w latach : w kręgu ofiaiy i poświęcenia

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "w latach : w kręgu ofiaiy i poświęcenia"

Czesław Kołodziej
5 lat temu
Przeglądów:

2 ROCZNIK HISTORII PRASY POLSKIEJ 347 Jerzy JAROWIECKI Jerzy Franke Polska prasa kobieca w latach : w kręgu ofiaiy i poświęcenia Wydawnictwo SBP Warszawa 1999, 342 s. Jerzy Franke Polish Women s Press in the Years : Sacrifice and Devotion Prasa kobieca coraz częściej wzbudza zainteresowanie badaczy, którzy do niedawna jakby nie doceniali roli i znaczenia tego ważnego segmentu polskiej prasy, zarówno w przeszłości, jak i w okresie po drugiej wojnie światowej. Traktowana bywała jako swoisty margines rynku czasopiśmienniczego, dzieląc np. los prasy dla dzieci i młodzieży. W okresie zaborów i lat do 1939 roku jedynie Zofia Zaleska podjęła próbę dokonania systematycznego, bibliograficznego przeglądu pism kobiecych, wydając w 1938 roku książkę pt. Czasopism a kobiece w Polsce. Mimo licznych pomyłek, do niedawna książka ta stanowiła w miarę pełny przegląd. Wiedzę o tym czasopiśmiennictwie przynosiły obszerniejsze opracowania dziejów prasy polskiej, studia nad czasopiśmiennictwem literackim1 oraz próby ujęć monograficznych M. Zawialskiej2, T. Czapczyńskiego3, R. Jaskuły4, K. Poklewskiej5, J. Chwastyk-Kowalczykowej6. Prasą kobiecą 1 Np. A. Zyga, Krakowskie czasopisma literackie drugiej połowy XIX wieku ( ), Kraków M. Zawiał ska, Świt Marii Konopnickiej: zarys monograficzny tygodnika dla kobiet. Wrocław T. C z a p c z y ń s k i, Świt" pod redakcją Marii Konopnickiej. Materiały do twórczości Marii Konopnickiej jako publicystki i redaktorki, Prace Polonistyczne S. X, Łódź 1952, s R. Jaskuła, Czasopismo Niewiasta ( ). Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego t. 12, 1973, z. 4, s K. Poklewska, W kręgu Ziewami i Dziennika Mód Paryskich (Z dziejów grup literackich w Galicji lat ), Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego: Nauki Humanistyczno-Społeczne S. I, 1982, z. 25, s J. Chwastyk-Kowalczykowa, Bluszcz w okresie dwudziestolecia międzywojennego, Rocznik Historii Prasy Polskiej 2002, z. 1(9), s TOM V (2002), ZESZYT 2(10)

348 PRZEGLĄDY I RECENZJE w Polsce zajęła się Zofia Sokół, która napisała pełną monografię pt. Prasa kobieca w Polsce w latach 1945-1985, Rzeszów 1998.

3 348 PRZEGLĄDY I RECENZJE w Polsce zajęła się Zofia Sokół, która napisała pełną monografię pt. Prasa kobieca w Polsce w latach , Rzeszów Na ten obszar badawczy wkroczył ostatnio Jerzy Franke z wartościową rozprawą o programie literackim Bluszczu w latach , która powstała jako rezultat szerzej zakrojonych badań związanych z książką i prasą, traktowanymi jako środek przekazu treści literackich w drugiej połowie XIX wieku, szczególnie w Królestwie Polskim. Częściowo wyniki tych badań stały się podstawą jego pracy doktorskiej (znanej mi jako recenzentowi), która nosiła tytuł Przekaz literacki na łamach warszawskich czasopism kobiecych w latach I9 i8 8, a także kilku tekstów zamieszczonych w Kwartalniku Historii Prasy Polskiej. Były to: Problemy polityki literackiej warszawskich czasopism kobiecych w latach , Czasopism a redagowane przez Marię R odziew iczów nę10, Lucyna Ćwierciakiew iczow a11. Ukoronowaniem poszukiwań badawczych J. Frankego stała się jego książka napisana piękną polszczyzną z dużą znajomością rzeczy pt. Polska prasa kobieca w latach Stanowi udaną próbę ukazania etapów rozwoju prasy kobiecej, a także rekonstrukcji i analizy programów czasopism kobiecych wydawanych na ziemiach polskich. Uznać należy za zasadne przyjęcie ram chronologicznych dla tem atu badawczego. Data początkowa związana jest z datą ukazania się pierwszego pisma adresowanego do kobiet. Za takie zwykło uważać się Wandę. Tygodnik płci pięknej i literaturze poświęcony, którego pierwszy numer ukazał się 1 lipca 1820 roku. Pogląd ten podziela J. Franke, nie zauważając, że rok wcześniej Zofia Sokół w swej książce Prasa kobieca..., stanowczo stwierdza, iż za pierwsze polskie pismo kobiece należy uznać (...) Miesięcznik Warszawski, z podtytułem płci pięknej poświęcony (s. 30). Jego pierwszy num er ukazał się w maju 1818 roku. Informację tę podał Karol Estreicher w tomie 3 Bibliografii polskiej XIX stulecia, a za nim powtórzył Janusz Maciej Michałowski w 1963 roku12. J. Franke wprowadził uzasadniony podział rozwoju prasy kobiecej na trzy etapy, stosując na ogół trafną argumentację. Pierwszy etap zamyka w latach , jem u też poświęca pierwszy rozdział książki, określając go charakterystycznym tytułem: Wobec sentymentalnych konwencji: lata J. Franke, Program literacki czasopism a B luszcz w latach , Studia o Książce t. 13, 1983, s Praca doktorska napisana pod kierunkiem Karola Głombiowskiego, obroniona na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Gdańskiego w 1986 r. 9 Kwartalnik Historii Prasy Polskiej t. 27, 1988, z. 2. Iu Kwartalnik Historii Prasy Polskiej t. 28, 1988, z Kwartalnik Historii Prasy Polskiej t. 31, 1993, z J. M. Michałowski, Litografowany Miesięcznik W arszaw ski zapom niane pisemko stołeczne z 1818 r., Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego t. 3, 1963, z. 1, s ROCZNIK HISTORII PRASY POLSKIEJ

