ochrona chemiczna często jest koniecznością,

Transkrypt

1 egzemplarz bezpłatny NR 1/2014 styczeń nakład egz. PL ISSN Zagrożenie dla drzew owocowych Parch jabłoni podsumowanie ostatniego sezonu Mgr Adam Fura, Świętokrzyski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Modliszewicach Oddział Centrum Ogrodnicze w Sandomierzu Wostatnich 20 latach zmiany w agrotechnice, zagęszczeniu drzew, odmianach, podkładkach (nie tylko jabłoni) były wręcz rewolucyjne. Ekstensywne sady zastąpiono intensywnymi z drzewami o pokroju wrzeciona i kolumny. Nowoczesne odmiany jabłoni i podkładka M.9 umożliwiają uzyskanie plonu wysokiej jakości jabłek na poziomie t/ha, a nawet więcej. Niestety wiele nowych, atrakcyjnych rynkowo odmian (np. z grup Gala, Elise, Pinova, czy Šampion ) jest podatnych na choroby kory i drewna. Ponadto obwód pni drzew na podkładce M.9 jest znacznie mniejszy od tego na podkładkach silnie rosnących, co sprawia, że są łatwo obrączkowane przez patogeny chorobotwórcze, i to w młodym wieku. Czy jest szansa produkcji jabłek tych odmian bez strat w młodych nasadzeniach? Moim zdaniem tak. Należy poznać etiologię patogenów atakujących korę i drewno, ich okresy infekcyjne oraz prowadzić ochronę w taki sposób, aby była efektywna. Najgroźniejsza choroba ostatnich lat Rak drzew owocowych (fot 1. na str. 13). Jego sprawcą jest grzyb Neonectria ditissima (znany również pod nazwą Nectria galligena oraz Neonectria galligena), którego grzybnia zimuje na porażonych pędach. Przez cały rok występują zarodniki konidialne, a od września do marca także workowe. Według prof. dr hab. Anny Bielenin, jedna duża rana na drzewie w sąsiednim sadzie może wytworzyć do 300 tys. zarodników workowych, które zachowują zdolność do kiełkowania przez dwa lata. Prof. dr hab. Marek Grabowski prowadził badania dotyczące aktywności infekcyjnej grzyba powodującego raka drzew owocowych i zaobserwował, że do infekcji dochodzi przez 13 Prof. dr hab. Marek Grabowski, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie Ze względu na stosunkowo niewielkie nasilenie objawów parcha jabłoni w większości sadów w sezonie 2012, spodziewano się, że w kolejnym potencjał infekcyjny patogenu będzie znacznie niższy, co niewątpliwie powinno ułatwić ochronę jabłoni przed Venturia inaequalis. Jednak warunki pogodowe panujące w listopadzie i grudniu 2012 r. sprzyjały rozwojowi patogenu w opadłych pod drzewami liściach. Śnieg zalegający pod drzewami w wielu regionach sadowniczych zimą 2012 r. spowodował, że gleba była niezamarznięta, zatem grzybnia sprawcy parcha jabłoni w opadłych liściach miała sprzyjające warunki do rozwoju. Po ustąpieniu pokrywy śnieżnej, kolejne tygodnie były suche, bez opadów deszczu. Przebieg warunków pogodowych na początku 2013 r. spowodował zatem późniejsze rozpoczęcie wegetacji, co wiązało się także z opóźnionym rozpoczęciem zabiegów ochrony roślin. Pierwsze wysiewy zarodników workowych w minionym sezonie notowano w rejonie centralnej i południowej Polski od 18 do 21 kwietnia. Ze względu na słaby rozwój pąków w tym okresie zagrożenie porażeniem było wówczas FOT. 1. Objawy parcha na zawiązku owocowym znikome. Opady oraz intensywne wysiewy zarodników na początku maja i towarzyszące im okresy krytyczne przyczyniły się do następujących po nich problemów w zwalczaniu parcha jabłoni. 6 Teoria i praktyka w ochronie sadów jabłoniowych Mgr inż. Ewa Żak, Świętokrzyski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Modliszewicach Oddział Centrum Ogrodnicze w Sandomierzu Integrowana Ochrona Roślin obowiązuje polskich producentów owoców i warzyw od 1 stycznia 2014 roku (czyt. też str. 2 red.). W związku z tym muszą oni zaznajomić się z tym zagadnieniem, a obowiązek przeszkolenia spoczął na służbach doradczych. Polscy producenci owoców i warzyw będą mieli możliwość uczestnictwa w szkoleniach organizowanych przez służby doradcze. Szkolenia będą obejmować zakres teoretyczny dotyczący zabiegów ochrony roślin i niebezpieczeństw związanych z użyciem środków ochrony roślin (ś.o.r.) oraz przygotowania zaplecza technicznego do właściwego wykonywania zabiegów, w tym badań opryskiwaczy. Szkolenia mają obejmować także praktyczną identyfikację chorób i szkodników roślin sadowniczych. Pozwoli to na poznanie przyczyn występowania najgroźniejszych chorób i szkodników w danym roku oraz na ocenę wpływu panujących w poprzednim sezonie warunków na wielkość presji i zagrożeń, jakie one mogą przynieść w latach następnych. Umożliwi także naukę właściwego doboru i wykorzystania dozwolonych ś.o.r. z uwzględnieniem wymaganych dla zadziałania środka warunków atmosferycznych, fazy rozwojowej roślin, stadium rozwojowego szkodników czy intensywności presji patogenów chorobotwórczych. Szansę na rozszerzenie liczby dostępnych preparatów w Polsce stwarza wprowadzona przez UE możliwość korzystania na drodze wzajemnego uznawania ze ś.o.r. zarejestrowanych i stosowanych w innych krajach danej strefy klimatycznej. Integrowana ochrona roślin Wymaga ona stosowania różnych metod ochrony, aby ta chemiczna była ostatecznością, kiedy patogen, szkodnik lub chwast zagraża uzyskaniu dobrego jakościowo i ilościowo plonu. Mimo możliwości wszechstronnej ochrony, wykorzystującej zabiegi agrotechniczne, hodowlę odmian odpornych, zjawiska fizyczne, czy walkę biologiczną i organizmy pożyteczne, ochrona chemiczna często jest koniecznością, bez której na dłuższą metę nie da się uprawiać roślin z dobrym rezultatem. Rynek zbytu jest tak wymagający, że nabywców znaj- FOT. 1. Liście jabłoni silnie porażone parchem jabłoni dzie tylko zdrowy i dobry jakościowo produkt. W tej sytuacji korelacja teorii z praktyką jest nieodzownym elementem zarówno w produkcji roślin, jak 4 W NUMERZE: Integrowana Produkcja dziś i jutro 2 Problemy z utrzymaniem jakości przechowywanych owoców 8 Co zagraża jabłkom podczas przechowywania? 11 Badania i ich zastosowanie w praktyce 15

2 2 Integrowana Produkcja dziś i jutro Mgr inż. Elżbieta Marszałek, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Roślin i Nasiennictwa w Kielcach, Dział Ochrony Roślin i Techniki Intensyfikacja produkcji rolnej, stosowanie coraz większej ilości nawozów sztucznych i środków ochrony roślin (ś.o.r.) niesie ze sobą ryzyko zanieczyszczenia środowiska naturalnego. Wzrost świadomości konsumentów wymusił podjęcie działań w celu produkowania żywności bezpiecznej dla zdrowia i z zachowaniem ochrony środowiska. Systemem spełniającym te wymagania jest integrowana produkcja (IP). Jest to rozwijający się system gospodarowania, uwzględniający najnowsze osiągnięcia nauki i techniki rolniczej, mający zapewnić konkurencyjność owoców, warzyw i innych płodów rolnych na rynku oraz ułatwić ich sprzedaż. IP wykorzystuje postęp techniczny i biologiczny w uprawie, nawożeniu i ochronie roślin oraz prowadzi do obniżenia poziomu chemizacji rolnictwa. System integrowanej produkcji w Polsce regulują obecnie przepisy art. 5 ustawy o ochronie roślin z 18 grudnia 2003 roku (Dz. U. z 2008 r. Nr 133, poz. 849 ze zm.) oraz rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 16 grudnia 2010 roku w sprawie integrowanej produkcji (Dz. U. z 2010 r. Nr 256, poz ze zm.). W 14 czerwca 2007 r. decyzją Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi integrowana produkcja, w rozumieniu art. 5 ust. 1 ustawy o ochronie roślin została uznana za krajowy system jakości żywności. Integrowana produkcja (IP) Przystąpienie do tego systemu jest dla producentów dobrowolne. Od 2004 r. nadzór nad nim sprawu- je w Polsce Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIO- RiN). Jednostka ta przeprowadza kontrole w gospodarstwach w trakcie wegetacji roślin pod kątem prawidłowości stosowania ś.o.r., zasadności ich użycia, zgodności prowadzenia upraw ze szczegółowymi metodykami integrowanej produkcji, prawidłowości działania sprzętu do wykonywania zabiegów ś.o.r., higieny obiektów i pomieszczeń. Producent przystępujący do systemu IP jest zobligowany do dostosowania sposobu gospodarowania w zakresie m.in. płodozmianu, nawożenia, stosowania odpowiednich, selektywnych ś.o.r. oraz zapewnienia dobrych warunków bytowania organizmom pożytecznym. Poprzez odpowiednie ewidencjonowanie producentów realizowana jest podstawowa zasada systemu integrowanej produkcji, czyli możliwość identyfikowania miejsca pochodzenia produktu. Każdy z producentów, już w trakcie zgłoszenia się do systemu integrowanej produkcji, otrzymuje swój niepowtarzalny numer ewidencyjny. Zgłoszenie prowadzenia uprawy w systemie IP przyjmowane jest co najmniej na 30 dni przed rozpoczęciem uprawy lub przewidywanym terminem rozpoczęcia wegetacji roślin wieloletnich. Wszystkie działania z zakresu integrowanej produkcji muszą być dokumentowane w Notatniku Integrowanej Produkcji, który podlega kontroli pod kątem zgodności prowadzenia uprawy ze szczegółowymi metodykami. Ocena jest dokonywana w oparciu o Listę Kontrolną IP (wymagania podstawowe, pomocnicze i zalecenia), gdy weryfikowana jest zgodność danych wpisywanych do notatnika ze stanem faktycznym. Notatniki zastępują również ewidencję wykonywanych zabiegów ś.o.r. dla zgłoszonej uprawy. Powinny być one przechowywane w gospodarstwie przez okres 3 lat od dnia wykonania ostatniego zabiegu. Celem integrowanej produkcji jest przede wszystkim wyprodukowanie żywności zdrowej i bezpiecznej dla zdrowia ludzi. Na podstawie 3. rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 16 grudnia 2010 r. w sprawie integrowanej produkcji, co roku u co najmniej 20% producentów, którzy przystąpili do systemu IP, pobierane są próby roślin i produktów roślinnych w celu stwierdzenia nieprzekroczenia w nich dopuszczalnych poziomów pozostałości ś.o.r., metali ciężkich, azotanów i innych pierwiastków oraz substancji szkodliwych. Każdy z producentów o takiej możliwości jest informowany podczas zgłoszenia uprawy do systemu IP, wtedy też ustalany jest najodpowiedniejszy termin pobrania prób do badania. Próbki płodów rolnych do kontroli jakości pobierają inspektorzy PIORiN lub pracownicy upoważnionych przez Głównego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa stacji chemiczno-rolniczych i dokonują tego w trakcie zbiorów, po nich lub w czasie składowania płodów w magazynach, przechowalniach i w chłodniach. Poświadczeniem prowadzenia integrowanej produkcji jest certyfikat, wydawany przez PIORiN. Aby uzyskać taki dokument producent musi ukończyć szkolenie z zakresu integrowanej produkcji, złożyć zgłoszenie przystąpienia do systemu, prowadzić uprawę zgodnie z wytycznymi IP, uzyskać pozytywny wynik z kontroli w gospodarstwie i złożyć wniosek o wydanie certyfikatu. Po jego otrzymaniu ma prawo oznaczać swoje produkty zastrzeżonym znakiem (logo) integro-

