PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z BIOLOGII Dla klasy VII ELŻBIETA TOMASZCZYK

Transkrypt

1 PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z BIOLOGII Dla klasy VII ELŻBIETA TOMASZCZYK

2 DOKUMENTY OKREŚLAJĄCE PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA 1. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej. 2. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych. 3. Program nauczania biologii w klasach 5 8 szkoły podstawowej Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej. 4. PSO opiera się na postanowieniach Wewnątrzszkolnego System Oceniania obowiązującego w Szkole Podstawowej im. księcia Barnima I w Żabnicy. CELE OCENIANIA UCZNIÓW Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów przez nauczyciela biologii ma na celu nie tylko badanie efektywności kształcenia. Do celów oceniania uczniów w edukacji biologicznej należą przede wszystkim: 1. Wspieranie, poprzez: motywowanie uczniów do lepszej nauki i pracy nad sobą, stymulowanie i mobilizowanie uczniów do myślenia o swojej przyszłości oraz do podejmowania starań podnoszących jakość edukacji biologicznej, stworzenie uczniom okazji i szansy osiągnięcia sukcesów edukacyjnych w zakresie biologii oraz dowartościowanie ich, pomoc uczniom w samodzielnym planowaniu własnego rozwoju, różnicowanie, wyróżnianie i nagradzanie uczniów. 2. Prognozowanie, poprzez: zdobywanie informacji o efektywności nauczania biologii i pracy nauczyciela, przewidywanie przyszłych osiągnięć ucznia, wykrywanie potencjalnych umiejętności. 3. Diagnoza, poprzez:

3 poinformowanie uczniów o poziomie ich osiągnięć edukacyjnych i postępów w nauce, zdiagnozowanie potrzeb edukacyjnych uczniów, tj. określenie ich zainteresowań poznawczych i potrzeb w zakresie uczenia się biologii oraz przyczyn trudności w uczeniu się tego przedmiotu, określenie stopnia osiągnięcia standardów wymagań, porównanie osiągnięć uczniów różnych klas w szkole, dostarczenie rodzicom i opiekunom uczniów oraz nauczycielom informacji o postępach, trudnościach i specjalnych uzdolnieniach uczniów. 4. Ewaluacja, poprzez: uzyskiwanie informacji o jakości i poziomie osiągnięć oraz pracy edukacyjnej uczniów, badanie wyników nauczania oraz ich analiza. OBSZARY AKTYWNOSCI PODLEGAJACE OCENIE Nauczyciel na początku roku szkolnego informuje uczniów i rodziców (opiekunów) o wymaganiach edukacyjnych wynikających z realizowanego programu nauczania oraz o sposobach sprawdzania osiągnięć uczniów. Przedmiotowemu systemowi oceniania podlegać będą: sprawdziany pisemne, kartkówki, odpowiedź ustna, aktywność na lekcji, zadania domowe, konkursy szkolne, międzyszkolne, okręgowe i wojewódzkie, opieka nad hodowlami prowadzonymi w szkole, prowadzenie doświadczeń biologicznych, inne formy pracy pozalekcyjnej (np. udział w programach edukacyjnych i projektach) wystawy prac. SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW 1. Sprawdziany pisemne po każdym dziale - ( testy wyboru, test zadań otwartych i zadania z luką, w których oceniana jest wiedza z danego zakresu, zrozumienie zagadnień, umiejętność logicznego myślenia, poprawność języka, porządek i estetyka zapisu). Każdy sprawdzian zapowiedziany jest z tygodniowym wyprzedzeniem. Zawiera materiał z opracowanego działu powtórzony i utrwalony na lekcji powtórzeniowej. 2. Kartkówki - w których sprawdzana jest zawartość merytoryczna wiadomości z trzech ostatnich tematów lekcyjnych. Kartkówki nie muszą być zapowiadane i będą pisane jednokrotnie.

