FORMOWANIE WYROBÓW CERAMICZNYCH PRZEZ ODLEWANIE
|
|
- Jan Wilczyński
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 FORMOWANIE WYROBÓW CERAMICZNYCH PRZEZ ODLEWANIE 1. Wstęp Formowanie wyrobów ceramicznych za pomocą odlewania gęstw lejnych jest szeroko wykorzystywane ze względu na możliwość uzyskiwania skomplikowanych kształtów. prasowania proszków jest bardzo często stosowana techniką. W żadnym wypadku nie należy techniki odlewania kojarzyć z odlewaniem metali, podczas którego dochodzi do nadania kształtu poprzez wypełnienie formy stopionym metalem. Formowanie ceramiki zachodzi w temperaturze pokojowej (lub niewiele wyższej). Technika ta operuje zawiesinami proszków, a nie stopionymi fazami. Zawiesiny umieszczane są w porowatej formie, zawierającej w swojej mikrostrukturze kanaliki, którymi z pomocą sił kapilarnych lub ciśnienia zewnętrznego usuwana jest ciecz, a pozostaje zagęszczona kształtka. 2. Surowce wyjściowe W zależności od właściwości użytkowych formowanego wyrobu dobiera się rodzaj proszku oraz jego uziarnienie. Najczęściej stosowane są proszki o uziarnieniu kilkunastu lub kilkudziesięciu mikrometrów. Dla wytwarzania tworzyw o wysokiej wytrzymałości stosuje się proszki o przeciętnym rozmiarze ziaren poniżej 5 mikrometrów, przy znacznym udziale ziaren mniejszych niż 1 mikrometr. Współczesne technologie ceramiczne coraz częściej sięgają do proszków submikronowych (o wąskim rozkładzie 0,1 1,0 μm). Są one bardzo aktywne podczas spiekania i pozwalają uzyskiwać wyroby o znacznie zredukowanych rozmiarach wad, co podnosi jakość i niezawodność produkowanych elementów ceramicznych. Stosunkowo często konieczna jest obróbka proszków przeznaczonych do formowania poprzez odlewanie. Zwykle jest to redukcja rozmiarów ziaren (mielenie) i ich klasyfikacja (selekcja odpowiedniej frakcji ziarnowej). Pozwala to optymalizować stopień upakowania i jednorodność formowanego wyrobu. Najczęściej wspomnianą obróbkę łączy się z wprowadzaniem środków zwilżających, upłynniaczy czy lepiszcza i jest ona połączona z przygotowaniem gęstwy lejnej. Wykonuje się ją w młynach kulowych, wibracyjnych lub mieszadłowych (attritorach). Po mieleniu gęstwa lejna przelewana jest przez sita i ewentualnie separator magnetyczny (usuwanie zanieczyszczeń żelazem). Z kolei wykonuje się sprawdzenie i ewentualną korektę lepkości. Tak sporządzona gęstwa gotowa jest do sezonowania, odpowietrzania i odlewania. 3. Przygotowanie gęstw lejnych W przygotowaniu gęstwy niezwykle pomocnym jest znajomość jej właściwości reologicznych tj. charakterystyki płynięcia gęstwy opisanej ilościowo w kategorii lepkości η. Jeśli stężenie kulistych cząstek jest niewielkie (tzn. nie występuje wzajemne oddziaływanie pomiędzy nimi ani pomiędzy cząstkami i cieczą) obowiązuje zależność Einsteina:
2 η =1+ 2.5V η o gdzie: η - jest lepkością zawiesiny, η 0 - jest lepkością cieczy, w której rozproszono cząstki, V ułamkiem objętościowym cząstek. Zależność ta odnosi się do warunków wyidealizowanych. W układach rzeczywistych chociaż główny wpływ na lepkość zawiesin ma udział objętościowy cząstek stałych, nie można jednak pominąć wpływu jaki wywiera ich wielkość, i kształt cząstek oraz ładunek elektryczny zgromadzony na ich powierzchni. Zmniejszanie wielkości cząstek, przy nie zmienionym ich udziale objętościowym w gęstwie, powoduje wzrost lepkości z powodu intensywniejszego oddziaływania cząstkacząstka. Dla danego udziału objętościowego cząstek stałych, im mniejsza cząstka, tym mniejsza odległość pomiędzy cząstkami i większa szansa wzajemnego ich oddziaływania. Ilustruje to przykład gęstw zawierających 40 % obj. kulistych cząstek pokazany w Tabeli. Średnica cząstki, μm Średnia odległość pomiędzy powierzchniami cząstek, nm ,1 9 0,05 2 0,01 0,92 (1) Efektywny zasięg działania przyciągających sił Van der Waalsa wynosi ok. 2 nm, licząc od powierzchni cząstki, a zatem nawet we względnie rozcieńczonej zawiesinie może wystąpić znaczne wzajemne przyciąganie cząstka-cząstka i efekt ten zwiększa się wraz ze zmniejszeniem średniej wielkości cząstki lub wraz ze wzrostem udziału submikronowych cząstek. Wzrost przyciągającego oddziaływania cząstek powodujący wzrost siły potrzebnej do poruszenia jednej cząstki względem drugiej odbierany jest jako makroskopowo obserwowany wzrost lepkości. Istotny wpływ na lepkość zawiesiny ma również kształt cząstek. Niekuliste cząstki, szczególnie pręty lub płytki, zbliżają się do siebie w zawiesinie bardziej niż czynią to kuliste cząstki o równoważnej objętości. Wpływ kształtu cząstek ilustruje przykład przedstawiony w Tabeli. Długość krawędzi płytki, μm Grubość płytki, μm Udział objętościowy cząstek stałych, przy którym średnia odległość pomiędzy powierzchniami cząstek wynosi 2 nm ,1 30 0,1 0, ,01 0, Porównanie wyników zawartych w obu tabelach wskazuje, iż zawiesiny charakteryzujące się porównywalną lepkością przygotowane z cząstek o porównywalnych rozmiarach (np.: z przedziału 0,01 0,05 μm.) lecz różniących się kształtem wykazują znacznie większe udziały objętościowe cząstek kulistych (40 %) niż płytkowych (28 %). W zawiesinach o wysokiej zawartości cząstek stałych przyciąganie cząstka-cząstka powoduje tworzenie aglomeratów. W pewnych przypadkach aglomeraty te mogą działać podobnie jak kuliste cząstki o efektywnie zwiększonym rozmiarze i powodować zmniejszenie
3 lepkości. W innych przypadkach, szczególnie dla bardzo wysokich zawartości cząstek stałych, aglomeraty będą działały raczej w kierunku wzrostu lepkości. Peptyzacja (rozproszenie, dyspergowanie, deaglomerowanie) i koagulacja (flokulacja, aglomerowanie) cząstek ceramicznych w cieczy są mocno zależne od potencjału elektrycznego powierzchni cząstki determinowanego przez zaadsorbowane na niej jony i od rozkładu jonów w cieczy sąsiadującej z cząstką, innymi słowy od charakteru elektrycznej warstwy podwójnej związanej z cząstką. Dlatego, chemiczna i elektronowa struktura ciała stałego, ph cieczy i obecność elektrolitów (soli) wprowadzonych świadomie w postaci upłynniaczy lub przypadkowo w postaci zanieczyszczeń są kluczowymi zagadnieniami dla przygotowania gęstwy do odlewania. Kontakt cząstek ceramicznych z wodą powoduje powstanie przy powierzchni elektrycznej warstwy podwójnej. Składa się na nią ładunek powierzchni cząstki oraz równoważny ładunek jonów cieczy zgromadzonych przy powierzchni cząstki. Bezpośrednio przylegające do powierzchni cząstki jony tworzą silnie z nią związaną warstwę. Jest to tzw. osłona wewnętrzna warstwy podwójnej (warstwa Sterna). Wyróżniamy w niej wewnętrzną płaszczyznę Helmholtza, która wyznacza środki ciężkości jonów zaadsorbowanych na powierzchni cząstki stałej. Do osłony wewnętrznej przylega zewnętrzna płaszczyzna Helmholtza, która wyznacza granicę osłony zewnętrznej warstwy podwójnej, jest graniczną odległością na jaką mogą zbliżyć się do powierzchni cząstki stałej zhydratyzowane jony roztworu Rys. 1. Powierzchnia fazy stałej wykazuje pewien potencjał ψ 0, również płaszczyznom Helmholtza można przypisać potencjały ψ β i ψ d. Ładunki elektryczne przypadające na jednostkę powierzchni cząstki fazy stałej, płaszczyzny wewnętrznej Helmholtza i osłony zewnętrznej wynoszą odpowiednio σ 0, σ β i σ d. Zachowanie elektroobojętności układu wymaga aby suma tych ładunków wynosiła zero. Rys. 1. Schemat warstwy podwójnej wokół ziaren fazy ceramicznej w zawiesinie. W osłonie zewnętrznej (warstwie dyfuzyjnej, warstwie Gouy a) jony są słabiej związane i wykazują tendencję do dyfuzji w kierunku roztworu. Warstwa dyfuzyjna jest znacznie grubsza od warstwy Sterna (rzędu kilku angstremów) i to ona decyduje o szerokości całej osłony elektrycznej.