3 3 wanej produkcji i używać go zgodnie z zasadami określonymi regulaminem korzystania z tego znaku. Integrowana produkcja a integrowana ochrona Integrowana produkcja jest systemem gospodarowania, połączeniem dobrej praktyki rolniczej z integrowaną ochroną roślin oraz z postępem biologicznym (np. uprawą gatunków i odmian o wysokiej odporności na choroby i szkodniki). Jest również systemem jakości żywności podlegającym certyfikacji. Podstawą systemu IP są prawidłowo dobrane elementy, takie jak poprawny płodozmian, agrotechnika czy racjonalne nawożenie oparte na rzeczywistym zapotrzebowaniu roślin i z uwzględnieniem aktualnej zasobności gleby. Integrowana ochrona (IO) jest najważniejszym elementem IP. Jest to sposób ochrony roślin przed szkodliwymi organizmami, polegający na wykorzystaniu wszystkich dostępnych metod i w sposób szczególny chroniący środowisko naturalne. Opiera się głównie na systematycznym przeprowadzaniu lustracji plantacji pod kątem występowania szkodników, chorób i chwastów. IO nie wyklucza stosowania preparatów chemicznych, ponieważ muszą być one wykorzystywane, gdy inne, niechemiczne metody nie zabezpieczają jakości i wysokości plonów. Jednak przy podejmowaniu decyzji o zastosowaniu ś.o.r. musi być uwzględniane przekroczenie progu ekonomicznej szkodliwości agrofaga, który określa, czy wykonanie chemicznego zabiegu ochrony roślin jest zasadne ekonomicznie. Jednym słowem IP jest produkcją roślin z zastosowaniem IO roślin. niechemicznym, aby profesjonalni użytkownicy pestycydów przechodzili na stosowanie dostępnych praktyk i produktów do walki z danym organizmem szkodliwym, które stwarzają najmniejsze zagrożenie dla zdrowia ludzi i dla środowiska. Ochrona roślin o niskim zużyciu pestycydów obejmuje integrowaną ochronę roślin oraz rolnictwo ekologiczne zgodnie z rozporządzeniem Rady (WE) nr 834/2007 z 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych. Zaznaczono również, że państwa członkowskie powinny zachęcać, wspierać producentów rolnych swoimi działaniami i stwarzać im warunki niezbędne do wdrożenia integrowanej ochrony roślin np. przez dostęp do usług doradczych i zapewnienie narzędzi do monitorowania organizmów szkodliwych. Stosowanie ogólnych zasad integrowanej ochrony roślin przez profesjonalnych użytkowników ś.o.r., zostało w Polsce uregulowane przepisami ustawy z 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin (Dz. U. z 2013 r. poz. 455) oraz wydanym na podstawie art. 35 ust. 6 tej ustawy, rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 18 kwietnia 2013 r. w sprawie wymagań integrowanej ochrony roślin (Dz. U. poz. 505). Rozporządzenie to weszło w życie 1 stycznia 2014 roku. Integrowaną ochronę roślin określono jako wszystkie dostępne działania i metody ochrony roślin przed organizmami szkodliwymi, w tym stosowanie przede wszystkim działań lub metod niechemicznych, a w szczególności: 1) stosowanie płodozmianu, terminu siewu lub sadzenia, lub obsady roślin, w sposób ograniczający występowanie organizmów szkodliwych; 2) stosowanie agrotechniki w sposób ograniczający występowanie organizmów szkodliwych, w tym stosowanie mechanicznej ochrony roślin; 3) wykorzystywanie odmian odpornych lub tolerancyjnych na organizmy szkodliwe oraz materiału siewnego wytworzonego i poddanego ocenie zgodnie z przepisami o nasiennictwie; 4) stosowanie nawożenia, nawadniania i wapnowania, w sposób ograniczający występowanie organizmów szkodliwych; 5) przeprowadzanie czyszczenia i dezynfekcji maszyn, opakowań i innych przedmiotów, zapobiegające występowaniu i rozprzestrzenianiu się organizmów szkodliwych; 6) ochronę organizmów pożytecznych oraz stwarzanie warunków sprzyjających ich występowaniu, w szczególności dotyczy to owadów zapylających i naturalnych wrogów organizmów szkodliwych. Rozporządzenie to określa również warunki, jakie należy uwzględnić, aby przeprowadzić zabiegi chemicznymi ś.o.r. Mówi o właściwym ich doborze, ograniczeniu liczby zabiegów i ilości stosowanych środków, przeciwdziałaniu powstawaniu odporności organizmów szkodliwych na ś.o.r. poprzez właściwy ich dobór i przemienne stosowanie. W Polsce wykaz ś.o.r. dopuszczonych do stosowania w IP jest publikowany m.in. w Zaleceniach Ochrony Roślin wydawanych przez Instytut Ochrony Roślin Państwowy Instytut Badawczy w Poznaniu, w corocznie aktualizowanych Programach Ochrony Roślin Sadowniczych czy Programach Ochrony Roślin Warzywniczych. Ś.o.r. rekomendowane do integrowanej produkcji są oznaczone w zaleceniach literami IP. Polskie prawodawstwo W zakresie integrowanej ochrony roślin wdraża ono przepisy UE, bowiem wymieniona ustawa i rozporządzenie, oparte są na Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 1107/2009 z 21 października 2009 r. dotyczącym wprowadzania do obrotu ś.o.r. i uchylającym dyrektywy Rady 79/117/EWG i 91/414/EWG. Artykuł 55 tego rozporządzenia mówi, że ś.o.r. muszą być stosowane właściwie, zgodnie z etykietą rejestracyjną środka, z zasadami dobrej praktyki ochrony roślin, a w szczególności z ogólnymi zasadami integrowanej ochrony roślin. Natomiast w artykule 67 mówi się o prowadzeniu i przechowywaniu dokumentacji. Profesjonalni użytkownicy ś.o.r. mają zatem obowiązek prowadzić i przechowywać przez co najmniej 3 lata dokumentację zawierającą informację o użytych ś.o.r. (nazwa, termin zastosowania, dawka, uprawa i obszar, na których zastosowano dany ś.o.r.). Działalność w zakresie certyfikacji w integrowanej produkcji roślin od 1 stycznia 2014 r. może być prowadzona przez podmiot upoważniony przez Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa, właściwego ze względu na siedzibę tego podmiotu albo miejsce prowadzenia działalności. Podmiot ten powinien posiadać akredytację w zakresie certyfikacji integrowanej produkcji roślin udzieloną w trybie przepisów ustawy z 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności oraz zapewniać prowadzenie kontroli przestrzegania wymagań integrowanej produkcji roślin przez osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje, w tym wykształcenie oraz doświadczenie w tym zakresie. Jeżeli na terenie województwa nie znajdzie się podmiot, który będzie spełniał wymagania w zakresie certyfikacji w integrowanej produkcji roślin, Główny Inspektor Ochrony Roślin i Nasiennictwa w Warszawie może upoważnić wojewódzkiego inspektora do wykonywania działalności w zakresie certyfikacji w integrowanej produkcji roślin i będzie on posiadał uprawnienia i obowiązki podmiotu certyfikującego. Podmiot certyfikujący będzie zobowiązany przeprowadzić kontrole u wszystkich producentów zgłoszonych do systemu IP i będzie wydawał certyfikaty poświadczające jego stosowanie, prowadził rejestr wydanych certyfikatów oraz podlegał kontroli wojewódzkiego inspektora ochrony roślin i nasiennictwa na terenie swojego działania. Zmiany dla producenta Producent rolny nie zauważy większych zmian odnośnie zasad prowadzenia integrowanej produkcji. Nie zmieniają się ogólne zasady prowadzenia dokumentacji, terminy przyjęcia zgłoszeń, kontrole w gospodarstwie i zasady pobierania płodów rolnych do badania na pozostałości ś.o.r. lub innych substancji szkodliwych. Istotną zmianą, którą odczują producenci, jest możliwość pobierania wynagrodzenia przez podmiot certyfikujący za przeprowadzenie kontroli (PIORiN wykonywała te kontrole w ramach swoich czynności urzędowych), w tym za pobranie próbek i produktów roślinnych do badań oraz za przeprowadzenie tych ostatnich. Podmiot certyfikujący jest zobowiązany zamieścić na swojej stronie internetowej cennik opłat pobieranych za przeprowadzenie czynności kontrolnych. Obowiązek stosowania zasad integrowanej ochrony roślin będzie kontrolowany przez PIORiN. Użytkownik profesjonalny, który nie będzie stosował tych zasad i nie będzie prowadził dokumentacji wskazującej sposób jej realizacji, zgodnie z art. 76 ustawy o środkach ochrony roślin będzie podlegał karze grzywny. fot. A Łukawska Nowe zasady Od 1 stycznia 2014 roku wszyscy profesjonalni użytkownicy ś.o.r. będą zobowiązani stosować zasady integrowanej ochrony roślin. Pojęcie użytkownika profesjonalnego precyzyjnie określa art. 3 pkt 1 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/128/WE z 21 października 2009 r. ustanawiającej ramy wspólnotowego działania na rzecz zrównoważonego stosowania pestycydów: użytkownik profesjonalny oznacza każdą osobę, która stosuje pestycydy w toku swej działalności zawodowej, w tym operatorów, techników, pracowników i osoby samozatrudnione, zarówno w sektorze rolnym, jak i w innych sektorach. Natomiast obowiązek stosowania zasad integrowanej ochrony roślin wynika z postanowień art. 14 wyżej wymienionej dyrektywy. Zgodnie z tym artykułem: Państwa członkowskie podejmują wszelkie konieczne środki w celu zachęcania do stosowania ochrony roślin o niskim zużyciu pestycydów, przyznając zawsze, gdy to możliwe, pierwszeństwo metodom Zakup wiosną procentuje jesienią Skorzystaj z wiosennej promocji, która zaprocentuje jesiennym zyskiem! Kupuj wiosną produkty Syngenta. Za każde wydane 2000 zł netto odbierz bon o wartości 100 zł na zakup produktów Affirm i Switch! Affirm prasa 205x141 mini junior Syngenta.indd 1 19/12/13 16:14

4 4 1 i w związanym z nią doradztwie. Nie sposób przecenić roli naukowców i jednocześnie praktyków badających różne zjawiska związane z ochroną roślin, w tym stosowanie środków chemicznych, zależność ich skuteczności od warunków atmosferycznych. To oni pierwsi analizują warunki i informują jakie problemy w ochronie mogą się w danym sezonie ujawnić i w jakim nasileniu, lub co nie stanowi żadnego zagrożenia. Analizy i wnioski Sezon wegetacyjny 2013, ze względu na wyjątkowo niekorzystne warunki atmosferyczne przyniósł producentom roślin wiele problemów. Występowanie i nasilenie chorób oraz szkodników wynikało w wielu przypadkach z niemożności wykonania w optymalnych terminach zabiegów ochrony lub ograniczonej wiedzy dotyczącej zależności biologii agrofagów od przebiegu pogody. W wielu przypadkach nie wykorzystano wszystkich możliwych sposobów zapobiegania szkodliwym organizmom, np. nie prowadzono koniecznych, częstych lustracji plantacji, nie stosowano pułapek feromonowych, opierano się na opinii sąsiadów i znajomych co do skuteczności różnych preparatów niezarejestrowanych dla danej uprawy, stosowano zbyt dużo zabiegów preparatami z dużej grupy ryzyka uzyskania odporności lub mieszanek dających nasilone w tym roku objawy ordzawienia się jabłek, zwłaszcza odmian Golden Delicious i Pinova. Jednym z ochroniarskich problemów jest nadal nadmierny w wielu przypadkach rozwój parcha jabłoni oraz szkodników, m.in. przędziorków, mszyc (w tym bawełnicy korówki), owocówki jabłkóweczki. Paradoksalnie mniej problemów w ub.r. stwarzały zwójkówki liściowe, miodówki oraz szpeciele. Te ostatnie konkurują w walce o byt z przędziorkami, więc w przypadku znacznej ich populacji występowanie szpecieli było przeważnie ograniczone. Choroby Problemy ze skuteczną ochroną przed infekcjami parchem jabłoni (fot. 1 na str. 1), dotyczyły w minionym sezonie przeważnie wierzchołkowych partii drzew oraz ich części środkowej, co ujawniło się w postaci małych, ale licznych plam infekcyjnych, które były aktywne przez cały sezon wegetacyjny i wytwarzały dużo zarodników konidialnych, odpowiedzialnych za infekcje wtórne i rozwój fazy pasożytniczej patogenu. Wraz z niewielkimi nawet opadami deszczu konidia rozprzestrzeniały się w obrębie korony, na sąsiednie gałęzie, liście i owoce (choć w przypadku owoców infekcja była trudniejsza). Nawet, jeżeli na owocach przed zbiorem nie obserwowano plam parcha, to przy ogromnej liczbie zarodników konidialnych grzyba, jaką obserwowano w sezonie 2013 w obrębie koron, istnieje prawdopodobieństwo rozwoju choroby w okresie przechowywania owoców (parch przechowalniczy), co zdyskwalifikuje je ze sprzedaży. Występowanie plam parcha na liściach i owocach w wierzchołkowych partiach drzew jabłoni wynika z niedostosowania opryskiwaczy do wysokości koron. Jeśli w okolicy nie ma innych sadów, to producent może mieć pretensje tylko do siebie o mało precyzyjną ochronę drzew. Gdy w sadzie ochrona była prowadzona prawidłowo, a w okolicy występują nasadzenia, które mogą zasilać zarówno w patogeny chorobotwórcze, jak i szkodniki, często okazywała się niewystarczająca. Występowanie plam parcha w środkowej części drzew może wynikać z przebicia się cieczy roboczej na drugą stronę korony drzew. Prawidłowo wykonany zabieg ochroniarski decyduje o powodzeniu uprawy wszystkich roślin, nie tylko sadowniczych. Mączniak jabłoni to obok parcha jabłoni druga choroba, która w poprzednim sezonie wystąpiła w znacznym nasileniu (fot. 2). Jej rozwój na drzewach późnym latem z pewnością wiązał się z panującymi wówczas warunkami atmosferycznymi (upalnie i sucho), które sprzyjają rozwojowi patogenu. Jeżeli bieżąca zima będzie łagodna grzyb wywołujący mączniaka (Podosphaera leucotricha) z łatwością przezimuje i może w tym roku wystąpić w dużym nasileniu. Innym problemem w sadach jabłoniowych, dobrze widocznym w okresie bezlistnym, są choroby drewna i kory, które w poprzednim sezonie wystąpiły w dużym nasileniu, zwłaszcza na drzewach uszkodzonych mechanicznie (np. przez grad czy podczas zabiegów pielęgnacyjnych). Na korze pędów, konarów czy pni widoczne były zapadające się rany zgorzelowe, wierzchołki młodych pędów zasychały. Na starszych drzewach ostatnie zimy poczyniły dużo szkód w postaci pęknięć na pniach (fot. 3), które zabliźnił tworzący się w takich przypadkach kalus. Jednak zanim to nastąpiło, często rany zostały zasiedlone przez patogeny pochodzenia grzybowego odpowiedzialne za zgorzel kory jabłoni, raka kory drzew owocowych lub ziarnkowych, raka drzew owocowych czy srebrzystość liści. Jeśli zgorzel kory występuje w większym nasileniu, to można się spodziewać nasilenia gorzkiej zgnilizny jabłek podczas przechowywania, gdyż obie choroby powodują ci sami sprawcy. Na owocach, jeszcze w sadzie, można dostrzec zmiany chorobowe o brązowym zabarwieniu w okolicy kielichowej. To nie zawsze jest efektem infekcji grzyba wywołującego szarą pleśń. Coraz częściej jest to wynik infekcji dokonanej przez patogen wywołujący raka drzew owocowych, co potwierdzają badania mikroskopowe. Nadmierna wilgoć podłoża w wielu przypadkach spowodowała występowanie zgnilizny pierścieniowej podstawy pnia drzew owocowych czy werticiliozy, a za duża wilgotność powietrza nasilenie chorób bakteryjnych: zarazy ogniowej i raka bakteryjnego drzew owocowych. Szkodniki Wśród szkodników problemem okazały się przędziorki (fot. 4) i to zarówno przędziorek owocowiec, jak i stały bywalec upraw przędziorek chmielowiec. O ile pierwszy zimuje na pędach w postaci pomarańczowoczerwonych jaj, to w przypadku drugiego zimują czerwone samice. Ogromne znaczenie mają więc zimowe i wczesnowiosenne lustracje pędów jabłoni, które pozwolą ocenić zagrożenie ze strony przędziorków w sezonie wegetacyjnym na podstawie wielkości złoży jaj (przędziorek owocowiec) oraz podjąć decyzję czy konieczny jest zalecany w tym terminie (przed nabrzmiewaniem pąków) zabieg preparatem olejowym (Catane 800 EC, Promanal 60 EC, Treol 770 EC). Wieloletnia praktyka potwierdziła wysoką skuteczność tych środków w walce z przędziorkami, choć nie musi być ona 100%. W fazie od zielonego do różowego pąka lub tuż po kwitnieniu jabłoni można użyć również typowych akarycydów, których zadaniem jest zwalczenie przędziorków w początkowych stadiach rozwojowych (Apollo 500 SC, Nissorun 050 EC, Zoom 110 SC). W przypadku przędziorka chmielowca zimującego w postaci dorosłych samic konieczne jest stwierdzenie ich obecności w kryjówkach zimowych (oraz nasilenia) i dopiero na podstawie tych obserwacji planowanie wczesnowiosennych zabiegów (w okresie pękania pąków) przy użyciu akarycydu Ortus 05 SC. Jeśli taki zabieg nie był konieczny, wówczas nieodzowne są lustracje liści w okresie pokwitnieniowym, kiedy a b c FOT. 2. Objawy mączniaka jabłoni na liściach (a), na zawiązkach (b) i owocach (c) to na liściach oprócz form dorosłych mogą występować również słomkowożółte jaja. Zimowe lustracje pędów jabłoni pozwalają również określić występowanie i nasilenie czarnych, podłużnych jaj mszyc i żółtych, podługowatych jaj miodówek. Należy pamiętać, że w przypadku większości szkodników najbardziej wrażliwe na insektycydy są ich najmłodsze stadia rozwojowe. Należy tak dobierać preparaty i zastosować je w takim terminie, aby uzyskać największą skuteczność, niezagrażającą przy tym środowisku. Najbardziej wskazane do walki ze szkodnikami są preparaty selektywne, które będą zwalczać określoną grupę szkodników, pozostawiając przy życiu organizmy pożyteczne, w tym naturalnych wrogów szkodników. a Podstawą wszechstronnej ochrony są bezsprzecznie częste lustracje, które pozwolą określić skład gatunkowy szkodników, ich fazę rozwojową, nasilenie występowania i stopień zagrożenia. W przypadku szkodników, które cechuje wysoka, wielopokoleniowa rozrodczość (np. przędziorki, szpeciele czy mszyce) zabieg zwalczający jest konieczny w momencie stwierdzenia pierwszych osobników lub kolonii, bowiem nadmierne namnożenie się może skutkować potem ograniczoną skutecznością zabiegów chemicznych. Bardzo pomocna przy tym jest również znajomość progów zagrożenia, która jest ustalona w przypadku wielu szkodników, również dla jabłoni. Innymi szkodnikami, które nie tylko w poprzednim sezonie stanowiły zagrożenie dla rozwoju roślin są mszyce FOT. 3. Pęknięcie pnia na skutek mrozu stanowi wrota do wnikania patogenów powodujących choroby kory i drewna FOT. 4. Objaw żerowania przędziorków na liściach jabłoni w pełni sezonu wegetacyjnego (fot. 5). Ich skuteczne zwalczanie związane jest właśnie z koniecznością wykonania zabiegu w momencie zasiedlenia pędów i liści przez pierwsze kolonie. Nawet, jeśli zabiegi wiosenne okazały się skuteczne, to na przełomie lipca i sierpnia zaobserwowano na jabłoniach nadmierny wzrost liczebności mszycy jabłoniowej i jabłoniowo-babkowej (porazik jabłoniowo-babkowy). Pod koniec sierpnia, z uwagi na karencję ś.o.r. zwalczających te szkodniki, nie można było użyć żadnego preparatu. Preparaty Actara 25 WG i Movento 100 SC mają po 21 dni karencji, a Pirimor 500 WG 7 dni. W wielu przypadkach opóźniony zabieg zwalczający mszyce latem okazał się mało skuteczny. Dopiero ochłodzenie w drugiej połowie września zredukowało ich liczebność. Problemy b c FOT. 5. Mszyca jabłoniowa (a), porazik jabłoniowo-babkowy (b) i efekt jego żerowania drobne owoce (c)

