Zygzakami, ale do przodu

Transkrypt

1 Zygzakami, ale do przodu Z Jurijem Szczerbakiem, ukraińskim pisarzem i byłym dyplomatą, rozmawiają Małgorzata Nocuń i Andrzej Brzeziecki NOWA EUROPA WSCHODNIA: W tym roku przypada dwudziesta rocznica upadku ZSRR. Był Pan jedną z osób, które brały udział w budowaniu niepodległej Ukrainy. Gdy konfrontuje Pan swoje oczekiwania, marzenia odnośnie do Ukrainy sprzed dwudziestu lat z dzisiejszą rzeczywistością, to co przeważa satysfakcja czy rozczarowanie? JURIJ SZCZERBAK: Doświadczenie niepodległej Ukrainy jest niestety gorzkie. Dwadzieścia lat temu nie potrafiliśmy przewidzieć wielu rzeczy, byliśmy romantyczni i nie zastanawialiśmy się, czy Ukraina podoła zapaści gospodarczej i kryzysowi politycznemu. Ufaliśmy, że szybko przekształci się w dobrze prosperujący kraj Europy Wschodniej. Starsze pokolenie, do którego należę, zaliczane jest do pokolenia szestydesiatnyków, bo nasza młodość przypadła właśnie na lata sześćdziesiąte. Z czasów socjalizmu wynieśliśmy różne złudzenia. Dla nas horyzontem były Polska i Jugosławia, wydawało nam się, że i Ukraina może rozwijać się w ramach bloku państw socjalistycznych. Nie rozumieliśmy obiektywnych trudności gospodarczych i politycznych, jakie sprawiały, że socjalizm nie miał przyszłości. Nie rozumieliśmy także, że istniały jeszcze inne czynniki, jak coś, co nazywam zakażeniem krwi. Na chorobę tę cierpią ludzie zakażeni systemem radzieckim. Oczywiście, jest zrozumiałe, że Ukraina dzieli się na strefy, ale nie tak prymitywnie, jak się to nieraz pisze w dyskursie publicystycznym na wschód i zachód. Podziały te są o wiele bardziej skomplikowane niż ten prosty podział geograficzny. Otóż, są wśród nas Ukraińcy europejscy, ludzie rozumiejący zachodnioeuropejskie wartości. Nie mam tu na myśli tylko przyłączenia Ukrainy do Unii Europejskiej czy europejskiego poziomu życia, zdaję sobie bowiem sprawę, że aby taki poziom osiągnąć, należy wykonać solidną pracę. Ale jest też druga, duża grupa ludzi, którzy wciąż mają radziecką mentalność. Proces ich edukacji, zmiany ich mentalności następuje powoli. Opowiadają się oni za państwem paternalistycznym, które będzie im wszystko dawać. Są gotowi oddać mu swoje wolności, żeby tylko dostać pracę i chleb. Ten etatyzm okazał się silniejszy, niż myśleliśmy. Wszystkie kraje bloku wschodniego musiały zmierzyć się z takimi postawami U nas nakładały się na to jeszcze inne rzeczy. Istnieje poważny podział pomiędzy nosicielami języka ukraińskiego