4 3. Kontrola prowadzenia zeszytu przedmiotowego. Przy kontroli bierze się pod uwagę kompletność wpisów tematów lekcyjnych, notatek i prac domowych, estetykę prowadzenia zeszytu. 4. Za aktywność na lekcji uczeń może otrzymać plus. Za pięć plusów uczeń otrzymuje ocenę bardzo dobrą. 5. Za udział w konkursach uczeń otrzymuje ocenę cząstkową Uczeń dwa razy w semestrze może zgłosić brak przygotowania do lekcji, a ponadto w takich sytuacjach jak: choroba powyżej 3 dni lub inne ważne okoliczności zgłoszone przez rodziców (opiekunów). Fakt ten zostaje odnotowany w dzienniku i nie wpływa na ocenę semestralną lub końcoworoczną. Po wykorzystaniu ustalonego limitu, każdorazowo uczeń otrzymuje ocenę niedostateczną. 7. Uczeń ma prawo poprawić ocenę niedostateczną ze sprawdzianu w terminie 7 dni od daty oddania pracy uczniowi. W przypadku, gdy uczeń nie pisał sprawdzianu (nieobecność w szkole) zobowiązany jest do jego napisania w terminie ustalonym przez nauczyciela przedmiotu. 8. Nie odpytuje się ucznia po dłuższej nieobecności w szkole, chyba, że uczeń sam zgłosi się do odpowiedzi. 9. Zapisywanie poprawionych ocen w dzienniku. Poprawioną ocenę ze sprawdzianu piszemy po łamanej np.1/ Uczeń przyłapany na ściąganiu podczas pracy pisemnej, otrzymuje ocenę niedostateczną, której nie może poprawić. Za ściąganie uważa się korzystanie z podręcznika, zeszytu i innych materiałów pisanych ( ściągi) oraz podpowiedzi innych uczniów. 11. Sprawdzone i ocenione prace pisemne, uczeń otrzymuje do wglądu w dniu otrzymania oceny. Sprawdziany są oddawane do domu ucznia. Po zapoznaniu się ze sprawdzianem, podpisaniu go przez rodzica, obowiązkowo wracają do rąk nauczyciela ( na następnej lekcji). Każdą pracę pisemną nauczyciel musi oddać w ciągu 14 dni. 12. Na koniec semestru nie przewiduje się żadnych sprawdzianów poprawkowych czy zaliczeniowych. 13. Wszystkie otrzymane przez ucznia oceny są wpisywane do dziennika lekcyjnego. 14. Uczeń może uzyskać wyższą od przewidywanej ocenę roczną z zajęć obowiązkowych i dodatkowych jeżeli: - spełni określone przez prowadzącego zajęcia obowiązkowe lub dodatkowe wymagania, przekazane rodzicom ( prawnym opiekunom) dziecka na ich pisemny umotywowany wniosek

5 złożony do dyrektora szkoły w okresie od otrzymania informacji o przewidywanej ocenie do 7 dni przed klasyfikacyjnym posiedzeniem rady pedagogicznej. Szczegółowe wymagania wynikają z przedmiotowego systemu oceniania z biologii w którym są zawarte warunki uzyskiwania poszczególnych ocen. ZASADY OCENIANIA UCZNIÓW ZE SPECYFICZNYMI TRUDNOSCIAMI W NAUCE Uczniami szkół poza dziećmi zdrowymi są także dzieci z różnymi dysfunkcjami. Dysfunkcje te są przyczyną trudności szkolnych. Należą do nich: Dysleksja: zaburzenia funkcji percepcji słuchowej funkcji percepcji wzrokowej zaburzenia orientacji przestrzennej i lateralizacji zaburzenia ruchowe i manualne Mózgowe porażenie dziecięce Upośledzenia umysłowe Zespół nadpobudliwości ruchowej ADHD Uczniowie z tych grup należą do uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Uczniowie z odchyleniami rozwojowymi i specyficznymi trudnościami w uczeniu się otrzymują z poradni opinie w sprawie dostosowania wymagań edukacyjnych. Podstawowym celem dostosowania wymagań jest wyrównanie szans edukacyjnych uczniów oraz zapobieganie wtórnym zaburzeniom sfery emocjonalno- motywacyjnej. Dostosowanie polega na modyfikacji procesu edukacyjnego, umożliwiającej uczniom sprostanie wymaganiom. Obszary dostosowania obejmują: warunki procesu edukacyjnego tj. zasady, metody, formy, środki dydaktyczne, zewnętrzną organizację nauczania ( np. posadzenie ucznia słabo słyszącego w pierwszej ławce), warunki sprawdzania poziomu wiedzy i umiejętności ( metody i formy sprawdzania i kryteria oceniania ). Wobec uczniów posiadających specyficzne trudności w nauce stosuję następujące zasady oceniania zgodne z zaleceniami poradni zawartymi w orzeczeniu: sprawdziany i kartkówki przygotowywane w formie testów, uwzględnianie trudności w rozumieniu treści, szczególnie podczas samodzielnej pracy z tekstem, w przypadku trudności w redagowaniu wypowiedzi pisemnych uczenie tworzenia schematów pracy, podawanie uczniom jasnych kryteriów ocen prac pisemnych/ wiedza, dobór przypadku trudności z odczytaniem pracy odpytywanie ucznia ustnie,