5 5 FOT. 6. Bawełnica korówka FOT. 7. Objaw żerowania toczyka gruszowiaczka FOT. 8. Zawiązek owocowy uszkodzony przez owocówkę jabłkóweczkę a b c FOT. 9. Otwór w korze na pędzie świadczący o zasiedleniu przez ogłodka owocowca (a), korytarze wydrążone pod korą przez tego szkodnika (b) i larwy wewnątrz pędu (c) w zwalczaniu mszyc mieli również producenci brzoskwini, czereśni, gruszy i porzeczek. Wraz z wycofaniem szeregu środków owadobójczych wzrasta zagrożenie ze strony szkodników, np. bawełnicy korówki, toczyka gruszowiaczka, szkodników drewna czy szkodników glebowych, które dotychczas nie wymagały zwalczania. Na występowanie bawełnicy korówki, której kolonie pokrywa mało dostępna dla ś.o.r. biała, woskowa wydzielina zwraca się uwagę już od kilku lat (fot. 6). Zakres preparatów zwalczających ją od wiosny jest wąski, są one drogie i często niedostępne dla wielu sadowników. Stąd też należy dołożyć wszelkich starań do wiosennych zabiegów, nawet bezpośrednio na początkowo niewielkie kolonie, aby nie dopuścić do nadmiernego rozwoju szkodników, kiedy żaden zabieg nie będzie już skuteczny. Bawełnica korówka w przypadku nawet mroźnej zimy przetrwa do następnego sezonu, o czym należy pamiętać planując wiosenne zabiegi. W sierpniu ub.r. można było zaobserwować na liściach jabłoni dużą ilość min drugiego pokolenia toczyka gruszowiaczka (fot. 7). Trzeba będzie powrócić do prowadzenia ochrony przed tym szkodnikiem wiosną, w fazie zielonego pąka na jabłoni. W minionym sezonie znaczny problem stanowiła owocówka jabłkóweczka z uwagi na warunki atmosferyczne sprawiające, że lot obu pokoleń był wydłużony. Świadczyły o tym uszkodzone owoce (fot. 8). W przypadku tego szkodnika, podobnie jak zwójkówek liściowych, podstawą do podjęcia decyzji o zwalczaniu jest obserwacja odłowów samców w zawieszonych w sadzie pułapkach feromonowych, śledzenie warunków atmosferycznych i korzystanie z pomocnych, specjalistycznych komunikatów. Z chwilą pojawienia się wgryzów dokonanych przez szkodnika na zawiązkach czy jabłkach nic nie można już zrobić. Dopiero w kolejnym (bieżącym) sezonie, miejmy nadzieję korzystniejszym pod względem warunków atmosferycznych, możliwe będzie skorygowanie błędów poprzedniego sezonu. Należy przy tym pamiętać o różnych możliwościach wykonania zabiegów: FOT. 10. Motyl zwójki koróweczki odłowiony w pułapce feromonowej w momencie masowego lotu motyli, składania przez nich jaj i w fazie czarnej główki gąsienic, dostosowując zabiegi do swoich możliwości technicznych. Od kilku lat obserwuję wzrastające zagrożenie ze strony szkodników bytujących w drewnie. Jest to niepokojące, jeśli problem ten dotyczy młodych nasadzeń, co może świadczyć o porażeniu drzewek już w szkółce lub zamontowaniu do drzewek palików przez nie porażonych. Wówczas, po przejrzeniu takiego materiału szkółkarskiego wyraźnie widać na młodych pędach głównych kilkumilimetrowe otwory, przez które szkodniki takie jak rozwiertek nieparek, czy ogłodek jabłoniowiec (fot. 9) wgryzają się do wnętrza. Z czasem otworków przybywa, może nawet dojść do zasiedlenia nasadzeń sąsiadujących. Pierwszym widocznym objawem są zasychające młode pędy i dopiero podczas dokładnego szukania przyczyn tego stanu rzeczy zauważa się miejsca wejść szkodników do pędów. Niestety nie ma możliwości zwalczenia tych szkodników w sadzie, pozostaje usunięcie i zniszczenie chorych okazów. Dobrze jest przyjrzeć się także palom, czy czasem z nich szkodniki nie przeniosły się na drzewka zanim przystąpi się do rozmowy ze szkółkarzem, od którego były one nabyte. Innym szkodnikiem drewna powodującym coraz większe szkody jest zwójka koróweczka, której gąsienice żerują pod korą wyżerając zewnętrzną część łyka. Skutkiem tego jest utrudnione przewodzenie wody ze składnikami pokarmowymi oraz asymilatów, co prowadzi do zamierania poszczególnych gałęzi, a także korzeni (najliczniej szkodnik występuje na starszych drzewach). Przy licznym wystąpieniu osłabione drzewa mogą zamierać, po czym szkodnik zasiedla kolejne. Objawem jego obecności są również wystające z żerowisk rdzawe woreczki ze sprzędzionych trocin. Stadium zimującym są gąsienice pod korą. Wczesną wiosną przepoczwarczają się one, a przed wylotem motyli poczwarki wysuwają się spod kory na zewnątrz i łatwo można je dostrzec. Zwiększająca się z roku na rok presja szkodnika prowadzi do zamierania coraz to większej liczby drzew. Jedynym sposobem walki ze zwójką koróweczką są zabiegi wykonywane w momencie lotu motyli i rozpoczęcia składania jaj, a w uchwyceniu tego momentu pomagają pułapki feromonowe (fot. 10). Na występowanie szkodników glebowych w istniejących sadach i na plantacjach nie ma się wpływu z uwagi na brak skutecznych i możliwych do zastosowania insektycydów. Szkodniki można dość łatwo zniszczyć wykonując przed posadzeniem roślin orkę i uprawki glebowe. W ten sposób można ograniczyć liczbę larw chrabąszcza majowego, opuchlaków, drutowców, czy rolnic. Natomiast w celu ograniczenia nicieni, zwłaszcza na niewielkich powierzchniach (ze względu na wysoki koszt zabiegu), można zdezynfekować podłoże za pomocą preparatów do kompleksowego odkażania Nemasol 510 SL i Basamid 97 GR (zniszczą dodatkowo patogeny odglebowe i nasiona chwastów). Jednak preparaty te zarejestrowane są tylko dla truskawek i warzyw w uprawie pod osłonami. Do wykonywania skutecznych zabiegów ochrony roślin konieczny jest odpowiedni dla danego gatunku roślin sprzęt, który należy systematycznie badać. Od kilku lat jest to wymogiem obligatoryjnym. Obserwacja działania opryskiwaczy podczas pierwszych zabiegów wiosennych pozwala stwierdzić, czy potrzebne są bieżące regulacje, czy wystarczy obowiązkowe badanie co 3 lata. fot. 1, 6, 7 E. Żak fot. 2, 3 5, 8 10 A. Łukawska

6 6 1 FOT. 2. Objawy parcha na liściu z sadu chronionego chemicznie Przebieg warunków atmosferycznych Późne rozpoczęcie wegetacji spowodowane było przebiegiem warunków atmosferycznych, które wpłynęły również na znaczne różnice między poszczególnymi regionami sadowniczymi w Polsce. Wegetacja na południu Polski rozpoczęła się 7 11 dni wcześniej niż w rejonie grójecko-wareckim. Na północy była opóźniona o około 2 tygodnie w porównaniu z rejonem Sandomierza i Lublina. Obserwowano bardzo duże zróżnicowanie w przebiegu warunków atmosferycznych, szczególnie ilości opadów, które miały często charakter lokalny. Stwierdzano również, że w danym rejonie sadowniczym występowały znaczne różnice w przebiegu i intensywności wysiewów zarodników, a także między okresami krytycznymi, w których dochodziło do infekcji. W niektórych miejscowościach do silnych infekcji dochodziło już kwietnia, w innych na początku maja. Dodatkowo opady deszczu (w rejonie Sandomierza 1 3 maja) przez zmywanie preparatów utrudniały racjonalną ochronę. Od 4 maja ciągłe opady deszczu w całym kraju uniemożliwiały wręcz FOT. 3. Porażony liść z obfitym zarodnikowaniem konidialnym a b FOT. 4. Objawy parcha na jabłkach odmiany Jonagold w połowie sierpnia po wykonaniu 12 zabiegów fungicydami (a) i przed zbiorem (b) FOT. 5. Liść z objawami chorobowymi po zabiegu interwencyjnym FOT. 6. Parch późny rozwija się dopiero w czasie przechowywania owoców wykonanie zabiegów, powodując też zagrożenie silnymi infekcjami. Przebieg warunków atmosferycznych w pierwszych trzech tygodniach maja stworzył optymalne warunki do rozwoju patogenu. Występujące na porażonych liściach objawy chorobowe, które ujawniły się w drugiej połowie maja stanowiły ważne źródło infekcji wtórnych, tym bardziej, że przebieg warunków atmosferycznych w dalszej części sezonu sprzyjał rozwojowi choroby. W wielu regionach czynnikami utrudniającymi wybór skutecznego fungicydu były niska temperatura (poniżej 10 C) i przelotne opady deszczu. Potencjał infekcyjny Opóźniona wegetacja w minionym sezonie spowodowała przesunięcie intensywnych wysiewów zarodników workowych na fazy zielonego i różowego pąka oraz kwitnienia. W okresie tym rozwijające się młode liście i zawiązki są najbardziej podatne na porażenie. Ze względu na znaczne różnice w przebiegu warunków atmosferycznych obserwowano zróżnicowany rozwój owocników i dojrzewanie askospor w różnych regionach sadowniczych kraju. Były także prawie dwutygodniowe różnice w pierwszych wysiewach zarodników workowych między południem a północą Polski. Znaczne zróżnicowanie w ilości opadów w poszczególnych rejonach sadowniczych miało wpływ na terminy pierwszych i kolejnych wysiewów askospor, ich nasilenie oraz siłę infekcji. Pierwsze wysiewy zarodników workowych notowano w południowej i centralnej Polsce w okresie kwietnia. Obfite ich wysiewy, w większości rejonów sadowniczych centralnej i południowej Polski, odnotowano między 2 5 maja, a silne wysiewy zarodników trwały praktycznie do końca maja. W niektórych regionach, w wyniku infekcji w okresie 2 5 maja i braku skutecznego zwalczania, objawy chorobowe pojawiły się już dwa tygodnie później (pomiędzy 16 a 19 maja). Stanowiły one w wielu sadach źródło infekcji wtórnych, których dokonywały zarodniki konidialne powstałe na rozwijających się liściach. Okresy zagrożenia Najtrudniejszy okres minionego sezonu wegetacyjnego w rejonie Polski południowej i centralnej przypadł pomiędzy 2 a 5 maja. Infekcjom sprzyjały kilkudniowe opady i silne wysiewy zarodników workowych, co doprowadziło do licznych zakażeń. Obecność wrażliwej tkanki liści i szybki jej przyrost przyczyniały się do licznych infekcji. Zmywanie fungicydów, spowodowane przelotnymi lub ciągłymi opadami deszczu, w znacznym stopniu utrudniało prowadzenie racjonalnej ochrony. Kolejny trudny okres na południu Polski to 8 11 maja, kiedy to w większości rejonów obserwowano silne wysiewy zarodników workowych i warunki konieczne do zaistnienia infekcji. Podobnie było w Polsce centralnej olej parafinowy mineralny 96% Preparat wspomagający działanie środków przędziorkobójczych Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj środków bezpieczeństwa zamieszczonych w etykiecie. i północnej, gdzie skuteczna ochrona była bardzo utrudniona zważywszy na okres kwitnienia drzew oraz obecność wrażliwej na porażenia tkanki liści. Ze względu na opady deszczu, często o charakterze lokalnym, dochodziło do zmycia stosowanych fungicydów. Okresem bardzo groźnym było także kilka dni w III dekadzie maja (20 24), gdy doszło do najsilniejszych w wielu rejonach wysiewów zarodników oraz częstych opadów deszczu. W tym czasie doszło do wielu zakażeń, których skutki były widoczne w pierwszej połowie czerwca (fot. 1 na str. 1 i fot. 2). Wystąpienie źródeł infekcji wtórnej w postaci zarodników konidialnych (fot. 3) zwiększyło ryzyko infekcji oraz utrudniło w znacznym stopniu uzyskanie zadawalających wyników chemicznej ochrony roślin. Niezamierzone błędy w ochronie Sadownicy pod koniec kwietnia 2013 r. wykonywali zabiegi przed zapowiadanymi opadami deszczu i po nich wykorzystując w tym celu preparaty kontaktowe, które były w tym czasie wystarczająco skuteczne. Okres wyjątkowo trudny rozpoczął się na początku maja, gdy długotrwałe opady i sprzyjająca do wysiewu zarodników i infekcji temperatura, przy jednocześnie wrażliwej tkance młodych organów roślinnych i częstym zmywaniu zastosowanych preparatów zapobiegawczych, doprowadziły do zakażeń. Z tego okresu pochodzą objawy chorobowe pojawiające się już w połowie maja. Po zakażeniach w tym czasie należało w większości sadów wykonać zabieg interwencyjny. Wykonanie go jednak w wielu regionach było trudne ze względu na ciągłe opady deszczu lub znaczne zwilżenie liści i niską temperaturę (poniżej 10 C). Kolejne okresy skutkujące porażeniem rozwijających się liści i kwiatów to następne tygodnie maja. Również skuteczna ochrona roślin była utrudniona z powodu silnych przyrostów liści, obecności kwiatów oraz niekorzystnych warunków atmosferycznych, które utrudniały wykonanie we właściwym czasie zabiegów. W tym okresie konieczne było także wykonanie zabiegów interwencyjnych preparatami z grupy IBE. Skuteczne wyniszczenie rozwijającej się grzybni patogenu nie jest łatwe. Sadownicy używali tutaj preparatów z grupy IBE, dodynowych, a także dodynowych łącznie z IBE. Często wykonanie skutecznego zabiegu uniemożliwiały ciągłe opady deszczu, w szczególności po 20 maja. Opadom tym towarzyszyły w wielu sadach masowe infekcje, zarówno przez zarodniki workowe, jak i groźniejsze w tym okresie porażenie wtórne przez zarodniki konidialne. W większości sadów ochrona w kolejnych tygodniach koncentrowała się głównie na opryskiwaniach zapobiegawczych, chroniących rozwijające się zawiązki. Dominowały tutaj preparaty na bazie kaptanu i ditianonu. W sadach o silniejszym porażeniu liści i wystąpieniu objawów na zawiązkach ochrona chemiczna była prowadzona praktycznie do okresu zbioru owoców (fot. 4). Opinie wielu sadowników o niskiej skuteczności niektórych preparatów interwencyjnych (fot. 5) mogą mieć uzasadnienie wynikające przede wszystkim z odporności grzyba Venturia inaequalis na określone substancje aktywne. Często uwagi te dotyczyły preparatów dodynowych. W trakcie przechowywania Konsekwencją problemów w ochronie przed parchem jabłoni w sezonie wegetacyjnym może być pojawienie się parcha określanego jako przechowalniczy, gdyż rozwija się on dopiero w czasie przechowywania owoców (fot. 6). To zagrożenie jest mniejsze, gdy jabłka przechowywane są w chłodni z KA niż w chłodni zwykłej. fot. 1 6 M. Grabowski

7 Delan Skuteczne uderzenie w każdej fazie! Lider wśród fungicydów do ochrony jabłoni Niezawodny od początku do końca zabiegów przeciw parchowi jabłoni Skuteczny niezależnie od temperatury Wysoka odporność na zmywanie Brak ryzyka związanego z odpornością parcha BASF Polska Sp. z o.o., infolinia: (22) , Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj środków bezpieczeństwa zamieszczonych w etykiecie. Delan 258x375 BASF MR 2014.indd :47

