WPŁYW 20-LETNIEGO UŻYTKOWANIA ŁĄK POBAGIENNYCH NA ZMIANĘ NIEKTÓRYCH WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNO-WODNYCH GLEB ORAZ KSZTAŁTOWANIE SIĘ ZBIOROWISK ROŚLINNYCH

Transkrypt

1 WODA-ŚRODOWISKO-OBSZARY WIEJSKIE 2008: t. 8 z. 1 (22) WATER-ENVIRONMENT-RURAL AREAS s Instytut Melioracji i Użytków Zielonych w Falentach, 2008 WPŁYW 20-LETNIEGO UŻYTKOWANIA ŁĄK POBAGIENNYCH NA ZMIANĘ NIEKTÓRYCH WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNO-WODNYCH GLEB ORAZ KSZTAŁTOWANIE SIĘ ZBIOROWISK ROŚLINNYCH Aleksander KIRYLUK Politechnika Białostocka, Katedra Technologii w Inżynierii i Ochronie Środowiska Słowa kluczowe: gęstość objętościowa, gleby torfowo-murszowe, popielność, zbiorowiska roślinne S t r e s z c z e n i e W wyniku odwodnienia melioracyjnego siedlisk bagiennych następują zmiany właściwości gleb, warunków wodnych, a także zmiany w fitocenozach tych ekosystemów. W Polsce zmiany te występują na dużych obiektach łąk murszowiskowych, na których z wielu powodów zaniechano użytkowania. W celu określenia tych zmian w latach zbadano warunki glebowe i skład gatunkowy fitocenoz na obiekcie pobagiennym Supraśl Górna, położonym w górnym odcinku rzeki Supraśl. Badania przeprowadzono w różnych warunkach siedliskowych na glebach torfowo-murszowych: głębokich, średnio głębokich i płytkich. Zbadano zmiany gęstości objętościowej i popielności tych gleb. Największe zmiany nastąpiły w płytkich glebach torfowo-murszowych MtIIc60pl i polegały na zagęszczeniu masy torfowej. W zbiorowiskach roślinnych na tych glebach nastąpiło zmniejszenie liczebności gatunków. Na słabo zmurszałych głębokich i średnio głębokich glebach torfowo-murszowych zbiorowiska roślinne były dość stabilne i charakteryzowały się dużą różnorodnością gatunkową. WSTĘP Zmiany składu gatunkowego zbiorowisk roślinnych na użytkach zielonych wskazują także na zmiany zachodzące w siedliskach. Właściwości siedlisk zmieniają się pod wpływem czynników naturalnych, głównie jednak na skutek oddziaływań antropogenicznych. Najszybciej zmiany te zachodzą w siedliskach pobagiennych, powstających po odwodnie- Adres do korespondencji: dr hab. inż. Aleksander Kiryluk, Politechnika Białostocka, Katedra Technologii w Inżynierii i Ochronie Środowiska, ul. Wiejska 45a, Białystok; tel. +48 (85) , kiryluk@pb.edu.pl

2 152 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 8 z. 1 (22) niu bagien i innych mokradeł w celu przystosowania ich do intensywnej produkcji biomasy. Zmiany właściwości fizycznych i chemicznych środowiska glebowo-wodnego w siedliskach pobagiennych skutkują pogorszeniem ich walorów przyrodniczych, a w dłuższym okresie również wartości gospodarczych. W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych ubiegłego stulecia większość bagiennych siedlisk dolinowych (torfowiska niskie) została już zmeliorowana i zagospodarowana łąkarsko [KIRYLUK, 2007]. W początkowym okresie po odwodnieniu i pomelioracyjnym zagospodarowaniu produkcja biomasy była przeważnie dość duża, głównie na skutek dużego udziału w zbiorowiskach wysokoplonujących wysianych traw uprawnych i roślin motylkowatych. Murszenie torfów i pogorszenie ich właściwości fizyczno-wodnych przyczyniało się do ubożenia