2 98 Rozmowa Zygzakami, ale do przodu Z J. Szczerbakiem rozmawiają M. Nocuń i A. Brzeziecki i grupą rosyjskojęzyczną, która była elementem podtrzymującym reżim. W czasach ZSRR na Ukrainie była prowadzona polityka antyukraińska. W Polsce oś sporu wyznaczały wartości polityczne i socjalne, natomiast u nas dodatkowo narodowe. Każdy, kto zaczynał bardziej kochać Ukrainę, ridnyj kraj, kto zaczynał pisać wiersze po ukraińsku, był podejrzany o ukraiński nacjonalizm. W ten sposób zniszczono wielu ludzi. Proces ten rozpoczął się zresztą jeszcze na początku lat trzydziestych XX wieku. Wtenczas wymordowano grupę ludzi aktywnych, część z nich wyemigrowała. Zaraz potem nastał Hołodomor, który przyniósł śmierć milionom ukraińskich rolników. To był trzon nacji. Następnie przyszła wojna. Niemcy pojawili się na tych ziemiach jako wrogowie bolszewizmu, spora część Ukraińców ich poparła i po wojnie cierpiała represje. Druga część zaś walczyła po stronie radzieckiej w Armii Czerwonej. Poddano ich sowietyzacji i rusyfikacji. Ten podział funkcjonuje do dziś. Jak można przezwyciężyć ten podział i pogodzić obie postawy, wszystko to, o czym Pan mówi? Czy możliwe jest zbudowanie takiego wzorca patriotyzmu, który zjednoczy ludzi mówiących w językach rosyjskim i ukraińskim, tych, którzy urodzili się zarówno na wschodzie, jak i na zachodzie kraju? Na Ukrainie potrzebna jest nacja polityczna, składająca się z Ukraińców, Rosjan, Żydów, Tatarów Krymskich, Polaków i innych narodowości. Musi narodzić się poczucie przynależności do państwa, duma z bycia Ukraińcem niezależnie od mowy i miejsca urodzenia. Czyli współczesny patriota ukraiński może na przykład mówić po rosyjsku? Nie można twierdzić, że jedynie ci, którzy mówią po ukraińsku, są prawdziwymi patriotami. Znam tylu sukinsynów mówiących po ukraińsku, że w ich towarzystwie po prostu wstydzę się być Ukraińcem. Znam też wielu patriotów mówiących po rosyjsku. Kiedyś miałem spotkanie z ukraińską diasporą w Detroit, którą tworzy zarówno starsze, jak i młode pokolenie. Środowiska emigracyjne mają poglądy zbliżone do Ukraińskiej Powstańczej Armii i oczywiście zapytano mnie, dlaczego w ukraińskim wojsku rozmawia się po rosyjsku. Podałem prosty przykład: odwiedzałem wojskowe obiekty na Ukrainie, gdzie jeszcze stały olbrzymie rakiety. Wtedy toczyły się rozmowy z Amerykanami o pomocy dla Ukrainy w zamian za rezygnację z broni nuklearnej. Był tam ze mną pewien pułkownik, który przepraszał mnie, że nie mówi po ukraińsku, choć jest Ukraińcem. Tłumaczył się, że całe życie spędził w Rosji i w Kazachstanie na Bajkonurze, bo tam służył, ale podkreślał, że kocha Ukrainę. Zapytałem więc wtedy tych emigrantów, co jest lepsze: by w wojsku służyli świetnie mówiący po ukraińsku, ale niewiedzący, co to jest rakieta, czy patriota ukraiński, który chce dla naszego kraju jak najlepiej, choć rozmawia po rosyjsku? Niby przyznali mi rację.

3 Zygzakami, ale do przodu Z J. Szczerbakiem rozmawiają M. Nocuń i A. Brzeziecki Rozmowa 99 Ale problem języka istnieje czy też jest to problem zastępczy? W ostatnim czasie mamy nasilenie propagandy rosyjskiej, wręcz szowinistycznej. Ludzie wpatrzeni w Moskwę, pokroju Dmytra Tabacznyka, czują, że mają siłę, bo są przy władzy. Jednakże większość Partii Regionów nie ma żadnej ideologii, tam się liczą oligarchowie i pieniądze. Dla nich ruska idea jest zupełnie obojętna, dlatego spodziewam się, że z Partii Regionów wyłoni się ugrupowanie ideologicznie prorosyjskie. Kreml chce takiej partii na Ukrainie. Z drugiej strony mamy nacjonalizm w wydaniu partii Swoboda. Projekt budowy państwa na podstawach etnicznych oznacza dziś rozlew krwi. Gdy Ołeh Tiahnybok krzyczy: Śmierć wrogom, sława Ukrainie, to rozumiem, że takie hasła biorą się z tego, że przez lata nasz naród był poniżany. Gdy jednak słyszę postulaty, że prawdziwy Ukrainiec powinien mieć ukraińskich przodków w trzech, czterech pokoleniach, to już mi się to źle kojarzy. Tiahnybok jest lekarzem tak jak ja i kiedyś zadałem mu pytanie, czy widział pod mikroskopem erytrocyty i czy potrafi wskazać różnicę między erytrocytami polskimi, ukraińskimi, rosyjskimi i żydowskimi. Hasła Swobody mogą przerażać, ale w sumie nie będzie tak źle. Myślę, że Tiahnybok może zyskać poparcie około dziesięciu procent społeczeństwa i tyle samo zbierze siła prorosyjska. Obie ideologie się zniosą i ich wypadkowa będzie umiarkowana. Jeśli więc popatrzymy na kontekst historyczny, to zrozumiemy, skąd się biorą takie postawy jak Tabacznyka czy Tiahnyboka, i zrozumiemy też, że to był cud, iż ponad 90 procent społeczeństwa w 1991 roku zagłosowało za niepodległą Ukrainą. I ten cud, mimo rozczarowania, nie pozwala mi tracić nadziei. Odstajemy od Polski na około dziesięć lat, ale zmierzamy w kierunku Europy. Może nie poruszamy się po linii prostej, tylko zygzakami, ale jednak się posuwamy. Teraz mamy do czynienia z kolejnym zygzakiem? Rzeczywiście, najpierw niekonsekwencja pomarańczowych i w efekcie przejęcie władzy przez niebieskich wygląda jak kolejny krok w bok. Nawet niebiescy boją się jednak postawić całkowicie na rusyfikację i resowietyzację. Gdy dochodzili do władzy w 2010 roku, obawiałem się, że będziemy mieć na Ukrainie dyktatorski reżim, ale tak się nie stało. Władza spotkała się z oporem społeczeństwa. Inteligencja ukraińska się sprzeciwiła. Wystąpili drobni handlowcy, niezadowolenie pokazali nawet mieszkańcy wschodnich rejonów Ukrainy. Ponadto prezydent Wiktor Janukowycz jest zmuszony liczyć się z opinią Zachodu. Także dlatego, że obecna władza boi się zamrożenia swoich majątków ulokowanych na Zachodzie. Postępuje ostrożniej, bo wie, że nie da się poddać Ukrainy szybkiemu procesowi budowania władzy autorytarnej. Tym bardziej, że młode pokolenie jest nastrojone patriotycznie i wyznaje