4 W pewnej odległości od sztywnej warstwy Sterna w obszarze warstwy dyfuzyjnej występuje płaszczyzna ścinania, obszar w którym zaczyna się ruch cząsteczek wody względem powierzchni fazy stałej. Różnicę potencjałów występującą pomiędzy płaszczyzną ścinania i głębią roztworu nazywa się potencjałem elektrokinetycznym (ζ - zeta) wielkość tę można wyznaczyć na podstawie pomiarów ruchliwości cząstek koloidalnych w polu elektrycznym o natężeniu E, ze wzoru Smoluchowskiego: 4πVη ζ = gdzie V jest ruchliwością ziaren w polu elektrycznym, ε oznacza Eε względną przenikalność elektryczną ośrodka Potencjał ζ ma wpływ na wiele właściwości cząstek koloidalnych, decyduje o peptyzacji, koagulacji i innych właściwościach. Aby otrzymać gęstwę łatwo płynącą ( o niskiej lepkości) przy równocześnie jak największej zawartości fazy stałej, stosuje się kontrolę ph zawiesiny oraz dodatek upłynniaczy (deflokulantów). Rodzaj i ilość upłynniacza (oraz ph) optymalizowane są dla każdej gęstwy eksperymentalnie. 4. Tworzenie się czerepu Tworzenie się czerepu można rozpatrywać jako proces dyfuzji wody w formę bądź też jako proces filtracji przez ściankę formy. Przy założeniu przebiegu dyfuzyjnego, proces wchłaniania wody z gęstwy odbywa się na drodze zwilżania i ssania kapilarnych porów formy. Proces ten opisuje prawo Ficka: dx dt Δc = k D gdzie x oznacza grubość czerepu, D współczynnik dyfuzji, x t czas, Δc różnicę stężeń wody na granicy gęstwa-forma, k stałą układu Jedynie w początkowym okresie odlewania występuje bezpośredni kontakt gęstwa-forma. Z upływem czasu przy ścianie formy narasta warstwa czerepu (Rys. 2). Jeżeli potraktujemy przebieg tworzenia czerepu jako proces filtracji przez przepuszczalną formę porowatą szybkość tworzenia czerepu opisuje równanie Carmana (oparte na równaniu Kozeny ego): Rys. 2. Schemat tworzenia się czerepu.
5 x t 2 2Δp V = 5S η p ( c 1)( 1 V ) g 2 f p gdzie x oznacza grubość czerepu, Δp ciśnienie ssania formy, V f porowatość formy, V p porowatość czerepu, η lepkość cieczy, S p powierzchnię właściwą fazy stałej (ziaren w gęstwie), t czas, c g stężenie objętościowe fazy stałej w gęstwie Po przekształceniu otrzymujemy: dx = C 1 C = const. dt x a po scałkowaniu: x 2 = 2C t x = 2 C t x = A t A = const. A 2 tzw. wskaźnik nabierania czerepu 5. Kontrola procesu odlewania Poniższe cechy gęstwy i odlanego czerepu wymieniane są jako krytyczne w procesie odlewania z gęstw lejnych: stałość właściwości gęstwy odlewniczej niska lepkość zapewniająca wypełnienie wszystkich części formy zdolność upłynniania przy minimalnej ilości upłynniacza mała szybkość sedymentacji brak pęcherzyków powietrza odpowiednia szybkość i duża zdolność do tworzenia czerepu dobre właściwości filtracyjne skurcz suszenia gwarantujący otrzymanie wyrobów pozbawionych wad łatwość usuwania czerepu z formy duża wytrzymałość czerepu na surowo. Stałość właściwości odnosi się do odtwarzalności gęstwy odlewniczej i jej trwałości w czasie. Gęstwa musi być łatwo odtwarzalna i wskazane jest, aby nie była zbytnio czuła na nieznaczne zmiany zawartości cząstek stałych, składu chemicznego, ilości upłynniacza i czasu przechowywania. Lepkość musi być wystarczająco niska, aby umożliwiać całkowite zapełnienie formy, jednak zawartość cząstek stałych musi być wystarczająco duża, aby osiągnąć rozsądne szybkości odlewania. Zbyt wolne odlewanie może prowadzić do zmienności grubości i gęstości z powodu sedymentacji. Zbyt szybkie odlewanie może dawać zwężające się ścianki (dla odlewania wylewowego), utratę kontroli grubości lub blokowanie wąskich przejść w formie. Gęstwa musi być wolna od uwięzionego powietrza i reakcji chemicznych, które mogłyby prowadzić do wytwarzania pęcherzyków gazu podczas odlewania. Pęcherzyki powietrza obecne w gęstwie pozostają w czerepie po odlewaniu i mogą stanowić defekty
6 krytyczne w spieczonych tworzywach. Po zakończeniu odlewania, odlew schnie w formie. Towarzyszy temu skurcz, który ułatwia wyjęcie wyrobu z formy. Jeśli odlew przykleja się do formy, zazwyczaj ulega zniszczeniu podczas wyjmowania i musi być odrzucony. Wychodzenie odlewu z formy można ułatwić poprzez pokrycie ścian formy środkiem zapobiegającym przyklejaniu takim jak silikon lub olej z oliwek. Należy jednak pamiętać, że pokrywanie może wpływać na kinetykę tworzenia czerepu. Odlew musi mieć wytrzymałość na surowo na tyle dużą, aby można było nim bezpiecznie manipulować. Zazwyczaj do gęstwy dodaje się małe ilości lepiszcza (<1%) np.: alkoholu poliwinylowego. W obecności lepiszcza, osiąga się wytrzymałości porównywalne lub większe od wytrzymałości kredy tablicowej. Taka wytrzymałość umożliwia nawet, jeśli jest to potrzebne, obróbkę maszynową odlewu na surowo. 6. Przygotowanie formy Forma do odlewania gęstw lejnych musi mieć kontrolowaną porowatość, aby dzięki działaniu sił kapilarnych mogła skutecznie usuwać ciecz z gęstwy. Ze względu na niską cenę najpowszechniej wykorzystywanym materiałem jest gips. Formy gipsowe przygotowuje się przez napełnienie formy modelowej mieszaniną wody i sproszkowanego gipsu modelarskiego wykazującego w tych warunkach zjawisko wiązania. Formy wykonane w taki sposób doskonale odwzorowują kształt i gładkość powierzchni formy modelowej. Dla wyrobów o złożonych kształtach wykonuje się formy segmentowe. Gips modelarski powstaje w drodze odwodnienia dwuwodnego siarczanu wapnia zgodnie z reakcją: CaSO 4 2H 2 O gips 180 o C 2H2O + CaSO 4 1/2H 2 O gips modelarski (półwodzian) Opisana reakcja jest odwracalna, co oznacza, że dodanie wody do półwodzianu powoduje wytrącanie bardzo drobnych krystalitów gipsu w kształcie igieł, które przeplatając się tworzą formę gipsową. Do przebiegu tego procesu wystarcza 18 % wag. wody, jednak wykonanie formy wymaga użycia jej w większej ilości, aby zapewnić mieszaninie odpowiednią płynność. Ta dodatkowa woda pozostaje w strukturze po związaniu gipsu dając po wysuszeniu drobną porowatość kapilarną, dzięki której forma może wyciągać wodę z gęstwy lejnej. Ilość wytworzonych porów kontrolowana jest ilością nadmiarowej wody dodawanej podczas przygotowania formy. Zazwyczaj wprowadza się % wag. wody. 7. Tiksotropia gęstw lejnych Terminem tiksotropia określa się takie procesy odwracalne, w których wskutek niszczenia wewnętrznej struktury układu, następuje izotermiczne zmniejszanie się tarcia wewnętrznego płynu wraz z upływem czasu ścinania (np. podczas jego mieszania), a w czasie
7 spoczynku mamy do czynienia z wyraźnym (dającym się zmierzyć w czasie) powrotem do pierwotnej konsystencji. Tiksotropią nie jest nieodwracalne zmniejszanie tarcia na skutek zjawisk powodujących rzeczywistą destrukcję cząstek (np. rozrywanie łańcuchów polimerowych). Generalnie tiksotropia nie sprzyja procesowi odlewania, zmniejsza bowiem stabilność właściwości odlewniczych gęstw. Z drugiej jednak strony tiksotropia przyspiesza powstawanie czerepu (tworzenie wyrobu), stąd np. gęstwy do odlewania cienkich folii zestawia się tak aby zjawisko tiksotropii było w nich wyraźne. 8. Odlewanie z gęstwy (ang. slip casting) W praktyce stosuje się następujące techniki odlewania (tzw. bezciśnieniowego): odlewanie jednostronne, zwane także wylewnym lub pustym (Rys. 3.) odlewanie pełne zwane rdzeniowym lub nalewnym odlewanie ze szpilkami i trzpieniami niechłonącymi wody włożonymi do formy Rys. 3. Schemat odlewania wylewowego. W formach do odlewania z gęstw można zrealizować nawet bardzo złożone kształty wyrobów (patrz Rys. 4). Wykonanie takiego elementu wymagało użycia wieloczęściowej formy składającej się z gipsowej ściany zewnętrznej, wewnętrznego gipsowego trzpienia, podstawowego gipsowego bloku konturowego i nienasiąkliwych szpilek do wykonania otworów. Rys. 4. Przykładowy wyrób - komora spalania turbiny gazowej wykonana z SiC metodą odlewania.