różnorodności gatunkowej zbiorowisk roślinnych oraz zmniejszało wartości gospodarcze i przyrodnicze takich siedlisk [GRZEGORCZYK, GRABOWSKI, BIENIEK, 2000; TRĄBA, WOLAŃSKI, 1999]. Zjawisko to wystąpiło na szeroką skalę po kilkudziesięciu latach od zmeliorowania i obejmuje większość obiektów murszowiskowych w Polsce [KI- RYLUK, 1999], jak też w Europie Zachodniej [BAKKER, BERENDSE, 1999]. Utrzymywanie optymalnego stanu uwilgotnienia łąk murszowiskowych oraz prawidłowe ich użytkowanie mogą znacząco spowalniać procesy degradacyjne tych siedlisk [CHRZANOWSKI, SZUNIE- WICZ, 2002; JURCZUK, 2004; SZYMANOWSKI, 1987]. W Polsce na skutek średnio intensywnego użytkowania łąk pobagiennych zmiany siedlisk nie spowodowały zbyt silnej ich degradacji, natomiast w krajach Europy Zachodniej daleko postępujące zmiany łąk murszowiskowych, stymulowane intensywnym ich użytkowaniem, spowodowały potrzebę renaturyzacji tych wartościowych ekosystemów [HOPKINS, PYWELL, PEEL, 1995; RAM- SEIER, 2000; ZEDLER, 2000]. Zmiany warunków glebowo-wodnych na murszowiskach badano na torfowiskach w dolinie Biebrzy [OKRUSZKO, 1991], na Pojezierzu Mazurskim [BIENIEK, KARWOWSKA, BIENIEK, 2006; GOTKIEWICZ, OKRUSZKO, SMOŁUCHA, 1996] oraz w dolnym odcinku Supraśli [KIRYLUK, 2007]. W mniejszym zakresie udokumentowane zostały zmiany zachodzące w fitocenozach powstających na zmeliorowanych bagnach, co wynikało z powolnego, sukcesyjnego procesu ewolucji tych zbiorowisk. W niedostatecznym stopniu rozpoznano także oddziaływanie czynników siedliskowych na kształtowanie się fitocenoz na murszowiskach. Celem badań było określenie wpływu zmian niektórych właściwości pobagiennych gleb murszowych na kształtowanie się i sukcesyjne zmiany zbiorowisk roślinnych. Badania takie mają duże znaczenie w ustalaniu kierunków ochrony murszowisk przed degradacją i mogą być pomocne w renaturyzacji tych siedlisk [HOPKINS, PYWELL, PEEL, 1995]. MATERIAŁ I METODY BADAŃ Badania przeprowadzono na kompleksie G-2, stanowiącym część dużego pobagiennego, zmeliorowanego obiektu łąkowego Supraśl Górna, położonego na odcinku rzeki Supraśl w km do Kompleks łąk G-2 obejmuje obszar 1037 ha łąk pobagiennych. Urządzenia melioracyjne wykonano w latach , a pomelioracyjne zagospodarowanie przeprowadzono w latach Nawadnianie obiektu miało być uzależnione od wybudowania kanału łączącego zbiornik Siemianówka z rzeką Supraśl. Projekto-

3 A. Kiryluk: Wpływ 20-letniego użytkowania łąk pobagiennych wany kanał nie został wybudowany i do nawodnień wykorzystuje się tylko wody z rzeki Dzierniakówka. Na podstawie analizy położenia zwierciadła wody gruntowej [SZAJDA, OLSZTA, 2002] oraz sondowań glebowych ustalono 3 punkty badawcze, różniące się głównie miąższością utworów torfowych. Z poszczególnych poziomów genetycznych gleb torfowo-murszowych pobrano próbki gleby do cylinderków o objętości 100 cm 3. Oznaczono w nich gęstość objętościową i popielność. Te właściwości są istotne do oceny zmian zachodzących w glebach pobagiennych [SZYMANOWSKI, 1987]. Gęstość objętościową gleb oznaczano w próbkach pobranych do cylindrów bez naruszenia naturalnej struktury gleby. Próbki suszono do stałej masy w temperaturze 105 C. Popielność oznaczano przez