Wydaje si bardzo prawdopodobne,

Transkrypt

1 Jutro edukacji przedszkolnej KRYSTYNA KAMI SKA (Warszawa) Na podstawie prognozy demograficznej GUS na lata populacja dzieci w wieku przedszkolnym powinna wzrosnàç o 100 tysi cy w latach , a o kolejne 200 tysi cy do 2015 roku. Nale y zatem ju dziê mówiç o nast pstwach tego zjawiska w bli szej oraz dalszej perspektywie czasowej 1). Wykres 1. Sieç przedszkoli w Polsce Wydaje si bardzo prawdopodobne, e w Polsce poczàwszy od 2005 roku liczebnoêç dzieci w wieku przedszkolnym zacznie powoli rosnàç. Zapoczàtkowany wówczas proces wzrostu populacji dzieci w omawianej grupie wiekowej na obszarze prawie ca ego kraju b dzie przypuszczalnie obserwowany a do 2015 roku. Rozmieszczenie przestrzenne placówek przedszkolnych, majàce istotny wp yw na ich dost pnoêç, a tym samym na upowszechnienie wczesnej edukacji, powinno uwzgl dniaç struktur przestrzennà ludnoêci. Jednak sieç przedszkoli, jej g stoêç i nasycenie nie odzwierciedla rzeczywistego rozproszenia dzieci w wieku przedszkolnym na terenie kraju. Wykres 1 prezentuje sieç przedszkolnà w przekroju wojewódzkim, w podziale na miasto i wieê. Uznajàc wyniki prognozy demograficznej GUS za wysoce prawdopodobne, nale y stwier- 5/2003 dziç, e obecna sieç przedszkolna powinna byç w najbli szych latach nie tylko zachowana, ale wr cz podwojona, by mog a zaspokoiç potrzeby wszystkich dzieci w wieku przedszkolnym poni- ej szóstego roku ycia, których rodzice rozumiejà koniecznoêç i zasadnoêç wczesnej edukacji. Niestety w tworzeniu w aêciwej sieci przedszkoli nie wykorzystano minionego dziesi ciolecia, a w nim okresu znacznego ni u demograficznego. Szkoda, by to przecie czas sprzyjajàcy restrukturyzacji, modyfikacji i zwi kszeniu istniejàcej sieci placówek przedszkolnych, tak publicznych, b dàcych w gestii samorzàdów lokalnych, jak i niepublicznych, tworzonych przez inne organy za o ycielskie. Przeciwnie, dla polskich przedszkoli to okres likwidacji w majestacie prawa znacznej ich liczby. Doprowadzono w ten sposób do zniszczenia znacznej cz Êci obiektów projektowanych i budowanych z myêlà o dzieciach najm odszych. Ponadto wyraênie widoczne sà dysproporcje mi dzy poszczególnymi województwami. Dlatego te, je eli w najbli szym czasie nie zostanà podj te odpowiednie kroki w celu rozbudowy dotychczasowej sieci placówek przedszkolnych, zw aszcza na terenach wiejskich i s abo zurbanizowanych, 1) Prognoza ludnoêci wed ug wieku w przekroju powiatów na lata Materia y êród owe GUS, Warszawa WYCHOWANIE W PRZEDSZKOLU 259