6 w trakcie rozwiązywania zadań tekstowych sprawdzanie, czy uczeń przeczytał treść zadania i czy prawidłowo je zrozumiał, w razie potrzeby udzielanie dodatkowych wskazówek, w czasie sprawdzianów zwiększenie ilość czasu na rozwiązanie zadań, ocenianie toku rozumowania, nawet gdyby ostateczny wynik zadania był błędny ( co wynikać może z pomyłek rachunkowych) i odwrotnie ocenianie dobre, jeśli wynik zadania jest prawidłowy, choćby strategia dojścia do niego była niezbyt jasna, gdyż uczniowie dyslektyczni często prezentują styl dochodzenia do rozwiązania niedostępny innym osobom, będący na wyższym poziomie kompetencji, w czasie odpowiedzi ustnych dyskretne wspomaganie, dawanie więcej czasu na przypomnienie, wydobycie z pamięci nazw, terminów, dyskretne naprowadzanie, podczas uczenia stosowanie technik skojarzeniowych ułatwiających zapamiętywanie, zróżnicowanie formy sprawdzania wiadomości i umiejętności tak, by ograniczyć ocenianie na podstawie pisemnych odpowiedzi ucznia, w związku z dużym problemem w selekcji i wyborze najważniejszych informacji z danego tematu wypisywanie kilka podstawowych pytań, na które uczeń powinien znaleźć odpowiedź czytając dany materiał (przy odpytywaniu prosić o udzielenie na nie odpowiedzi), często oceniana jest praca domowa, sprawdziany i zadania w miarę możliwości dzielone są na etapy i wykonywane małymi krokami. SPOSOBY DOSTOSOWANIA WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH NA LEKCJACH BIOLOGII Lp. PROBLEM PROPOZYCJA ROZWIĄZANIA 1. Uczeń nie potrafi wskazać na mapie ściennej obiektów odnalezionych w atlasie (zmiana płaszczyzny przeniesienia). 2. Kłopoty z czytaniem długiego tekstu. nie pytać ucznia przy mapie tylko przy atlasie, najlepiej na siedząco umożliwić podczas lekcji dojście do mapy uczniom z dalszych ławek angażujemy różne zmysły w odbiorze wiadomości, gestykulując, pokazując kształty, wyróżnianie innym kolorem (inną czcionką) definicji i ważnych informacji do zapamiętania skracać polecenia jeśli to możliwe zastępować opis filmem lub prezentacją multimedialną