8 9. Odlewanie ciśnieniowe (ang. pressure casting) Ta metoda odlewania charakteryzuje się tym, że odciąganie wody nie odbywa się dzięki siłom kapilarnym (podciśnienia), lecz na zasadzie ciśnienia wywieranego zewnętrznie na masę lejną nadciśnienia. Uwalnianie odlewów z formy odbywa się poprzez zasilenie jej sprężonym powietrzem. Warianty technologiczne procesu obejmują: proces średniociśnieniowy do 0,5 MPa proces wysokociśnieniowy do 40 MPa W tym drugim przypadku istotnym parametrem staje się wytrzymałość formy nie można już stosować form gipsowych, ale porowate tworzywa sztuczne (metakrylan metylu). Metoda ta może poprawić szybkość tworzenia czerepu, polepszyć zagęszczenia i jego jednorodność, obniżyć skurcz suszenia (mniejsza ilość wody w odlewie), poprawić jakość powierzchni odlewu. Szczególnie przydatne jest odlewanie wysokociśnieniowe w produkcji wyrobów o stosunkowo dużych rozmiarach, np. porcelany sanitarnej. Współcześnie większość tego typu produktów jest już wytwarzana w zautomatyzowanym procesie odlewania wysokociśnieniowego. 10. Odlewanie folii (ang. tape casting, doctor-blade process) Technika stosowana jest do wytwarzania cienkich, elastycznych, wielkopowierzchniowych elementów ceramicznych. Przygotowana masa lejna jest nalewana na stalową taśmę nośną lub na usytuowaną nad nią ruchomą folię z tworzywa sztucznego (Rys. 5). Grubość odlewanej folii regulowana jest przez ustawienie listwy ostrzowej, prędkość taśmy oraz skurczu suszenia i spiekania. Typowe wartości to 0,1 1 mm przy szerokości nawet 1 m. Grubość jest kontrolowana ręcznie lub elektronicznie.
9 Rys. 5. Urządzenie do odlewania folii: u góry ogólny schemat urządzenia, u dołu układ dwu ostrzy do regulowania grubości folii. Zastosowanie układu dwu ostrzy (patrz rysunek) zapewnia dokładniejszą kontrole sił hydrodynamicznych i napięcia powierzchniowego podczas przemieszczania się pod nimi gęstwy ceramicznej, która przesuwa się w kierunku suszarki tunelowej. Opuszczając ją folia jest na tyle sucha, że może zostać poddana dalszym zabiegom kształtującym lub po prostu zwinięta w rolkę. Ponieważ folie można tłoczyć, wykrawać, przecinać, nanosić na nią warstwy - metoda ta służy głównie do produkcji elementów elektronicznych, ale także elementów uszczelniających czy różnego rodzaju mikrokonstrukcji ceramicznych. 11. Odlewanie odśrodkowe (ang. centrifugal casting) Metoda opiera się na sedymentacji koloidalnych cząstek proszku ceramicznego pod działaniem przyspieszenia odśrodkowego. Siła oddziałuje jednakowo na każdy element objętościowy i powoduje jednorodne zagęszczanie w całej objętości wytwarzanej części. Rys. 6. Schematyczne przedstawienie zasady odlewania odśrodkowego.
10 Zaletą metody jest poprawa zagęszczenia i jednorodności formowanego wyrobu przekłada się to na ułatwienie spiekania, zmniejszenie skurczu i ograniczenie rozmiaru defektów w gotowym wyrobie (co ma wpływ na jego wytrzymałość). Przykładowo drobnoziarniste Al 2 O 3 można w ten sposób zagęścić przy formowaniu do 68 % gęstości teoretycznej (prasowanie izostatyczne tego proszku daje gęstości do 59 %), skurcz spiekania maleje do 12 % (z 17 %), a wielkość defektów nie przekracza mikrometrów (z ). Daje to wzrost wytrzymałosci na zginanie tworzywa do 540 MPa (z 340 MPa) i modułu Weibulla do m = 23,9 (z 7,5). Ograniczenia metody są związane z możliwością segregacji cząstek podczas odwirowywania, długością czasu odlewania, znacznymi kosztami wytwarzania form i robocizny. 12. Odlewanie żelowe (ang. gel casting) Jedna z nowszych i rozwijających się technik formowania. Polega na przeprowadzaniu w formie polimeryzacji, która zapewnia makromolekularne usieciowanie utrzymujące sztywno względem siebie cząstki ceramiczne. Schemat technologii produkcji elementów ceramicznych z zastosowaniem odlewania żelowego Proszek ceramiczny Organiczne środki wiążące Środek dyspergujący, woda Zawiesina Katalizator, środek inicjujący Odlewanie Żelowanie Usunięcie formy Suszenie Usunięcie środków wiążących Spiekanie Obróbka końcowa
11 Formy odlewnicze mogą być wykonane ze szkła, metali lub tworzyw sztucznych, a nawet wosku. Po napełnieniu formy proces żelowania trwa ok minut. Koncentracja lepiszcza jest mała (ok. 4 %), lepkość i wytrzymałość żelu można kontrolować koncentracją monomeru, a czas odlewania zawiesiny ilością środka inicjującego i katalizatora oraz temperaturą procesu. Stosowane monomery są często toksyczne i wymagają zachowania szczególnej ostrożności. Przed spiekaniem konieczny jest etap usunięcia lepiszcza polimerowego (w temp. ok. 520 C. Technika ta pozwala formować wyroby o relatywnie dużym zagęszczeniu i nieomal dowolnym kształcie, w stosunkowo krótkim czasie (w porównaniu z odlewaniem z gęstwy czy formowaniem wtryskowym) 13. Odlewanie wspomagane elektroforetycznie (ang. electrophoretic casting, electrophoretic deposition) Elektroforeza to zjawisko elektrokinetyczne polegające na ruchu jednoimiennie naładowanych cząstek fazy rozproszonej układu koliodalnego, znajdujących się w polu elektrycznym, względem fazy rozpraszającej. Efekt ten może być wykorzystany do przyspieszenia tworzenia czerepu, dzięki temu, że pod wpływem przyłożonego napięcia prądu stałego występuje wędrówka ujemnie naładowanych cząsteczek mineralnych do anody i ich osadzanie w postaci warstwy. Metoda rzadko stosowana, sprawia trudności w opanowaniu geometrii pola elektrycznego. Występują kłopoty z korozją elektrod i pojawianie się pęcherzyków gazu w wyniku elektrolizy. Duże grubości czerepu mogą mieć spory gradient wilgotności (wysychanie od strony anody). Stosuje się połączenie odlewania ciśnieniowego z elektroforezą, co daje poprawę szybkości tworzenia się czerepu i pozwala na produktywne wykorzystanie metody. Rys. 7. Zasada elektroforetycznego odlewania ciśnieniowego.
