Zasady organizacji i prowadzenia wycieczek turystycznych z udziałem osób niepełnosprawnych

Transkrypt

1 Zasady organizacji i prowadzenia wycieczek turystycznych z udziałem osób niepełnosprawnych Definicja osoby niepełnosprawnej oraz jej prawa zawarte są w Karcie Praw Osób Niepełnosprawnych. Jest to Ustawa Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia r. Zawarte w niej prawa wynikają z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz z Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka wydanej w roku 1948 przez ONZ, Konwencji Praw Dziecka, Standardowych Zasad Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych oraz innych aktów prawa międzynarodowego i krajowego. W myśl Karty osoba niepełnosprawna to taka, której sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych, zgodnie z normami prawnymi i zwyczajowymi. Osoby te mają prawo do niezależnego i aktywnego życia oraz nie mogą podlegać dyskryminacji. Wśród praw osób niepełnosprawnych zawartych w Karcie, między innymi, znajdują się prawo do pełnego uczestnictwa w życiu publicznym, społecznym, kulturalnym, artystycznym, sportowym oraz w rekreacji i turystyce odpowiednio do swych zainteresowań i potrzeb. Problem osób niepełnosprawnych, według danych statystycznych i szacunkowych, dotyczy około 450 milionów ludzi na świecie i około 5,5 miliona ludzi w Polsce, co stanowi około 15% ludności Polski. Liczby te sukcesywnie zwiększają się. Jest więc o czym mówić także i w dziedzinie organizowania turystyki. W rzeczywistości mówi się o tym w różnych wydawnictwach typu poradników, przewodników, licznych opracowań naukowych oraz w czasopismach takich jak: Gościniec, Ogólnopolski Informator Osoby(NIE)Pełnosprawnej,Turystyka Osób Niepełnosprawnych Corocznie odbywa się wiele konferencji krajowych i międzynarodowych poświęconych tej tematyce. Wiele jest też instytucji rządowych i pozarządowych zajmujących się problemami osób niepełnosprawnych. Wśród tych instytucji ważne miejsce zajmuje również PTTK, a ściślej Rada ds. Turystyki Osób Niepełnosprawnych działająca przy Zarządzie Głównym PTTK. Z inspiracji Rady ds. TON wielu przewodników w Polsce zajmuje się tą problematyką organizując samodzielnie lub wspólnie z innymi instytucjami imprezy turystyczne z udziałem osób niepełnosprawnych. Ze względu na ograniczenia, jakie miewają te osoby należy stosować odpowiednią formę imprezy oraz metody prowadzenia wycieczek. Tu zajmiemy się głównie wycieczkami. Na wstępie zastanówmy się nad tym, jaki jest cel brania udziału w wycieczce, imprezie turystycznej i czy taki sam cel stawiają sobie tzw. pełnosprawni i niepełnosprawni. Słowem po co jedziemy na wycieczkę? Po to aby poznać coś nowego, czego nie widzimy na co dzień, przebywać przez pewien czas w środowisku ciekawym przyrodniczo, poznać życie i kulturę nieznanych ludzi. Wszystkie te i inne cele mogą sobie stawiać zarówno ludzie zdrowi jak też niepełnosprawni. Dlaczego więc mamy zastanawiać się nad tym jak organizować turystykę dla niepełnosprawnych? Zasadniczą przyczyną tych różnic jest kwestia barier, na jakie napotykają osoby niepełnosprawne. Do nich zaliczamy bariery: architektoniczne, komunikacyjne, finansowe, społeczne, a także psychiczne. Bariera to inaczej przeszkoda w osiągnięci stawianego sobie celu. Różne są rodzaje niepełnosprawności i różne z tym mają ludzie problemy. Niepełnosprawni ruchowo mają problem w dotarciu do celu, gdy droga jest nierówna, wejście do obiektu prowadzi schodami, a tramwaj lub samochód jest niedostosowany do wprowadzania wózków inwalidzkich. O tych barierach mówi się najczęściej, ponieważ około 70% wszystkich niepełnosprawnych stanowią osoby z dysfunkcją narządu ruchu. Niewidomi i niedowidzący napotykają na bariery takie jak trudności w orientowaniu się, gdzie znajdują się, jaki kierunek należy obrać w drodze oraz bariery komunikacyjne polegające na 1

