DZIECKO JĄKAJĄCE SIĘ W SZKOLE JAK MOŻNA JE WSPIERAĆ? Pakiet najważniejszych informacji dla nauczycieli, którzy pracują z dzieckiem jąkającym się.

Transkrypt

1 Opracowała: mgr Małgorzata Kindlik neurologopeda DZIECKO JĄKAJĄCE SIĘ W SZKOLE JAK MOŻNA JE WSPIERAĆ? Pakiet najważniejszych informacji dla nauczycieli, którzy pracują z dzieckiem jąkającym się. Co to jest jąkanie? Jąkanie to zaburzenie komunikacji, które uniemożliwia płynne mówienie. Nie ma dwóch osób, które jąkałyby się w taki sam sposób. Każda osoba jąkająca ma swój własny, indywidualny sposób jąkania się. Jednak można wyróżnić następujące cechy wspólne: powtarzanie dźwięków lub sylab (tttaki, po-po-pojechałem), przedłużanie dźwięków (wooolny, chchchchomik), bloki widać, że osoba próbuje wypowiedzieć słowo, ale nie wydaje z siebie żadnego dźwięku, po chwili najczęściej następuje wybuch. Ponadto u osób jąkających się często obserwuje się: napięcie mięśni twarzy (mrużenie oczu, drganie płatków nosa, ruchy ust, itp.), dodatkowe ruchy ciała (ruchy ramion, stukanie nogami, palcami rąk, przechylanie i ruchy głowy, podnoszenie się na krześle, itp.), nierówne, nieharmonijne, nieprawidłowe oddychanie. Dodatkowo osoby jąkające się, by ukryć jąkanie mogą stosować następujące strategie: unikanie wypowiadania niektórych słów ( witam zamiast dzień dobry, podręcznik zamiast książka ), unikanie pewnych sytuacji (np. dziecko poproszone do odpowiedzi twierdzi, że jest nieprzygotowane, by uniknąć mówienia przy całej klasie). Podstawowe informacje na temat jąkania: wśród dzieci w wieku szkolnym jąka się więcej chłopców niż dziewczynek (na początku edukacji stosunek wynosi 3:1, wśród 10-latków 6 :1, nieznana jest jedna przyczyna jąkania, zakłada się, że jest ono wynikiem wzajemnie oddziaływujących na siebie czynników fizjologicznych, psychologicznych, lingwistycznych i środowiskowych, nie ma żadnej zależności między jąkaniem a poziomem inteligencji, 1

2 liczba zająknięć zależy od sytuacji i rozmówcy, jąkanie jest zmienne - objawy mogą się nasilać i słabnąć, jąkanie może być cykliczne może pojawiać się i znikać, nie ma cudownego leku na jąkanie, nie stworzono jednej, uniwersalnej, w pełni skutecznej terapii jąkania, jąkanie może stać się poważnym problemem wśród nastolatków, osoby jąkające się często mają świadomość swojego zaburzenia - może to ograniczać ich kontakty społeczne, życiowe wybory oraz podejmowane działania. WSKAZÓWKI DLA NAUCZYCIELI: Jeśli w klasie jest dziecko jąkające się, najlepszym sposobem, by mu pomóc jest prezentowanie postawy dobrego mówcy. Warto zatem: utrzymywać z dzieckiem kontakt wzrokowy, czekać, aż dziecko skończy swą wypowiedź, nie dokańczać za dziecko wypowiedzi, nie przerywać dziecku wypowiedzi, nie dopowiadać, swoją postawą pokazywać dziecku, że słucha się tego co ono mówi, a nie jak mówi, stosować więcej pauz podczas swoich wypowiedzi, warto odczekać 2 sekundy, zanim odpowie się na pytanie dziecka. Ponadto wskazane jest : delikatne zwolnienie tempa własnej mowy, stosowanie pewnych gestów (np. potakujące ruchy głową), co uczeń odczyta jako aprobatę dla jego sposobu mówienia, treści przekazu, a także dla jego osoby, by reagować w taki sam sposób na wypowiedź dziecka zarówno, gdy się jąka, jak i wtedy, gdy mówi płynnie. 2