12 WYKONANIE ĆWICZENIA Celem ćwiczenia jest przygotowanie gęstwy lejnej oraz określenie jej właściwości, a zbadanie kinetyki formowania się czerepu z przygotowanej gęstwy. 1. Przygotowanie gęstwy lejnej z 200g proszku porcelany elektrotechnicznej (oznaczonego jako masa 110 lub 130). Ilość wody i upłynniacza określa prowadzący. Wstępnie należy rozdrobnić porcję proszku w moździerzu, przesiać przez sito, a następnie przystąpić do sporządzania gęstwy. 2. Oznaczenie wskaźnika lepkości i wskaźnika tiksotropii za pomocą wiskozymetru wypływowego. Rys. 8. Schemat wiskozymetru wypływowego (z zatyczką). Wiskozymetry (lepkościomierze) wypływowe używane na ćwiczeniach (Rys. 8) pozwalają wyznaczyć tzw. wskaźnik lepkości będący w istocie miarą płynności (czyli odwrotności lepkości) w odniesieniu do płynności wody. Do oznaczenia należy przystąpić bezpośrednio po sporządzeniu gęstwy. Oznaczenie wykonuje się wlewając gęstwę (po zmierzeniu jej temperatury) do zatkanego zatyczką lepkościomierza umieszczonego na statywie. pod otworem wypływowym należy ustawić cylinder pomiarowy. Wyjąć zatyczkę, jednocześnie uruchomić stoper. Zmierzyć czas wypływu 100 ml gęstwy. Następnie wykonać dwa kolejne pomiary, przed każdym mieszając gęstwę. Ocenę stopnia zgęstnienia wykonujemy wyznaczając wskaźnik tiksotropii. W tym celu umieszczamy gęstwę na 5 minut w cylindrze pomiarowym, a następnie mierzymy czas wypływu 100 ml gęstwy. Wykonać trzy pomiary czasu wypływu 100 ml wody. 3. Oznaczenie gęstości pozornej gęstwy metodą piknometryczną. Do wyznaczenia gęstości pozornej gęstwy użyć należy piknometru o objętości nie mniejszej niż 25 ml. Należy najpierw zważyć pusty, wysuszony piknometr, a potem piknometr napełniony wodą. Ostatnim ważeniem jest oznaczenie masy piknometru wypełnionego gęstwą lejną. Ważyć z dokładnością do 0,1 g. 4. Zbadanie szybkości formowania się czerepu podczas odlewania w formach gipsowych. Szybkość formowania się czerepu bada się mierząc grubość ścianki tygielków odlanych z przyrządzonej gęstwy. Należy wykonać 5 tygielków, przetrzymując każdy z nich w formie przez czas podany przez prowadzącego. Po upływie tego czasu należy wylać nadmiar gęstwy z formy, odczekać, aż tygielek wyschnie na tyle, aby można go było wyjąć z formy. Same
13 tygielki należy wysuszyć w temperaturze 110ºC, a następnie zmierzyć grubość ścianek każdego w trzech miejscach (w połowie wysokości, z wyłączeniem obszaru, w którym wylewany był nadmiar gęstwy) za pomocą śruby mikrometrycznej. Przedstawienie wyników: 1. Należy dokładnie przedstawić sposób sporządzenia gęstwy. Podać zawartość procentową upłynniacza (w stosunku do masy proszku) oraz udziały wagowe proszku i wody w gęstwie 2. Wskaźnik lepkości wyznaczyć jako tzw. lepkość względną w skali Engela W η wg wzoru: W η = t 1 /t 2, gdzie t 1 oznacza czas wypływu 100 ml gęstwy [s], a t 2 średni czas wypływu 100 ml wody [s]. Wskaźnik tiksotropii V t wyznaczyć jako: V t = W η5 W η, gdzie W η5 - wskaźnik lepkości oznaczony z wypływu gęstwy po czasie 5 minut, W η - średni wyznaczony wskaźnik lepkości. 3. Obliczenie teoretycznej gęstości pozornej d teo wykonanej gęstwy. Należy w tym celu wykorzystać znajomość gęstości rzeczywistej składników d ; masa 110 2,67 g/cm 3 ; masa 130 2,98 g/cm 3 ; woda 1,00 g/cm 3 i ich stosunek objętościowy: d teo = V pr d pr + V H2O d H2O, gdzie V pr, V H2O odpowiedni udziały objętościowe wody i proszku, d pr, d H2O odpowiednio gęstości rzeczywiste proszku i wody. Obliczenie gęstości piknometrycznej wykonanej gęstwy d pik. Od masy piknometru z wodą m H2O odjąć masę pustego piknometru m p. W ten sposób uzyskujemy masę wody w pełnym piknometrze, a wiedząc, że jej gęstość wynosi 1,00 g/cm 3, wyznaczamy V p objętość piknometru w cm 3. Odejmując masę m p od masy piknometru z gęstwą m g wyznaczamy masę gęstwy zamkniętą w objętości - M g. d pik = M g /V p Należy porównać wartości d teo i d pik. Jeśli wielkości te się różnią należy obliczyć rzeczywiste udziały objętościowe proszku i wody w gęstwie - V pr-r i V H2O-r. Ponadto, jeśli d teo > d pik zakładając, że obniżenie gęstości jest spowodowane zapowietrzeniem gęstwy, należy obliczyć porowatość która spowodowałby wyznaczone różnice gęstości. Obliczenie to należy wykonać zakładając, że gęstwa składa się z trzech składników (dodatkowo powietrze o zerowej gęstości). 4. Wyznaczyć średnie wartości grubości ścianki D odlanych tygli i sporządzić wykres D = f( t ). (t w minutach). Skomentować otrzymany wykres. Uwaga: Wszystkim wynikom obliczeń będącym efektem uśrednienia kilku pomiarów musi zawsze towarzyszyć podanie oszacowania błędu wyznaczenia tejże wartości średniej (może to być odchylenie standardowe, przedział ufności, lub inny estymator wybrany przez wykonującego ćwiczenie).
14 Literatura pomocnicza: 1. R. Pampuch, Współczesne materiały ceramiczne, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo- Dydaktyczne AGH, Kraków, R. Pampuch, K. Haberko, M. Kordek, Nauka o procesach ceramicznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, K. E. Oczoś, Kształtowanie ceramicznych materiałów technicznych, Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów, 1996.
2013-06-12. Konsolidacja Nanoproszków I - Formowanie. Zastosowanie Nanoproszków. Konsolidacja. Konsolidacja Nanoproszków - Formowanie
Konsolidacja Nanoproszków I - Formowanie Zastosowanie Nanoproszków w stanie zdyspergowanym katalizatory, farby, wypełniacze w stanie zestalonym(?): układy porowate katalizatory, sensory, elektrody, układy
Bardziej szczegółowoINSTRUKCJA DO ĆWICZEŃ
UNIWERSYTET KAZIMIERZA WIELKIEGO Instytut Mechaniki Środowiska i Informatyki Stosowanej PRACOWNIA SPECJALISTYCZNA INSTRUKCJA DO ĆWICZEŃ Nr ćwiczenia TEMAT: Wyznaczanie porowatości objętościowej przez zanurzenie
Bardziej szczegółowo1. BADANIE SPIEKÓW 1.1. Oznaczanie gęstości i porowatości spieków
1. BADANIE SPIEKÓW 1.1. Oznaczanie gęstości i porowatości spieków Gęstością teoretyczną spieku jest stosunek jego masy do jego objętości rzeczywistej, to jest objętości całkowitej pomniejszonej o objętość
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wprowadzenie... 9
Spis treści Wprowadzenie... 9 Rozdział pierwszy Wstęp... 14 Lepkość... 16 Lepkość w aspekcie reologii... 16 Reologia a ceramika... 17 Płynięcie... 17 Podsumowanie... 19 Rozdział drugi Podstawy reologii...
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wprowadzenie... 9
Spis treści Wprowadzenie... 9 Rozdział pierwszy Wstęp... 14 Lepkość... 16 Lepkość w aspekcie reologii... 16 Reologia a ceramika... 17 Płynięcie... 17 Podsumowanie... 19 Rozdział drugi Podstawy reologii...
Bardziej szczegółowoPracownia Technologiczna - Wydział Zarządzania PW
Pracownia Technologiczna - Wydział Zarządzania PW Temat: Ceramika tradycyjna i specjalna: metody formowania, badanie właściwości tworzyw ceramicznych Prowadzący: dr inż. Paulina Wiecińska Gmach Technologii
Bardziej szczegółowoMATERIAŁY SPIEKANE (SPIEKI)
MATERIAŁY SPIEKANE (SPIEKI) Metalurgia proszków jest dziedziną techniki, obejmującą metody wytwarzania proszków metali lub ich mieszanin z proszkami niemetali oraz otrzymywania wyrobów z tych proszków
Bardziej szczegółowoTechnologie wytwarzania metali. Odlewanie Metalurgia proszków Otrzymywanie monokryształów Otrzymywanie materiałów superczystych Techniki próżniowe
Technologie wytwarzania metali Odlewanie Metalurgia proszków Otrzymywanie monokryształów Otrzymywanie materiałów superczystych Techniki próżniowe KRYSTALIZACJA METALI I STOPÓW Krzepnięcie - przemiana fazy
Bardziej szczegółowoTechnologie wytwarzania metali. Odlewanie Metalurgia proszków Otrzymywanie monokryształów Otrzymywanie materiałów superczystych Techniki próżniowe
Technologie wytwarzania metali Odlewanie Metalurgia proszków Otrzymywanie monokryształów Otrzymywanie materiałów superczystych Techniki próżniowe KRYSTALIZACJA METALI I STOPÓW Krzepnięcie - przemiana fazy
Bardziej szczegółowoUkłady zdyspergowane. Wykład 6
Układy zdyspergowane Wykład 6 Treśd Podwójna warstwa elektryczna Zjawiska elektrokinetyczne Potencjał zeta Nowoczesne metody oznaczania Stabilnośd dyspersji Stabilnośd dyspersji koloidalnej jest wypadkową
Bardziej szczegółowoNauka o Materiałach. Wykład XI. Właściwości cieplne. Jerzy Lis
Nauka o Materiałach Wykład XI Właściwości cieplne Jerzy Lis Nauka o Materiałach Treść wykładu: 1. Stabilność termiczna materiałów 2. Pełzanie wysokotemperaturowe 3. Przewodnictwo cieplne 4. Rozszerzalność
Bardziej szczegółowoMateriały Ceramiczne laboratorium
Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki AGH Materiały Ceramiczne laboratorium Ćwiczenie 5 FORMOWANIE WYROBÓW CERAMICZNYCH METODĄ ODLEWANIA Zagadnienia do przygotowania: formowanie przez odlewanie wodnych
Bardziej szczegółowoLABORATORIUM: ROZDZIELANIE UKŁADÓW HETEROGENICZNYCH ĆWICZENIE 1 - PRZESIEWANIE
LABORATORIUM: ROZDZIELANIE UKŁADÓW HETEROGENICZNYCH ĆWICZENIE 1 - PRZESIEWANIE CEL ĆWICZENIA Celem ćwiczenia jest wykonanie analizy sitowej materiału ziarnistego poddanego mieleniu w młynie kulowym oraz
Bardziej szczegółowoĆw. M 12 Pomiar współczynnika lepkości cieczy metodą Stokesa i za pomocą wiskozymetru Ostwalda.