7 3. Trudności w rozumieniu dłuższych wypowiedzi słownych i poleceń nauczyciela. 4. Uczeń myli podobne znaki (np. źle odczytuje mapę). 5. Trudności w posługiwaniu się mapą i skalą. 6. Trudności z czytaniem legend na mapie. 7. Zaburzona orientacja na mapie i w terenie. 8. Trudności z rozpoznawaniem i wskazywaniem kierunków stron świata. 9. Trudności z zapamiętywaniem terminologii. 10. Trudności z rysowaniem profilu hipsometrycznego. 11. Kłopoty z uczeniem pamięciowym, np. wymienianie po kolei planet Układu Słonecznego. stosujemy naprzemienną aktywność /praca nauczyciela, praca ucznia ćwiczenia w pisaniu, słuchaniu, pokaz / wykorzystywanie zabawnych skojarzeń (podczas prezentacji materiału oraz robienia notatek) notatka dwu trzy zdaniowa dać więcej czasu wykonać z uczniem ćwiczenia w samodzielnym rysowaniu znaków topograficznych przypominać o sprawdzaniu poprawności odpowiedzi zaczynamy od prostych przykładów np. rysunku ławki, zeszytu wykorzystać mapę topograficzną najbliższej okolicy zabawa w skojarzenia (znak opis naturalny) zabawa w terenie z wykorzystaniem planu stosowanie wierszyków, które ułatwiają zapamiętywanie treści np. Na Ekranie Siedzi Wrona zaszyfrowane obrazki zabawa z kierunkami wprowadzać w nauczaniu metody aktywne, angażujące jak najwięcej zmysłów (ruch, dotyk, wzrok, słuch), używać wielu pomocy dydaktycznych, urozmaicać proces nauczania w czasie odpowiedzi ustnych dyskretnie wspomagać, dawać więcej czasu na przypomnienie, wydobycie z pamięci nazw, terminów, dyskretnie naprowadzać wykonać z uczniami model wzniesienia z plasteliny z zaznaczeniem poziomic i przeniesieniem ich na płaszczyznę uczyć metodą skojarzeń (np. Moja Wiecznie Zapracowana Mama Jutro Sama Usmaży Naleśniki- Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz, Saturn, Uran, Neptun)

8 12. Kłopoty z określaniem położenia geograficznego. 13. Trudności z zapamiętywaniem dat, wydarzeń według chronologii i sekwencyjności. krojenie jabłek rysowanie na globusach indukcyjnych zapamiętać np. wysokość szczytów jak numer telefonu 14. Nieczytelne pismo. dać uczniowi więcej czasu na pisanie, zezwolić na odrabianie części prac domowych na komputerze pisanie drukowanymi literami, każda oddzielnie 15. Trudności z koncentracją na lekcji. 16. Niskie poczucie własnej wartości spowodowane częstymi niepowodzeniami. uczeń nie powinien siedzieć w ostatnich ławkach urozmaicać zajęcia poprzez stosowanie metod aktywizujących stale obserwować ucznia i w razie potrzeby pobudzać do działania stwarzać sytuacje, w których uczeń ma okazję otrzymania wzmocnienia (unikać tworzenia niezdrowych przywilejów)

9 WYMAGANIA EDUKACYJNE KLASA VII ocena dopuszczająca Uczeń: ocena dostateczna Uczeń: ocena dobra Uczeń: ocena bardzo dobra Uczeń: ocena celująca Uczeń: HIERARCHICZNA BUDOWA CZŁOWIEKA Z pomocą nauczyciela i z wykorzystaniem modelu/schematu przedstawia hierarchiczną budowę organizmu człowieka. Analizując modele lub schemat, przedstawia hierarchiczną budowę organizmu człowieka. hierarchiczną budowę organizmu człowieka na swoim przykładzie. Konstruuje schemat/model hierarchicznej budowy organizmu człowieka. Porównuje oraz znajduje podobieństwa i różnice pomiędzy człowiekiem a innymi ssakami. POWŁOKA ORGANIZMU Podaje przykłady chorób skóry (grzybice, czerniak) oraz zasady ich profilaktyki. Określa związek nadmiernej ekspozycji na promieniowanie UV ze zwiększonym ryzykiem występowania i rozwoju choroby nowotworowej skóry. Uzasadnia konieczność konsultacji lekarskiej w przypadku rozpoznania niepokojących zmian na skórze. Rozpoznaje elementy budowy skóry. funkcje skóry. Określa związek budowy elementów skóry z ich funkcjami. przeprowadza doświadczenie wykazujące parowanie skóry oraz wpływ różnych czynników, np. blokerów, na ten proces. pomiędzy trybem życia a chorobami skóry.