2 to liczba dzieci pozostajàcych poza wychowaniem przedszkolnym nie tylko nie zmniejszy si, ale zacznie gwa townie rosnàç po 2005 roku tak w skali kraju, jak i w poszczególnych województwach. Jak niewystarczajàca jest obecna sieç placówek przedszkolnych mo na zobaczyç na wykresie 2. Faktyczny poziom dost pnoêci do wczesnej edukacji przedstawia stosunek liczby dzieci rzeczywiêcie korzystajàcych z ró norodnych form organizacyjnych opieki przedszkolnej do liczebnoêci dzieci w grupie wiekowej uprawnionej do korzystania z instytucjonalnych form opieki przedszkolnej. W Polsce im m odsze jest dziecko, tym jego szanse na wczesnà edukacj w powo anych do tego celu placówkach przedszkolnych sà mniejsze. Brakuje zapisów prawnych, w których szeroko rozumiane prawo do nauki dotyczy oby dzieci m odszych ni szeêcioletnie. Dlatego te wi kszoêç dzieci w wieku od 3 do 5 lat pozostaje poza sferà wp ywu oddzia ywania wychowania przedszkolnego. To negatywne zjawisko ilustruje tabela 1, w której przedstawiono wskaêniki upowszechnienia wychowania przedszkolnego dla poszczególnych grup wiekowych. W niektórych rejonach kraju odsetek dzieci w wieku 3-5 lat obj tych wychowaniem przedszkolnym nie tylko nie wzrasta od lat, ale ulega wr cz obni eniu. Wskaênik upowszechnienia wychowania przedszkolnego dzieci trzyletnich a w szeêciu województwach wynosi poni ej 20%, a w dziewi ciu jest ni szy ni Êrednia krajowa. Fakt korzystania lub nie z instytucjonalnych form opieki przedszkolnej jest najcz Êciej zdeterminowany miejscem zamieszkania dzieci. Nasilenie zjawiska swoistej dyskryminacji dzieci wiejskich, zw aszcza w wieku 3, 4 i 5 lat, jest znaczne. W niektórych województwach odsetek dzieci w omawianym przedziale wiekowym mieszkajàcych na wsi i ucz szczajàcych do 2) K. Kamiƒska, Upowszechnienie edukacji przedszkolnej w Polsce stan i prognozy na przysz oêç, Edukacja Przedszkolna w Polsce szanse i zagro enia, pod redakcjà Marty Zahorskiej, Warszawa 2003,. Instytut Spraw Publicznych. Tabela 1. Wskaênik upowszechnienia wychowania przedszkolnego dla dzieci poni ej szeêciu lat w roku szkolnym 2001/2002 Wiek dzieci Wskaênik upowszechnienia wychowania przedszkolnego 3 lata 23,2 % 4 lata 32,7 % 5 lat 42,8 % Wykres 2. Zaspokojenie potrzeb na tle prognozy demograficznej przedszkoli, odbiega równie od i tak niskiego wskaênika krajowego, wskazujàc na zwi kszanie si dystansu dzielàcego dzieci wiejskie od dzieci wychowujàcych si w Êrodowiskach miejskich. W roku szkolnym 1999/2000, omawiany wskaênik wynosi dla dzieci 3-letnich 8%; dla dzieci 4-letnich 13%; dla dzieci 5-letnich 22%. Ponadto rzeczywisty obraz dost pu polskich dzieci do wczesnej edukacji jest zaciemniany przez podawanie do publicznej wiadomoêci przewa nie wskaêników dotyczàcych dynamiki wzrostu wychowania przedszkolnego w odniesieniu do dzieci szeêcioletnich, w których sumuje si liczb dzieci w przedszkolach i w oddzia ach przedszkolnych przy szko ach podstawowych. Istnieje wr cz przepaêç pomi dzy liczbà dzieci szeêcioletnich (w roku szkolnym 2001/ ,7% w skali kraju) korzystajàcych z obydwu instytucjonalnych form opieki przedszkolnej a pozosta ymi dzieçmi w wieku przedszkolnym 2). 260 WYCHOWANIE W PRZEDSZKOLU 5/2003