wyżarzanie w temperaturze 550 C. Pierwsze badania właściwości gleb przeprowadzono w 1986 r., a więc 7 8 lat po melioracji, czyli już po okresie zaawansowanego murszenia gleb, a także po ukształtowaniu się zbiorowisk roślinnych stosownie do siedliska i sposobu użytkowania. Następne badania powtórzono w tych samych punktach w 2006 r. według tej samej metodyki. Badania florystyczne wykonano na ustalonych płatach roślinnych o powierzchni 100 m 2. Określono udział poszczególnych gatunków w zbiorowisku z dokładnością do 1%. Gatunki występujące w ilości mniejszej niż 1% zaznaczono znakiem +. Wyniki badań florystycznych zestawiono w tabelach, grupując gatunki do: traw, motylkowatych, ziół i chwastów, turzycowatych i sitowatych. WYNIKI BADAŃ I DYSKUSJA BUDOWA MORFOLOGICZNA BADANYCH GLEB Na podstawie odkrywek glebowych scharakteryzowano gleby i zakwalifikowano je do podtypu torfowo-murszowych. Punkt I gleba torfowo-murszowa głęboka Profil nr 1 Łąka pobagienna, mozgowo-wyczyńcowa, intensywnie użytkowana Mt 0 30 cm mursz próchniczny (Z 2 ), Otnisz R cm torf szuwarowy, szary, średnio rozłożony, Otnisz R cm torf szuwarowy, brunatny, słabo rozłożony, >130 cm torf słabo rozłożony. Jednostka systematyki gleb IVB1.a, gleba torfowo-murszowa głęboka MtIIba, wytworzona z torfu słabo rozłożonego, prognostyczny kompleks wilgotnościowo-glebowy wilgotny (PKWG-B). Punkt II gleba torfowo-murszowa średnio głęboka Profil nr 2 Łąka pobagienna mozgowo-wyczyńcowa, średnio intensywnie użytkowana Mt 0 27 cm mursz próchniczny (Z 2 ), Otnisz R cm torf szuwarowy, szary, średnio rozłożony, Otnisz R cm torf szuwarowy, brunatny, słabo rozłożony, >100 cm piasek luźny.

4 154 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 8 z. 1 (22) Jednostka systematyki gleb IVB1.a, gleba torfowo-murszowa średnio głęboka MtIIbb, wytworzona z torfu średnio rozłożonego, prognostyczny kompleks wilgotnościowo-glebowy okresowo posuszny (PKWG-BC). Punkt III gleba torfowo-murszowa płytka Profil nr 3 Łąka pobagienna kostrzewowo-wiechlinowa, ekstensywnie użytkowana Mt 0 28 cm mursz próchniczny (Z 2 ), Otnisz R cm torf olesowy, szary, średnio rozłożony, >60 cm piasek luźny. Jednostka systematyki gleb IVB1.a, gleba torfowo-murszowa płytka MtIIc60pl, prognostyczny kompleks wilgotnościowo-glebowy posuszny (PKWG-C). WŁAŚCIWOŚCI WODNE BADANYCH GLEB POBAGIENNYCH Uśrednione poziomy zwierciadła wody gruntowej na kompleksie G-2, w zlewni rzeki Supraśl Górna w okresie wegetacyjnym lat 1986 i 2006 (na podstawie notowań z piezometrów usytuowanych w różnych punktach kompleksu łąkowego) przedstawiono na rysunku 1. Poziom wody gruntowej na badanym obiekcie po 20 latach obniżył się średnio o 20 cm (rys. 1). Przebieg zwierciadła w okresie wegetacyjnym wskazuje, że jego położenie było Miesiące Months Poziom wody gruntowej, cm Ground water level, cm V 0 VI VII VIII IX X Rys. 1. Średnie poziomy wody gruntowej na obiekcie w miesiącach wegetacyjnych Fig. 1. Mean ground water levels in the object in vegetation months