10 UKŁAD RUCHU Rozpoznaje elementy szkieletu człowieka. Zna zasady profilaktyki wybranych chorób układu ruchu. Uzasadnia konieczność aktywności fizycznej dla prawidłowej budowy i funkcjonowania układu ruchu. Opisuje części szkieletu i ich funkcje. Nazywa i wskazuje wybrany zginacz i prostownik lub inny typ mięśni. Podaje przykłady chorób układu ruchu (skrzywienia kręgosłupa, płaskostopie, krzywica, osteoporoza) oraz zasady ich profilaktyki. Objaśnia współdziałanie biernego i czynnego układu ruchu. Rozpoznaje typy połączeń kości. Omawia budowę i działanie stawu. przeprowadza doświadczenie wykazujące rolę składników chemicznych kości. Wyjaśnia związek między budową fizyczną i chemiczną kości a ich funkcjami. Wyjaśnia związek pomiędzy budową wybranych mięśni a ich funkcją. Porównuje kształt kości i ich funkcje oraz wyciąga wnioski. Porównuje mięśnie i ich funkcje oraz wyciąga wnioski. pomiędzy aktywnością fizyczną a zdrowiem fizycznym i psychicznym. UKŁAD POKARMOWY Uzasadnia konieczność stosowania diety zróżnicowanej i dostosowanej do potrzeb organizmu (wiek, płeć, stan zdrowia, aktywność fizyczna). Wyjaśnia rolę błonnika w funkcjonowaniu układu pokarmowego oraz Objaśnia, na czym polega trawienie i wchłanianie pokarmów. Wymienia odcinki przewodu pokarmowego i ich funkcje. i analizuje konsekwencje zdrowotne niewłaściwego źródła i wyjaśnia znaczenie składników pokarmowych (białka, cukry, tłuszcze, witaminy, sole mineralne, woda) dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Rozpoznaje rodzaje zębów oraz określa ich znaczenie w przeprowadza doświadczenie badające rolę śliny w trawieniu skrobi. przeprowadza doświadczenie wykrywające obecność wybranych składników pokarmowych w Porównuje funkcje składników pokarmowych i ich pochodzenie oraz wyciąga wnioski. wykazuje zależność pomiędzy żywnością typu fast food a problemami zdrowotnymi. Konstruuje skład dobowej diety dla

11 uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw. przyczyny próchnicy i zasady jej profilaktyki. Zna zasady profilaktyki i konsekwencje wybranych chorób. Wykorzystuje kalkulator BMI do obliczenia wskaźnika masy ciała odzywania (otyłość, nadwaga, anoreksja, bulimia, cukrzyca). Podaje przykłady chorób układu pokarmowego (WZW A, WZW B, WZW C, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, zatrucia pokarmowe, rak jelita grubego) oraz zasady ich profilaktyki. mechanicznej obróbce pokarmu. Omawia proces trawienia i wchłaniania w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego. Oblicza indeks masy ciała. produktach spożywczych. Konstruuje skład jednego posiłku dla siebie z uwzględnieniem zasad zróżnicowanej diety. Ocenia wartość swojej diety z uwzględnieniem zasad prawidłowego odżywiania się. Wyjaśnia zależności między budową i działaniem narządów trawiennych. Opisuje działanie enzymów. Analizuje skutki niedoboru niektórych witamin (A, D, K, B, B12) i składników mineralnych (Mg, Fe, Ca) w organizmie oraz skutki niewłaściwej suplementacji. siebie z uwzględnieniem zasad zróżnicowanej diety. Porównuje zęby człowieka do zębów wybranych ssaków i wyciąga wnioski. UKŁAD KRĄŻENIA Bada tętno i ciśnienie krwi. Uzasadnia konieczność okresowego Wymienia składniki krwi i ich rolę. Podaje przykłady chorób krwi (anemia, białaczka), Rozpoznaje naczynia krwionośne i przedstawia jego funkcje. Analizuje krążenie krwi w małym i dużym obiegu. Wykazuje związek pomiędzy budową wybranych składników krwi (erytrocyty,