3 Nieprawidłowe postępowanie z dzieckiem, które się jąka może wywołać wiele niepożądanych skutków! Warto zatem zapamiętać CZEGO NIE NALEŻY ROBIĆ!!! NIE NALEŻY!!! stosować wobec dziecka presji czasowej tzn. nie należy oczekiwać natychmiastowej odpowiedzi, nie należy wymagać szybkiego tempa mówienia, nie ponaglać, nie okazywać zniecierpliwienia mową dziecka, przerywać dziecku wypowiedzi, udzielać dobrych rad typu zwolnij, weź głęboki oddech, powiedz jeszcze raz, gdyż koncentruje to uwagę mówiącego na jego problemach i paradoksalnie zamiast pomagać, nasila jąkanie. DZIECKO JĄKAJĄCE SIĘ W KLASIE Warto wprowadzić w klasie zasadę dobrego mówcy Bardzo ważne jest, by spróbować porozmawiać z dzieckiem na osobności na temat jego jąkania. Są dzieci, dla których problem jąkania jest tak duży, że nie zgodzą się na taką rozmowę. W takiej sytuacji należy uszanować jego wolę. Niektóre dzieci będą natomiast wdzięczne za możliwość rozmowy, odczują ulgę. Podczas takiego spotkania warto dowiedzieć się: - jaki dziecko ma stosunek do jąkania? - czy dziecko otrzymuje jakąś pomoc, czy objęte jest terapią? - jak dziecko czuje się w klasie? -jakiej pomocy oczekuje, co może mu pomóc, co zaś nasila jego niepłynność mówienia? - czy dziecko czuje się napiętnowane, wyśmiewane przez inne dzieci z powodu jąkania? - czy dziecko chciałoby, aby nauczyciel lub pedagog, w obecności dziecka albo bez jego uczestnictwa, porozmawiał na temat jąkania z klasą? Ważne jest, by obserwować dziecko i znaleźć odpowiedzi na następujące pytania: - czy dziecko wypowiada się na forum klasy? 3

4 - czy samo zgłasza się do odpowiedzi? - czy chętnie czyta na forum klasy? - czy unika odpowiedzi, czytania, odpowiadania i opowiadania na forum klasy? - czy bierze aktywny udział w ćwiczeniach grupowych wymagających mówienia? - czy stosuje strategie unikania wypowiedzi przed klasą ( mówi, że nie wie, nie umie wychodzi do toalety; szuka czegoś w plecaku; udaje, że nie słyszy), by uniknąć wypowiadania się? Jeśli nauczyciel zauważy lub jeśli podczas indywidualnej rozmowy dziecko potwierdzi, że odpytywanie na forum klasy, wypowiadanie się publiczne stanowi dla niego problem warto jest porozmawiać z uczniem na ten temat i wspólnie ustalić, co może dziecku pomóc. Mogą to być następujące czynności : - ustne sprawdzanie wiadomości indywidualnie, bez obecności kolegów, np. przed lub po lekcji, - ustalenie czy dziecku łatwiej jest odpowiadać, gdy zapytane jest jako pierwsze, ostatnie czy w środku, - być może dziecku łatwiej będzie odpowiadać przy biurku nauczyciela, a nie stojąc w ławce, - z recytacji wiesza lub czytania można odpytywać w towarzystwie innego ucznia (chóralnie), taki sposób mówienia i czytania poprawia płynność mowy, - obserwując u dziecka problemy z rozpoczęciem wypowiedzi lub czytaniem, można powoli i spokojnie pomóc mu rozpocząć wypowiedź (wspólnie przeczytać początek zdania, trudny dla niego wyraz), - wskazane jest tworzenie sytuacji w których dziecko wraz z innymi dziećmi może wspólnie recytować wiersz, chóralnie czytać, śpiewać, gdyż wówczas jąkanie nie występuje, - przed wystąpieniem publicznym (prezentacja, przedstawienie) wskazane jest, by uczeń mógł przećwiczyć swoją wypowiedź z nauczycielem, logopedą, na scenie, przy życzliwym, wąskim audytorium, - nie zaleca się wykluczania ucznia z aktywności, które wymagają mówienia, ale nie należy także obciążać go zbyt wysokimi wymaganiami w tym zakresie (np. uczeń powinien występować w przedstawieniach szkolnych może na przykład recytować wiersze razem (chórem) z innymi uczniami lub uczniem, może śpiewać piosenki lub odgrywać role, które 4