5 A. Kiryluk: Wpływ 20-letniego użytkowania łąk pobagiennych kształtowane głównie wpływem wód opadowych, a w mniejszym zakresie nawodnień podsiąkowych. W miesiącach czerwiec-październik zwierciadło wody gruntowej obniżało się do >60 cm, a więc woda mogła być mniej dostępna lub niedostępna dla korzeni roślin [SZAJDA, OLSZTA, 2002]. GĘSTOŚĆ OBJĘTOŚCIOWA GLEB TORFOWO-MURSZOWYCH Po 20 latach w każdym z punktów badawczych i we wszystkich poziomach genetycznych zwiększyła się gęstość objętościowa (tab. 1). Średnio wynosiła ona 0,244 g cm 3, a zakres wartości tego parametru od 0,154 do 0,412g cm 3. Największą gęstość stwierdzono w poziomie murszowym M 1 płytkiej gleby torfowo-murszowej w 2006 r., a najmniejszą w poziomie torfowym T 2 w głębokiej glebie torfowo-murszowej w 1986 r. Zwiększenie zagęszczenia masy torfowej w wierzchnich warstwach gleb jest zjawiskiem charakterystycznym dla wielu obiektów pobagiennych i wynika głównie z intensywnych procesów murszenia [CHRZANOWSKI, SZUNIEWICZ, 2002; GOTKIEWICZ, OKRUSZKO, SMOŁUCHA, 1996]. Głównym czynnikiem przyśpieszającym mineralizację torfów w badanych siedliskach był brak wody w warstwach korzeniowych i hydrofobowy charakter murszu, na co wskazują także badania BIEŃKA, KARWOWSKIEJ i BIEŃKA [2006]. Na zmiany właściwości fizycznych gleb pobagiennych wpływa również intensywność użytkowania łąk [KIRYLUK, 2007]. Tabela 1. Gęstość objętościowa badanych gleb torfowo-murszowych, g cm 3 Table 1. Bulk density of peat-moorsh soils, g cm 3 Poziom Gęstość objętościowa Bulk density genetyczny MtIIbb MtIIbb100 pl MtIIc60 pl Genetic horizon 1986 r r r r r r. M 1 0,274 0,279 0,269 0,275 0,375 0,412 M 2 0,210 0,205 0,250 0,270 0,361 0,377 T 1 0,175 0,188 0,193 0,205 0,180 0,216 T 2 0,154 0,161 0,174 0,194 Objaśnienia: MtIIbb gleba torfowo-murszowa głęboka, średnio zmurszała, MtIIbb100pl gleba torfowo-murszowa średnio głęboka, średnio zmurszała, MtIIc60pl gleba torfowo-murszowa płytka, średnio zmurszała. Explanations: MtIIbb deep peat-moorsh soil, moderately decomposed, MtIIbb100pl medium deep peat-moorsh soil, moderately decomposed, MtIIc60pl shallow peat-moorsh soil, moderately decomposed. POPIELNOŚĆ GLEB TORFOWO-MURSZOWYCH Średnia zawartość popiołu w badanych glebach torfowo-murszowych wynosiła 20,0% (tab. 2). Największą zawartość stwierdzono w płytkiej glebie torfowo-murszowej MtIIc60pl w poziomie torfowym T 1, co mogło być spowodowane procesami namulania i nanoszenia materiału mineralnego na etapie powstawania torfowiska fluwiogenicznego. Po 20 latach badań w każdej glebie stwierdzono zwiększenie popielności. Duża zawartość popiołu, wy-

6 156 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 8 z. 1 (22) nosząca ponad 20%, wystąpiła we wszystkich trzech badanych glebach w poziomie murszowym M 2 i w omawianym okresie w tym poziomie wszędzie nastąpiło zwiększenie popielności. Zbliżone zawartości popiołu stwierdzili BIENIEK, KARWOWSKA i BIENIEK [2006] w silnie zmurszałej glebie torfowo-murszowej MtIIIc1 na odłogowanym obiekcie pobagiennym Siódmak. Wyniki tych badań świadczą o niekorzystnym wpływie zaniechania intensywnego użytkowania na inne właściwości gleb pobagiennych. Tabela 2. Popielność badanych gleb torfowo-murszowych, % a.s.m. Table 2. Ash content of peat-moorsh soils, % DM Poziom Popielność Ash content genetyczny MtIIbb MtIIbb100 pl MtIIc60 pl Genetic horizon 1986 r r r r r r. M 1 17,4 17,1 16, ,6 