8 8 Problemy z utrzymaniem jakości przechowywanych owoców Dr Krzysztof P. Rutkowski, Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach Po trudnym sezonie wegetacyjnym i nieprzewidywalnym okresie zbioru owoców, również trwający sezon przechowalniczy przysparza sadownikom wielu kłopotów. Problemy zaczęły się już podczas przechowywania śliwek, a obecnie dotyczą także jabłek. W sezonie wegetacyjnym W wielu rejonach kraju zmienne warunki pogodowe w minionym sezonie wegetacyjnym nie sprzyjały zapewnieniu owocom wysokiej jakości. Obfite opady deszczu, na przemian z okresami suszy, gradobicia oraz duże skoki temperatury wpłynęły na znaczne ograniczenie trwałości przechowalniczej owoców. Gradobicia, które przeszły przez zagłębia uprawy jabłek istotnie zmniejszyły wielkość plonu handlowego. W niektórych sadach praktycznie na wszystkich owocach można było znaleźć ślady uszkodzeń gradowych (fot. 1). W przypadku niewielkich uszkodzeń, zwłaszcza na jabłkach o ciemnym rumieńcu, były one praktycznie niewidoczne. Redukcja plonu spowodowana zarówno problemami z zapyleniem kwiatów, jak i wspomnianymi gradobiciami, w połączeniu z panującymi warunkami pogodowymi sprzyjała powstawaniu gorzkiej plamistości podskórnej (fot. 2). Kolejnym problemem były oparzenia słoneczne (fot. 3), które pojawiały się niemalże przez cały sezon zostawiając charakterystyczne ślady. Paradoksalnie, im były rozleglejsze i bardziej widoczne, tym z punktu widzenia przechowalniczego lepiej, ponieważ owoce takie łatwo było odrzucić podczas zbioru. Znacznie gorzej było, gdy doszło do trwałego uszkodzenia owocu, a na zewnątrz było to praktycznie niewidoczne. Zazwyczaj trwałość przechowalnicza takich jabłek jest ograniczona i już po kilku tygodniach mogą pojawić się rozpady. Dobrym wskaźnikiem dla tego typu uszkodzeń jest nietypowy obraz testu skrobiowego (fot. 4), w którym widoczna jest istotna różnica zabarwienia części miąższu od strony oparzonej i zacienionej. FOT. 1. Uszkodzenia gradowe na owocach FOT. 2. Gorzka plamistość podskórna Warunki pogodowe były również przyczyną problemów z uzyskiwaniem odpowiedniej wielkości i wybarwienia jabłek, co z kolei powodowało nadmierne opóźnienie terminu zbioru. W minionym sezonie można było zauważyć również zwiększone nasilenie uszkodzeń wewnętrznych przypominających nieco wilgotny rozpad miąższu lub uszkodzenia powodowane przez nadmiar dwutlenku węgla podczas przechowywania owoców (fot. 5). Do uszkodzeń tego typu dochodziło jeszcze przed zbiorem owoców, ale niestety trafiały one do obiektów przechowalniczych. Kolejny raz okazało się, że wiele do życzenia w praktyce sadowniczej pozostawia kontrola owoców przeznaczanych do przechowywania. Odkrycie tego typu uszkodzeń dopiero podczas przygotowywania jabłek do sprzedaży praktycznie uniemożliwia postawienie trafnej diagnozy, co do ich przyczyny (warunki wzrostu czy przechowywania). Kontrola owoców przed przechowywaniem pozwala również na stwierdzenie, czy w miąższu nie ma szklistych obszarów. Szklistość miąższu FOT. 3. Uszkodzenia słoneczne Jest to choroba fizjologiczna związana z przebiegiem warunków pogodowych w czasie sezonu wegetacyjnego, jak również ze stopniem dojrzałości jabłek podczas zbioru. W zależności od przyczyn charakterystyczne zmiany chorobowe (szklisty, przezroczysty miąższ) mogą występować tylko pod skórką (fot. 6a), jedynie w pobliżu komór nasiennych (fot. 6b), jak i obejmować niemalże cały miąższ (fot. 6c). W pierwszym przypadku główną przyczyną choroby są wysoka temperatura i silna operacja słoneczna. Jeżeli uszkodzenia nie są zbyt rozległe i powstają stosunkowo wcześnie (kilka tygodni przed optymalnym terminem zbioru) to przy sprzyjających warunkach w dalszej części sezonu mogą się cofnąć. W pozostałych przypadkach przyczyn powstania uszkodzeń należy doszukiwać się w zaawansowanej dojrzałości jabłek pozostających na drzewach w okresie dużych skoków temperatury bezpośrednio FOT. 4. Obraz nietypowego rozkładu skrobi w jabłkach FOT. 5. W minionym sezonie można było zauważyć zwiększone nasilenie uszkodzeń wewnętrznych miąższu a b c FOT. 6. Szklistość miąższu pod skórką (a), wokół komór nasiennych (b) i w prawie całym miąższu jabłka (c) FOT. 7. Obraz testu skrobiowego na jabłku ze szklistością FOT. 9. Przykładowy jędrnościomierz ręczny FOT. 8. Rozpad po szklistości miąższu przed zbiorem. Odmianami szczególnie podatnymi na tę chorobę są Gloster i Elise. W minionym sezonie symptomy szklistości miąższu obserwowano również u odmian letnich (np. Celeste ), co było dużym zaskoczeniem. Czynnikami sprzyjającymi powstaniu choroby jest także wysoka zawartość azotu i niska wapnia w owocach. Wystąpienie szklistości miąższu również nie ułatwiało interpretacji testów skrobiowych (fot. 7). Próba przechowywania jabłek z rozległymi szklistymi obszarami najczęściej kończy się rozpadami miąższu (fot. 8). Czynnikami istotnie zwiększającymi ryzyko rozpadów są szybkie schłodzenie owoców po zbiorze oraz zastosowanie kontrolowanej atmosfery. Niezależnie od warunków pogodowych i w każdym sezonie objawy szklistości odnajduje się na jabłkach z grupy Fuji. Jednakże nawet w przypadku dość rozległych uszkodzeń, owoce tych odmian znacznie lepiej znoszą przechowywanie, podczas którego szkliste zmiany zanikają, a tylko w skrajnych przypadkach występują rozpady po szklistości. Problemy podczas zbiorów owoców Obserwacje czynione w pierwszej fazie sezonu wegetacyjnego wskazywały, że jest on około 2 tygodnie późniejszy od standardowego. Niestety, kolejny raz okazało się, że owoce poszczególnych gatunków, a tym bardziej odmian przeznaczanych do przechowywania dojrzewały według własnego schematu, sprawiając tym samym wiele problemów przy organizacji zbiorów. Jakość handlowa owoców nie zawsze szła w parze z ich dojrzałością fizjologiczną. Trzeba również podkreślić, że zdecydowanie nie można z klucza zakładać, że jabłka odmiany Idared to ostatnie owoce do zbioru. Dla przykładu, w wielu sadach w minionym sezonie dojrzewały one przed owocami odmiany Golden Delicious. W 2013 r. po raz kolejny okazało się, że terminu zbioru nie można wyznaczać na podstawie tylko jednego wskaźnika. Test skrobiowy, bardzo użyteczny w standardowych sezonach, w ostatnim nie zawsze precyzyjnie wskazywał na optymalną dojrzałości fizjologiczną jabłek. Na przykład, dla odmiany Šampion bardzo długo wynik testu skrobiowego (duża powierzchnia zabarwiona na granatowo) wskazywał na brak odpowiedniej dojrzałości jabłek do zbioru, co w powiązaniu z problemami w uzyskiwaniu odpowiedniej wielkości owoców i handlowej powierzchni

9 9 FOT. 10. Atrakcyjny wygląd śliwek po przechowywaniu niżyć ich temperaturę do zalecanej do długotrwałego przechowywania. Niewątpliwie pozwala to na szybsze obniżenie stężenia tlenu w komorze (szybsze tempo oddychania owoców), ale z drugiej strony nie ogranicza tempa dojrzewania owoców, wpływa na pogorszenie jakości i istotnie skraca potencjalną długość okresu przechowywania. Ilość ciepła, którą jeszcze należy odprowadzić z owoców zazwyczaj odpowiada kilku dobowym załadunkom. Powoduje to bardzo duże obciążenie układu chłodniczego, a osiągnięcie końcowej temperatury może trwać nawet kilka tygodni, w zależności od wielkości komory i wydajności urządzeń chłodniczych. W celu ograniczenia niekorzystnych zmian jakościowych owoców, należy dążyć do tego, aby jak najszybciej po zbiorze osiągnąć właściwą dla danego gatunku i odmiany temperaturę przechowywania. Pierwsze obserwacje Pierwsze analizy jakościowe przechowywanych owoców przeprowadzone w Pracowni Przechowalnictwa Owoców Instytutu Ogrodnictwa wskazywały na bardzo trudny sezon. Dla przykładu śliwki odmiany President, uchodzącej za odmianę bardzo dobrą do przechowywania, z wyglądu bardzo atrakcyjne (fot. 10) i jędrne, niezależnie od terminu zbioru i warunków przechowywania, charakteryzowały się szklistymi zmianami w miąższu (fot. 11 nas tr. 10) oraz postępującym jego zbrązowieniem (fot. 12). Z informacji docierających do mnie od sadowników wynikało, że jest to problem pojawiający się również w obiektach komercyjnych i dotyczący przede wszystkim owoców zbieranych po deszczowych i chłodnych dniach. Otrzymywałem również informacje o bardzo dobrej jakości śliwek po kilkutygodniowym przechowywaniu. Zatem, kolejny raz potwierdziło się, że końcowy efekt przechowywania owoców pestkowych jest bardziej nieprzewidywalny niż ziarnkowych. W przypadku jabłek już w listopadzie pojawiły się pierwsze symptomy rozpadów starczych (fot. 13) oraz duże problemy z utrzymaniem jędrności miąższu. Problemy te notowano zarówno na owocach z prowadzonych doświadczeń, jak również i tych z komór komercyjnych. Wyniki analiz wskazywały na bardzo 10 rumieńca spowodowało, że w wielu sadach owoce tej odmiany zostały zebrane zbyt późno. Niestety konsekwencje takiego podejścia można było zauważyć już w pierwszych miesiącach przechowywania. Duże zróżnicowanie jakości i dojrzałości jabłek (nie tylko odmiany Šampion ) może być przyczyną poważnych problemów, zwłaszcza w dużych obiektach przechowalniczych, gdzie trafiają owoce z wielu sadów oddalonych od siebie nierzadko o kilkadziesiąt kilometrów. Niestety w wielu przypadkach nie określa się potencjalnej trwałości przechowalniczej ani nawet nie wykonuje się dokładniejszych analiz pozwalających określić dojrzałość owoców. Gorąco zachęcam, by nieodzownym narzędziem oceny jakości stał się chociażby ręczny jędrnościomierz (fot. 9) ze standardowymi końcówkami pomiarowymi (8 mm dla gruszek i 11 mm dla jabłek). Pomiar jędrności pozwala bowiem na oszacowanie czy do danej komory trafia względnie wyrównany towar. Mówiąc o ocenie potencjalnej trwałości przechowalniczej owoców, a tym samym długości okresu ich przechowywania należy brać pod uwagę zastosowanie wszelkiego rodzaju zabiegów agrotechnicznych mogących wpłynąć na przebieg procesów fizjologicznych w owocach. Najlepiej by w jednej komorze znajdowały się jabłka, przy których uprawie stosowano podobne programy ochrony i nawożenia. Sytuację w przechowalnictwie dodatkowo komplikuje zawężenie okna zbioru jabłek praktycznie do około miesiąca. Kolejny raz wystąpienie przymrozków na początku października silnie ograniczyło trwałość owoców w przechowywaniu. Załadunek owoców do komór Skrócenie efektywnego czasu zbioru jabłek bardzo często powodowało konieczność zwiększenia dobowego załadunku owoców do komór przechowalniczych. Niestety, taka praktyka mogła spowodować znaczne problemy ze schłodzeniem owoców po zbiorze, a co za tym idzie, brak spowolnienia tempa ich oddychania. O problemach z wysoką produkcją dwutlenku węgla przez owoce w pierwszych tygodniach przechowywania informowało mnie wielu sadowników. Przyczynami mogły być zarówno zbyt wysoka temperatura jabłek, jak i zbyt zaawansowana ich dojrzałość. Nie można również wykluczyć powstania zaburzeń fizjologicznych w owocach w wyniku wystąpienia wspomnianych problemów w sezonie wegetacyjnym. Mówiąc o załadunku owoców do obiektów przechowalniczych nie sposób nie wspomnieć o coraz częściej pojawiających się niepokojących praktykach. Niestety, zdarza się że bezpośrednio po zbiorze owoce schładzane są do temperatury przekraczającej 6 C i dopiero po wypełnieniu całej komory próbuje się ob- Niezastąpiony fungicyd kontaktowy do zwalczania parcha jabłoni! Bezpieczna Ochrona... Bezpieczna Jazda Zarejestruj beczki - nagroda gwarantowana! Zarejestruj trzy beczki Captan 80 WG do 28 lutego Odbierz gwarantowaną nagrodę w postaci udziału w szkoleniu z zakresu Doskonalenia Techniki Jazdy. Więcej informacji na Dodatkowo od 1 marca 2014 nagrodę otrzyma 15 osób, które zarejestrują do 30 maja najwięcej beczek przy użyciu kart rejestracyjnych edycja Arysta LifeScience Polska Sp. z o.o. ul. Przasnyska 6b, Warszawa, tel.: , fax: , Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj środków bezpieczeństwa zamieszczonych w etykiecie. Captan 80 WG 205x285 MR indd :02