3 Zak adajàc, e dane zawarte w prognozie GUS dotyczàce znacznego wzrostu liczby dzieci 3-, 4-, 5- letnich na przestrzeni najbli szych dziesi ciu lat potwierdzà si, to w wielu województwach proces upowszechniania wychowania przedszkolnego dla dzieci poni ej 6 roku ycia nale a oby zaczàç praktycznie od podstaw, czyli przede wszystkim budowy infrastruktury. Ju teraz korzystajàc z danych prognostycznych mo na wskazaç tereny, w obr bie których przyrost ludnoêci b dzie znaczny. Na podstawie analizy szacunkowych danych wyraênie widaç, e liczba dzieci w wieku przedszkolnym w województwie pomorskim, wielkopolskim oraz w du ej cz Êci województw ma opolskiego, podkarpackiego i lubelskiego, a tak e lubuskiego, b dzie stale wzrastaç. W niektórych z tych województw liczba dzieci w wieku przedszkolnym nie ulegnie zmniejszeniu nawet po 2015 roku, chocia tendencja ogólnopolska przewiduje w tym okresie ju jej spadek. W badanym przedziale czasu (lata ) tylko w trzech powiatach w ca ym kraju (limanowski, om yƒski i przysuski) prawdopodobnie wystàpi sta y spadek liczby dzieci w wieku przedszkolnym. Nie wp ynie to jednak w aden sposób na przebieg omawianego zjawiska w skali kraju. Szczegó owe zestawienie liczebnoêci dzieci w wieku przedszkolnym dla wszystkich województw prezentuje tabela 2. Prognoza demograficzna ukazuje jedynie pewne tendencje, które prawdopodobnie charakteryzowaç b dà najbli sze lata ze wzgl du na wielkoêç populacji dzieci w wieku przedszkolnym. Od dawna liczba przedszkoli w Polsce nie zaspokaja potrzeb wyra anych przez rodziców dzieci w wieku przedszkolnym. Istniejàca w Polsce sieç placówek przedszkolnych (publicz- Tabela 2. Prognoza demograficzna dzieci w wieku przedszkolnym w latach (dane szacunkowe) Województwo Lata dolnoêlàskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie ódzkie ma opolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie Êlàskie Êwi tokrzyskie warmiƒsko-mazurskie wielkopolskie zachodnio-pomorskie Razem Dane: Zestawienie w asne na podstawie Prognozy demograficznej , GUS 5/2003 WYCHOWANIE W PRZEDSZKOLU 261

4 Tabela 3. Przedszkola w Polsce w roku szkolnym 2001/2002 w przekroju wojewódzkim Województwo Liczba przedszkoli Ogó em WieÊ Miasto dolnoêlàskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie ódzkie ma opolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie Êlàskie Êwi tokrzyskie warmiƒsko-mazurskie wielkopolski zachodniopomorskie nych i niepublicznych) wykazuje znaczne dysproporcje w odniesieniu do struktury przestrzennej dzieci w omawianej grupie wiekowej. W odczuciu spo ecznym zaczyna wr cz narastaç przekonanie, e dost pnoêç przedszkoli dla dzieci poni ej szóstego roku ycia stale ulega pogorszeniu, zw aszcza na wsi. W pe ni ilu- Wykres 3. Dzieci w wieku przedszkolnym w województwie kujawsko-pomorskim w latach województwa du e miasta struje to zjawisko tabela 3, przedstawiajàc liczb placówek przedszkolnych miejskich i wiejskich w ka dym województwie. Brak dost pu do wczesnej edukacji dzieci m odszych przedstawi na przyk adzie jednego z województw. W województwie kujawsko-pomorskim liczba dzieci w wieku przedszkolnym w 2005 roku b dzie wynosiç prawdopodobnie oko o Przewiduje si, e ich populacja b dzie wzrastaç przez kolejne lata, a do 2015 roku, i osiàgnie wielkoêç prawie100 tysi cy. Prognozy demograficzne tego województwa w odniesieniu do dzieci w wieku przedszkolnym sà zbli one do Êredniej krajowej. Dlatego te po 2015 roku przewidywany jest kolejny spadek liczby dzieci w tej grupie wiekowej. Prawdopodobny przebieg zmian demograficznych dla województwa kujawsko-pomorskiego prezentuje wykres 3. W wyniku podzia u administracyjnego wyodr bniono w województwie kujawsko-pomor- 262 WYCHOWANIE W PRZEDSZKOLU 5/2003

5 Tabela 4. Dzieci w wieku przedszkolnym w latach (wartoêci przybli one) Miasta Bydgoszcz Grudziàdz Toruƒ W oc awek skim 23 powiaty, w tym cztery powiaty grodzkie: Bydgoszcz, Toruƒ, Grudziàdz i W oc awek. Wed ug prognozy GUS we wszystkich powiatach grodzkich w latach populacja dzieci w wieku przedszkolnym powoli zacznie wzrastaç a do 2015 roku, by nast pnie znów ulec zmniejszeniu. Liczbowy obraz omawianego zjawiska przedstawiajà tabele 4 i 5. Szczegó owa analiza zjawiska w przekroju powiatowym pozwala zauwa yç pewne prawi- Tabela 5. Dzieci w wieku przedszkolnym w województwie kujawsko-pomorskim (wielkoêci prawdopodobne) Powiat aleksandrowski brodnicki bydgoski che miƒski golubsko-dobrzyƒski grudziàdzki inowroc awski lipnowski mogileƒski nakielski radziejowski rypiƒski s poleƒski Êwiecki toruƒski tucholski wàbrzeski w oc awski niƒski Bydgoszcz Grudziàdz Toruƒ W oc awek /2003 WYCHOWANIE W PRZEDSZKOLU 263