25,6 M 2 19,9 20,0 24,0 26,8 20,1 21,8 T 1 13,7 13,9 13,8 15,0 37,0 37,5 T 2 11,2 12,3 17,0 17,3 Objaśnienia, jak pod tabelą 1. Explanations as in Table 1. ZMIANY RÓŻNORODNOŚCI GATUNKOWEJ ZBIOROWISK ROŚLINNYCH Podstawowymi gatunkami w zbiorowiskach łąkowych na glebach torfowo-murszowych głębokich i średnio głębokich, średnio zmurszałych były wyczyniec łąkowy (Alopecurus pratensis L.) i mozga trzcinowata (Phalaris arundinacea L.) (tab. 3). Te dwa gatunki decydowały o produkcyjności tych siedlisk, tworząc dość stabilne łąki mozgowo-wyczyńcowe. W siedlisku gleb torfowo-murszowych głębokich zmiany składu florystycznego zbiorowisk roślinnych były niewielkie, a liczba gatunków po 20 latach użytkowania zwiększyła się o 6. W siedlisku średnio głębokich gleb torfowo-murszowych, w których były dość korzystne warunki wilgotnościowe, utrzymywały się w zbiorowiskach wyczyniec łąkowy (Alopecurus pratensis L.) i mozga trzcinowata (Phalaris arundinacea L.), a także zwiększały swój udział kostrzewa łąkowa (Festuca pratensis Huds.) i wiechlina łąkowa (Poa pratensis L. s. str.). Ogólna liczba gatunków w zbiorowisku zmniejszyła się o 4, równocześnie pojawiały się gatunki wskazujące na postępujące grądowienie siedlisk m.in. kłosówka miękka (Holcus lanatus L.) i pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica L.). W siedlisku płytkich gleb torfowo-murszowych w zbiorowiskach roślinnych dominowały wiechlina łąkowa (Poa pratensis L. s. str.) i kostrzewa czerwona (Festuca rubra L. s. str.). W niewielkim zakresie występował wyczyniec łąkowy (Alopecurus pratensis L.). Około 30% powierzchni łąk w tym siedlisku pokrywały rośliny dwuliścienne, głównie gęsiówka piaskowa (Cardaminopsis arenosa (L.) Hayek) i pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica L.). Zmiany w zbiorowiskach roślinnych w kierunku procesów grądowienia występują na większości płytkich gleb pobagiennych w Polsce. Niekorzystne ze względów

7 A. Kiryluk: Wpływ 20-letniego użytkowania łąk pobagiennych Tabela 3. Skład gatunkowy badanych łąkowych zbiorowisk roślinnych w latach 1986 i 2006 Table 3. Species composition of meadow plant communities in the years 1986 and 2006 Gatunek Species Udział gatunku, % Percentage share of the species punkt I point 1 punkt II point 2 punkt III point Trawy Grasses Agrostis gigantea Roth Alopecurus pratensis L Anthoxanthum odoratum L. s. str Deschampsia caespitosa (L.) P. Beauv Festuca arundinacea Schreb Festuca pratensis Huds Festuca rubra L. s. str Glyceria fluitans (L.) R. Br Glyceria maxima (Hartm.) Holmb Holcus lanatus L Molinia caerulea (L.) Moench s. str Phalaris arundinacea L Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Steud Poa palustris L Poa pratensis L. s. str Zioła i chwasty Herbs and weeds Achillea ptarmica L Caltha palustris L Cardamine pratensis L. s. str. 3 + Cardaminopsis arenosa (L.) Hayek Cirsium palustre (L.) Scop. + Comarum palustre L. + + Dactylorhiza maculata (L.) Soó Lychnis flos-cuculi L Epilobium palustre L. + + Epipactis palustris ( L.) Crantz + + Filipendula ulmaria (L.) Maxim Geranium palustre L Geum rivale L Lysimachia vulgaris L Lythrum salicaria L Menyanthes trifoliata L Polygonum bistorta L Ranunculus repens L Rumex obtusifolius L