10 10 9 Zdaniem doradcy Piotr Gościło, niezależny doradca sadowniczy FOT. 11. Szklistość miąższu przechowywanych śliwek FOT. 12. Zbrązowienia miąższu przechowywanych śliwek a b FOT. 13. Rozpad starczy: symptomy na zewnątrz owocu (a) i na jego przekroju (b) duże zróżnicowanie jakości jabłek pomiędzy sadami, a nawet kwaterami. Należy to wiązać zarówno z przebiegiem warunków pogodowych, jak również z rodzajem gleby w poszczególnych sadach lub kwaterach. Duże problemy z utrzymaniem jędrności odnotowane były tradycyjnie u odmian Šampion i Jonagold. Pod koniec listopada jędrność jabłek odmiany Šampion przechowywanych w chłodni z normalną atmosferą wynosiła około 4 kg. Nawet pozbiorcze traktowanie owoców preparatem SmartFresh TM (zawierającym 1-MCP), pomimo potwierdzonego korzystnego wpływu na utrzymanie ich jędrności, nie gwarantowało wydłużenia okresu przechowywania powyżej trzech miesięcy. Dla większości badanych próbek traktowane owoce charakteryzowały się jędrnością o ponad 1 kg wyższą w porównaniu do owoców nietraktowanych. Wyniki analiz przeprowadzonych w grudniu wskazywały, że w niektórych obiektach może być poważny problem z utrzymaniem akceptowalnej jędrności jabłek przechowywanych nawet w nowoczesnych technologiach. Potwierdza to, że nawet najnowocześniejsza technologia nie jest w stanie podnieść niskiej, wejściowej jakości owoców. Zatem w celu ograniczenia strat konieczna jest kontrola jakości owoców podczas ich przechowywania. Środki ostrożności Na zakończenie, tradycyjnie już zwracam uwagę na zachowanie szczególnej ostrożności podczas pobierania próbek owoców z komór z kontrolowaną atmosferą. Panujące wewnątrz warunki są śmiertelnie niebezpieczne dla człowieka. Należy również pamiętać, że w szczelnej komorze z normalną atmosferą dochodzi do samoistnej modyfikacji jej składu, co może również doprowadzić do powstania niebezpiecznych warunków dla zdrowia i życia obsługi. fot E. Błaszczyk Koniec spoczynku bezwzględnego W pierwszej połowie stycznia kończy się spoczynek bezwzględny roślin sadowniczych, które w tym okresie miały największą odporność na przemarznięcie. Po przebyciu spoczynku bezwzględnego temperatura powietrza powyżej 0 C może spowodować wznowienie wegetacji, czego efektem jest rozhartowanie drzew. Szczególnie niebezpieczne są różnice temperatury między dniem a nocą oraz silne nasłonecznienie, które mogą prowadzić do uszkodzenia pąków kwiatowych i pędów oraz pni i konarów drzew. Widocznym tego objawem jest pękanie pni oraz odparzenia mrozowe, którym łatwo ulegają wrażliwe na niską temperaturę odmiany jabłoni i innych gatunków sadowniczych, szczególnie w pierwszych latach po posadzeniu. Zimowe ocieplenia Podczas chwilowych ociepleń zimą i towarzyszącej im dużej wilgotności powietrza drzewa owocowe są narażone na infekcje patogenami powodującymi choroby kory i drewna. Niebezpieczne są: bardzo niska temperatura (poniżej 25 C), znaczne jej wahania pomiędzy dniem i nocą oraz same okresy ocieplenia. Spadki temperatury przy bezśnieżnej zimie mogą powodować uszkodzenie korzeni, a nawet całych roślin (np. truskawek). Korzenie roślin sadowniczych przemarzają, gdy temperatura w ich otoczeniu spadnie poniżej 10 C. Przed przemarzaniem może ochronić je gleba, pozostawione na zimę chwasty, ściółka (trociny, torf, obornik itp.) oraz okrywa śnieżna. Zapobieganie przemarzaniu drzew to szerszy problem, związany z wyborem stanowiska pod sad, doborem podkładek i odmian, dbałością o zdrowotność i kondycję roślin (wielkość owocowania w roku poprzednim, odżywienie, i przygotowanie do okresu spoczynku). O czynnikach mogących mieć wpływ na przezimowanie należy pomyśleć przed założeniem sadu, a w już rosnącym w trakcie sezonu wegetacyjnego i po zbiorach owoców. Niewielką ochronę pni przed mrozami stanowi malowanie ich wapnem lub białą farbą emulsyjną (jesienią, zimą podczas ocieplenia przed wystąpieniem silnych mrozów). Zagrożeniem dla młodych sadów w miesiącach zimowych są podtopienia. Dlatego zanim sad będzie posadzony należy na danym stanowisku uregulować stosunki wodne. Ochrona w okresie spoczynku drzew Gdy temperatura powietrza będzie utrzymywać się powyżej 0 C, w sadach ziarnkowych warto przeprowadzić zabieg ochrony drzew przed chorobami kory i drewna jednym z preparatów polecanych do użycia w okresie spoczynku. Firmy doradcze polecają do tego celu np. preparat Huwa-San TR 50 lub efektywne mikroorganizmy. Stosowany jest także podchloryn sodu (nie jest polecany w aktualnych programach ochrony sadów). Podczas ociepleń zimowych w sadach brzoskwiniowych warto użyć preparatów miedziowych przeciwko kędzierzawości liści brzoskwiń. Pobieranie prób glebowych Nawożenie roślin sadowniczych jest kosztowne, dlatego nie warto tego robić na oko, ale na podstawie faktycznego zapotrzebowania i zawartości składników w glebie. Służy temu wykonywanie analizy chemicznej gleby Próby powinno się pobierać według określonych zasad, co zapewni wiarygodność wyników i przygotowanie optymalnych zaleceń nawozowych. Na podstawie analiz prób glebowych wykonanych jesienią 2013 r. można stwierdzić, że zawartość składników pokarmowych jest w nich bardzo różna. Zmiany tej zawartości są niewielkie na glebach cięższych (zawierających więcej próchnicy) i nie ma potrzeby ponownego ich wapnowania oraz nawożenia fosforem i potasem, istotne jest ono natomiast na glebach lżejszych. Coraz większa grupa sadowników docenia znaczenie nawożenia organicznego. Przynajmniej w rejonach Grójca i Warki nie ma większych problemów z dostępnością nawozu kurzego czy podłoża popieczarkowego. Trudniej jest kupić nawóz koński czy bydlęcy. Dostępne są też tzw. pelety organiczne. Jeśli warunki pogodowe pozwolą można prowadzić mineralne i organiczne nawożenie doglebowe w sadach. Lustracje To już nieodłączny element podejmowania wszelkich decyzji gospodarczych. Lustracje należy prowadzić także zimą. W tym terminie można ocenić stan zdrowotny roślin oraz wstępnie ich przezimowanie. Kontrolować trzeba także zadołowane drzewka pod względem wilgotności podłoża oraz na obecność gryzoni. Dzikie zwierzęta Drzewa owocowe bywają uszkadzane zimą przez zwierzynę płową i gryzonie. Prawdopodobieństwo takich szkód wzrasta, gdy zima jest śnieżna i mroźna. W celu zabezpieczenia nasadzeń warto stosować repelenty (np. Pellacol 10 PA). Podczas przechowywania W obiektach przechowalniczych jabłka dojrzewają od czasu ich schowania. Należy systematycznie obserwować zmiany jakim podlegają, aby nie przejrzały i nie uległy chorobom fizjologicznym i powodowanym przez patogeny. Systematyczna obserwacja owoców pomaga w podjęciu decyzji o ewentualnej ich sprzedaży. W chłodniach należy systematycznie kontrolować aparaturę sterującą temperaturą oraz składem atmosfery i w razie konieczności korygować ustawienia. Prace porządkowe W sezonie wegetacyjnym brakuje na nie czasu. Warto okres zimy wykorzystać na prace porządkowe w obiektach przechowalniczych, ale także w obejściach gospodarstw (w pomieszczeniach do przechowywania ś.o.r., drobne remonty, naprawy i konserwacje maszyn oraz urządzeń, pomieszczeń dla pracowników itp.). Magazyny na ś.o.r. należy uporządkować, a nawet zmodernizować lub wybudować od nowa zgodnie z obowiązującymi normami, zwłaszcza, że inspektorzy PIORiN mogą je kontrolować i jeżeli nie odpowiadają normom, nałożyć grzywnę. W sadzie nadal można karczować drzewa, naprawiać rusztowania i konstrukcje wspierające, prowadzić prace melioracyjne, budowę studni i montaż urządzeń nawadniających lub instalacji antyprzymrozkowej. Powoli rozpoczyna się okres cięcia i formowania drzew ziarnkowych oraz krzewów owocowych. Zimą warto jest wykonać atestację opryskiwaczy (w jednostkach posiadających odpowiednie uprawnienia), ich drobne naprawy lub modernizację. Przeglądy okresowe są często bagatelizowane przez sadowników, a opryskiwacze pozostają nieumyte i niekonserwowane od jesieni do wiosny. Efektem bywa ich awaryjność wtedy, gdy powinny być niezawodne. Aby tego uniknąć należy postępować zgodnie z instrukcją obsługi tych urządzeń, usterki usuwać na bieżąco, myć opryskiwacze po zakończonej pracy i odpowiednio zabezpieczać na zimę. Dla bezpieczeństwa Przed wszelkimi pracami w gospodarstwie, a szczególnie prowadzonymi na wysokościach i w obiektach chłodniczych, gdzie owoce przechowywane są w warunkach modyfikowanej atmosfery, należy bezwzględnie przeprowadzić szkolenie pracowników z zakresu BHP. Powinni oni złożyć pisemne oświadczenie o przebyciu takiego szkolenia. Podnoszenie własnych kwalifikacji Zima sprzyja pogłębianiu wiedzy poprzez udział w różnych szkoleniach, konferencjach, pokazach i kursach (w tym BHP), organizowanych przez rozmaite podmioty na szczeblu międzynarodowym, krajowym, regionalnym lub gminnym. Zaletą takich spotkań jest również dzielenie się między sadownikami umiejętnościami, doświadczeniem, spostrzeżeniami produkcyjnymi i handlowymi. Harmonogram szkoleń branżowych można znaleźć m.in. w czasopismach ogrodniczych, na stronach internetowych czy w sklepach ogrodniczych. Nowy program ochrony Od r. każdy sadownik ma obowiązek prowadzenia upraw zgodnie z zasadami Integrowanej Ochrony, m.in. stosowania ś.o.r. według zasad uwzględniających ochronę środowiska naturalnego i zdrowie konsumentów. Szczegółowe wytyczne znaleźć można w aktualnym Programie Ochrony Roślin Sadowniczych, oraz na etykietach ś.o.r. Przed rozpoczęciem sezonu wegetacyjnego warto dokładnie przestudiować informacje zawarte w programach i zapoznać się ze zmianami w stosunku do poprzedniego sezonu, gdy nie obowiązywała jeszcze Integrowana Ochrona. Analiza ekonomiczna ubiegłego sezonu Niektórzy sadownicy z roku na rok prowadzą dokładne zapisy zdarzeń gospodarczych. Dzięki temu mogą przeprowadzić analizę efektów ochrony i nawożenia, kosztów i dochodu, nie tylko z ostatniego sezonu, ale i z wcześniejszych. Sprzyja to podejmowaniu właściwych decyzji (np. o zakupie ś.o.r., nowych maszyn i urządzeń) w kolejnym sezonie. Decyzje o wydatkowaniu funduszy łatwiej się podejmuje po głębszych przemyśleniach i analizach. Zamiar zakupu niektórych maszyn (np. głębosza, noża do cięcia korzeni czy ładowarko-spycharki warto przedyskutować ze znajomym sadownikiem i być może kupić wspólnie.

11 11 Co zagraża jabłkom podczas przechowywania Mgr inż. Ewa Żak, Świętokrzyski Ośrodek Doradztwa Rolniczego W Modliszewicach Oddział Centrum Ogrodnicze w Sandomierzu Sezon wegetacyjny w 2013 r. obfitował w niekorzystne warunki atmosferyczne. Zima, nie tylko w rejonie Sandomierza, przedłużyła się znacznie. Wegetacja była opóźniona, gdyż dopiero od 11 kwietnia nastąpiło ocieplenie. W okresie kwitnienia jabłoni padał deszcz i było chłodno, co nie sprzyjało zapyleniu kwiatów, a było korzystne dla rozwoju wielu chorób. Od czerwca rozpoczęła się susza. W wielu rejonach sadowniczych wystąpił grad. Uszkodzone owoce narażone były na infekcje patogenami powodującymi ich gnicie. Nawet, jeśli uszkodzenia owoców były niewielkie i udało się je zaleczyć, trzeba mieć świadomość, że podczas przechowywania z utajonych form patogenów zasiedlających zabliźnione rany mogą rozwijać się procesy gnilne. Gradowe uszkodzenia pędów i pni drzew często dyskwalifikują je z dalszej uprawy i konieczne będzie ich zastąpienie nowymi nasadzeniami. Zbyt mokro wiosną Rozwój parcha jabłoni jest uzależniony od przebiegu warunków pogodowych zimą i na przedwiośniu, co wpływa na wystąpienie objawów chorobowych w późniejszym terminie. O ile do 15 kwietnia 2013 r. w rejonie Sandomierza patogen ten nie stanowił zagrożenia, to już dwa dni później (17.04) rozwój fazy saprofitycznej gwałtownie przyspieszył. Badania mikroskopowe otoczni parcha zimujących na liściach z poprzedniego sezonu wykazały, że około 60% z nich zawierało w pełni wykształcone worki, z których połowa zawierała różną ilość oliwkowych, dojrzałych do infekcji zarodników workowych. W dniach kwietnia pąki na jabłoniach zaczęły pękać i stopniowo zaczęły ukazywać się zielone organy, których młoda tkanka jest wrażliwa na zainfekowanie przez zarodniki workowe grzyba Venturia inaequalis. Ze względu jednak na brak opadów deszczu, mgieł czy mżawki, prawie do końca kwietnia dojrzałe już zarodniki workowe nie mogły się wysiewać i zakażać rozwijających się młodych liści. Na przełomie kwietnia i maja zaczął padać deszcz, z niewielkimi przerwami padał do czerwca. W tym czasie otocznie i zarodniki w nich dojrzały i intensywnie się wysiewały. 3 czerwca wysiewy pierwotne w rejonie Sandomierza zakończyły się. W sadach, w których udało się nie dopuścić do infekcji pierwotnych można było ograniczyć zabiegi chemiczne. W przypadku sadów, w których wystąpiły jednak objawy infekcji na skutek utrudnień wykonania zabiegów zalecanymi fungicydami z uwagi na opady deszczu, sąsiedztwo sadów niechronionych lub słabo chronionych, ochronę należało kontynuować do zbiorów. W sadach przydomowych lub uprawianych metodami ekologicznymi plamy parcha pojawiły się już w pierwszej połowie maja. Pojawienie się zarodników konidialnych w koronie drzew zapoczątkowało fazę pasożytniczą grzyba V. inaequalis. Zatrzymanie rozwoju choroby w takich przypadkach było bardzo trudne, nie tylko ze względu na opady deszczu, ale również na ograniczenia dotyczące użycia fungicydów wyniszczających do 3 zabiegów w sezonie. Żaden z preparatów nie ma pełnej skuteczności, poza tym, niektóre z zalecanych dobrze zabezpieczają liście, a słabiej zawiązki owocowe. Sadownicy sami zauważyli, że po użyciu np. Score 250 EC lub Difo 250 EC liście musiały być dobrze zabezpieczone, gorzej zawiązki owocowe, o czym świadczył brak objawów porażenia na liściach i ich obecność na zawiązkach. Z tego powodu konieczne było ręczne ich przerzedzanie i usunięcie porażonych (fot. 1). Wnioski z obserwacji rozwoju parcha jabłoni oraz porażenia liści i owoców w sezonie 2013, pozwalają przypuszczać, że podczas przechowywania wystąpią na jabłkach przetrzymywanych w przechowalniach objawy parcha przechowalniczego, w postaci drobnych, czarnych plamek, rozrzuconych po powierzchni skórki, co zdegraduje je do roli owoców do przetwórstwa. W czasie kwitnienia jabłoni w sezonie 2013 padał deszcz, zagrożenie chorobami infekującymi przez kwiaty było zatem duże. Warunki takie sprzyjały rozwojowi brunatnej zgnilizny owoców, szarej pleśni i suchej zgnilizny przykielichowej, ale również gorzkiej zgnilizny, zgnilizny gniazda nasiennego, czy zarazy ogniowej, która w tym roku wystąpiła w znacznym nasileniu. W przypadkach, gdzie z różnych przyczyn ochrona przed chorobami była niewystarczająca, podczas przechowywania mogą wystąpić procesy gnilne. Wszelkie uszkodzenia skórki (grad, owady) mogą to zjawisko nasilić. Gorzka zgnilizna wywoływana jest przez grzyby z rodzaju Pezicula lub coraz częściej Glomerella. Do infekcji owoców dochodzi od czerwca do zbiorów, a objawy pojawiają się w sadzie albo podczas przechowywania, kiedy jabłka osiągną dojrzałość konsumpcyjną. Charakterystyczne, beżowo-brązowe plamki, ciemniejsze w środku, tworzące się wokół przetchlinek lub uszkodzeń (fot. 2) stopniowo obejmują coraz większą część owocu sprawiają, że zdrowa jego część ma gorzki smak. Ochrona jabłek przed tą chorobą nie jest prosta, gdyż czasem w sadzie jej sprawca bytuje bezobjawowo, a po infekcji jabłek niedojrzałych grzyby wchodzą w stan utajony oczekując odpowiednich warunków. W przypadku owoców dojrzalszych ilość otwartych przetchlinek stanowiących wrota infekcji wzrasta. Sprawia to ograniczenie możliwości wcześniejszego określenia zagrożenia ze strony patogenu, a tym samym określenia zdolności przechowalniczej jabłek. FOT. 1. Objawy parcha jabłoni z infekcji pierwotnych na zawiązku jabłka na początku lipca 2013 r. FOT. 2. Gorzka zgnilizna jabłek Targi Sadownictwa i Warzywnictwa TSW 2014 Wstęp wolny tel Patron honorowy Patroni medialni Patron targów Partner targów Patron targów Patroni branżowi TRSK Stymulatorem nasilenia infekcji jest pogoda w okresie okołozbiorczym. Jabłka o nieuszkodzonej skórce są znacznie mniej podatne na zakażenie. Do odmian bardzo podatnych na gorzką zgniliznę należą: Golden Delicious, Goldstar, Gala, Ligol, Pinova, Topaz, do podatnych: Šampion, Freedom, Elstar, Mutsu, średnio podatnych: Jonagold, Elise, grupa Renet i mało podatnych: Gloster, Idared, Rubinola. Ostatnimi laty wiele problemów sprawiała zgnilizna gniazda nasiennego wywoływana przez grzyby z ro- Największa wystawa maszyn i urządzeń dla ogrodnictwa Najszerszy w kraju przegląd nawozów i środków ochrony roślin Konferencje branżowe: sadownicza, truskawkowa oraz warzywnicza KZGPOiW Patron merytoryczny dzaju Alternaria i Fusarium atakujące odmiany z głębokim zagłębieniem kielichowym np. Gloster, Golden Delicious, Boskoop. Pierwsze objawy choroby to ciemniejące łuski gniazda nasiennego pokrywające się szarą lub różowawą grzybnią, która z kolei stopniowo przerasta miąższ powodując jego ciemnienie i gnicie, choć z zewnątrz owocu nie widać żadnych objawów. Powyższe grzyby mogą rozwijać się w glebie, w przechowalni lub na pędach drzew i w sprzyjających warunkach infekować owoce. Alternaria i Fusarium, Botrytis cinerea FOT. 3. Sucha zgnilizna przykielichowa jabłek FOT. 4. Szara pleśń Do zobaczenia lutego 2014! EXPO XXI, Warszawa ul. Prądzyńskiego 12/14 Patron telewizyjny 12

