szacowania (E) do wyznaczenia wielkoœci uwalnianych zanieczyszczeñ. 4. Porównaniu wskazanych przez prowadz¹cych instalacje zanieczyszczeñ i ich wielkoœci z progami okreœlonymi w za³¹czniku 2 do rozporz¹dzenia E-PRTR [1]. Pierwszym etapem bilansu jest zebranie informacji o zakresie i wielkoœci uwalnianych substancji dostêpnych w zak³adowej bazie danych. Na tym etapie prowadz¹cy instalacje mog¹ okreœliæ wstêpnie substancje uwalniane w trakcie pracy instalacji. Drugi etap polega na okreœleniu wielkoœci uwalnianych substancji dla pozosta³ych substancji (nieujêtych w pozwoleniach lub innych dokumentach). Powinny one zostaæ ujête w dodatkowym bilansie zanieczyszczeñ opartym o orientacyjny wykaz zanieczyszczeñ dla ka dej z bran zamieszczony w dodatku 4 i 5 wytycznych KE [3] oraz Ÿród³a emisji z poszczególnych procesów technologicznych Klasyfikacja metod monitorowania zgodnie z PRTR Klasyfikacja opiera siê na 2 rodzajach stosowanych metodyk. 1. Metodyki uznane na poziomie miêdzynarodowym: Normy CEN, ISO jako metody oparte na pomiarze uwolnieñ do powietrza i wody; Guidelines for the monitoring and reporting of greenhouse gas emissions under the Emission Trading Scheme ( Wytyczne dotycz¹ce monitorowania i sprawozdawczoœci w zakresie emisji gazów cieplarnianych w ramach systemu

15 150 KATARZYNA KIPRIAN, JAROS AW JANETA, GRZEGORZ LIGUS handlu emisjami ) [4] jako metody oparte na obliczeniach uwalniania dwutlenku wêgla do powietrza; IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories ( Wytyczne IPCC dotycz¹ce sporz¹dzania krajowych inwentaryzacji gazów cieplarnianych ) [5] jako metody oparte na obliczeniach uwolnieñ do powietrza innych gazów cieplarnianych ni CO ; UN-ECE/EMEP Atmospheric Emission Inventory Guidebook ( Poradnik EKG ONZ/EMEP w zakresie inwentaryzacji emisji do powietrza ) [6] jako metody oparte na obliczeniach uwolnieñ do powietrza innych zanieczyszczeñ. Nale y pamiêtaæ, e wymienione uprzednio metody oparte na obliczeniach opracowywane s¹ w formie raportów wydawanych periodycznie. W zwi¹zku z tym, stosuj¹c dan¹ metodê, nale y braæ pod uwagê najnowsze wydanie okreœlonego raportu. 2. Metody równowa ne, inne ni metodyki uznane na poziomie miêdzynarodowym: Dla ograniczania stosowania szeroko rozumianego monitoringu, system sprawozdawczy PRTR pozwala na stosowanie metod równowa nych, innych ni metodyki uznane na poziomie miêdzynarodowym. Zgodnie z wytycznymi KE [3] stosowanie metod równowa nych dozwolone jest, gdy stosowane na potrzeby sprawozdawcze PRTR metody spe³niaj¹ jeden z poni szych warunków: Prowadz¹cy instalacjê u ywa jednej lub kilku metod pomiarowych, obliczeniowych lub szacowania, ju okreœlonych przez w³aœciwy organ w licencji lub pozwoleniu dla danego zak³adu (podawany kod metody: PER); Dla danego zanieczyszczenia i zak³adu zosta³a okreœlona krajowa lub regionalna, wi¹ ¹ca metoda pomiaru, obliczania lub szacowania, na mocy aktu prawnego (podawany kod metody: NRB); Prowadz¹cy instalacjê wykaza³, e stosowana alternatywna metoda pomiaru jest odpowiednikiem istniej¹cych znormalizowanych metod pomiarowych wg CEN/ISO (podawany kod metody: ALT); Prowadz¹cy instalacjê u ywa metody równowa nej i wykaza³ jej skutecznoœæ za pomoc¹ certyfikowanych materia³ów odniesienia (CRM), zgodnie z norm¹ ISO i publikacj¹ ISO Guide 33, wraz z akceptacj¹ ze strony w³aœciwego organu (podawany kod metody: CRM); Stosowan¹ metodyk¹ jest metoda bilansu masy (np. obliczanie uwolnieñ niemetanowych lotnych zwi¹zków organicznych do powietrza jako ró nicy miêdzy iloœci¹ wejœciow¹ w procesie a zawartoœci¹ tych zwi¹zków w produkcie wyjœciowym) i zosta³a zatwierdzona przez w³aœciwy organ (podawany kod metody: MAB);