8 158 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 8 z. 1 (22) cd. tab Senecio paludosus L. + + Stellaria graminea L Urtica dioica L Valeriana officinalis L. + Turzycowate i sitowate Cyperaceae and Juncaceae Carex nigra Reichard Carex riparia Curtis Juncus effusus L Scirpus sylvaticus L Motylkowate Legumes Lathyrus palustris L Lotus uliginosus Schkuhr Trifolium hybridum L Razem Total Liczba gatunków Number of species gospodarczych i przyrodniczych zmiany w zbiorowiskach roślinnych stwierdzili TRĄBA i WOLAŃSKI [1999] na przesuszonych glebach organicznych węglanowych. Z przedstawionych danych wynika, że w poszczególnych siedliskach nie zanotowano znacznych różnic w składzie botanicznym runi w latach 1986 i Podstawowe gatunki tworzące zbiorowisko roślinne utrzymywały się w ciągu 20 lat. Powstrzymanie procesu przemian w zbiorowiskach roślinnych i zmniejszania się różnorodności gatunkowej łąk jest trudnym zadaniem [ZARZYCKI, 1999], a w przypadku daleko posuniętych zmian wręcz niemożliwym [HOPKINS, PYWELL, PEEL, 1995]. W Polsce procesy degradacji wartościowych zbiorowisk roślinnych na łąkach pobagiennych występują w warunkach zaniechania ich racjonalnego użytkowania, głównie na dużych obiektach [GRZEGORCZYK i in., 2000]. WNIOSKI 1. Gęstość objętościowa gleb torfowo-murszowych w warunkach użytkowania łąkowego przez 20 lat się zwiększyła. Największe zagęszczenie murszu nastąpiło w płytkiej glebie torfowo murszowej MtIIc60pl. 2. Najbardziej popielne były płytkie gleby torfowo-murszowe w poziomie genetycznym T 1. Dużą zawartość popiołu stwierdzono także w poziomach murszowych M 2 wszystkich badanych gleb. 3. Zbiorowiska roślinne badanych łąk charakteryzowały się dość dużą różnorodnością gatunkową. Najbogatsze gatunkowo i stosunkowo trwałe były zbiorowiska ukształtowane na głębokich glebach torfowo-murszowych. W siedlisku na glebach torfowo-murszowych średnio głębokich zbiorowiska roślinne także charakteryzowały się dużą stabilnością.

9 A. Kiryluk: Wpływ 20-letniego użytkowania łąk pobagiennych W warunkach płytkich gleb torfowo-murszowych nastąpiły największe zmiany w składzie gatunkowym fitocenoz, polegające na ustępowaniu wysokoplonujących traw i pojawianiu się gatunków dwuliściennych. Badania zrealizowano w ramach tematu badawczego nr W/WBiIŚ/26/2008. LITERATURA BAKKER J.P., BERENDSE F., Constraints in the restoration of ecological diversity in grassland and headland communities. Trends Ecol. Evol. vol. 14 no 2 s BIENIEK B., KARWOWSKA J., BIENIEK A., Morfologia i właściwości fizyczno-wodne odwodnionych i ekstensywnie użytkowanych gleb murszowych na torfowisku Siódmak. Rocz. Gleb. 57 (1/2) s CHRZANOWSKI S., SZUNIEWICZ J., Zanikanie gleb organicznych na intensywnie zmeliorowanym torfowisku w rejonie Biebrzy. Woda Środ. Obsz. Wiej. t. 2 z. 2(5) s GOTKIEWICZ J., OKRUSZKO H., SMOŁUCHA J., Powstawanie i przeobrażanie się gleb hydrogenicznych w krajobrazach młodoglacjalnych Pojezierza Mazurskiego i Równiny Sępopolskiej. Zesz. Probl. Post. Nauk. Rol. z. 431 s GRZEGORCZYK S., GRABOWSKI K., BIENIEK B., Zbiorowiska roślinne na zdegradowanych glebach murszowych obiektu Siódmak. Biul. Nauk. UWM Olszt. 