12 12 11 FOT. 5. Jabłko gnijące na drzewie na skutek porażenia szarą pleśnią FOT. 6. Jabłko z objawami brunatnej zgnilizny drzew ziarnkowych (szara pleśń) oraz Sclerotinia, grzyb wywołujący zgniliznę twardzikową, mogą wywoływać też suchą zgniliznę przykielichową jabłek (fot. 3) niewielkie, suche, brązowiejące plamy wokół szypułki w drugiej połowie lata, ale do zakażenia dochodzi wokół działek kielicha. Chorobą infekującą kwiaty jabłoni jest szara pleśń (fot. 4). Sprzyjają jej opady deszczu w tym czasie. Sprawca choroby grzyb Botrytis cinerea zakaża słupki i pręciki kwiatów, pozostaje ukryty w kielichach jabłek przez dłuższy czas, a zgnilizna może się ujawnić dopiero podczas przechowywania, powodując gnicie gniazdowe. W szczególnie wilgotne FOT. 7. Mumie owoców porażonych przez brunatną zgniliznę drzew ziarnkowych, które w koronie pozostaną do następnego sezonu FOT. 8. Objawy gorzkiej plamistości podskórnej FOT. 9. Szklistość miąższu na jabłku odmiany Mutsu lato objawy porażenia szarą pleśnią, w postaci suchej lub mokrej zgnilizny przykielichowej, mogą pojawić się już w sadzie (fot. 5). Patogen może infekować owoce również poprzez uszkodzenia skórki. Podatnymi odmianami są m.in.: Gala, Gloster, Ligol, Šampion, Elstar, Golden Delicious Innymi patogenami infekującymi kwiaty podczas deszczowej pogody są grzyby odpowiedzialne za brunatną zgniliznę drzew ziarnkowych: Monilinia fructigena, M. laxa i M. fructicola. Dwa ostatnie porażają drzewa także poprzez krótkopędy i pędy. Zainfekowane kwiaty brunatnieją, gniją i zamierają, na krótkopędach i pędach pojawiają się nekrotyczne plamy pokryte drobnymi, kulkowatymi skupieniami zarodników konidialnych. Charakterystycznie ułożone skupiska zarodników konidialnych pojawiają się także na powierzchni gnilnych plam na owocach (fot. 6). Owoce po wyschnięciu tworzą tzw. mumie mogące pozostać na drzewie nawet do następnego sezonu (fot. 7). Silnie porażone pędy mogą zamierać powyżej miejsca infekcji. Latem grzyby tworzą po kilka generacji konidiów, które zagrażają zarówno pędom, jak i owocom. Jednym z elementów profilaktyki, oprócz koniecznych zabiegów chemicznych, jest wycinanie chorych pędów, zbieranie mumii w sadzie i podczas przechowywania oraz ich niszczenie. Od gleby Werticilioza jest wywoływana przez Verticillium dalhiae lub V. albo-atrum. W sezonie 2013 wystąpiła zarówno na drzewkach młodych, jak i starszych. Jej pierwsze symptomy to przebarwienia liści z jednej strony pędu. Takie liście następnie więdną i zasychają wraz z pędami na skutek zatykania wiązek naczyniowych i przewodzących przez grzybnię, co sprawia, że drzewo nie może przewodzić wody i składników mineralnych z gleby. Na przekroju poprzecznym pni oraz pędów widoczne jest zbrązowienie wiązek i drewna. Porażenie zaczyna się od korzeni, które stopniowo zamierają, przyczyniając się do osłabienia kondycji, wzrostu i plonowania drzew w efekcie ich obumierania. Innym odglebowym patogenem wyniszczającym drzewa jest Phytophthora cactorum, wywołujący pierścieniową zgniliznę podstawy pnia. Choroba ta, w poprzednim sezonie wegetacyjnym ujawniła się w szczególnym nasileniu na szyjce korzeniowej i dolnej części pnia porażonych drzew w postaci brunatnych lub fioletowawych, wilgotnych, zapadających się plam na korze. Grzyb wywołuje również zgnilizny owoców w różnych fazach ich rozwoju. Występowanie odglebowych chorób grzybowych sprawia, że uprawa gatunków sadowniczych na danej kwaterze jest niemożliwa przez kilka lat (minimum 4 5 lat), a to najczęściej nie satysfakcjonuje chcących kontynuować odtworzenie upraw sadowników. Choroby fizjologiczne Pełnia lata w ostatnim sezonie przebiegła bez opadów deszczu. Panująca susza dała się we znaki zwłaszcza młodym nasadzeniom, gdy nie były one nawadniane. Mimo takich warunków nie było dużego nasilenia objawów gorzkiej plamistości podskórnej na jabłkach (fot. 8). Byłoby ich więcej, gdyby susza panowała wiosną i w pierwszej połowie lata, kiedy intensywnie rosnące organy potrzebują dużo wody. Wapń z gleby pobierany jest z wodą, więc jej brak wiosną odbija się zarówno na wzroście drzew, jak i na zdrowotności owoców w późniejszym okresie. Dolistne dostarczanie tego pierwiastka roślinom nie wystarcza, muszą być uruchomione zapasy w podłożu i zapewniona możliwość pobrania go przez korzenie, po czym przetransportowanie składnika do liści, pędów i owoców. Równie ważny jest też stosunek potasu i magnezu do wapnia oraz zależności pomiędzy innymi pierwiastkami, zrównoważone owocowanie i wzrost drzew. Gorzka plamistość podskórna może wystąpić na jabłkach w głębi miąższu dopiero podczas przechowywania, co zważywszy na warunki panujące przed zbiorem jest wysoce prawdopodobne. Różnica temperatury pomiędzy dniem i nocą, przy bardzo wysokiej w ciągu dnia, spowodowała wystąpienie na odmianach z grupy Fuji szklistości miąższu (fot. 9) w szypułkowej części owocu, wystawionej FOT. 10. Ordzawienia owoców w sezonie 2013 FOT. 11. Jabłko z objawami porażenia przez Fusarium sp. na operację słoneczną. Pojawiły się tam wodniste, szkliste, liczne, małe plamki i rozmyte obszary. W obrębie zmian doszło do wysycenia przestworów międzykomórkowych sorbitolem, słodkim związkiem z grupy cukroli (alkohol rozpuszczalny w wodzie, transportowany z liści do owoców, gdzie przekształca się we fruktozę). Zaburzenia przemiany cukrów oraz zakłócenia w stosunkach wodnych (nadmierne uwodnienie komórek miąższu) powodują powstawanie takich zmian chorobowych na jabłkach. Podczas przechowywania szklistość sięga w głąb miąższu, aż do komór nasiennych lub jej objawy się cofają. Czynniki pogodowe w sezonie 2013 sprzyjały powstawaniu ordzawień na jabłkach (fot. 10). Były one wynikiem gwałtownych ociepleń po dłuższym okresie ochłodzenia, zimnych lub bardzo ciepłych nocy obfitujących w rosę lub stresu wywołanego suszą. Inną przyczyną ich powstawania mogło też być niewłaściwe stosowanie zabiegów chemicznych. Częste opady deszczu wymuszały powtarzanie zabiegów i stosownie mieszanin. Ich użycie, choć w celu ochrony i poprawy jakości owoców przyniosły odwrotny skutek, czego efektem było pojawienie się ordzawień na owocach, w trakcie ich wzrostu. Podobne objawy na jabłkach mogły być także spowodowane przez mączniaka prawdziwego jabłoni, który w sezonie 2013 występował w dużym nasileniu (na liściach i młodych pędach). Mikrouszkodzenia skórki na jabłkach mogą być także efektem żerowania szkodników o kłująco-ssącym aparacie gębowym (przędziorki, szpeciele, mszyce). Takie objawy na owocach wywołuje zazwyczaj szereg różnych czynników, niekoniecznie tych samych we wszystkich przypadkach. Najbardziej wrażliwe na uszkodzenia skórki są zawiązki i młode owoce, czyli w okresie tuż po kwitnieniu, w momencie zawiązywania i początkach ich wzrostu. Ograniczająco na pojawienie się ordzawień działają preparaty zawierające gibereliny (np. Novagib 010 SL, czy Gibb Plus 11 SL). W innych krajach stosowane są też preparaty zawierające bor i siarkę lub kaolin, ale również sproszkowane preparaty okrzemkowe tzw. iłołupki, czy przebadany w Polsce Bioczos, zwłaszcza w mieszaninie z mydłem ogrodniczym. Bardzo skuteczne są też preparaty zawierające algi. Brudne opakowania Gniciu jabłek podczas przechowywania sprzyjają nieodkażone i zanieczyszczone pojemniki, na których mogą bytować patogeny, np. saprofityczny Cladosporium herbarum, który w sprzyjających warunkach może powodować gnicie jabłek rozpoczynające się od niewielkich, brunatnych plam, w obrębie których tkanka ciemnieje i zapada się obejmując większą część owocu. Opakowania także często są zasiedlone przez grzyby Mucor piriformis lub Penicillium expansum, które mimo iż są patogenami wtórnymi wywołują zgniliznę jabłek. Kolejnym grzybem bytującym na opakowaniach jest Fusarium sp. Grzyb ten również powoduje gnicie jabłek, a objawem jego obecności są brunatne plamy pokryte białą, watowatą grzybnią z różowawymi skupieniami zarodników konidialnych (fot. 11). Z polskiego rejestru ś.o.r. wycofano wiele preparatów chroniących przed chorobami przechowalniczymi oraz chorobami drewna i kory, dlatego znaczenia nabiera profilaktyka, czyli uprawa odmian odpornych na choroby, właściwa agrotechnika, lustracje, oznaczanie właściwego terminu zbioru, dbałość o czystość opakowań. Walka chemiczna w sadach prowadzona jest zazwyczaj od wczesnej wiosny, kiedy to zabezpieczane są rany po cięciu do okresu po zbiorach owoców. Duże nadzieje są pokładane w możliwości zastosowania innych (niż tylko zarejestrowane w Polsce) fungicydów lub rozszerzenia rejestracji już znanych, które dopuszczone są do stosowania w innych krajach UE należących do tej samej strefy klimatycznej. fot. 1, 3, 5, 9, 11 A. Łukawska fot. 2, 4, 6 8, 10 E. Żak

13 13 1 SUBSTANCJE czynne preparatów chemicznych stosowane przez sadowników w Zachodniej Europie do ochrony jabłoni przed rakiem drzew owocowych (według P. van Arkela) Substancja czynna Obecne konidia Kiełkowanie zarodników Obecna grzybnia tiofanat metylu kaptan środki miedziowe tebukonazol?* + + podchloryn sodu ? * działanie nieokreślone jednoznacznie FOT. 2. Pęd porażony przez gruzłka cynobrowego i dokonują infekcji osłabionych i wysychających pędów. Przez zranienia mogą infekować także zdrowe pędy. W sezonie wegetacyjnym aktywne są zarodniki konidialne. Ochrona przed tą chorobą opiera się głównie na profilaktyce, czyli usuwaniu suchych lub porażonych pędów (eliminacja źródła infekcji) i zasmarowaniu ran po cięciu farbą emulsyjną z 2% dodatkiem Topsinu M 500 SC lub gotowymi maściami zabezpieczającymi (Eko-Derma lub Funaben Eko). Usunięte pędy należy spalić. Zgnilizna pierścieniowa podstawy pnia drzew owocowych (Phytophthora cactorum) w glebie oraz resztkach chorych roślin zimuje grzybnia i formy przetrwalnikowe grzyba. Infekcji dokonują grzybnia i zarodniki pływkowe poprzez zranienia kory w miejscu uszlachetnienia drzew. Do porażenia dochodzi zazwyczaj w drugiej połowie lata przy wysokiej temperaturze i dużej ilości opadów deszczu. Używane obecnie podkładki różnią się podatnością na P. cactorum. Najbardziej wrażliwa 14 FOT. 1. Rak drzew owocowych cały rok, jednak te dokonywane w listopadzie i grudniu są dla drzew najbardziej groźne, ze względu na znaczną liczbę zaobrączkowanych i zamierających pędów lub przewodników. Dzieje się tak dlatego, że w momencie wchodzenia drzew w okres spoczynku są na nich słabo zasychające blizny po opadających liściach, które przy wilgotnej pogodzie (deszcz, mgły) i temperaturze nieznacznie powyżej 0 C stanowią wrota do infekcji zarodnikami konidialnymi i workowymi N. galligena. Niewielki obwód pni, z uwagi na skarlające działanie podkładki M.9, powoduje, że infekcje z tego okresu skutkują tak dużymi stratami w nowych nasadzeniach. W okresie wegetacji są inne uwarunkowania, które pozwalają bronić się roślinom przed infekcjami i rozwojem choroby. Drzewa w okresie wegetacji wytwarzają kalus, którym oddzielają zdrową tkankę od porażonej, co zapobiega rozprzestrzenianiu się choroby, stąd infekcje od kwietnia do sierpnia są najmniej szkodliwe. Sadownicy z Zachodniej Europy uprawiają odmiany podatne na tę chorobę, mimo że tamtejsze warunki klimatyczne bardziej sprzyjają rozwojowi i infekcjom patogenu niż w Polsce. Jak sobie radzą? Już w okresie opadania liści wykonują pierwsze zabiegi ochronne, co w naszych warunkach klimatycznych nie jest praktykowane. A przecież nie jest problemem opryskanie drzew raz po zbiorach owoców, ponownie, gdy opadnie 50% liści z danej odmiany i trzeci raz, gdy spadną one wszystkie. Sadownicy w Belgii, Holandii i innych krajach w tym rejonie Europy używają różnych preparatów (tabela). Z tabeli wynika, że najwyższą skuteczność w przypadku tej choroby wykazuje tiofanat metylu (Topsin M 500 SC). W Holandii jest on zarejestrowany do tego celu w dawce 2,25 l/ha, a w Niemczech w dawce 0,75 l/ha/1 m wysokości drzewa. Powyższa substancja czynna skutecznie ogranicza rozwój grzybni, wytwarzanie zarodników konidialnych oraz ich kiełkowanie. Na kiełkujące zarodniki podobnie działa kaptan, ale nie wykazuje on tak dobrej skuteczności w ograniczaniu rozwoju grzybni i wytwarzaniu konidiów, jak tiofanat metylu. W Holandii potwierdzono częściowe działanie tebukonazolu na kiełkujące zarodniki i grzybnię, nie określono jednak jednoznacznie jego działania na zarodniki konidialne. Wysoką skuteczność w ograniczaniu wytwarzania konidiów wykazuje też podchloryn sodu. Inne patogeny pochodzenia grzybowego Gruzłek cynobrowy (Nectria cinnabarina) zimują grzybnia, sporodochia i perytecja na porażonych pędach (fot. 2). Wiosną zarodniki konidialne i workowe rozprzestrzeniają się podczas wietrznej i deszczowej pogody konferencja targi sadownicze wystawa maszyn pokazy cięcia 5-6 lutego 2014 r. Hala Widowiskowo Sportowa w Sandomierzu, ul. Patkowskiego 2 Wstęp bezpłatny Zapraszamy 4