12 wykonywania badań kontrolnych krwi, pomiaru pulsu i ciśnienia tętniczego. znaczenie aktywności fizycznej dla właściwego funkcjonowania układu krążenia. Wymienia grupy krwi układu AB0 i Rh oraz przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa. układu krążenia (miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, zawał serca) oraz zasady profilaktyki. Analizuje wpływ aktywności fizycznej i prawidłowej diety dla właściwego funkcjonowania układu krwionośnego Wyjaśnia związek pomiędzy budową naczyń krwionośnych a ich funkcją. przeprowadza doświadczenie badające wpływ wysiłku fizycznego na zmianę tętna i ciśnienia tętniczego krwi. leukocyty) a ich funkcją. Wymienia różnice w budowie oraz funkcjonowaniu małego i dużego obiegu krwi. przeprowadza eksperyment badający wpływ napojów typu cola na zmianę tętna i ciśnienia tętniczego krwi. Wymienia zasady profilaktyki wybranych chorób. UKŁAD ODPORNOŚCIOWY Wie, co to jest szczepionka i surowica oraz w jakim celu się je podaje. Uzasadnia konieczność stosowania obowiązkowych szczepień. Określa alergię jako nadwrażliwość układu odpornościowego na określony czynnik. Określa, w jakich sytuacjach dochodzi do konfliktu serologicznego. Określa AIDS jako zaburzenie mechanizmów odporności. znaczenie przeszczepów oraz zgody na transplantację narządów. Porównuje istotę działania szczepionki i surowicy. Rozpoznaje wybrane narządy układu odpornościowego oraz określa ich funkcje. Przewiduje skutki konfliktu serologicznego. Rozróżnia odporność wrodzoną i nabytą oraz opisuje sposoby nabywania odporności: czynna, bierna, naturalna, sztuczna. pomiędzy trybem życia (odżywianie, aktywność fizyczna) a odpornością.

13 UKŁAD ODDECHOWY Analizuje wpływ palenia tytoniu (bierne, czynne) i zanieczyszczeń pyłowych powietrza na stan oraz funkcjonowanie układu oddechowego. Zna zasady profilaktyki wybranych chorób układu oddechowego. Podaje przykłady chorób układu oddechowego (angina, gruźlica, rak płuc) oraz zasady ich profilaktyki. Rozpoznaje elementy budowy układu oddechowego. mechanizm wentylacji płuc. Opisuje przebieg wymiany gazowej w tkankach i płucach. związek budowy narządów układu oddechowego z funkcją. przeprowadza doświadczenie wykrywające obecność dwutlenku węgla oraz pary wodnej w wydychanym powietrzu. przeprowadza doświadczenie badające wpływ wysiłku fizycznego na zmiany częstości oddechu. pomiędzy chorobami układu oddechowego a trybem życia, np. paleniem tytoniu. UKŁAD WYDALNICZY Podaje przykłady substancji, które są wydalane z organizmu człowieka (mocznik, dwutlenek węgla), oraz wymienia narządy biorące udział w ich wydalaniu. Podaje przykłady chorób układu moczowego (zakażenie dróg moczowych, kamica nerkowa) oraz zasady ich profilaktyki. Rozpoznaje elementy układu moczowego. istotę procesu wydalania. związek budowy z funkcją narządów układu oddechowego. pomiędzy chorobami układu moczowego a trybem życia. Zna zasady profilaktyki

14 wybranych chorób układu moczowego. UKŁAD NERWOWY sposoby radzenia sobie ze stresem. Uzasadnia znaczenie snu w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego. Zna wpływ wybranych czynników na funkcjonowanie układu nerwowego. negatywny wpływ na funkcjonowanie układu nerwowego niektórych substancji psychoaktywnych, alkoholu, narkotyków, środków dopingujących, dopalaczy i nikotyny (w tym e- papierosów) oraz nadużywania kofeiny i niektórych leków. Opisuje łuk odruchowy. Rozpoznaje narządy układu nerwowego i określa ich funkcje. Porównuje rolę współczulnego i przywspółczulnego układu nerwowego. związek budowy narządów układu nerwowego z pełnioną funkcją. Wymienia rodzaje odruchów. pomiędzy trybem życia a stresem. pomiędzy samopoczuciem psychofizycznym człowieka a substancjami psychoaktywnymi. UKŁAD DOKREWNY Wyjaśnia, dlaczego bez konsultacji z lekarzem nie należy przyjmować preparatów ani leków hormonalnych. Wymienia gruczoły dokrewne (przysadka, tarczyca, trzustka, nadnercza, jądra i jajniki). Wskazuje lokalizację gruczołów dokrewnych i wymienia hormony przez nie wydzielane (hormon wzrostu, tyroksyna, insulina, glukagon, adrenalina, testosteron, estrogeny i progesteron). rolę hormonów. antagonistyczne działanie insuliny i glukagonu. pomiędzy zdrowiem a prawidłowym funkcjonowaniem układu hormonalnego.