Ćw. M 12 Pomiar współczynnika lepkości cieczy metodą Stokesa i za pomocą wiskozymetru Ostwalda. Zagadnienia: Oddziaływania międzycząsteczkowe. Ciecze idealne i rzeczywiste. Zjawisko lepkości. Równanie
Bardziej szczegółowoPodstawowe prawa opisujące właściwości gazów zostały wyprowadzone dla gazu modelowego, nazywanego gazem doskonałym (idealnym).
Spis treści 1 Stan gazowy 2 Gaz doskonały 21 Definicja mikroskopowa 22 Definicja makroskopowa (termodynamiczna) 3 Prawa gazowe 31 Prawo Boyle a-mariotte a 32 Prawo Gay-Lussaca 33 Prawo Charlesa 34 Prawo
Bardziej szczegółowoĆwiczenie 2: Wyznaczanie gęstości i lepkości płynów nieniutonowskich
Gęstość 1. Część teoretyczna Gęstość () cieczy w danej temperaturze definiowana jest jako iloraz jej masy (m) do objętości (V) jaką zajmuje: Gęstość wyrażana jest w jednostkach układu SI. Gęstość cieczy
Bardziej szczegółowoPOLITECHNIKA BIAŁOSTOCKA
POLITECHNIKA BIAŁOSTOCKA KATEDRA ZARZĄDZANIA PRODUKCJĄ Instrukcja do zajęć laboratoryjnych z przedmiotu: Podstawy techniki i technologii Kod przedmiotu: IS01123; IN01123 Ćwiczenie 3 WYZNACZANIE GĘSTOSCI
Bardziej szczegółowoWYDZIAŁ LABORATORIUM FIZYCZNE
1 W S E i Z W WARSZAWIE WYDZIAŁ LABORATORIUM FIZYCZNE Ćwiczenie Nr 3 Temat: WYZNACZNIE WSPÓŁCZYNNIKA LEPKOŚCI METODĄ STOKESA Warszawa 2009 2 1. Podstawy fizyczne Zarówno przy przepływach płynów (ciecze
Bardziej szczegółowoKRYSTALIZACJA METALI I STOPÓW. Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
KRYSTALIZACJA METALI I STOPÓW Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Krzepnięcie przemiana fazy ciekłej w fazę stałą Krystalizacja przemiana
Bardziej szczegółowoWyznaczanie sił działających na przewodnik z prądem w polu magnetycznym
Ćwiczenie 11A Wyznaczanie sił działających na przewodnik z prądem w polu magnetycznym 11A.1. Zasada ćwiczenia W ćwiczeniu mierzy się przy pomocy wagi siłę elektrodynamiczną, działającą na odcinek przewodnika
Bardziej szczegółowoPodstawy fizyki wykład 8
Podstawy fizyki wykład 8 Dr Piotr Sitarek Instytut Fizyki, Politechnika Wrocławska Ładunek elektryczny Grecy ok. 600 r p.n.e. odkryli, że bursztyn potarty o wełnę przyciąga inne (drobne) przedmioty. słowo
Bardziej szczegółowoĆwiczenie nr 2. Badanie kształtu i wielkości porów oraz połączeń między porami w biomateriałach ceramicznych
Ćwiczenie nr 2 Badanie kształtu i wielkości porów oraz połączeń między porami w biomateriałach ceramicznych Cel ćwiczenia: Zapoznanie się z obrazami mikroskopowymi biomateriałów porowatych. Opanowanie
Bardziej szczegółowoPŁYTY GIPSOWO-KARTONOWE: OZNACZANIE TWARDOŚCI, POWIERZCHNIOWEGO WCHŁANIANIA WODY ORAZ WYTRZYMAŁOŚCI NA ZGINANIE
PŁYTY GIPSOWO-KARTONOWE: OZNACZANIE TWARDOŚCI, POWIERZCHNIOWEGO WCHŁANIANIA WODY ORAZ WYTRZYMAŁOŚCI NA ZGINANIE NORMY PN-EN 520: Płyty gipsowo-kartonowe. Definicje, wymagania i metody badań. WSTĘP TEORETYCZNY
Bardziej szczegółowoPłyny newtonowskie (1.1.1) RYS. 1.1
Miniskrypt: Płyny newtonowskie Analizujemy cienką warstwę płynu zawartą pomiędzy dwoma równoległymi płaszczyznami, które są odległe o siebie o Y (rys. 1.1). W warunkach ustalonych następuje ścinanie w
Bardziej szczegółowoSprawozdanie. z ćwiczeń laboratoryjnych z przedmiotu: Współczesne Materiały Inżynierskie. Temat ćwiczenia
Sprawozdanie z ćwiczeń laboratoryjnych z przedmiotu: Współczesne Materiały Inżynierskie Temat ćwiczenia Badanie właściwości reologicznych cieczy magnetycznych Prowadzący: mgr inż. Marcin Szczęch Wykonawcy
Bardziej szczegółowoTechnologie wytwarzania. Opracował Dr inż. Stanisław Rymkiewicz KIM WM PG
Technologie wytwarzania Opracował Dr inż. Stanisław Rymkiewicz KIM WM PG Technologie wytwarzania Odlewanie Metalurgia proszków Otrzymywanie monokryształów Otrzymywanie materiałów superczystych Techniki
Bardziej szczegółowoROZDRABNIANIE MATERIAŁÓW BUDOWLANYCH
POLITECHNIKA GDAŃSKA WYDZIAŁ CHEMICZNY KATEDRA INŻYNIERII PROCESOWEJ I TECHNOLOGII CHEMICZNEJ TECHNOLOGIE MATERIAŁÓW BUDOWLANYCH ROZDRABNIANIE MATERIAŁÓW BUDOWLANYCH mgr inż. Zuzanna Bielan Gdańsk, 2019
Bardziej szczegółowoElektrostatyka, część pierwsza
Elektrostatyka, część pierwsza ZADANIA DO PRZEROBIENIA NA LEKJI 1. Dwie kulki naładowano ładunkiem q 1 = 1 i q 2 = 3 i umieszczono w odległości r = 1m od siebie. Oblicz siłę ich wzajemnego oddziaływania.
Bardziej szczegółowoTemat: Badanie Proctora wg PN EN
Instrukcja do ćwiczeń laboratoryjnych Technologia robót drogowych Temat: Badanie wg PN EN 13286-2 Celem ćwiczenia jest oznaczenie maksymalnej gęstości objętościowej szkieletu gruntowego i wilgotności optymalnej
Bardziej szczegółowoFILTRACJA CIŚNIENIOWA
KATEDRA TECHNIKI WODNO-MUŁOWEJ I UTYLIZACJI ODPADÓW INSTRUKCJA DO LABORATORIUM INŻYNIERIA PORCESOWA FILTRACJA CIŚNIENIOWA BADANIE WPŁYWU CIŚNIENIA NA STOPIEŃ ODWODNIENIA PLACKA FILTRACYJNEGO KOSZALIN 2014
Bardziej szczegółowoCzłowiek najlepsza inwestycja FENIKS
Człowiek najlepsza inwestycja ENIKS - długofalowy program odbudowy, popularyzacji i wspomagania fizyki w szkołach w celu rozwijania podstawowych kompetencji naukowo-technicznych, matematycznych i informatycznych
Bardziej szczegółowodr inż. Paweł Strzałkowski
Wydział Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej Instrukcja do zajęć laboratoryjnych Eksploatacja i obróbka skał Badania mechanicznych i fizycznych Temat: właściwości kruszyw Oznaczanie
Bardziej szczegółowoWOJSKOWA AKADEMIA TECHNICZNA Wydział Mechaniczny Katedra Pojazdów Mechanicznych i Transportu LABORATORIUM TERMODYNAMIKI TECHNICZNEJ
WOJSKOWA AKADEMIA TECHNICZNA Wydział Mechaniczny Katedra Pojazdów Mechanicznych i Transportu LABORATORIUM TERMODYNAMIKI TECHNICZNEJ Instrukcja do ćwiczenia T-06 Temat: Wyznaczanie zmiany entropii ciała
Bardziej szczegółowoNowoczesne metody metalurgii proszków. Dr inż. Hanna Smoleńska Materiały edukacyjne DO UŻYTKU WEWNĘTRZNEGO Część III
Nowoczesne metody metalurgii proszków Dr inż. Hanna Smoleńska Materiały edukacyjne DO UŻYTKU WEWNĘTRZNEGO Część III Metal injection moulding (MIM)- formowanie wtryskowe Metoda ta pozwala na wytwarzanie
Bardziej szczegółowoPRASA FILTRACYJNA. płyta. Rys. 1 Schemat instalacji prasy filtracyjnej
PRASA FILTRACYJNA Podstawy procesu filtracji Podstawy procesu filtracji obowiązujące dla przystępujących do tego ćwiczenia podane są w instrukcji do ćwiczenia " Filtracja prowadzona przy stałej różnicy
Bardziej szczegółowoPODSTAWOWE TECHNIKI PRACY LABORATORYJNEJ: WAŻENIE, SUSZENIE, STRĄCANIE OSADÓW, SĄCZENIE
PODSTAWOWE TECHNIKI PRACY LABORATORYJNEJ: WAŻENIE, SUSZENIE, STRĄCANIE OSADÓW, SĄCZENIE CEL ĆWICZENIA Zapoznanie studenta z podstawowymi technikami pracy laboratoryjnej: ważeniem, strącaniem osadu, sączeniem
Bardziej szczegółowoFormowanie Wyrobów Ceramicznych. Formowanie. Prasowanie? zawartość wody, % Technologia Materiałów Ceramicznych Wykład V
wymagane ciśnienie 2015-12-01 Formowanie Wyrobów Ceramicznych Formowanie nadawanie kształtu połączone ze wstępnym zagęszczaniem, oba procesy związane są z przemieszczaniem ziaren fazy stałej. prasowanie
Bardziej szczegółowoGRAWITACYJNE ZAGĘSZCZANIE OSADÓW
GRAWITACYJNE ZAGĘSZCZANIE OSADÓW Ćwiczenie nr 4 1. CHARAKTERYSTYKA PROCESU Ze względu na wysokie uwodnienie oraz niewielką ilość suchej masy, osady powstające w oczyszczalni ścieków należy poddawać procesowi
Bardziej szczegółowoSzkło kuloodporne: składa się z wielu warstw różnych materiałów, połączonych ze sobą w wysokiej temperaturze. Wzmacnianie szkła
Wzmacnianie szkła Laminowanie szkła. Są dwa sposoby wytwarzania szkła laminowanego: 1. Jak na zdjęciach, czyli umieszczenie polimeru pomiędzy warstwy szkła i sprasowanie całego układu; polimer (PVB ma
Bardziej szczegółowoPrędkości cieczy w rurce są odwrotnie proporcjonalne do powierzchni przekrojów rurki.