9 s HOPKINS A., PYWELL R., PEEL S., Restoration of botanical diversity of grassland by different methods of seed and plant introduction. Ann. UMCS Sect. E Suppl. 24 s JURCZUK S., Warunki wodne ograniczające straty masy organicznej na łąkach o glebach torfowo-murszowych. Woda Środ. Obsz. Wiej. t. 4 z. 2a (11) s KIRYLUK A., Gospodarcze i przyrodnicze skutki niewłaściwej gospodarki na zmeliorowanych torfowiskach niskich. Wiad. Melior. nr 3 s KIRYLUK A., Zmiany siedlisk pobagiennych i fitocenoz w dolinie Supraśli. Woda Środ. Obsz. Wiej. Rozpr. Nauk. Monogr. nr 20 ss OKRUSZKO H., Wpływ sposobu użytkowania na glebę torfową i związane z tym zjawiska i trudności. W: Gospodarowanie na glebach torfowych w świetle 40-letniej działalności Zakładu Doświadczalnego Biebrza. Bibl. Wiad. IMUZ nr 77 s RAMSEIER D., Why remove the topsoil for fen restoration? Influence of water table, nutrients and competitors on the establishment of four selected plant species. Bull. Geobot. Instit. ETH 66 s SZAJDA J., OLSZTA W., Wykorzystanie poziomu wody gruntowej jako wskaźnika uwilgotnienia gleby torfowo-murszowej w warunkach różnej ewapotranspiracji. Woda Środ. Obsz. Wiej. t. 2 z. 2 (5) s SZYMANOWSKI M., Wpływ sposobu użytkowania gleby torfowo-murszowej na niektóre jej właściwości fizyczno-wodne. W: Wyniki 25-letniego doświadczenia nad porównaniem wpływu sposobu użytkowania i nawożenia na glebę torfową w Zakładzie Doświadczalnym Biebrza. Bibl. Wiad. IMUZ nr 68 s TRĄBA CZ., WOLAŃSKI P., Zbiorowiska roślin łąkowych na przesuszonych pomelioracyjnie organicznych glebach węglanowych w dolinie Topornicy. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. z. 467 s ZARZYCKI J., Ekologiczne podstawy kształtowania ekosystemów łąkowych Babiogórskiego Parku Narodowego. Kraków: PAN IOP ss. 97. ZEDLER J.B., Progress in wetland restoration ecology. Trends Ecol. Evol. vol. 15 no 10 s

10 160 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 8 z. 1 (22) Aleksander KIRYLUK THE EFFECT OF 20-YEARS LONG UTILISATION OF POST-BOG MEADOWS ON SOME PHYSICAL AND WATER PROPERTIES OF SOILS AND ON THE DEVELOPMENT OF PLANT COMMUNITIES Key words: ash content, bulk density, peat-moorsh soils, plant communities S u m m a r y The drainage of wetlands results in changes of soil properties, water relations and in plant communities of these ecosystems. In Poland such changes can be observed on large moorsh meadows whose utilisation has been, for various reasons, abandoned. To estimate these changes the soil properties and species composition of plant communities were analysed in the years in a postbog object Supraśl Górna situated in the upper Supraśl River valley. Studies were carried out in different habitat conditions in deep, medium deep and shallow peat-moorsh soils. Changes of bulk density and ash content were analysed in these soils. Most spectacular changes consisting in peat compaction took place in shallow peat-moorsh soils MtIIc60pl. The number of plant species decreased on these soils. Plant communities on poorly decomposed deep and medium deep peat moorsh soils were more stable and showed high species diversity. Recenzenci: prof. dr hab. Mikołaj Nazaruk prof. dr hab. Czesława Trąba Praca wpłynęła do Redakcji r.