Jerzy Jarowiecki JERZY FRANKE POLSKA PRASA KOBIECA... 349 i dzieląc na podrozdziały: Kodeks K Hoffmanowej, Prasa lat 1820-1840, W zory osobowe. Stereotypy, Dziennik D om owy, Dziennik Mód Paryskich.

4 Jerzy Jarowiecki JERZY FRANKE POLSKA PRASA KOBIECA i dzieląc na podrozdziały: Kodeks K Hoffmanowej, Prasa lat , W zory osobowe. Stereotypy, Dziennik D om owy, Dziennik Mód Paryskich. Pisze w nich o powielanych wzorach zachowań i zainteresowań, wzorcach edukacyjnych i wychowawczych, o ideale kobiecości, traktowanej jako synonim wieku niewinności, niedojrzałości, o wzorze rodziny z dominacją męża i ojca suwerena nad małżonką, o kobiecie pozbawionej tożsamości. Drugi etap rozwoju prasy kobiecej sytuuje w latach , opisuje go w drugim rozdziale książki zatytułowanym W cieniu B luszczu prasa kobieca w latach J. Franke poświęcił w nim uwagę magazynom społeczno-literackim ( Magazyn Mód, Tygodnik Mód i Powieści, Bluszcz ), pismom modnym ( Bazar, Mody Paryskie, Nowe Mody Paryskie, Dziennik Mód. Pismo dla Polek ), oddzielnie zajął się Świtem, redagowanym przez M. Konopnicką i jego programem emancypacyjnym. Świt, uważany za czasopismo liberalno-demokratyczne, był szczególnie ostro zwalczany i ośmieszany przez ówczesne kręgi konserwatywno-klerykalne. W czasopismach tych pojawiały się hasła równouprawnienia kobiet, dopuszczenia ich do placówek życia społecznego, poszerzenia pola ich aktywności. Idealizowano wzory osobowe kobiet naznaczone piętnem poświęcenia dla dobra ogółu, społeczeństwa, narodu. Ostatni podrozdział zatytułował W obronie kanonicznych wartości. Od W ianków do Dwutygodnika dla K obiet. W tym okresie istotny człon rynku prasowego stanowiły pisma (np. Gwiazda, Dwutygodnik dla Kobiet ), których programowym wyróżnikiem była opozycja wobec wszelkich prób zmiany pozycji społecznej kobiety. Pisma te dystansowały się nawet wobec umiarkowanych haseł emancypacyjnych. We wcześniej głoszonych postulatach równouprawnienia i próbach zmiany stanowiska społecznego kobiet dopatrywały się zagrożenia dla trwałości rodziny i powinności kobiety jako matki i żony, dla wartości społecznych. Propagowały wzorzec kobiety kapłanki ogniska domowego, gospodyni i praktycznej pani domu i żony. Mam przekonanie, że silniej w tym rozdziale należało zaakcentować rolę i znaczenie czasopism propagujących organicznikowską ideę pracy, o charakterze poradniczo-praktycznym (typu Gospodyni Wiejska, Dobra Gospodyni ), zawodowym. Za koniec drugiego etapu, a zarazem początek trzeciego okresu rozwoju prasy kobiecej uznał autor wypadki rewolucji roku, które przyniosły poszerzenie swobód prasowych, a co za tym idzie wzrost ilości tytułów czasopism, w tym także kobiecych. Znaczna ich część związana była z działalnością organizacji dla kobiet (np. Zjednoczenie Ziemianek Polskich, Związek Równouprawnienia Kobiet). Powstały pisma dla kobiet wiejskich, związane z ruchem ludowym (np. Przodownica, Zorza, Niewiasta ), liczne dodatki (np. Przyjaciel Sług ), były pisma patronackie, periodyki eksponujące wątki narodowo-patriotyczne i religijne (np. Przebudzenie, Głos Wielkopolanek ), pisma emancypacyjne i feministyczne ( Ster, Nowe Słowo, Przedświt ). Te ostatnie domagały się przyznania praw politycznych dla kobiet, zaniechania TOM V (2002), ZESZYT 2(10)