Spis treści 1 Podstawowe definicje 11 Równanie ciągłości 12 Równanie Bernoulliego 13 Lepkość 131 Definicje 2 Roztwory wodne makrocząsteczek biologicznych 3 Rodzaje przepływów 4 Wyznaczania lepkości i oznaczanie
Bardziej szczegółowoŁadunki elektryczne i siły ich wzajemnego oddziaływania. Pole elektryczne. Copyright by pleciuga@ o2.pl
Ładunki elektryczne i siły ich wzajemnego oddziaływania Pole elektryczne Copyright by pleciuga@ o2.pl Ładunek punktowy Ładunek punktowy (q) jest to wyidealizowany model, który zastępuje rzeczywiste naelektryzowane
Bardziej szczegółowoPOLITECHNIKA ŁÓDZKA INSTRUKCJA Z LABORATORIUM W ZAKŁADZIE BIOFIZYKI. Ćwiczenie 5 POMIAR WZGLĘDNEJ LEPKOŚCI CIECZY PRZY UŻYCIU
POLITECHNIKA ŁÓDZKA INSTRUKCJA Z LABORATORIUM W ZAKŁADZIE BIOFIZYKI Ćwiczenie 5 POMIAR WZGLĘDNEJ LEPKOŚCI CIECZY PRZY UŻYCIU WISKOZYMETRU KAPILARNEGO I. WSTĘP TEORETYCZNY Ciecze pod względem struktury
Bardziej szczegółowoBadanie współczynników lepkości cieczy przy pomocy wiskozymetru rotacyjnego Rheotest 2.1
Badanie współczynników lepkości cieczy przy pomocy wiskozymetru rotacyjnego Rheotest 2.1 Joanna Janik-Kokoszka Zagadnienia kontrolne 1. Definicja współczynnika lepkości. 2. Zależność współczynnika lepkości
Bardziej szczegółowoĆwiczenie 1: Wyznaczanie warunków odporności, korozji i pasywności metali
Ćwiczenie 1: Wyznaczanie warunków odporności, korozji i pasywności metali Wymagane wiadomości Podstawy korozji elektrochemicznej, wykresy E-pH. Wprowadzenie Główną przyczyną zniszczeń materiałów metalicznych
Bardziej szczegółowomodele ciał doskonałych
REOLOGIA - PODSTAWY REOLOGIA Zjawiska odkształcenia i płynięcia materiałów jako przebiegi reologiczne opisuje się przez przedstawienie zależności pomiędzy działającymi naprężeniami i występującymi przy
Bardziej szczegółowo1. Część teoretyczna. Przepływ jednofazowy przez złoże nieruchome i ruchome
1. Część teoretyczna Przepływ jednofazowy przez złoże nieruchome i ruchome Przepływ płynu przez warstwę luźno usypanego złoża występuje w wielu aparatach, np. w kolumnie absorpcyjnej, rektyfikacyjnej,
Bardziej szczegółowoK05 Instrukcja wykonania ćwiczenia
Katedra Chemii Fizycznej Uniwersytetu Łódzkiego K05 Instrukcja wykonania ćwiczenia Wyznaczanie punktu izoelektrycznego żelatyny metodą wiskozymetryczną Zakres zagadnień obowiązujących do ćwiczenia 1. Układy
Bardziej szczegółowoPOLITECHNIKA BIAŁOSTOCKA
POLITECHNIKA BIAŁOSTOCKA KATEDRA ZARZĄDZANIA PRODUKCJĄ Instrukcja do zajęć laboratoryjnych z przedmiotu: Towaroznawstwo Kod przedmiotu: LS03282; LN03282 Ćwiczenie 2 WYZNACZANIE GĘSTOSCI CIAŁ STAŁYCH Autorzy:
Bardziej szczegółowoGRAWITACYJNE ZAGĘSZCZANIE OSADÓW
UTYLIZACJA OSADÓW Ćwiczenie nr 4 GRAWITACYJNE ZAGĘSZCZANIE OSADÓW 1. CHARAKTERYSTYKA PROCESU A. Grawitacyjne zagęszczanie osadów: Zagęszczać osady można na wiele różnych sposobów. Miedzy innymi grawitacyjnie
Bardziej szczegółowoINSTYTUT INŻYNIERII MATERIAŁOWEJ
Ćwiczenie: Oznaczanie chłonności wody tworzyw sztucznych 1 Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest oznaczenie chłonności wody przez próbkę tworzywa jedną z metod przedstawionych w niniejszej instrukcji. 2 Określenie
Bardziej szczegółowoWPŁYW ZAKŁÓCEŃ PROCESU WZBOGACANIA WĘGLA W OSADZARCE NA ZMIANY GĘSTOŚCI ROZDZIAŁU BADANIA LABORATORYJNE
Górnictwo i Geoinżynieria Rok 33 Zeszyt 4 2009 Stanisław Cierpisz*, Daniel Kowol* WPŁYW ZAKŁÓCEŃ PROCESU WZBOGACANIA WĘGLA W OSADZARCE NA ZMIANY GĘSTOŚCI ROZDZIAŁU BADANIA LABORATORYJNE 1. Wstęp Zasadniczym
Bardziej szczegółowoWskaźnik szybkości płynięcia termoplastów
Katedra Technologii Polimerów Przedmiot: Inżynieria polimerów Ćwiczenie laboratoryjne: Wskaźnik szybkości płynięcia termoplastów Wskaźnik szybkości płynięcia Wielkością która charakteryzuje prędkości płynięcia
Bardziej szczegółowoĆwiczenie laboratoryjne Parcie wody na stopę fundamentu
Ćwiczenie laboratoryjne Parcie na stopę fundamentu. Cel ćwiczenia i wprowadzenie Celem ćwiczenia jest wyznaczenie parcia na stopę fundamentu. Natężenie przepływu w ośrodku porowatym zależy od współczynnika
Bardziej szczegółowoTechnologia Materiałów Drogowych ćwiczenia laboratoryjne
Technologia Materiałów Drogowych ćwiczenia laboratoryjne prowadzący: dr inż. Marcin Bilski Zakład Budownictwa Drogowego Instytut Inżynierii Lądowej pok. 324B (bud. A2); K4 (hala A4) marcin.bilski@put.poznan.pl
Bardziej szczegółowoσ c wytrzymałość mechaniczna, tzn. krytyczna wartość naprężenia, zapoczątkowująca pękanie
Materiały pomocnicze do ćwiczenia laboratoryjnego Właściwości mechaniczne ceramicznych kompozytów ziarnistych z przedmiotu Współczesne materiały inżynierskie dla studentów IV roku Wydziału Inżynierii Mechanicznej
Bardziej szczegółowoKOMPUTEROWE WSPOMAGANIE PROCESU PROJEKTOWANIA ODSTOJNIKA
Piotr KOWALIK Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Studenckie Koło Naukowe Informatyków KOMPUTEROWE WSPOMAGANIE PROCESU PROJEKTOWANIA ODSTOJNIKA 1. Ciekłe układy niejednorodne Ciekły układ niejednorodny
Bardziej szczegółowoE dec. Obwód zastępczy. Napięcie rozkładowe
Obwód zastępczy Obwód zastępczy schematyczny obwód elektryczny, ilustrujący zachowanie się badanego obiektu w polu elektrycznym. Elementy obwodu zastępczego (oporniki, kondensatory, indukcyjności,...)