15 rolę wybranych hormonów. NARZĄDY ZMYSŁÓW sposoby korygowania wad wzroku (krótkowzroczność, dalekowzroczność, astygmatyzm). Określa wpływ hałasu na zdrowie człowieka. wpływ wybranych czynników na prawidłowe funkcjonowanie narządów równowagi, smaku i dotyku. przyczyny powstawania wad wzroku (krótkowzroczność, dalekowzroczność, astygmatyzm). Dokonuje obserwacji wykazującej obecność tarczy nerwu wzrokowego. Rozpoznaje elementy budowy oka i ucha. Wskazuje umiejscowienie receptorów równowagi, smaku, węchu i dotyku. funkcje elementów oka i ucha w powstawaniu obrazu i dźwięku. rolę zmysłu równowagi, smaku, węchu i dotyku. Przeprowadza doświadczenie sprawdzające gęstość rozmieszczenia receptorów w skórze różnych części ciała. przeprowadza badania złudzeń wzroku. przeprowadza badania wpływu różnych czynników na zmysł wzroku, słuchu, smaku, węchu i dotyku. UKŁAD ROZRODCZY Wymienia etapy rozwoju przedurodzeniowego człowieka (zygota, zarodek, płód). Wyjaśnia wpływ różnych czynników na rozwój zarodka i płodu. Uzasadnia konieczność Opisuje etapy cyklu miesiączkowego kobiety. Określa rolę gamet w procesie zapłodnienia. cechy fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania Rozpoznaje elementy budowy układu rozrodczego męskiego i żeńskiego oraz podaje ich funkcje. związek budowy i funkcji wybranych narządów układu rozrodczego. pomiędzy trybem życia a chorobami układu rozrodczego i przenoszonymi drogą płciową.

16 wykonywania badań kontrolnych jako sposobu wczesnego wykrywania raka piersi, raka szyjki macicy i raka prostaty. zasady profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową. człowieka. HOMEOSTAZA Analizuje informacje dołączane do leków oraz wyjaśnia, dlaczego bez wyraźnej potrzeby nie należy przyjmować leków ogólnodostępnych ani suplementów. Uzasadnia, że antybiotyki i inne leki należy stosować zgodnie z zaleceniem lekarza (dawka, godziny przyjmowania leku i długość kuracji). zdrowie jako stan równowagi środowiska wewnętrznego organizmu oraz choroby jako zaburzenia homeostazy. Analizuje współdziałanie układów narządów w termoregulacji. Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który nie spełnia wymagań koniecznych tzn. : nie opanował wiadomości i umiejętności określonych w wymaganiach przedmiotowych i braki te uniemożliwiają mu dalsze zdobywanie i pogłębianie wiedzy z tego przedmiotu. nie wykazuje chęci do współpracy i poprawy ocen niedostatecznych, nie wykonuje zadań postawionych przez nauczyciela lub realizowanych przez grupę. nie korzysta z pomocy oraz z dodatkowych zajęć proponowanych przez nauczyciela, lekceważy swoje obowiązki, nie chce korzystać z rad nauczyciela, jego wskazówek i pomocy, nie prowadzi zeszytu przedmiotowego, wobec wszelkich problemów i działań dotyczących środowiska przyrodniczego zachowuje się lekceważąco, w swoim postępowaniu dopuszcza się czynów szkodzącym roślinom i zwierzętom.