6 3) W roku szkolnym 1999/2000 z instytucjonalnych form opieki przedszkolnej korzysta o jedynie 18% dzieci 3-letnich, 25% dzieci 4-letnich i 34% dzieci 5-letnich. d owoêci wyznaczajàce kierunki przemian demograficznych w odniesieniu do dzieci w wieku od 3 do 6 lat. W pierwszej grupie, w sk ad której wchodzà powiaty: toruƒski, Êwiecki, nakielski, aleksandrowski, bydgoski, che miƒski, mogileƒski, wyraênie zaznacza si poczàtkowo powolny sta y wzrost. W grupie drugiej, liczàcej cztery powiaty: grudziàdzki, radziejowski, tucholski i w oc awski, mo na zaobserwowaç zbli ony kierunek zmian, chocia przesuni ty w czasie. Spadek liczby dzieci w wieku przedszkolnym trwa a do 2010 roku, lecz potem powoli ich liczebnoêç zaczyna wzrastaç. W grupie trzeciej, równej pod wzgl dem liczebnoêci powiatów grupie pierwszej, obejmujàcej powiaty: brodnicki, golubsko- -dobrzyƒski, lipnowski, rypiƒski, s poleƒski, wàbrzeski, niƒski, zmiany przebiegajà w sposób skokowy. Poczàtkowo dostrzegalny jest d ugotrwa y spadek liczby dzieci a do 2010 roku, potem chwilowe wahanie w postaci wzrostu ich liczby w latach , a póêniej kolejny spadek. Natomiast w powiecie inowroc awskim przebieg zmian demograficznych w odniesieniu do dzieci w wieku przedszkolnym przebiega podobnie jak w grupie trzeciej, ale wzrost liczby dzieci rozpoczyna si ju w 2005 roku. Obecna sieç placówek przedszkolnych w województwie kujawsko-pomorskim jest niewystarczajàca dla ju korzystajàcych z niej dzieci poni ej szóstego roku ycia. Na terenie województwa kujawsko-pomorskiego w latach funkcjonowa o 327 placówek przedszkolnych, w tym 87 na wsi. Analiza danych dla tych lat wskazuje na brak zaspokojenia potrzeb dotyczàcych wczesnej edukacji, zw aszcza w odniesieniu do dzieci w wieku od trzech do pi ciu lat, zamieszka ych na terenach wiejskich. Ich liczba w 2001 roku wynosi a dzieci. Niestety, tylko niewiele z nich, bo zaledwie oko o 2000 dzieci w tej grupie wiekowej, zamieszka- ych na wsi ucz szcza o do przedszkoli 3). Oznacza to, e prawdopodobnie wraz ze wzrostem liczby dzieci po 2005 roku i w latach nast pnych wystàpi dotkliwy brak w dost pno- Êci do placówek wychowania przedszkolnego, a wi c mo liwoêci korzystania z wczesnej edukacji przez dzieci w wieku przedszkolnym w województwie kujawsko-pomorskim. dr KRYSTYNA KAMI SKA Uniwersytet ódzki. Wydzia Nauk o Wychowaniu, Katedra Pedagogiki Przedszkolnej i Wczesnoszkolnej W nast pnym numerze uka à si m.in. nast pujàce artyku y: Miros aw Huszcz Ma gorzata Cichoƒ-Piasecka Jaros aw Bàbka El bieta Mikrut Leszek Mikrut Aldona Górecka yli d ugo i szcz Êliwie... Jak baênie pomagajà w wychowaniu seksualnym dzieci Edukacja integracyjna dzieci pe nosprawnych i niepe nosprawnych Niezwyk e przedszkole w Moskwie Program adaptacyjny dla trzylatków 264 WYCHOWANIE W PRZEDSZKOLU 5/2003