Bardziej szczegółowoA4.04 Instrukcja wykonania ćwiczenia
Katedra Chemii Fizycznej Uniwersytetu Łódzkiego A4.04 Instrukcja wykonania ćwiczenia Wyznaczanie cząstkowych molowych objętości wody i alkoholu Zakres zagadnień obowiązujących do ćwiczenia 1. Znajomość
Bardziej szczegółowoĆwiczenie 5: Wyznaczanie lepkości właściwej koloidalnych roztworów biopolimerów.
Gęstość 1. Część teoretyczna Gęstość () cieczy w danej temperaturze definiowana jest jako iloraz jej masy (m) do objętości (V) jaką zajmuje: (1) Gęstość wyrażana jest w jednostkach układu SI. Gęstość cieczy
Bardziej szczegółowoWŁAŚCIWOŚCI MECHANICZNE PLASTYCZNOŚĆ. Zmiany makroskopowe. Zmiany makroskopowe
WŁAŚCIWOŚCI MECHANICZNE PLASTYCZNOŚĆ Zmiany makroskopowe Zmiany makroskopowe R e = R 0.2 - umowna granica plastyczności (0.2% odkształcenia trwałego); R m - wytrzymałość na rozciąganie (plastyczne); 1
Bardziej szczegółowoĆwiczenie nr 31: Modelowanie pola elektrycznego
Wydział PRACOWNIA FIZYCZNA WFiIS AGH Imię i nazwisko.. Temat: Rok Grupa Zespół Nr ćwiczenia Data wykonania Data oddania Zwrot do popr. Data oddania Data zaliczenia OCENA Ćwiczenie nr : Modelowanie pola
Bardziej szczegółowoUtylizacja osadów ściekowych
Utylizacja osadów ściekowych Ćwiczenie nr 3 ODWADNIANIE OSADÓW PRZY POMOCY FILTRA CIŚNIENIOWEGO 1. CHARAKTERYSTYKA PROCESU Odwadnianie osadów ściekowych polega na obniżeniu zawartości wody w takim stopniu,
Bardziej szczegółowoROZDRABNIANIE CEL ROZDRABNIANIA
ROZDRABNIANIE CEL ROZDRABNIANIA 1. Przygotowanie substancji do reakcji chemicznych (faza wstępna) - stopień rozdrobnienia ma wpływ na: a. szybkość rozpuszczenia substancji b. efektywność mieszania (np.
Bardziej szczegółowoĆWICZENIE 2 CERAMIKA BUDOWLANA
ĆWICZENIE 2 CERAMIKA BUDOWLANA 2.1. WPROWADZENIE Norma PN-B-12016:1970 dzieli wyroby ceramiczne na trzy grupy: I, II i III. Zastępująca ją częściowo norma PN-EN 771-1 wyróżnia dwie grupy elementów murowych:
Bardziej szczegółowoGRAWITACYJNE ZAGĘSZCZANIE OSADÓW
PRZERÓBKA I UNIESZKODLIWIANIE OSADÓW ŚCIEKOWYCH Ćwiczenie nr 4 GRAWITACYJNE ZAGĘSZCZANIE OSADÓW 1. CHARAKTERYSTYKA PROCESU Proces zagęszczania osadów, który polega na rozdziale fazy stałej od ciekłej przy
Bardziej szczegółowo11. PRZEBIEG OBRÓBKI CIEPLNEJ PREFABRYKATÓW BETONOWYCH
11. Przebieg obróbki cieplnej prefabrykatów betonowych 1 11. PRZEBIEG OBRÓBKI CIEPLNEJ PREFABRYKATÓW BETONOWYCH 11.1. Schemat obróbki cieplnej betonu i konsekwencje z niego wynikające W rozdziale 6 wskazano
Bardziej szczegółowogruntów Ściśliwość Wytrzymałość na ścinanie
Właściwości mechaniczne gruntów Ściśliwość Wytrzymałość na ścinanie Ściśliwość gruntów definicja, podstawowe informacje o zjawisku, podstawowe informacje z teorii sprężystości, parametry ściśliwości, laboratoryjne
Bardziej szczegółowoDane potrzebne do wykonania projektu z przedmiotu technologia odlewów precyzyjnych.
Dane potrzebne do wykonania projektu z przedmiotu technologia odlewów precyzyjnych. 1. Obliczanie elementów układu wlewowo zasilającego Rys 1 Elemety układu wlewowo - zasilającego gdzie: ZW zbiornik wlewowy
Bardziej szczegółowoLaboratorium. Hydrostatyczne Układy Napędowe
Laboratorium Hydrostatyczne Układy Napędowe Instrukcja do ćwiczenia nr Eksperymentalne wyznaczenie charakteru oporów w przewodach hydraulicznych opory liniowe Opracowanie: Z.Kudżma, P. Osiński J. Rutański,
Bardziej szczegółowoĆwiczenie 2. Charakteryzacja niskotemperaturowego czujnika tlenu. (na prawach rękopisu)
Ćwiczenie 2. Charakteryzacja niskotemperaturowego czujnika tlenu (na prawach rękopisu) W analityce procesowej istotne jest określenie stężeń rozpuszczonych w cieczach gazów. Gazy rozpuszczają się w cieczach
Bardziej szczegółowo1.1. Dobór rodzaju kruszywa wchodzącego w skład mieszanki mineralnej
Przykład: Przeznaczenie: beton asfaltowy warstwa wiążąca, AC 16 W Rodzaj MMA: beton asfaltowy do warstwy wiążącej i wyrównawczej, AC 16 W, KR 3-4 Rodzaj asfaltu: asfalt 35/50 Norma: PN-EN 13108-1 Dokument
Bardziej szczegółowoNauka o Materiałach. Wykład IX. Odkształcenie materiałów właściwości plastyczne. Jerzy Lis
Nauka o Materiałach Wykład IX Odkształcenie materiałów właściwości plastyczne Jerzy Lis Nauka o Materiałach Treść wykładu: 1. Odkształcenie plastyczne 2. Parametry makroskopowe 3. Granica plastyczności
Bardziej szczegółowoPOLITECHNIKA BIAŁOSTOCKA
POLITECHNIKA BIAŁOSTOCKA KATEDRA ZARZĄDZANIA PRODUKCJĄ Instrukcja do zajęć laboratoryjnych z przedmiotu: Towaroznawstwo Kod przedmiotu: LS03282; LN03282 Ćwiczenie 1 WYZNACZANIE GĘSTOSCI CIECZY Autorzy:
Bardziej szczegółowoMetody chromatograficzne w chemii i biotechnologii, wykład 6. Łukasz Berlicki
Metody chromatograficzne w chemii i biotechnologii, wykład 6 Łukasz Berlicki Techniki elektromigracyjne Elektroforeza technika analityczna polegająca na rozdzielaniu mieszanin związków przez wymuszenie
Bardziej szczegółowoPeter Schramm pracuje w dziale technicznym FRIATEC AG, oddział ceramiki technicznej.
FRIALIT -DEGUSSIT ZAAWANSOWANA CERAMIKA TECHNICZNA NIEWYCZERPANY POTENCJAŁ Peter Schramm pracuje w dziale technicznym FRIATEC AG, oddział ceramiki technicznej. Jak produkuje się zaawansowaną ceramikę techniczną?