14 14 13 FOT. 3. Owocniki grzyba Chondostereum purpureum na pniu śliwy jest podkładka MM.106 ; średnio podatne: M.26, P 60, P 16, P 22, a mało podatne: M.7, P 14, M.9 i P 22. Odporna na zgniliznę pierścieniową podstawy pnia jest P 2. Przeciwdziałanie infekcjom polega głównie na wyborze podkładek mało podatnych na tę chorobę, ich wysokie okulizowanie (ok. 10 cm nad powierzchnią gleby) oraz unikanie zakładania sadów na glebach ciężkich i podmokłych. W przypadku wystąpienia choroby tuż po kwitnieniu i do 30 dni później, należy opryskiwać pnie drzew i glebę wokół nich (w obrębie pasa herbicydowego pod porażonymi drzewami) 0,5% roztworem preparatu Aliette 80 WG. Rak kory drzew owocowych (Diaporthe perniciosa) poraża drzewa ziarnkowe i pestkowe. Infekcji pierwotnej dokonują zarodniki konidialne i workowe poprzez zranienia kory, na której widoczne są ciemne skupiska (piknidia) zawierające zarodniki konidialne. W wyniku infekcji często następuje zaobrączkowanie pędu lub pnia. W miejscu porażenia kora zapada się i pęka. Zwalczanie choroby polega na usuwaniu najbardziej porażonych drzew lub usuwaniu i paleniu chorych pędów. Rany po cięciu należy zasmarować farbą emulsyjną z 2% dodatkiem Topsinu M 500 SC lub maścią ogrodniczą. Po zakończeniu cięcia lub po gradobiciu czy zbiorze owoców opryskać należy całe drzewa wymienionym preparatem lub jednym z preparatów z grupy IBE. Srebrzystość liści drzew (Chondrostereum purpureum) atakuje głównie drzewa pestkowe, rzadziej jabłonie. Zarodniki podstawkowe lub grzybnia wnikają do pni lub konarów przez rany po cięciu lub inne powstałe na skutek przemarznięć, uszkodzenia przez szkodniki. Grzybnia może być również przeniesiona przez narzędzia podczas cięcia drzew. Rozwija się w drewnie i korze, czego efektem jest brunatnienie i murszenie drewna oraz odpadanie kory. Na obumarłym drewnie pojawiają się półkoliste owocniki, ułożone jeden nad drugim (fot. 3). Grzyb wytwarza enzymy, które powodują zmianę zabarwienia liści na srebrzyste, co następuje na skutek dostania się powietrza w przestrzeń między skórką a miękiszem palisadowym. Zwalczanie polega na usuwaniu chorych drzew, odkażaniu sekatorów i piłek w 70% denaturacie lub 10% podchlorynie sodu. Rany po cięciu należy zabezpieczać farbą emulsyjną z 2% dodatkiem jednego z preparatów z grupy IBE lub Topsinu M 500 SC. a Zgnilizny drewna drzew owocowych (wiele patogenów). Rany po cięciu drzew lub powstałe na pniu, gałęziach i pędach na skutek uszkodzeń przez mróz są wrotami wnikania różnych patogenów, nie zawsze chorobotwórczych. Korzystając z okazji rozwijają się one w zainfekowanych tkankach osłabiając drzewa i prowadząc do ich obumarcia. Drewno porażonych roślin brunatnieje, staje się gąbczaste i rozpada się. Na obumarłych gałęziach, pniach wyrastają owocniki grzybów (tzw. hubki lub huby). Ochrona polega na profilaktyce, czyli usuwaniu chorych drzew, wycinaniu porażonych gałęzi i zasmarowywaniu ran farbą emulsyjną z 2% dodatkiem Topsinu M 500 SC. Patogeny pochodzenia bakteryjnego Rak bakteryjny drzew owocowych (Pseudomonas syringae) atakuje najpowszechniej drzewa wiśni i cze- b reśni. Bakterie zimują na powierzchni pędów w pąkach i miękiszu korowym. Do głównych infekcji dochodzi wiosną w czasie wilgotnej i ciepłej pogody. Z powierzchni pędów bakterie przedostają się z deszczem do kwiatów, na zawiązki i uszkodzone pędy. Jednak do infekcji może również dochodzić jesienią poprzez blizny po opadłych liściach. Drogą infekcji są również uszkodzenia pędów, np. spowodowane przez zwójkę koróweczkę czy inne szkodniki. Bakterie wykorzystują składniki pokarmowe drzew (cukry) i produkują toksyny, przez co drzewa są osłabione i bardziej podatne na uszkodzenia mrozowe. Walka z tym sprawcą polega głównie na usuwaniu z sadu silnie porażonych drzew. U słabiej porażonych można usuwać zrakowaciałe pędy, a rany zasmarować farbą emulsyjną z dodatkiem 2% Topsinu M 500 SC. W czasie pękania pąków i opadania liści, drzewa należy opryskiwać środkami miedziowymi. FOT. 4. Jabłoń porażona przez bakterię Erwinia amylovora (a); charakterystycznie ciemna i zapadnięta kora na kształt elipsy o poszarpanych brzegach na pniu w okolicy pędu porażonego zarazą ogniową (b) Zaraza ogniowa (Erwinia amylovora; fot. 4) atakuje głównie drzewa ziarnkowe, a rzadziej pestkowe oraz maliny. Patogen zimuje w żywych porażonych pędach. Wiosną bakterie dokonują infekcji w czasie wilgotnej i ciepłej pogody, przez miodniki, szparki, przetchlinki oraz wszelkie zranienia tkanek. Często przenoszone są też przez owady, ptaki, wiatr i opady deszczu. Po porażeniu przemieszczają się systemiczne w tkance sitowej. Obecnie walka z tym sprawcą polega na wycinaniu porażonych pędów (z zapasem ok. 30 cm) i zasmarowywaniu ran farbą emulsyjną z 2% dodatkiem środka miedziowego. Usunięte pędy czy drzewa należy spalić. Narzędzia do cięcia koniecznie trzeba odkażać w 70% denaturacie lub 10% podchlorynie sodu. Drzewa należy opryskiwać środkami miedziowymi: na początku i pod koniec kwitnienia, w czasie czerwcowego opadu zawiązków i tuż po zbiorze owoców. fot. 1 4 A. Łukawska ŚWIAT Belgia, Norwegia Celina gruszka z rumieńcem Belgia wyspecjalizowała się w uprawie grusz, które w tym kraju zajmują już areał większy niż sady jabłoniowe. O ile jednak w wypadku jabłoni asortyment odmian jest duży, to na skalę komercyjną uprawia się zaledwie kilka odmian grusz. Brakuje zwłaszcza gruszek o barwnych owocach czerwonych lub opatrzonych rumieńcem. Jedną z nowszych propozycji, w której Belgowie pokładają nadzieje jest pochodząca z Norwegii odmiana Celina (NP. 6246), uzyskana jako mieszaniec Lipcówki Kolorowej oraz Bonkrety Williamsa w sadowniczej stacji doświadczalnej w Njøs. Owoce odmiany Celina mają wyrównany jajowaty kształt z charakterystycznym, kropkowanym, czerwonym rumieńcem na zielonym tle. Średnia masa gruszek zbieranych w Norwegii wyniosła 188 g, ale już w sadach w Belgii 233 g (średnica mm). W Norwegii jędrność owoców w okresie zbiorów wynosiła 5,5 kg/cm 2, zawartość cukrów 11,5 Brix, a kwasów 0,16 g/l. Z doświadczeń belgijskich wynika, że gruszki Celina nabierają dobrego smaku i aromatu dopiero przy zawartości cukrów na poziomie 12 Brix. W testach konsumenckich w Belgii owoce Celiny uzyskały 7,4 punktów w 10-punktowej skali oceny. Drzewa tej odmiany rosną dość silnie (w Belgii jako podkładka jest dla nich wybierana Pigwa MC ) i mają być stosunkowo odporne na przymrozki wiosenne w okresie kwitnienia. Zapylaczami dla tej odmiany mogą być grusze: Konferencja, Lipcówka Kolorowa oraz Anna. Rumieniec najważniejsza cecha odmiany Celina powstaje na owocach, do których ma dostęp słońce, ale co jest charakterystyczne może on wytwarzać się nawet w późniejszym okresie, np. po cięciu letnim. Celina ma owocować dość obficie. Przerzedzanie zawiązków jest zazwyczaj wymagane, ale w tym wypadku preferowany jest zabieg ręczny tak, aby na drzewie pozostawić owoce Owoce odmiany Celina w zewnętrznych częściach korony (z dostępem światła). W Belgii owoce tej odmiany zbierano około 24 sierpnia (w Norwegii 19 września), ale co ciekawe udało się je przechować wyjątkowo długo jak na odmianę letnią do 5 miesięcy w zwykłej chłodni. Prawdopodobnie Celina będzie odmianą klubową, do której prawa ma w Norwegii firma Graminor, a w pozostałych częściach świata 2 firmy z Belgii: Fruithandel Wouters i ABCz. Obecnie w Norwegi i Belgii uprawia się po około 2000 drzew tej odmiany, ale już w sezonie 2013/2014 do nasadzeń miało trafić 100 tys. kolejnych drzewek. Największe zapotrzebowanie na gruszki z czerwonym rumieńcem spodziewane jest w Rosji. (WG) fot. EFM Na podstawie European Fruitgrowers Magazine 7/2013 ŚWIAT Białoruś 900 TIR-ów nielegalnych jabłek Białoruski Komitet Kontroli Państwowej ujawnił proceder nielegalnego przemytu polskich jabłek do tego kraju. Według władz białoruskich skarb tego państwa stracił w wyniku oszustw 1,5 mld rubli białoruskich (około 1,5 mln zł). W latach na terytorium Białorusi wwieziono 900 tirów polskich jabłek o wartości ponad 10 mln dolarów. Według dokumentów transportowych owoce miały trafić do odbiorców (firm), które okazały się fikcyjne. Zamiast tego jabłka trafiały do sprzedaży bez odprowadzania podatku na targowiskach lub były transportowane dalej, do Rosji. Organizatorem procederu był Rosjanin, a w skład grupy przestępczej wchodzili mieszkańcy Białorusi. Wobec osób związanych z nielegalnym importem wszczęto sprawy karne z artykułu o przynależności do zorganizowanej grupy oraz uchylaniu się od płacenia podatków. (WG) Na podstawie Nasza Niwa, r.

15 15 Badania i ich zastosowanie w praktyce Anita Łukawska 28 października ub.r. w Warce odbyło się seminarium sadownicze zorganizowane przez firmę COMPO Expert i skierowane do doradców sadowniczych, dystrybutorów nawozów, sadowników współpracujących z COMPO Expert oraz dziennikarzy. Z myślą o producentach Piotr Zabuski prezes zarządu spółki COMPO Polska sp. z o.o. (fot. 1) zaprezentował ofertę produktów Compo, na którą składają się podłoża, nawozy granulowane i dolistne dedykowane uprawom rolniczym, sadowniczym, warzywniczym, szkółkarskim i terenom zieleni, które dystrybuowane są w Polsce przez dwa działy: Compo Expert i Compo Consumer. Przypomniał również produkty wprowadzane na rynek polski: Basfoliar Aktiv (2009 r.), Nutriseed (2010 r.), Duratec, Easy Start, Basfoliar Kelp (2011 r.), Basfoliar FLO, Basfoliar Herbiplus i FROST Protect (2013 r.). Firma prowadzi co roku wiele doświadczeń nawozowych w różnych rejonach świata, co umożliwia przygotowywanie dokładnych zaleceń dla każdego gatunku uprawnego. EXPERTS FOR GROWTH Nowością w ofercie Compo Expert jest Invelop zaprezentowany przez Ivana Tapia (fot. 2) z COMPO w Hiszpanii. Invelop jest produktem polecanym do zapobiegania oparzeniom słonecznym, który zawiera zmielony hydroksykrzemian magnezu. Wykazuje również inne właściwości, m.in. poprzez tworzenie fizycznej bariery na powierzchni liści i owoców (jak glinka kaolinowa), która jest trudna do pokonania przez patogeny chorobotwórcze i szkodniki (miodówka gruszowa, przędziorki), a nie utrudnia wymiany gazowej. Produkt ten nie wykazuje negatywnego działania na owady pożyteczne i dobrze miesza się w opryskiwaczu. Ze względu na powinowactwo do tłuszczów jest łatwo wiązany przez woski na powierzchni liści i owoców, przez co równomiernie pokrywa tkanki i staje się trudno zmywalny przez deszcz (30 40 mm). Z uwagi na odpychanie wody z powierzchni liści przyspiesza ich wysychanie i zapobiega rozwojowi patogenów wymagających zwilżenia liścia do rozwoju. Jak informował I. Tapia, we Francji do zapobiegania oparzeniom słonecznym na owocach sadownicy przez lata wykorzystywali głównie glinkę kaolinową, jednak z uwagi na jej niezadowalającą mieszalność z wodą i nierównomierne pokrywanie liści i owoców oraz wiązanie wody na długi czas (nawet z zarodnikami Botrytis cinerea) zaczęli poszukiwać innych rozwiązań. Invelop okazał się spełniać oczekiwania, z powodu łatwości mieszania i wykonania zabiegu, nie zapychania dysz, równomierności pokrycia tkanek i ich szybkiego wysychania oraz odporności na zmywanie. Po naniesieniu preparatu na rośliny zyskują one nieatrakcyjną dla szkodników barwę, dzięki czemu nie są przez nie zasiedlane. Jabłka po użyciu tego produktu nie są narażone na oparzenia słoneczne. Zauważono, że większy jest udział jabłek o pożądanej wielkości w plonie i są one lepiej wybarwione niż w sadach gdzie Invelop nie był stosowany. Do ochrony gruszy przed miodówką gruszową wiosną produkt polecany jest w dawce 50 kg/ha, w pełni sezonu 30 kg/ha, gdyż potrzeba znacznych opadów deszczu, aby został on zmyty z owoców. W przypadku parcha jabłoni (zakłóca rozwój grzybni) zalecaną dawką jest kg/ha, a nawet kg/ha (o 50% mniejsze porażenie liści parchem jabłoni w stosunku do kontroli, gdzie nie stosowano ochrony). W celu poprawy 16 COMPO EXPERT Nowe nasadzenia? Pamiętaj o FOT. 1. Piotr Zabuski z COMPO Expert prezentował nawozy Compo Expert Basacote Plus 6M! zapas energii dla Twoich roślin FOT. 2. Ivan Tapia z COMPO w Hiszpanii omówił nowy produkt Invelop Więcej informacji na stronie Przedstawiciele regionalni Małgorzata Anasiewicz-Krawczyk, Polska CENTRALNA malgorzata.krawczyk@compo.com tel Mirosław Błasiak, Polska POŁUDNIOWO-WSCHODNIA miroslaw.blasiak@compo.com tel Dystrybucja w Polsce: COMPO Polska sp. z o.o. Dział COMPO Expert pl. Wiosny Ludów 2, Poznań tel. (61) , fax (61) expert.pl@compo.com