350 PRZEGLĄDY I RECENZJE dyskryminacji kobiet, ale też eksponowały feministyczne ideały na tle nieuniknionego antagonizmu płci (np. Ster ). W tym miejscu wypadnie wy razić żal, iż w książce J.

5 350 PRZEGLĄDY I RECENZJE dyskryminacji kobiet, ale też eksponowały feministyczne ideały na tle nieuniknionego antagonizmu płci (np. Ster ). W tym miejscu wypadnie wy razić żal, iż w książce J. Frankego, napisanej z tak dużą starannością, podbudowaną wielką wiedzą materiałową i źródłową, pojawiły się swoiste luki czy też niechęć do dyskusji z poglądami innych autorów. 1 znów przywołam książkę Z. Sokół, która stosuje inny podział na etapy rozwoju prasy kobiecej. J. Franke pierwszy okres zamyka w granicach , Z. Sokół /3; drugi okres wg J. Frankego obejmuje lata /7 wg Z. Sokół przypada na lata 1861/3-1914, trzeci etap J. Franke sytuuje w przedziale czasowym 1905/7-1918, zaś Z. Sokół Uważam za trafniejszy podział J. Frankego, ale nie można było nie odnieść się do ustaleń Z. Sokół. Nie mogąc się doliczyć ilości tytułów polskiej prasy kobiecej w latach (a można to było jakoś w książce próbować określić), w W ykazie tytułów czasopism (s ) nie znalazłem kilku samoistnych dodatków (być może autor nie uznał ich za ważne). Chodzi np. o Niewiastę Polską ( ), dwutygodnik ukazujący się we Lwowie pod red. ks. Adama Wesolińskiego, dodatek do Gazety Niedzielnej, redagowanej przez Karola Zwolińskiego; Świat dla Kobiet Pracujących (Lwów 1914), dodatek do Świtu pisma poświęconego sprawcom robotniczym, pod red. Antoniny Machczyńskiej; Głos Kobiet Polskich (tygodnik w latach ), dodatek do Kroniki Powszechnej, wydawany przez Polski Związek Niewiast Katolickich we Lwowie. Uwagi te nie pomniejszają wartości omawianej książki. Autor dobrze się orientuje nie tylko w dziejach prasy kobiecej, ale w szeroko pojętej problematyce społecznej, roli i miejscu kobiety w społeczeństwie, problematyce kulturalnej i literackiej epoki. Z uznaniem można się odnieść do przykładów analiz poszczególnych czasopism, zainteresowań wątkami biograficznymi ich wydawców i redaktorów. J. Franke posłużył się głównie metodą historyczno-opisową oraz elementami analizy tematyczno-treściowej, mniej uwagi przywiązał do niektórych elementów metod prasoznawczych. Być może zastosowanie analizy ilościowej przyniosłoby ciekawe obserwacje, ale ocenie podlega to, co otrzymaliśmy w postaci książki, a ta zasługuje na rekomendację nie tylko dla specjalistów, ale też dla szerszego grona czytelników. ROCZNIK HISTORII PRASY POLSKIEJ

Podobne dokumenty

PRZEGLĄD NAUK HISTORYCZNYCH 2011, R. X, NR 2

PRZEGLĄD NAUK HISTORYCZNYCH 2011, R. X, NR 2 Regina Renz, Kobieta w społeczeństwie międzywojennej Kielecczyzny. Dom praca aktywność społeczna, Wydawnictwo Uniwersytetu Humanistyczno- -Przyrodniczego Jana