16 ODDZIA YWANIE NA ŒRODOWISKO PRZEMYS U SZKLARSKIEGO W ŒWIETLE WYMAGAÑ Stosowan¹ metodyk¹ jest ogólnoeuropejska w³aœciwa dla bran y metoda obliczeniowa, opracowana przez rzeczoznawców technicznych, która zosta³a dostarczona do: Komisji Europejskiej (env-eper@ec.europa.eu/env-prtr@ec.europa.eu), Europejskiej Agencji Ochrony Œrodowiska (eper@eea.eu.int/prtr@eea.eu.int), odpowiednich organizacji miêdzynarodowych (np. IPCC: iges.or.jp/mail), EKG ONZ/EMEP ( Metodyka ta mo e byæ stosowana, je eli nie zosta³a odrzucona przez organizacjê miêdzynarodow¹ (podawany kod metody: SSC). Inne metodyki mog¹ byæ stosowane tylko wtedy, je eli te uznane na poziomie miêdzynarodowym lub równowa ne nie s¹ dostêpne (podawany kod metody: OTH). Lp. T a b e l a 6 Wykaz metod obliczeniowych i pomiarowych, które mog¹ byæ stosowane wraz z oznaczeniem zastosowanej metody Metoda stosowana do okreœlania uwolnieñ/transferów poza miejsce powstania Metodyki oparte na pomiarze (M) Oznaczenie zastosowanej metody 1 Uznana na poziomie miêdzynarodowym Skrótowe oznaczenie odpowiedniej normy (np. EN 14385:2005) 2 Metodyka pomiaru ju okreœlona przez w³aœciwy organ w licencji lub pozwoleniu na prowadzenie dzia³alnoœci dla danego zak³adu 3 Krajowa lub regionalna wi¹ ¹ca metodyka pomiaru okreœlona w akcie prawnym dotycz¹cym danego zanieczyszczenia i zak³adu 4 Alternatywna metoda pomiaru, zgodna z istniej¹cymi normami pomiarowymi CEN/ISO 5 Metodyka pomiarów, której skutecznoœæ zosta³a wykazana za pomoc¹ certyfikowanych materia³ów odniesienia i zatwierdzona przez w³aœciwy organ PER NRB ALT CRM 6 Inna metodyka pomiarowa OTH Metodyki oparte na obliczeniach (C) 1 Uznana na poziomie miêdzynarodowym ETS, IPCC, UNECE/EMEP 2 Metodyka pomiaru ju okreœlona przez w³aœciwy organ w licencji lub pozwoleniu na prowadzenie dzia³alnoœci dla danego zak³adu 3 Krajowa lub regionalna wi¹ ¹ca metodyka pomiaru okreœlona w akcie prawnym dotycz¹cym danego zanieczyszczenia i zak³adu PER NRB 4 Metoda bilansu masy zatwierdzona przez w³aœciwy organ MAB 5 Ogólnoeuropejska w³aœciwa dla sektora metoda obliczeniowa SSC 6 Inna metodyka pomiarowa OTH

17 152 KATARZYNA KIPRIAN, JAROS AW JANETA, GRZEGORZ LIGUS Jeœli monitoring substancji odbywa³ siê za pomoc¹ innych metodyk, mo na sprawdziæ, które z nich spe³niaj¹ warunki przedstawione powy ej i wstawiæ odpowiedni kod metody. W przypadku nowo wyznaczonych substancji nale y dobraæ now¹ metodykê monitorowania i przydzieliæ jej kod wed³ug podanych w tabeli 6 w punktach 1 6 warunków. 3. Metody szacowania (E): Metody te s¹ wykorzystywane w wyj¹tkowych przypadkach, np. braku mo liwoœci stosowania metod pomiarowych czy obliczeniowych, lub w zwi¹zku z awariami lub wypadkami, mog¹cymi wyst¹piæ na terenie instalacji. Pod pojêciem metod szacowania rozumie siê m.in. nietypowe bilanse masy, najlepsze za³o enia, opinie niezale nych ekspertów. Zaliczamy do nich metodê szacowania uwolnieñ py³u zawieszonego PM do powietrza oraz metodê szacowania uwolnieñ SO do powietrza. Metody te charakteryzuj¹ siê du ¹ niepewnoœci¹ [3]. 