16 16 15 przyczepności ś.o.r. lub ograniczenia występowania szarej pleśni (na owocach gatunków podatnych) przez przyspieszenie wysychania wody można Invelop w dawce 5 kg/ha dodawać do każdego zabiegu fungicydem informował I. Tapia. O kontrolowanym uwalnianiu składników Działanie otoczkowanego nawozu Basacote Plus o kontrolowanym uwalnianiu składników pokarmowych do gleby (przez 3, 6, 9 lub 12 miesięcy) omówił dr Georg Ebert (fot. 3) z COMPO z Niemiec. Nawóz ten jest polecany do punktowego nawożenia roślin, w tym sadowniczych i szkółkarskich, zarówno przed sadzeniem, jak i pogłównie. Każda granula w nawozie ma taki sam skład makro- i mikroelementów, przy czym mikroelementy w postaci chelatów znajdują się bezpośrednio pod otoczką, która jest elastyczna, trwała (odporna na wysoką i bardzo niską temperaturę, nawet do 20 C) i półprzepuszczalna. Umożliwia ona wnikanie wody z gleby do wnętrza granuli i uwalnianie zawartych w niej składników pokarmowych do gleby. Po wniknięciu wody do wnętrza granuli, jej zawartość ulega rozpuszczeniu. Powstaje wysokoskoncentrowany roztwór soli. Uwalnianie ich do gleby następuje na zasadzie dyfuzji (wyrównania stężeń), co jest uzależnione od temperatury gleby (im wyższa tym więcej składników jest uwalnianych) i korzystne dla intensywnie rosnących w tym czasie roślin. Nawóz ten nie powoduje zasolenia podłoża, przenawożenia roślin i strat składników z gleby na skutek wymywania. Zalecana dawka Basacote Plus to g/roślinę. Może być on aplikowany ręcznie lub maszynowo, np. przez podajnik na sadzarce. Kontynuacja doświadczeń Wyniki doświadczeń prowadzonych w latach w sadzie Jarosława Nowaka w Rokietnicy pod Poznaniem na 21 letnich jabłoniach odmiany Šampion / M.9, które nadal plonują na zadowalającym poziomie zaprezentował dr Krzysztof Rutkowski z Katedry Sadownictwa Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu (fot. 4). Mimo obfitego plonowania drzew w 2012 r. i opóźnionej w 2013 r. o dni wegetacji (w stosunku do innych lat) oraz warunkom niesprzyjającym zapyleniu kwiatów i ochronie przed chorobami w maju i w czerwcu, sezon 2013 pod względem plonowania należy uznać za korzystny. W 2013 r. zastosowano nawożenie dolistne w 3 kombinacjach po 16 drzew. W kombinacji 1. przeprowadzono 20 zabiegów nawozami z oferty COMPO Expert zgodnie z programem nawożenia (bardzo intensywnym; dokarmianie dolistne przeprowadzano co 7 dni lub częściej), w kombinacji zabiegów tymi nawozami, również zgodnie z programem nawożenia, w kombinacji 3. przeprowadzony był program nawożenia z użyciem innych nawozów dostępnych na rynku, jednak uwzględniający potrzeby pokarmowe w poszczególnych fazach rozwojowych. W kombinacji 1. uzyskano najwyższe plony (34,8 kg z drzewa i 71,1 t/ha) oraz parametry jakościowe jabłek (średnica, średnia masa owoców, wybarwienie, itp.). Średnia masa jabłek w tej kombinacji wyniosła 172,1 g, z czego 50,8% stanowiły te o średnicy 7,6 8,0 cm, w kombinacji 2. odpowiednio 152,4 g i 48,1% o średnicy 7,6-8,0 cm, a w ostatniej 140,4 g i 12,7% owoców danej średnicy. Opóźnienie wegetacji w początkowym okresie sezonu 2013 skutkowało nieznacznie opóźnionym zbiorem w stosunku do sezonu 2012 (początek października). Dopiero w ostatnim tygodniu przed zbiorem jabłka przyrastały i intensywnie się wybarwiały. Zazwyczaj zbiór jabłek odmiany Šampion w tym sadzie obywał się pod koniec września. Ograniczyć negatywne skutki Przymrozki to problem ogrodnictwa na całym świecie. Nie ma skutecznej ochrony, chroniącej w 100% uprawy przed tym zjawiskiem pogodowym. Wszelkie działania powinny zmierzać do ograniczaniu skutków przymrozków mówił prof. dr hab. Waldemar Treder (fot. 5) z IO w Skierniewicach. Przymrozki dzielą się na radiacyjne i napływowe (adwekcyjne, które zazwyczaj są wielogodzinne i destrukcyjne). Podczas spadku temperatury, ogromna ilość energii jest wypromieniowana przez grunt, zwłaszcza, gdy nie ma zachmurzenia w dzień i w nocy. Aby zapobiec takiej sytuacji należałoby dostarczyć do sadu takie ilości energii, by zrekompensowały one straty (podgrzać powietrze, przykryć uprawy, użyć wody, itp.). Nie ma skutecznej metody dostarczenia wymaganej ilości energii, aby zminimalizować uszkodzenia przez mróz. Metody ochrony roślin przed przymrozkami profesor podzielił na pasywne i aktywne. Do pierwszej grupy zaliczył metody biologiczne (odpowiednia odmiana, np. późno kwitnąca, prawidłowa ochrona, nawożenie, stosowanie substancji zwiększających odporność tkanek na przemarzanie) i środowiskowe (unikanie zastoisk mrozowych, odpowiednie utrzymanie gleby, bielenie pni i konarów). Do metod aktywnych należą okrywanie, zadymianie, zamgławianie, ogrzewanie przy użyciu maszyn Frost- Guard, świec, piecyków, użycie wentylatorów, wiatraków, śmigłowców, zraszaczy i środków chemicznych (piana). Można zastosować kombinację kilku metod. Przymrozek powoduje krystalizację wnętrza komórek roślinnych lub ich odwodnienie. Przyczyniają się do tego wolne rodniki tlenu. Zatem ich wyeliminowanie może uchronić komórki roślinne przed uszkodzeniem. Takie działanie wykazuje COMPO Frost Protect, produkt, który zawiera substancje wykazujące działanie przeciwdziałające krystalizacji i odwodnieniu α-tocopherol, krioprotektanty, bor oraz adiuwanty wspomagające przyswajanie. Zadaniem tego produktu, jak informował prelegent, jest obniżenie temperatury zamarzania komórek. Przymrozki wiosenne często powodują uszkodzenie kwiatu królewskiego, co skutkuje znaczną stratą w plonie. Zabezpieczeniem przed ich skutkami mogą być właśnie takie produkty, jak COMPO Frost Protect, które opóźniają krystalizację soku komórkowego. Każda część kwiatu ma inną odporność na destrukcyjne działanie niskiej temperatury. Dodatkowo wielkość uszkodzeń jest uzależniona od fazy fenologicznej drzew i wielkości przymrozku. Im bardziej rozwinięte kwiaty, tym mniejszy przymrozek może je uszkodzić. Gdy kwiaty na jabłoniach znajdują się w fazie różowego pąka 10% uszkodzeń spowoduje temperatura 3,9 C, a 90% temperatura 7,8 C. Natomiast po kwitnieniu temperatura 2,2 C spowoduje 10% strat, a temperatura 3,3 C już 90%. Program nawożenia dolistnego prowadzony w sadzie jabłoniowym przez Wiesława Mazura* w Usarzowie Termin stosowania Produkt Całkowita dawka roczna [kg, l/ha] Liczba dawek w roku zielony pąk, po zbiorze owoców Basfoliar SP kwitnienie x 2, przed opadem czerwcowym x 2, po opadzie czerwcowym x 2 Basfoliar SP po opadzie czerwcowym x 2 Basfoliar SP kwitnienie, po zbiorze owoców Basfoliar Flo ZnB 2 2 wzrost zawiązków przed opadem czerwcowym przed opadem czerwcowym x 2, po opadzie czerwcowym x 5 przed kwitnieniem, przed opadem czerwcowym, po opadzie czerwcowym FOT. 3. Dr Georg Ebert przybliżał zalety używania Basacote Plus FOT. 4. Dr Krzysztof Rutkowski z Katedry Sadownictwa Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu omawiał wyniki doświadczenia z 2013 r. z nawozami COMPO Expert FOT. 5. Prof. dr hab. Waldemar Treder zaprezentował wyniki doświadczeń prowadzonych w IO nad skutecznością ochrony przeciwprzymrozkowej przy użyciu COMPO Frost Protect Basfoliar Flo Zn 1 1 Basfoliar Combi-Stipp 28 7 Basfoliar Aktiv 9 3 Średni plon jabłek w sadach W. Mazura wyniósł w 2013 r. 70 t/ha i był to kolejny rok wysokiego plonowania jabłoni O ochronie przed przymrozkami zazwyczaj sadownicy myślą, gdy utracili plony na skutek ich wystąpienia i nie mają kapitału na inwestowanie, a nie wtedy, gdy mają fundusze i mogą sobie pozwolić na takie inwestycje kontynuował prof. W. Treder. COMPO Frost Protect, zdaniem prelegenta, nie konkuruje z innymi metodami ochrony przeciwprzymrozkowej, a może je wspomagać. Prof. W. Treder zaprezentował wyniki badań dotyczące skuteczności ograniczenia strat przymrozkowych za pomocą preparatu COMPO Frost Protect. Badania, z uwagi na brak przymrozków w sezonie 2013, prowadzone były w warunkach chłodniczych i polegały na poddaniu drzewek jabłoni odmian Ligol / P 14 i Evereste / M.26 (zapylacz) działaniu niskiej temperatury (do 4,5 C) przez 6 godzin. Jabłonie posadzono w donicach i część z nich opryskano 0,5% roztworem COMPO Frost Protect na 24 godziny przed poddaniem działaniu niskiej temperatury. Wyniki dowiodły, że preparat ograniczył uszkodzenia przez przymrozek na wszystkich częściach kwiatu, czyli wpłynął na zwiększenie odporności tkanki roślinnej na przemarzanie, co potwierdziły badania prowadzone na Ligolu. W przypadku Evereste wyniki nie są tak obiecujące jak u Ligola, wpływ preparatu na przeżywalność komórek roślinnych był także widoczny, choć odmiana okazała się być bardziej wrażliwa na uszkodzenia przymrozkowe niż Ligol. Zdaniem prelegenta, ochronienie 4 5% zalążni przed uszkodzeniami przymrozkowymi przy obniżeniu się temperatury do 4,6 C, może mieć istotne znaczenie dla plonowania sadu. W terenie Firmy COMPO Polska Sp. z o.o. i ProCam Polska zorganizowały 22 września 2013 r. w sadzie jabłoniowym Wiesława Mazura w Usarzowie w powiecie opatowskim (woj. świętokrzyskie) spotkanie przedzbiorcze. Omówiono na nim konieczność wyznaczenia optymalnego terminu zbioru jabłek przeznaczanych do długiego przechowywania i zachowania ich jakości. Ochronę drzew owocowych w sezonie wegetacyjnym w oparciu o produkty Zakładów Chemicznych Organika Azot S.A. z Jaworzna omówił Jarosław Wojciechowski, a Krzysztof Komisarczuk z firmy Desio poinformował jak wykorzystać preparat Huwa- -San TR 50 do dezynfekowania ran na pniach i gałęziach drzew owocowych. Omówiono także sposób prowadzenia drzew, nawożenia doglebowego i dokarmiania dolistnego w oparciu o nawozy firmy Compo Polska Sp. z o.o., które zaprezentował Mirosław Błasiak z COMPO Expert. Do nawożenia doglebowego W. Mazur użył nawozu Blaukorn Classic w dawce 400 kg/ha. Dokarmianie dolistne w oparciu o nawozy z serii Basfoliar prowadził od zielonego pąka jabłoni przez cały okres wzrostu zawiązków owocowych (tabela). fot. 1 5 A. Łukawska INFORMATOR SADOWNICZY nr 1/ egzemplarz bezpłatny WYDAWCA: PLANTPRESS sp. z o.o. ul. Juliusza Lea 114a, Kraków tel WOJCIECH GÓRKA redaktor naczelny wojciech.gorka@plantpress.pl tel ANITA ŁUKAWSKA anita.lukawska@plantpress.pl tel INFORMACJE O REKLAMACH: Biuro reklamy i ogłoszeń: ogloszenia@plantpress.pl NAKŁAD: egz. DRUK: Colonel, Kraków Na czym tak właściwie zarabiamy? Różne nacje dziwią się, że kiedy Polaka powitać (z obowiązkowym uśmiechem) cześć, jak leci? nasz rodak natychmiast traktuje to jako zachętę do najintymniejszych zwierzeń o przeżywanych właśnie kataklizmach. W najlepszym razie boleśnie skrzywiony z rezygnacją machnie ręką, co w międzynarodowym slangu narzekaczy oznacza szkoda gadać. Z tym obrazem wiecznego ponuraka z powodzeniem walczy nasza władza, a przynajmniej resort rolnictwa i wielu samorządowców. Dobre samopoczucie z powodu zarządzania Zieloną wyspą to małe Miki przy nieustannej erupcji radości objawianej z powodu dynamiki wzrostu krzywej wartości eksportu produkcji rolniczej. W 2011 r. zarobiliśmy 14 mld, w rok później 18 mld rok ma być jeszcze lepszy. Tylko puchnąć z dumy Od pęknięcia z tego powodu próbuje nas uratować kilku nieuleczalnych zgorzknialców zawracających głowy namolnym pytaniem, z czego tak właściwie wszyscy się cieszymy? Zanim oszołomiony człowiek zbierze się do dania należnego odporu już otrzymuje następne dawki żółci: tak dokładnie, to jakie kategorie artykułów rolno-spożywczych dają nam ten zarobek? Czy te produkty to to samo, co żywność? Tak zaczepionemu ciągle jeszcze niezachwianemu w swym optymizmie rodakowi jakoś głupio ustąpić pola bez walki. Więc zaczynają się harce. Zgorzknialec pyta podstępnie na przykład o taki drobiazg: czy pieczarki jak najbardziej warzywo to jeszcze produkt ogrodnictwa, czy już wytwór przemysłowy? Podobnie może zahaczyć nas o drób czy wieprzowinę produkowane przecież metodami, co by nie powiedzieć, przemysłowymi Albo: czy czekolada to, aby produkt polskiego rolnictwa? No fakt jest legalnie made in Poland, ale surowiec rodzimy nie jest No i tak szybko dajemy się wciągnąć w rozważania ile i czego właściwie polski rolnik produkuje, ile to jest procent polskiego eksportu rolno-spożywczego. Pozostaje nam właściwie rozpaczliwe poszukiwanie argumentów by próbować jeśli nie obalić, to choćby osłabić tezę, że Polska jest miejscem, do którego zwozi się surowce rolne (jak choćby to ziarno kakaowca czy tytoń), przetwarza tanimi polskimi rękami i wywozi. W statystykach zaś (wskazują one, że słodycze są jedną z najbardziej dochodowych grup towarowych w polskim eksporcie) rośnie polska produkcja rolno-spożywcza i tubylcy się cieszą. Niemile dźgnięty w dumę narodową zerknąłem do roczników statystycznych rolnictwa, by przekonać się, jak też to wygląda na naszym własnym podwórku. No i humoru raczej sobie nie poprawiłem. Gdy pisałem ten felieton nie było jeszcze danych o tym ile zarobiliśmy za rok 2012, na co dzień też raczej operujemy tonami wyeksportowanych owoców czy warzyw, niż zbiorczymi danymi o wartości tych transakcji. Pozostaje nam sięgnąć nieco głębiej. W 2010 r. cały import produktów pochodzenia roślinnego miał wartość 11,647 mld złotych, a eksport tylko 9,804 mld zł. Rok później nożyce jeszcze się rozwarły import wyniósł 14,353 mld zł, eksport 10,754 mld zł. Bilans handlu owocami też mieliśmy ujemny. W 2010 r. sprowadziliśmy owoców za 3,783 mld zł, wysłaliśmy za 2,817 mld zł. Rok później import owoców kosztował nas 4,101 mld zł, zaś na ich eksporcie zarobiliśmy tylko 3,122 mld zł. Dodatnie saldo notujemy w warzywach. W 2010 r. import 2,024 mld zł, eksport 3,033 mld zł. W rok później import 2,126 mld zł, eksport 3,107 mld zł. W grupie towarowej, do której zalicza się kwiaty też w tych dwóch latach mieliśmy saldo ujemne. Tak więc pytanie czemu właściwie zawdzięczamy rosnące obroty w handlu zagranicznym produktami rolno-spożywczymi (i rosnące dodatnie saldo tej wymiany towarowej) jest istotne, choćby dla własnego samopoczucia. Zaś odpowiedź na nie choćby wskazywała na czekoladę może być gorzka