2 tym, że nie zawsze wiedza kogo mogą prosić o pomoc czy spotkają się z życzliwym.odzewem innych osób. Niesłyszący i niedosłyszący mają ogromną trudność w porozumiewaniu się między ludźmi, są narażeni na niebezpieczeństwo najechania na nich środków lokomocji. Chociaż doskonale widzą pokazywane przez przewodnika obiekty nie rozumieją udzielanych wyjaśnień. Specjaliści z tego zakresu stwierdzają, że trudności w porozumiewaniu się pomiędzy osobami słyszącymi i niesłyszącymi można porównać do kontaktów werbalnych osób nie znających obcego języka. Niepełnosprawni psychicznie i umysłowo maja również trudności w nawiązywaniu logicznych kontaktów z otoczeniem, są często nieporadni, a ich działanie jest nieprzewidywalne. Oprócz tych podstawowych barier u niepełnosprawnych wszystkich grup występują jeszcze bariery psychologiczne i psychiczne. Wyrażają się one w postaci lęków, niepewności, skrępowania swoją sytuacją, niewiary w swoje możliwości. Te stany prowadza do izolacji, niechęci uczestniczenia w wycieczkach lub innych kontaktach z otoczeniem Do tych barier należy też dodać stany zmęczenia i wyczerpania rodzin opiekujących się nieustannie osobami niepełnosprawnymi, co powoduje również niechęć do podejmowania trudu choćby dotarcia na zbiórkę przy braku środków komunikacyjnych własnych lub publicznych niedostosowanych. Każdy kto styka się z osobami niepełnosprawnymi musi choć ogólnie poznać charakterystykę tych dolegliwości. Dotyczy to również przewodników i pilotów wycieczek turystycznych. Zajmijmy się więc sprawami organizowania i prowadzenia wycieczek z udziałem tych osób. Dużą część wycieczek turystycznych z udziałem osób niepełnosprawnych stanowią wycieczki dziecięce i młodzieżowe, które ogólnie nazywamy wycieczkami szkolnymi, ponieważ organizują je szkoły i ośrodki szkolno wychowawcze. Wówczas przygotowaniem tych wycieczek zajmuje się zwykle szkoła lub ośrodek szkolno wychowawczy. Przewodnik więc powinien wiedzieć jakie tu obowiązują zasady zawarte w odpowiednich przepisach.. Wymienię dwa podstawowe akty prawne regulujące zasady organizowania wycieczek szkolnych. Są nimi: Ustawa z dnia roku o kulturze fizycznej, na podstawie której zostało wydane Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 8 listopada 2001 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki(dzi. U.Nr 135,poz1516).Rozporządzenie Ministra Edukacji i Sportu z dnia r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach.(dz.u.z 2003 r. Nr6,poz.69) Rozporządzenie z 2001 roku podaje dopuszczalne formy wycieczek i imprez turystycznych oraz określa osobę, która wydaje zgodę na wycieczkę szkolną. Tą osobą jest zawsze dyrektor szkoły. Ponadto w rozporządzeniu mowa jest o tym, kto może być kierownikiem wycieczki, a kto opiekunem, pilotem, przewodnikiem, jakie kompetencje posiadają te osoby i za co odpowiadają. W myśl tych zasad na wycieczce szkolnej obowiązuje Karta wycieczki podpisana przez dyrektora szkoły, kierownika wycieczki i opiekunów. Do karty powinien być dołączony regulamin wycieczki, program wycieczki zawierający cel, trasę oraz czas rozpoczęcia i zakończenia wycieczki. Jeśli organizacją wycieczki zajmuje się sam przewodnik lub inna osoba, a uczestnikami wycieczki są osoby rekrutujące się z różnych środowisk to na barki tych osób spada cały ciężar zapewnienia bezpieczeństwa na wycieczce, potrzebnych środków finansowych, obsady opiekunów, wybrania odpowiedniej trasy i załatwienie innych ważnych spraw. Pierwszy etap przygotowania wycieczki to poznanie celu i trasy wycieczki lub gdy sami przygotowujemy wycieczkę określenie tego celu, trasy i uzgodnienie z kierownikiem wycieczki.. Drugim etapem jest sprawdzenie trasy, najlepiej osobiście (obejście trasy i ocena jej pod względem dostępności dla uczestników wycieczki o określonych niepełnosprawnościach). Jest to trudne zadanie wówczas, gdy trasa wycieczki wiedzie z dala od siedziby przewodnika. Trzeba sobie radzić znajomościami z przewodnikami z innych terenów. Jazda w nieznane jest bowiem w tym przypadku bardzo ryzykowna ze względu na bezpieczeństwo uczestników i realizację 2

3 programu. Nie jest aż tak źle, ponieważ przewodnicy mają uprawnienia na określone tereny lub miasta. Tak więc przewodnik nie powinien wybierać się na teren, na który nie posiada uprawnień. Może w tym przypadku pełnić funkcję pilota wycieczki, natomiast oprowadzaniem powinien zająć się przewodnik posiadający uprawnienia na dany teren. Dobrze jest, gdy wycieczka poprzedzona jest gawędą lub spotkaniem przewodnika z potencjalnymi wycieczkowiczami w szkole lub ośrodku, W każdym przypadku musi być brana pod uwagę grupa, której członkowie należą do określonych rodzajów niepełnosprawności. My we Wrocławiu praktykujemy organizowanie wycieczek z udziałem osób z różnymi problemami zdrowotnymi, ale są to osoby dorosłe.. Bywają to małe grupy, przy czym uczestnicy rozumieją siebie nawzajem i są tolerancyjni. Prowadzenie wycieczki zależy od kwalifikacji i stopnia niepełnosprawności jej uczestników. Jednakże zasadą ogólną powinno być organizowanie małych grup. Na wycieczki autokarowe jedzie zwykle tylu uczestników ile autobus ma miejsc. Wówczas wskazane jest, aby było dwóch przewodników. Tępo prowadzeniu wszystkich grup (sprawnych i sprawnych inaczej) musi być dostosowane do możliwości najsłabszego uczestnika wycieczki. Na każdej wycieczce przewodnik odpowiada za bezpieczeństwo uczestników i za realizację programu. Za bezpieczeństwo odpowiadają również opiekunowie i kierownik wycieczki. Sam przewodnik musi mieć świadomość, że sądownie będzie odpowiadał, gdy naprowadzi grupę na niebezpieczeństwo. Uwagi praktyczne i metodyczne dotyczące prowadzeniu wycieczek: - dla osób z trudnościami w poruszaniu się: Osoby takie poruszają się na wózkach, o kulach lub o własnych siłach. Obecnie w szkołach dla tej grupy uczniów organizuje się klasy integracyjne, w których wraz z niepełnosprawnymi są również uczniowie nie mający ograniczeń. Może to pomagać w organizacji wycieczki, bowiem osoby zdrowe istotnie starają się pomóc wózkowiczom. Nie jest to jednak w pełni korzystne rozwiązanie. Wiem to z własnego doświadczenia. Lepiej mieć wolontariuszy. Ci jednak nie zawsze są przeszkoleni i zwyczajnie nie potrafią pomóc. Doświadczyłam skrajnie różnych sytuacji. W jednym przypadku młodzież z brzeskiego gimnazjum doskonale radziła sobie z wózkowiczami, działając w towarzystwie wychowawców. Ponadto w ciągu tej wycieczki nawiązały się przyjaźnie i żal było się żegnać. Natomiast na innej wycieczce, gdzie wolontariuszami byli dorośli chłopcy z Technikum Leśnego nie zaistniała żadna więź. Wolontariusze bezradnie stali obok autokaru, a wnoszeniem wózkowiczów do autokaru zajął się ksiądz opiekun młodzieży. Bywa więc różnie. Najlepiej jest korzystać z przeszkolonych wolontariuszy. Tyle, że trudno ich pozyskać w roku szkolnym. Ludzie (dzieci, młodzież i dorośli) z dysfunkcją ruchu są na ogół sprawni umysłowo. Można więc i należy przygotować dla nich taki program tematyczny jak dla ludzi przeciętnie zdrowych. Trzeba jednak ograniczyć długości tras, prawie całkowicie wykluczyć nierówności terenu i podejścia, przewidzieć częste odpoczynki, podczas których osoby te będą mogły sobie usiąść. Tępo musi być wolniejsze. Wśród tej grupy bywają jednak osoby ze schorzeniami neurologicznymi oraz z porażeniem mózgowym. W tym przypadku sytuacja jest trudniejsza, ponieważ niektóre z tych osób mają dodatkowe trudności w pojmowaniu informacji. Dla tej grupy program musi być jeszcze bardziej zawężony merytorycznie, a poszerzony o elementy zabawowe. Tu należy wykorzystywać legendy, które będą opowiadane barwnie i zabawnie lub będą trzymały w napięciu spowodowanym dramatyzmem wydarzeń. W tych grupach pamiętajmy też o zapewnieniu wygody. Duże znaczenie ma tu dostęp do odpowiednich sanitariatów. Bez tego napotykamy czasem na takie trudności, że nie jesteśmy w stanie poradzić sobie z tym problemem. Nie można tu bowiem wydać komendy chłopcy na lewo, dziewczynki na prawo. 3

4 - niewidomych i niedowidzących: Według niektórych danych w Polsce jest przewaga osób niedowidzących nad niewidomymi (około 80%.stanowią osoby niedowidzące) Stwarza to szansę na lepszą jakość życia tych osób. Jednak 20% z tych ludzi nie widzi. Przewodnik mający prowadzić taką grupę musi czuwać w sposób szczególny nad bezpieczeństwem, mieć pewność, że wszyscy wycieczkowicze mają opiekunów umiejących prowadzić niewidomych. Bardzo często przewodnik oprowadzający niewidomych doznaje radosnego uczucia spowodowanego dobrą komunikacją z grupą, dużego zainteresowania uczestników wycieczki zwiedzanymi obiektami, słowem są to osoby zwykle inteligentne, łatwo zapamiętujące informacje. Osobom tym należy opisywać przedmiot zwiedzania w sposób dość szczegółowy. Jedna z doświadczonych wychowawczyń powiedziała mi, że trzeba opowiadać malowniczo i fotograficznie co ma oznaczać, że opowiadanie ma być dokładne i ciekawe. Niewidomi komunikują się ze światem zewnętrznym poprzez dotyk. Na wycieczce należy im pozwolić na dotykanie przedmiotów, mierzenie objętości kolumn lub drzew. Nie wszystkie muzea jednak pozwalają na dotykanie eksponatów, w dodatku niektóre z eksponatów znajdują się za szklanymi szybami lub są umieszczone tak wysoko, że nikt tego nie dosięgnie. Trzeba więc opowiedzieć o tym co chcielibyśmy pokazać. Wysokość poszczególnych obiektów można uświadamiać krokami, tak jakbyśmy tę wieżę lub komin położyli w poziomie. Ja jednak zraziłam się do tej metody i stosuję inną. Mówię ile w przybliżeniu ma metrów omawiana budowla, a dzieci informuje, że jest tak wysoka jakby stanęła piramida z przeciętnej wysokości ludzi o liczbie na przykład 50 lub niesłyszących i słabosłyszących: Ta grupa osób jest dosyć trudna do oprowadzania, jeśli przewodnik nie zna języka migowego. Musi więc być tłumach zwykle jest nim nauczyciel umiejący migać. Najlepiej byłoby, aby to właśnie przewodnicy potrafili migać. Uważam, że ta sprawa powinna być przedmiotem przemyśleń jak to zrobić, aby niektórzy przewodnicy posiedli taką umiejętność. Na takie wycieczki należy przygotować kartki tabliczki z określonymi zwrotami lub słowami, które w danej chwili pokazujemy uczestnikom Trzeba pamiętać, że osoby niesłyszące uczą się czytać z ust rozmówcy. Przewodnik więc powinien stać zawsze przodem do grupy, najlepiej w odległości od1 do 1,5 metra, mówić wyraźnie (nie trzeba głośno) i wolno. W wypowiedziach trzeba stosować słowa i zwroty popularne, bez neologizmów, wyrazów obcych. Łatwiej prowadzi się naturalnie grupy niedosłyszących, choć i tu potrzebny jest tłumacz. - głuchoniewidomych: Są to ludzie znajdujący się w najtrudniejszej sytuacji komunikacyjnej. Można się z nimi porozumieć tylko przez dotyk. Tu potrzebny jest wysokiej klasy nauczyciel - specjalista. Poradniki dla przewodników radzą, aby te osoby prowadzić w miejsca, gdzie kwitną kwiaty, których zapach będzie mógł być odebrany przez taką osobę zmysłami powonienia. - niepełnosprawnych psychicznie i umysłowo: Ludzie ci maja ograniczone zdolności logicznego myślenia lub też są niezrównoważeni emocjonalnie. Wyróżnia się trzy stopnie tych ograniczeń: lekki, średni i ciężki. Planowanie programu wycieczek musi więc odpowiadać stopniowi upośledzenia. Nie należy łączyć na jednej wycieczce osób. o różnym stopniu niepełnosprawności intelektualnej. Dla tych osób należy przygotować program lekki, łatwy i przyjemny. Informacje merytoryczne ograniczać na rzecz opowiadania legend i to krótkich, opisywania wyglądu księżnych, ich sukien, wysokich wież, w których lekko straszy. Osoby te są lękliwe. Należy ograniczać zbliżanie się do burt na statkach. Mają też często lęk wysokości, łatwo tracą równowagę, boją się więc samotnych spacerów należy im podać rękę, sprowadzać ze schodów. Lubią natomiast biesiadować, oglądać świecidełka, bawić 4

5 się w sklep, lubią też dotykać oglądane przedmioty i z tym czasem są problemy. Należy przewidzieć dłuższą przerwę w zwiedzaniu poświęconą na odpoczynek, biesiadę, rozmowę, zabawę na leśnej polanie. - osób starszych, w podeszły wieku oraz sędziwych: Te osoby również wymagają szczególnego traktowania na wycieczce. Grupy te są zwykle mocno zróżnicowane pod względem sił i możliwości fizycznych i intelektualnych. Program wycieczki musi zapewnić im zarówno zaspokojenie ciekawości poznawczych, jak też wygody. Nie wolno robić wyścigów, ale starać się dotrzeć do celu postawionego sobie w założeniach programowych. Podsumowując powyższe informacje należy stwierdzić, że każde ograniczenie fizyczne lub psychiczne, również umysłowe musi być choć w ogólnym zarysie poznane przez przewodnika. Na bazie tego poznania należy pisać program wycieczki i dobierać metody prowadzenia jej. Wycieczki z takimi osobami przyniosą nam wiele satysfakcji, jeśli okażemy tym ludziom dużo ciepła, uśmiechu, wyrozumiałości. Każda z tych osób czeka na nasz przyjazny gest, nawet wówczas, gdy wygląda, że nie chce mieć z nami kontaktu. Nie bójmy się tych grup, nie mówmy. że sobie nie poradzimy. Przysłowie mówi, że nie święci garnki lepią. Poradzimy sobie, jeśli możliwie najlepiej jak nam na to warunki pozwolą przygotujemy się do takiej wycieczki i uwierzymy w siebie. Należy myśleć, że jesteśmy na takiej wycieczce osobą wyjątkową, posłaną tylko do tej grupy, serdeczną, ciepłą i przyjazną. 5