5. Podsumowanie Przemys³ szklarski bazuje na technologiach wysokotemperaturowych, co lokuje go wœród energoch³onnych ga³êzi przemys³u. Ze wzglêdu na to, e g³ównym Ÿród³em dostarczanej energii s¹ paliwa kopalne, zagro enia dla œrodowiska dotycz¹ przede wszystkim emisji zanieczyszczeñ do atmosfery i zu ycia energii. Najbardziej znacz¹ce emisje odnosz¹ siê do takich substancji, jak: tlenki azotu, cz¹stki sta³e, dwutlenek siarki, halogenki i w niektórych przypadkach metale [7]. Z analizy systemu sprawozdawczoœci PRTR wynika, e w pewnych obszarach mo liwa jest jego korelacja z krajowym systemem op³at za korzystanie ze œrodowiska oraz z systemem pozwoleñ zintegrowanych. Wa nym aspektem tej kwestii jest ujednolicenie stosowanych metodyk wyznaczania konkretnych emisji. W systemie PRTR dopuszczalnymi sposobami pozyskiwania informacji o wielkoœci uwalnianych lub transferowanych substancji i odpadów s¹ wyniki pomiarów, obliczeñ lub szacowañ, podczas gdy naliczanie op³at za korzystanie ze œrodowiska opiera siê na odrêbnym systemie pomiarów i obliczeñ z wykorzystaniem wskaÿnika emisji. Harmonizacja tych systemów w znacznym stopniu zredukowa³aby iloœæ danych przekazywanych pomiêdzy zainteresowanymi stronami. Równie obecna struktura przep³ywu i akwizycji informacji œrodowiskowej z przemys³u nie sprzyja poprawie przejrzystoœci systemu, ze wzglêdu na znaczn¹ dyslokacjê kompetencji. Bior¹c pod uwagê szeroki zakres substancji objêtych opiniowaniem w sprawozdaniu PRTR, celowym wydaje siê d¹ enie do uznania sprawozdawczoœci PRTR za g³ówne Ÿród³o informacji na temat oddzia³ywania przedsiêbiorstwa na komponenty œrodowiskowe. Jawny charakter informacji zawartych w raportowaniu prowadzi do wzrostu dynamiki procesu podejmowania decyzji dotycz¹cych œro-

18 ODDZIA YWANIE NA ŒRODOWISKO PRZEMYS U SZKLARSKIEGO W ŒWIETLE WYMAGAÑ dowiska, a dodatkowa ogólnodostêpnoœæ systemu u³atwia udzia³ spo³eczeñstwa w podejmowaniu decyzji maj¹cych w za³o eniach prowadziæ do poprawy stanu œrodowiska naturalnego, co le y u podstaw wdro enia systemu PRTR. Literatura [1] Rozporz¹dzenie (WE) nr 166/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 stycznia 2006 r. w sprawie ustanowienia Europejskiego Rejestru Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeñ i zmieniaj¹ce dyrektywê Rady 91/689/EWG i 96/61/WE (tekst maj¹cy znaczenie dla EOG), DzU UE L 33 z , s. 1. [2] Zintegrowane Zapobieganie i Ograniczanie Zanieczyszczeñ (IPPC). Dokument Referencyjny BAT dla najlepszych dostêpnych technik w przemyœle szklarskim, grudzieñ [3] Wytyczne dotycz¹ce wdra ania Europejskiego Rejestru Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeñ Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Œrodowiska, 31 maja 2006 r. [4] Decyzja Komisji 2007/589/WE z dnia 18 lipca 2007 r. ustanawiaj¹ca wytyczne dotycz¹ce monitorowania i sprawozdawczoœci w zakresie emisji gazów cieplarnianych zgodnie z dyrektyw¹ 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (tekst maj¹cy znaczenie dla EOG), DzU UE L 229 z , s. 1. [5] 2006 IPCC Guidelines for National Greenhouse Gases Inventories Intergovernmental Panel on Climate Change, 2006 [ ( ). [6] UNECE/EMEP Task Force on Emission Inventories and Projections: Joint EMEP/CORINAIR Atmospheric Emission Inventory Guidebook 2006 Europejska Agencja Œrodowiska (EEA), [ ( ). [7] Najlepsze dostêpne techniki (BAT). Wytyczne bran y szklarskiej, Warszawa KATARZYNA KIPRIAN JAROS AW JANETA GRZEGORZ LIGUS ENVIRONMENTAL IMPACT OF GLASS INDUSTRY IN ACCORDANCE WITH POLLUTANT RELEASE AND TRANSFER REGISTER (PRTR) LAW The goal of this paper is to show the practical aspect of the Regulation of the European Parliament and of the Council of 18 January 2006 concerning the establishment of a European Pollutant Release and Transfer Register (The European PRTR) entered into force on 24 February 2006 in all member states of the EU. In the work authors have identified and specified main types of pollutants which are released into the environment by glass industry. The paper also contains classification of the monitoring method in accordance with PRTR.