5 nie wymagają mówienia, ale są istotne dla przedstawienia). Ważne jest by równocześnie chronić dziecko przed sytuacjami zbyt ryzykownymi (nieudany występ)! By zachęcić dziecko do mówienia na forum klasy warto: powiedzieć dziecku podczas indywidualnego spotkania, że jąkanie nie jest dla nauczyciela problemem, warto okazywać dziecku akceptację, należy wzmacniać u ucznia poczucie własnej wartości, pomóc mu odnaleźć i eksponować mocne strony (także przed klasą), nie podkreślając jego inności, należałoby dołożyć starań, by uczeń poczuł się ważny i potrzebny w klasie. Można powierzać mu różne zadania, które nie wymagają mówienia i podkreślać, że wywiązał się z nich dobrze Podczas obserwacji dziecka należy zwrócić uwagę na następujące zjawiska: czy dziecko ma wielu przyjaciół? czy należy do jakiejś grupy rówieśniczej? czy koledzy naśmiewają się z dziecka jąkającego się? czy dziecko chętnie zabiera głos podczas rozmów towarzyskich (przerwa, świetlica, szatnia)? czy jest inaczej traktowane przez rówieśników z powodu jąkania? czy dziecko jąkające często przerywa wypowiedzi innym rozmówcom? Jak reagować na dokuczanie dziecku jąkającemu? Jeśli okaże się, że dziecku jest prześladowane, inni uczniowie dokuczają mu z powodu jąkania należy postępować dokładnie tak samo, jak w innym przypadkach dokuczania. Wiele szkół ma opracowane strategie postępowania w sytuacji dokuczania. Ponadto: należy udzielić dziecku prześladowanemu wsparcia, wskazane jest szerzenie wiedzy na temat jąkania im większa wiedza i świadomość tym mniejsze ryzyko dokuczania, 5

6 uczeń może przygotować prezentację na temat jąkania dla swojej klasy (sposób ten jest praktykowany wśród dzieci uczęszczających na terapię logopedyczną dostępne są materiały płyta z prezentacją) konieczna jest rozmowa z klasą. Dziecko jąkające prawdopodobnie nie jest jedynym, któremu dokuczają warto rozmawiać ze wszystkimi nauczycielami uczącymi w klasie, by wszyscy byli uwrażliwieni na problem dokuczania i by wspólnie przeciwdziałać takim zachowaniom wskazany jest stały kontakt z rodzicem, by wymieniać się informacjami warto nawiązać kontakt z logopedą, który prowadzi z dzieckiem terapię, by wymieniać informacje, spostrzeżenia oraz ustalać wspólny sposób działania Jeśli dziecko uczestniczy w terapii jąkania. Wskazane jest nawiązanie kontaktu z logopedą prowadzącym zajęcia z dzieckiem, by wzajemnie informować się o postępach ucznia, jego sukcesach i trudnościach. Wymiana informacji i współpraca mogą pozytywnie wpłynąć na przebieg terapii, a także pozwolą na uzyskanie odpowiedzi na nurtujące pytania. Ponadto podczas kontaktu z logopedą warto dowiedzieć się: czy są jakieś zalecenia, wskazówki, które nauczyciel powinien znać i przestrzegać ich? jakie są cele terapii, czego należy się spodziewać po terapii? czy należy upominać dziecko, by stosowało techniki płynnego mówienia w szkole? Niezwykle istotne jest, by nauczyciel zauważył dziecko jąkające się w klasie. Poświęcił mu trochę uwagi i czasu. Zadbał, by dobrze się czuło wśród społeczności szkolnej. Dla nauczycieli, którzy chcieliby uzyskać więcej informacji na temat dziecka jąkającego się w szkole godna polecenia jest pozycja The Stuttering Foundation of America, Jak mówić w szkole o jąkaniu. Podręcznik dla nauczycieli i logopedów; Copyright for the Polish translation by Centrum Logopedyczne Katarzyna Węsierska, Katowice

7 Kto szuka ten znajdzie! Powodzenia! Literatura: 1. The Stuttering Foundation of America, Jak mówić w szkole o jąkaniu. Podręcznik dla nauczycieli i logopedów; Copyright for the Polish translation by Centrum Logopedyczne Katarzyna Węsierska, Katowice Eelco de Geus, Czasami po prostu się jąkam. Książka dla dzieci w wieku od 7 do 12 lat; Centrum Logopedyczne, Katowice Kostecka Wanda, Zintegrowany program terapii osób jąkających się; AWH A. Dudek, Lublin Chęciek Mieczysław, Jąkanie. Diagnoza. Terapia. Program; Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków