K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y S t r o n a 178

Transkrypt

1 K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y S t r o n a 178 Wprowadzenie Niewątpliwie prokreacja medycznie wspomagana budzi spore wątpliwości natury prawnej. Przede wszystkim, nowe techniki medycznego zapłodnienia mają wpływ nie tylko na ustalenia pochodzenia dziecka poczętego w wyniku sztucznego zapłodnienia, ale również na kształt stosunków rodzinno-prawnych. Do niedawna procedura leczenia niepłodności nie była uregulowana przez żaden akt normatywny. Co ciekawe, od wielu lat na terenie kraju istnieją ośrodki, które specjalizują się w leczeniu niepłodności. Polska jako ostatni kraj Unii Europejskiej wprowadził do swojego porządku prawnego ustawę, która zapewnia bezpieczeństwo dawstwa, pobierania, przetwarzania, testowania, przechowywania i dystrybucji komórek rozrodczych oraz zarodków 1. Od 25 czerwca 2015 r. weszła w życie ustawa o leczeniu niepłodności (zwana dalej również: u.l.n.) 2. Reguluje ona przede wszystkim procedurę stosowania wspomaganej medycznie prokreacji oraz wpływa na obecny kształt przepisów prawa rodzinnego i opiekuńczego. Co ważne, ustawa chroni najważniejsze dobro człowieka jakim jest prawo do życia. Zgodnie z art. 4 u.l.n. leczenie niepłodności jest prowadzone z poszanowaniem godności człowieka, prawa do życia prywatnego i rodzinnego, ze szczególnym uwzględnieniem prawnej ochrony życia, zdrowia, dobra i praw dziecka 3. Powyższy przepis ma istotne znaczenie dla przebiegu postępowania medycznego jakim niewątpliwie jest wspomagana prokreacja. Należy zauważyć, że podstawową zasadą, na której powinna opierać się proces leczenie niepłodności jest poszanowanie godności. Godność człowieka jest źródłem podstawowych praw i wolności człowieka. Wyrazem tego jest ustawiona w art. 4 u.l.n zasada poszanowanie prawnej ochrony życia. Człowiek staje się podmiotem praw i obowiązków z momentem urodzenia się. Obecne przepisy nie definiują momentu urodzenia się żywego. Przyjmuje się, że przez urodzenie żywe należy rozumieć wydobycie dziecka z ustroju matki. Zanim jednak nastąpi urodzenie żywe musi nastąpić prokreacja. Problemy z posiadaniem potomstwa dotykają coraz większą liczbę par w Polsce i na świecie. Dlatego też, coraz częściej i chętniej korzystają one z nowych technologii medycznych - w tym z procedur medycznie wspomaganego rozrodu 4. W niniejszej pracy omówiony zostanie wpływ ustawy o leczeniu niepłodności na przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Analiza dotyczy przede wszystkim problematyki ustalenia pochodzenia dziecka - ze szczególnym uwzględnieniem domniemania pochodzenia od męża matki poddającej się zabiegom medycznie wspomaganej prokreacji. Pochodzenie dziecka Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami ustawy z dnia 24 lutego 1964 r. kodeks rodzinny i opiekuńczy (zwanej dalej również: k.r.o.) 5 istnieją trzy sposoby ustalenia ojcostwa: a) domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki; b) uznanie ojcostwa; c) sądowe ustalenie ojcostwa 6. Pierwszy ze sposobów ustalenia ojcostwa to domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki. W literaturze wskazuje się, że jest to domniemanie prawne wzruszalne może ono zostać obalone przez wniesienie powództwa o zaprzeczeniu ojcostwa 7. 1 J. Haberko, Ustawa o leczeniu niepłodności. Komentarz, Warszawa 2016, s Ustawa z dnia 25 czerwca 2015 r. o leczeniu niepłodności (Dz , poz. 1087). 3 Zob. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 października 1983 r., III CZP 35/83, OSNC 1984/6/86. 4 Uzasadnienie projektu ustawy o leczeniu niepłodności druk sejmowy 3245, dostępny na stronie: 5 Ustawa z dnia 24 lutego 1964 r. kodeks rodzinny i opiekuńczy (Tj. Dz. U.2015, poz. 2082). 6 Zob. J. Haberko, T. Sokołowski, Komentarz do art. 62 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, System Informacji Prawnej Lex, D. Kotłowski, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Wybór orzecznictwa. Komentarz orzeczniczy, System Informacji Prawnej Lex; K. Piasecki, [w:] H. Ciepła, B. Czech, T. Domińczyk, S. Kalus, K. Piasecki, M. Sychowicz, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, s Zob. J. Haberko, Ustawa o leczeniu niepłodności. Komentarz, Warszawa 2016, s

2 179 S t r o n a K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y Decydujące znaczenie dla zastosowania powyższego domniemania ma zatem fakt pozostawania w związku małżeńskim. Oprócz tego istotne jest również urodzenie się dziecka w czasie trwania tego związku albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia. W konsekwencji, o pochodzeniu dziecka od męża matki możemy mówić tylko jeżeli obie przesłanki zostaną spełnione łącznie. Problemy związane z ustaleniem pochodzenia dziecka pojawiają się w sytuacji kolizji domniemań prawnych. Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami, jeżeli dziecko urodziło się po ponownym zawarciu przez matkę małżeństwa, ale przed upływem trzystu dni od ustania poprzedniego związku, domniemywa się, że pochodzi ono od drugiego męża. Domniemanie to nie dotyczy przypadku, gdy dziecko urodziło się w następstwie procedury medycznie wspomaganej prokreacji, na którą wyraził zgodę pierwszy mąż matki. W konsekwencji przyjmuje się, że bardziej prawdopodobne jest to, że dziecko pochodzi z drugiego małżeństwa, niż z małżeństwa, które ustało lub zostało unieważnione 8. Wątpliwości w literaturze budzi również urodzenie się dziecka przez kobietę, która dopuściła się małżeństwa bigamicznego. Postuluje się, aby stosować w takiej sytuacji per analogiam art k.r.o. W konsekwencji, dziecko będzie pochodziło od drugiego męża. Drugim sposobem powstania stosunku prawnego ojcostwa jest uznanie ojcostwa. Występuje ono w sytuacji, gdy dziecko pochodzi ze związku pozamałżeńskiego. W Uzasadnieniu Noweli z dnia 6 listopada 2008 r. wskazuje się, że dobrowolność przyjęcia wobec pozamałżeńskiego dziecka całokształtu obowiązków i uprawnień, wynikających z prawnego stosunku rodzicielskiego, stwarza domniemanie, że w sytuacjach typowych motywem działania mężczyzny przyjmującego te obowiązki wobec dziecka, którego nie urodziła jego żona, jest jego związek genetyczny z dzieckiem. Dlatego, obok ustalenia ojcostwa przez sąd, dopuszcza się dobrowolne ustalenie prawnego stosunku ojcostwa 9. Jak słusznie wskazuje T. Smyczyński uznanie ojcostwa jest aktem wiedzy obojga rodziców dziecka przeświadczonych, iż dziecko od nich pochodzi 10. Według autora źródłem stosunku prawnego ojcostwa jest nie czynność prawna, lecz zdarzenie polegające na złożeniu przez oboje rodziców dziecka oświadczeń, w których przyznają fakt, iż ojcem dziecka jest uznający mężczyzna 11. Podobnego zdania są W. Stojanowska i M. Kosek, którzy twierdzą, że uznanie ojcostwa jest, w zamierzeniu ustawodawcy, przyznaniem faktu biologicznego pochodzenia dziecka od uznającego mężczyzny, czego potwierdzeniem i zarazem gwarantem jest oświadczenie matki dziecka. Uznanie ojcostwa jest zatem aktem wiedzy obojga rodziców, przeświadczonych, że dziecko pochodzi od nich 12. Odmiennego zdania jest K. Pietrzykowski. Autor uważa, że uznanie ojcostwa de lege lata może być nadal traktowane wyłącznie jako oświadczenie woli (czynność prawna) 13. Zwolennikiem tej koncepcji jest również G. Jędrejek, który utrzymuje, że uznanie ojcostwa należy zakwalifikować do czynności prawa rodzinnego, czyli czynności rodzinnoprawnych, do których mają zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego, o ile przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie regulują w sposób wyczerpujący danej kwestii. Przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w sposób wyłączny regulują zagadnienie możliwości podważenia skuteczności uznania ojcostwa, co jest możliwe w drodze procesu wytoczonego na podstawie art. 78 k.r.o. 14. Uważam, że uznanie ojcostwa należy zakwalifikować jako oświadczenie wiedzy, a nie czynność prawną. Słusznie wskazuje K. Piasecki, że uznanie ojcostwa jest aktem mającym charakter mieszany w tym znaczeniu, że składa się na nie czynnik oświadczenia woli oraz element przyznania (stwierdzenia) faktu mieszczącego się w sferze wiedzy. Autor podkreśla, że element woli wyraża się ogólnie w określonym zamiarze (intentio) wywołania określonych skutków prawnych, których podłoże stanowi przekonanie o określonym stosunku między uznającym a uznanym (swoisty akt wiedzy) 15. Należy dodać, że uznanie ojcostwa ma charakter deklaratoryjny i jest skuteczne erga omnes 16. Z deklaratoryjnego charakteru uznania wynika, że uznanie działa wstecz. Niemniej jednak, skutki uznania (ex tunc) rozciągają się jedynie na stosunki rodzinno-prawne między uznanym a uznającym. Dziecko uznane od chwili urodzenia uzyskuje w sferze 8 Ibidem. 9 Por. Uzasadnienie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 888), s. 3 i n. 10 T. Smyczyński, Prawo rodzinne i opiekuńcze, Warszawa 2009, s Ibidem, s Pochodzenie dziecka, [w:] Nowelizacja prawa rodzinnego na podstawie ustaw z dnia 6 listopada 2008 r. i 10 czerwca 2010 r., Analiza Wykładnia Komentarz, pod red. W. Stojanowskiej, Warszawa 2011, s K. Pietrzykowski [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, pod red. K. Pietrzykowskiego, wyd. 3, Warszawa 2012, s G. Jędrejek, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, System Informacji Prawnej Lex. 15 K. Piasecki, Kodeks rodziny i opiekuńczy z komentarzem, System Informacji Prawnej Lex., szerzej: Wyrok SN z dnia 24 lutego 1972 r., III CRN 545/71, LEX nr J. Haberko, Charakter prawny uznania dziecka, RPEiS 1999, z. 2, s. 155.

3 K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y S t r o n a 180 praw stanu, z mocą wsteczną, status prawny dziecka chroniony przez prawo. Z chwilą uznania dziecko otrzymuje uprawnienia do środków utrzymania, alimentów, świadczeń z ubezpieczenia społecznego itp. Skutki uznania dziecka odnoszą się wyłącznie do stosunku rodzinnego, nie dotyczą natomiast stosunków prawnych innego rodzaju 17. Ze względu na doniosłe skutki prawne uznanie dziecka następuje tylko wtedy, gdy nie zachodzi domniemanie, że ojcem dziecka jest mąż matki 18. Wątpliwości pojawiają się w sytuacji gdy nastąpiło uznanie ojcostwa w trakcie toczącego się postępowania o ustalenie ojcostwa 19. Artykuł 72 1 k.r.o. zawiera zakaz podwójnego ustalenia ojcostwa. Ustawodawca posługujące się we wspominanym przepisie spójnikiem albo" wskazuje, że domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki, uznanie ojcostwa oraz sądowe ustalenie ojcostwa są instytucjami rozłącznymi, które wzajemnie się wykluczają 20. Pierwszeństwo spośród sposobów ustalenia prawnego ojcostwa ma domniemanie zawarte w art. 62 k.r.o. Jego zastosowanie wyłącza pozostałe instytucje. W myśl obecnie obowiązujących przepisów, uznanie ojcostwa nie może nastąpić, jeżeli toczy się sprawa o ustalenie ojcostwa. W konsekwencji rodzi to spore problemy natury prawnej. Przede wszystkim, komentowany przepis wyłącza możliwość skorzystanie przez mężczyznę będącego stroną procesu o ustalenie ojcostwa z instytucji uznania ojcostwa. W doktrynie prezentowane są dwa stanowiska. Pierwsze z nich skłania się ku wykładni gramatycznej art k.r.o. Jak podkreśla J. Wierciński w tym ujęciu uznanie ojcostwa od chwili wszczęcia postępowania o ustalenie ojcostwa jest niedopuszczalne, niezależnie od tego, po której stronie procesu występuje domniemany ojciec dziecka i czy jest on stroną procesu 21. Drugi pogląd odwołuje się do wykładni celowościowej, która de lege lata dopuszcza uznanie ojcostwa przez mężczyznę będącego stroną procesu 22. Zdaniem T. Smyczyńskiego nie jest przeszkodą do uznania ojcostwa przez mężczyznę będącego pozwanym w sprawie o ustalenie ojcostwa. Jeżeli w tym procesie sąd może ustalić jego ojcostwo, to tym bardziej ojcostwo to może być ustalone wskutek dobrowolnego aktu, jakim jest uznanie ojcostwa [ ]. Wydaje się nawet, że nie ma potrzeby oddzielnego oświadczenia matki potwierdzającego ten fakt, ponieważ potwierdzenie tego ojcostwa wynika z wniesionego powództwa, którego treścią jest żądanie ustalenia ojcostwa właśnie mężczyzny pozwanego w sprawie 23. Problem pojawia się w sytuacji gdy mężczyzna występuje w roli powoda w sprawie o ustalenie ojcostwa. W literaturze twierdzi się, że uznanie ojcostwa w takim przypadku jest mało prawdopodobne, ponieważ wytoczenie powództwa jest wynikiem braku potwierdzenia faktu biologicznego ojcostwa przez matkę dziecka, co jest warunkiem uznania 24. Uważam, że nie należy kierować się gramatyczną wykładnią przepisu art k.r.o. Wydaje się, że ustawodawca wprowadzając powyższy przepis chciał uregulować sytuację, w której sprawa dotyczy różnych mężczyzn legitymowanych do złożenia oświadczenia o uznaniu ojcostwa lub do wystąpienia z pozwem o jego ustalenie. Wątpliwości pojawiają się gdy proces o ustalenie ojcostwa już się toczy, a pozwany w tym procesie mężczyzna chce uznać swe ojcostwo. Podzielam pogląd W. Stojanowskiej i M. Kosek, które twierdzą, że ustawodawca powinien przewidzieć możliwość uznania ojcostwa w toku procesu, nie tylko dlatego, że rozwiązanie takie jest zgodne z zasadą ekonomii procesowej, ale przede wszystkim dlatego, że jest ono zbieżne z interesem dziecka 25. Trzecim i zarazem ostatnim sposobem ustalenia ojcostwa obok domniemania pochodzenia dziecka od męża matki oraz uznania ojcostwa jest sądowe ustalenie ojcostwa. Ustalenie to następuje na podstawie orzeczenia sądu. Zgodnie z art. 84 k.r.o. sądowego ustalenia ojcostwa może żądać dziecko, jego matka oraz domniemany ojciec dziecka. Jednakże matka ani domniemany ojciec nie mogą wystąpić z takim żądaniem po śmierci dziecka lub po osiągnięciu przez nie pełnoletniości. Tak więc, zarówno matka, domniemany ojciec oraz dziecko mogą wnieść pozew do sądu. Pochodzenie dziecka należy do istotnych spraw małoletniego. Dlatego też, w czasie postępowania powinno być reprezentowane przez przedstawiciela ustawowego (w tym przypadku przez matkę). Jeżeli małoletni nie ma swoje przedstawiciela ustawowego wtedy w jego imieniu powinien występować opiekun. Pojawiają się jednak spore wątpliwości i problemy związane z kompetencjami przedstawiciela ustawowego. Zgodnie z art. 156 k.r.o. opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku małoletniego. Niewątpliwie pochodzenie dziecka należy do ważnych spraw dziecka. Dlatego też, opiekun musi zatem uzyskać zgodę sądu opiekuńczego na wytoczenie pozwu o ustalenie ojcostwa. 17 Wyrok WSA z dnia 13 maja 2004 r., II SA/Wa 77/04, LEX nr Zob. Wyrok SN z dnia 19 kwietnia 1978 r., III CRN 56/78, LEX nr Szerzej: T. Smyczyński,[w:] System Prawa Prywatnego, Warszawa 2014, s Zob. M. Andrzejewski, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, System Informacji Prawnej Lex. 21 J. Wierciński, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, System Informacji Prawnej Lex. 22 Ibidem. 23 T. Smyczyński, Prawo filiacyjne i alimentacyjne po reformie z 2008 r., Kwartalnik Prawa Prywatnego 2010, z. 2, s Ibidem. 25 M. Kosek, Pochodzenie dziecka, [w:] Nowelizacja prawa rodzinnego na podstawie ustaw z dnia 6 listopada 2008 r. i 10 czerwca 2010 r., Analiza Wykładnia Komentarz, pod red. W. Stojanowskiej, Warszawa 2011, s. 148.

4 181 S t r o n a K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y Zupełnie inaczej kształtuje się sytuacja gdy dziecko uzyska pełnoletniość. W takim przypadku może samodzielnie wytoczyć powództwo o ustalenie ojcostwa i występować w procesie (posiada zdolność procesową). Uprawnienie dziecka do wytoczenia powództwa o ustalenie ojcostwa przechodzi na jego zstępnych (art k.r.o.). Jak słusznie wskazuje się w literaturze uprawnienie dziecka do wytoczenia powództwa nie podlega żadnemu ograniczeniu czasowemu, nie przedawnia się zatem 26. Legitymację czynną do ustalenia pochodzenia dziecka w drodze orzeczenia sądowego posiada również mężczyzna uważający się za ojca dziecka. Domniemany ojciec dziecka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko dziecku i matce, a gdy matka nie żyje przeciwko dziecku. Należy dodać, że chwilą osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości zarówno domniemany ojciec jak i matka tracą uprawnienie do wytoczenia powództwa. Skutkiem sądowego ustalenia ojcostwa powoduje powstanie obowiązku alimentacyjnego z mocą wsteczną na rzecz dziecka oraz zasądzenie na rzecz matki określonej kwoty w tytułu przyczyniania się do pokrycia wydatków związanych z ciążą i porodem. Oprócz tego, sąd nadaje dziecku nazwisko wskazane w zgodnych oświadczeniach rodziców. Ustalenie ojcostwa w drodze orzeczenia sądowego rodzi również obowiązek realizowania władzy rodzicielskiej wobec małoletniego. Nie ulega wątpliwości, że ustalenie pochodzenia dziecka wpływa na kształt stosunków rodzinno-prawnych. Zarówno domniemanie pochodzenia dziecka małżeńskiego jak i uznanie ojcostwa i sądowe ustalenie ojcostwa mają na celu zapewnić małoletniemu nie tylko rozwój w pełnej rodzinie, ale również dać poczucie przynależności. Z tego też punktu widzenia kluczowe znacznie mają wprowadzone ustawą z o leczeniu niepłodności zmiany w przepisach dotyczących pochodzenia dziecka. Zabiegi medycznie wspomaganej prokreacji a ustalenie pochodzenia dziecka Ustawa o leczeniu niepłodności wprowadza istotne zmiany w zakresie ustalenia pochodzenia dziecka. Zgodnie z nowym brzmieniem art k.r.o. jeżeli dziecko urodziło się przed upływem trzystu dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa, lecz po zawarciu przez matkę drugiego małżeństwa, domniemywa się, że pochodzi ono od drugiego męża. Domniemanie to nie dotyczy przypadku, gdy dziecko urodziło się w następstwie procedury medycznie wspomaganej prokreacji, na którą wyraził zgodę pierwszy mąż matki. Powyższy przepis wyłącza domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki. Dotyczy to tylko sytuacji, w której dotychczasowy (pierwszy) mąż w trakcie trwania małżeństwa wyraził wolę poddania się technikom medycznie wspomaganej prokreacji. Zarówno unieważnienie albo ustanie małżeństwa nie wpływa na domniemanie. W konsekwencji tylko mężczyzna, który wyraził zgodę na medycznie wspomaganą prokreację w wyniku której poczęte zostało dziecko będzie w świetle przepisów jego ojcem 27. Zmiany w przepisach obowiązujących dotyczą również art. 68 k.r.o. Nowe brzmienie wspominanego artykułu wiąże się pośrednio z domniemaniem pochodzenia od męża matki. Zgodnie z aktualnym brzmieniem art. 68 k.r.o. zaprzeczenie ojcostwa nie jest dopuszczalne, jeżeli dziecko urodziło się w następstwie procedury medycznie wspomaganej prokreacji, na którą mąż matki wyraził zgodę. Ojciec dziecka nie może zatem zaprzeczyć ojcostwa jeżeli dziecko urodziło się. Dotychczas zakaz ten obowiązywał od momentu poczęcia się. Tym samym, ustawodawca zmienił moment wraz, z którym istnieje zakaz zaprzeczenia ojcostwa. Wydaje się, że takie rozwiązane podyktowane jest ujednoliceniem konstrukcji zaprzeczenia ojcostwa 28. Poza wskazanymi wyżej zmianami w przepisach obowiązujących ustawodawca postanowił dodać art k.r.o., który zmienia znaczenie instytucji uznania ojcostwa 29. Wprowadzony przepis stanowi, że uznanie ojcostwa następuje z dniem urodzenia się dziecka także wtedy, gdy przed przeniesieniem do organizmu kobiety komórek rozrodczych pochodzących od anonimowego dawcy albo zarodka powstałego z komórek rozrodczych pochodzących od anonimowego dawcy albo z dawstwa zarodka mężczyzna oświadczy przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, że będzie ojcem dziecka, które urodzi się w następstwie procedury medycznie wspomaganej prokreacji z zastosowaniem tych komórek albo tego zarodka, a kobieta ta potwierdzi jednocześnie albo w ciągu trzech miesięcy od dnia oświadczenia mężczyzny, że ojcem dziecka będzie ten mężczyzna. Oświadczenia są skuteczne, jeżeli dziecko urodziło się w następstwie procedury medycznie wspomaganej prokreacji, w ciągu dwóch lat od dnia złożenia oświadczenia przez mężczyznę. 26 J. Wierciński (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, System Informacji Prawnej Lex. 27 Szerzej: J. Haberko, Ustawa o leczeniu niepłodności. Komentarz, Warszawa 2016, s Ibidem, s Szerzej: J. Mazurkiewicz, Uznanie dziecka poczętego, Studia Prawnicze 4 (1975), s. 70 i n., J. Haberko, Charakter prawny uznania dziecka, RPEiS 2 (1999), s

5 K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y S t r o n a 182 Przepis ten dotyczy związków innych aniżeli małżeńskie. Ustawodawca dopuszcza stosowanie technik medycznie wspomaganej prokreacji w tzw. związkach partnerskich. Tym samym, konkubenci mogą starać się o posiadanie potomstwa z wykorzystaniem takich samych instrumentów co osoby pozostające w związku małżeńskim. Jest to novum wprowadzone przez ustawodawcę. Dotychczas żaden akt normatywny nie dopuszczał traktowania związków partnerskich na równi ze związkami małżeńskimi. Co istotne, kierując się zasadą dobra dziecka, możliwość skorzystania z medycznie wspomaganej prokreacji przez konkubentów następuje po złożeniu przez nich przez kierownikiem USC odpowiednich oświadczeń 30. Wywołują one swój skutek prawny dopiero w chwili urodzenia się dziecka. Warto dodać, że uznanie ojcostwa następuje przed zapłodnieniem kobiety 31. W konsekwencji przyjąć należy, że uznanie ojcostwa jest możliwe w sytuacji gdy potomstwo nie zostało poczęte w ramach medycznie wspomaganej prokreacji. Uważam, że jest to rozwiązanie słuszne i zasługuje na pełną aprobatę. Naczelną zasadą prawa rodzinnego powinno być zapewnienie prawidłowego rozwoju fizycznego i psychicznego dziecka w rodzinie. Co ważne, ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy dziecko nie urodziło się w następstwie procedury medycznie wspomaganej prokreacji. Chodzi tu przede wszystkim o sytuacje, w których dziecko nie urodziło się w okresie dwóch lat od złożenia oświadczenia albo zostało poczęte w wyniku obcowania płciowego 32. Zdarza się, że partnerzy mimo złożonych wcześniej oświadczeń nie zdecydują się na wykorzystanie medycznie wspomaganej prokreacji. W takiej sytuacji oświadczenia przez nich złożone pozostają skuteczne tylko przez okres wskazany w przepisach ustawy. Podyktowane jest to celem dla którego ustawodawca wprowadził możliwość uznania dziecka poczętego w wyniku medycznie wspomaganej prokreacji jest zabezpieczenie jego interesu 33. Jeżeli dziecko nie zostanie poczęte, uznanie ojcostwa będzie bezprzedmiotowe. Podsumowanie Niewątpliwie medycznie wspomagana prokreacja wpływa obecny kształt stosunków rodzinno-prawnych. Dotychczas związki partnerskie nie były regulowane w jakimkolwiek akcie normatywnym. Ustawodawca postanowił umożliwić osobom pozostającym w związkach aniżeli innych niż partnerskie korzystanie z medycznie wspomaganej prokreacji. Dzięki temu, zarówno małżonkowie jak i konkubenci mogą poddać się procedurze leczenia niepłodności. Nowelizacja przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ma ogromny wpływa na relacje zachodzące między dzieckiem a ojcem. Dzięki nowym przepisom, ojciec dziecka poczętego w ramach procedury wspomaganej prokreacji może uznać swoje dziecko zanim się pocznie, czyli zanim matka będzie w stanie macierzyństwa. Mimo licznych wątpliwości z tym związanych, głównym celem jaki przyświecał wprowadzeniu takiej zmiany było zapewnienie poszanowania zasady dobra dziecka. Zmiany wprowadzone przez ustawę o leczeniu niepłodności dotyczą również domniemania, że ojcem dziecka jest ten, kto obcował z matką dziecka nie dawniej niż w trzechsetnym, a nie później niż w sto osiemdziesiątym pierwszym dniu przed urodzeniem się dziecka, albo ten, kto był dawcą komórki rozrodczej w przypadku dziecka urodzonego w wyniku dawstwa partnerskiego w procedurze medycznie wspomaganej prokreacji. Regulacja ta dotyczy tzw. dawstwa partnerskiego. Chodzi tu przede wszystkim o sytuacje, w których mężczyzna decyduje się być dawcą nasienia i pozostawia je do dyspozycji podmiotu leczniczego, w którym dokonuje się zabiegi medycznie wspomaganej prokreacji. Istotne zmiany, które wprowadza nowelizacja przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dotyczące ustalenia pochodzenia dziecka wynikają z potrzeby dostosowania prawa do obecnych realiów i możliwości jakie siebie za sobą postęp medycyny. Wyrazem tego jest obecnie obowiązująca ustawa o leczeniu niepłodności. Uważam, że wpływ ustawy o leczeniu niepłodności na przepisu kodeksu rodzinnego i opiekuńczego jest ogromny. Bezsprzecznie, ustawa reguluje najważniejsze dobro każdego człowieka jakim jest prawo do życia. Wprowadzenie jej do porządku prawnego było konieczne, a zmiany nią wywołane celowe. *** 30 Szerzej: J. Haberko, Ustawa o leczeniu niepłodności. Komentarz, Warszawa 2016, s Odmiennie: O. Nawrot, Nienarodzony na ławie oskarżonych, Toruń 2007, s Zob. J. Haberko, Ustawa o leczeniu niepłodności. Komentarz, Warszawa 2016, s Ibidem,

6 183 S t r o n a K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y At present, the problem of medically assisted procreation raises many controversies and dilemmas of legal nature. Until recently, application of modern technologies in infertility treatment had not been regulated in any normative act. Anticipating the problems related with the conditions of donation, harvesting, processing, testing, safekeeping and distribution of germ cells and embryos designated for use in the medically assisted procreation procedure, the lawmaker implemented to the Polish legal system the Infertility Treatment Act. This paper presents the influence of the Infertility Treatment Act on the provisions of the Family and Guardianship Code within establishing the parentage from a spouse of the mother undergoing medically assisted procreation treatment. All the deliberations are based on a thorough analysis of the subject matter and presentation of de lege lata and de lege ferenda postulates.