Bardziej szczegółowoINSTRUKCJA DO ĆWICZEŃ LABORATORYJNYCH
INSTYTUT MASZYN I URZĄDZEŃ ENERGETYCZNYCH Politechnika Śląska w Gliwicach INSTRUKCJA DO ĆWICZEŃ LABORATORYJNYCH BADANIE TWORZYW SZTUCZNYCH OZNACZENIE WŁASNOŚCI MECHANICZNYCH PRZY STATYCZNYM ROZCIĄGANIU
Bardziej szczegółowoAerozol układ wielofazowy, w którym fazę ciągłą stanowi gaz, a fazę rozproszoną cząstki stałe, względnie cząstki cieczy; średnica cząstek fazy
Aerozol układ wielofazowy, w którym fazę ciągłą stanowi gaz, a fazę rozproszoną cząstki stałe, względnie cząstki cieczy; średnica cząstek fazy rozproszonej: od ułamka do kilkuset mikrometrów. 2 Metody
Bardziej szczegółowoPOLITECHNIKA POZNAŃSKA ZAKŁAD CHEMII FIZYCZNEJ ĆWICZENIA PRACOWNI CHEMII FIZYCZNEJ
OZNACZANIE ŚREDNIEJ MASY CZĄSTECZKOWEJ POLIMERU WSTĘP Lepkość roztworu polimeru jest z reguły większa od lepkości rozpuszczalnika. Dla polimeru lepkość graniczna [η ] określa zmianę lepkości roztworu przypadającą
Bardziej szczegółowoBADANIE PARAMETRÓW PROCESU SUSZENIA
BADANIE PARAMETRÓW PROCESU SUSZENIA 1. Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest poznanie budowy i zasady działania suszarki konwekcyjnej z mikrofalowym wspomaganiem oraz wyznaczenie krzywej suszenia dla suszenia
Bardziej szczegółowoWykład 2. Wprowadzenie do metod membranowych (część 2)
Wykład 2 Wprowadzenie do metod membranowych (część 2) Mechanizmy filtracji membranowej Model kapilarny Model dyfuzyjny Model dyfuzyjny Rozpuszczalność i szybkość dyfuzji Selektywność J k D( c c ) / l n
Bardziej szczegółowoTermodynamika. Część 12. Procesy transportu. Janusz Brzychczyk, Instytut Fizyki UJ
Termodynamika Część 12 Procesy transportu Janusz Brzychczyk, Instytut Fizyki UJ Zjawiska transportu Zjawiska transportu są typowymi procesami nieodwracalnymi zachodzącymi w przyrodzie. Zjawiska te polegają
Bardziej szczegółowoPEŁZANIE WYBRANYCH ELEMENTÓW KONSTRUKCYJNYCH
Mechanika i wytrzymałość materiałów - instrukcja do ćwiczenia laboratoryjnego: Wprowadzenie PEŁZANIE WYBRANYCH ELEMENTÓW KONSTRUKCYJNYCH Opracowała: mgr inż. Magdalena Bartkowiak-Jowsa Reologia jest nauką,
Bardziej szczegółowoOZNACZANIE ŻELAZA METODĄ SPEKTROFOTOMETRII UV/VIS
OZNACZANIE ŻELAZA METODĄ SPEKTROFOTOMETRII UV/VIS Zagadnienia teoretyczne. Spektrofotometria jest techniką instrumentalną, w której do celów analitycznych wykorzystuje się przejścia energetyczne zachodzące
Bardziej szczegółowoStatyka Cieczy i Gazów. Temat : Podstawy teorii kinetyczno-molekularnej budowy ciał
Statyka Cieczy i Gazów Temat : Podstawy teorii kinetyczno-molekularnej budowy ciał 1. Podstawowe założenia teorii kinetyczno-molekularnej budowy ciał: Ciała zbudowane są z cząsteczek. Pomiędzy cząsteczkami
Bardziej szczegółowoODWADNIANIE OSADÓW PRZY POMOCY WIRÓWKI SEDYMENTACYJNEJ
ODWADNIANIE OSADÓW PRZY POMOCY WIRÓWKI SEDYMENTACYJNEJ Ćwiczenie nr 3 1. CHARAKTERYSTYKA PROCESU Wirowanie jest procesem sedymentacji uwarunkowanej działaniem siły odśrodkowej przy przyspieszeniu 1500
Bardziej szczegółowoOznaczanie składu ziarnowego kruszyw z wykorzystaniem próbek zredukowanych
dr inż. Zdzisław Naziemiec ISCOiB, OB Kraków Oznaczanie składu ziarnowego kruszyw z wykorzystaniem próbek zredukowanych Przesiewanie kruszyw i oznaczenie ich składu ziarnowego to podstawowe badanie, jakie
Bardziej szczegółowoOddziaływanie cząstek z materią
Oddziaływanie cząstek z materią Trzy główne typy mechanizmów reprezentowane przez Ciężkie cząstki naładowane (cięższe od elektronów) Elektrony Kwanty gamma Ciężkie cząstki naładowane (miony, p, cząstki
Bardziej szczegółowoWyznaczanie współczynnika sprężystości sprężyn i ich układów
Ćwiczenie 63 Wyznaczanie współczynnika sprężystości sprężyn i ich układów 63.1. Zasada ćwiczenia W ćwiczeniu określa się współczynnik sprężystości pojedynczych sprężyn i ich układów, mierząc wydłużenie
Bardziej szczegółowoSzczegółowy rozkład materiału z fizyki dla klasy I gimnazjum zgodny z nową podstawą programową.
Szczegółowy rozkład materiału z fizyki dla klasy I gimnazjum zgodny z nową podstawą programową. Klasa I Lekcja wstępna omówienie programu nauczania i Przedmiotowego Systemu Oceniania Tytuł rozdziału w
Bardziej szczegółowoLABORATORIUM MECHANIKI PŁYNÓW
Ćwiczenie numer 5 Wyznaczanie rozkładu prędkości przy przepływie przez kanał 1. Wprowadzenie Stanowisko umożliwia w eksperymentalny sposób zademonstrowanie prawa Bernoulliego. Układ wyposażony jest w dyszę
Bardziej szczegółowoSEDYMENTACJA ODŚRODKOWA
KATEDRA TECHNIKI WODNO-MUŁOWEJ I UTYLIZACJI ODPADÓW INSTRUKCJA DO LABORATORIUM INŻYNIERIA PORCESOWA SEDYMENTACJA ODŚRODKOWA BADANIE WPŁYWU CZASU ORAZ PRĘDKOŚCI WIROWANIA NA STOPIEŃ ODWODNIENIA OSADU KOSZALIN
Bardziej szczegółowoLABORATORIUM FIZYKI PAŃSTWOWEJ WYŻSZEJ SZKOŁY ZAWODOWEJ W NYSIE. Ćwiczenie nr 2 Temat: Wyznaczenie współczynnika elektrochemicznego i stałej Faradaya.
LABOATOIUM FIZYKI PAŃSTWOWEJ WYŻSZEJ SZKOŁY ZAWODOWEJ W NYSIE Ćwiczenie nr Temat: Wyznaczenie współczynnika elektrochemicznego i stałej Faradaya.. Wprowadzenie Proces rozpadu drobin związków chemicznych
Bardziej szczegółowoWykład IX: Odkształcenie materiałów - właściwości plastyczne
Wykład IX: Odkształcenie materiałów - właściwości plastyczne JERZY LIS Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki Katedra Technologii Ceramiki i Materiałów Ogniotrwałych Treść wykładu: 1. Odkształcenie
Bardziej szczegółowoAkademickie Centrum Czystej Energii. Ogniwo paliwowe
Ogniwo paliwowe 1. Zagadnienia elektroliza, prawo Faraday a, pierwiastki galwaniczne, ogniwo paliwowe 2. Opis Główną częścią ogniwa paliwowego PEM (Proton Exchange Membrane) jest membrana złożona z katody
Bardziej szczegółowoZjawisko Halla Referujący: Tomasz Winiarski
Plan referatu Zjawisko Halla Referujący: Tomasz Winiarski 1. Podstawowe definicje ffl wektory: E, B, ffl nośniki ładunku: elektrony i dziury, ffl podział ciał stałych ze względu na własności elektryczne:
Bardziej szczegółowoMateriałoznawstwo optyczne CERAMIKA OPTYCZNA
Materiałoznawstwo optyczne CERAMIKA OPTYCZNA Szkło optyczne i fotoniczne, A. Szwedowski, R. Romaniuk, WNT, 2009 POLIKRYSZTAŁY - ciała stałe o drobnoziarnistej strukturze, które są złożone z wielkiej liczby
Bardziej szczegółowoOptymalizacja stosowania środków ochrony roślin
Optymalizacja stosowania środków ochrony roślin Łukasz Sobiech Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Efektywność środków ochrony roślin można znacznie poprawić poprzez dodatek adiuwantów, czyli wspomagaczy.
Bardziej szczegółowoBadanie oleju izolacyjnego
POLITECHNIKA LUBELSKA WYDZIAŁ ELEKTROTECHNIKI I INFORMATYKI KATEDRA URZĄDZEŃ ELEKTRYCZNYCH I TWN LABORATORIUM TECHNIKI WYSOKICH NAPIĘĆ Ćw. nr 7 Badanie oleju izolacyjnego Grupa dziekańska... Data wykonania
Bardziej szczegółowo( ) ( ) Frakcje zredukowane do ustalenia rodzaju gruntu spoistego: - piaskowa: f ' 100 f π π. - pyłowa: - iłowa: Rodzaj gruntu:...
Frakcje zredukowane do ustalenia rodzaju gruntu spoistego: 100 f p - piaskowa: f ' p 100 f + f - pyłowa: - iłowa: ( ) 100 f π f ' π 100 ( f k + f ż ) 100 f i f ' i 100 f + f k ż ( ) k ż Rodzaj gruntu:...
Bardziej szczegółowoPL B1. POLWAX SPÓŁKA AKCYJNA, Jasło, PL BUP 21/12. IZABELA ROBAK, Chorzów, PL GRZEGORZ KUBOSZ, Czechowice-Dziedzice, PL
PL 214177 B1 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 214177 (13) B1 (21) Numer zgłoszenia: 394360 (51) Int.Cl. B22C 1/02 (2006.01) C08L 91/08 (2006.01) Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej
Bardziej szczegółowo