4 100 Rozmowa Zygzakami, ale do przodu Z J. Szczerbakiem rozmawiają M. Nocuń i A. Brzeziecki wartości europejskie. Potrzebna jest jeszcze jedna pomarańczowa rewolucja. Nieważne zresztą, jaki będzie jej kolor, ale ona na pewno nastąpi. I to ona będzie dużym krokiem w kierunku kraju demokratycznego i europejskiego. Pana optymizm kłóci się z przekonaniem premiera Rosji Władimira Putina, który stwierdził, że Ukraina nie jest prawdziwym państwem. Putin nienawidzi wszystkiego, co ukraińskie. Zresztą w Moskwie, jak pokazują sondaże, już tak bardzo Putina nie kochają. W stosunku do Ukrainy zachowuje się on niczym rosyjski szowinista. Dla niego autorytetem politycznym i moralnym jest generał Anton Denikin, który nie dopuszczał myśli o niepodległej Ukrainie. W czasie wojny domowej nie chciał współpracować z Semenem Petlurą i dlatego przegrał. Nie ma co dyskutować, takie postawy są wrogie Ukrainie. W jaki sposób zatem przy takiej postawie rosyjskiego przywódcy Ukraina może sobie ułożyć partnerskie stosunki z Rosją największym sąsiadem, rynkiem zbytu i głównym dostawcą surowców? Ukraina niczego już za darmo nie otrzymuje. Gaz kupujemy od Rosji po europejskich cenach, co jest niczym więcej, jak tylko układem biznesowym. Ukraińskie produkty cieszą się w Rosji dużym popytem i to też jest normalne. Musi więc nastąpić również proces normalizacji stosunków politycznych. Kijów też powinien działać z wyczuciem. Uważam nawet, że przy układaniu sobie stosunków z Rosjanami powinniśmy uwzględnić ich wrażliwość, a nawet fobie. Przecież oni się boją, że wszyscy ich otaczają. To trzeba zrozumieć, jednak nie oznacza to, że musimy padać przed Rosją na kolana. Nie powinniśmy się na przykład godzić na naruszanie ukraińskiej konstytucji, jak to miało miejsce przy przedłużeniu stacjonowania Floty Czarnomorskiej na Krymie. Co groźnego jest w tej zardzewiałej flocie? To element szerszego programu. Powstaje wspólna przestrzeń polityczno- -wojskowa pomiędzy Ukrainą i Rosją. Tego nie rozumieją ani Europa, ani Stany Zjednoczone. Pan też jest zdania, że Stany Zjednoczone przestały zwracać uwagę na Europę Wschodnią, w tym na Ukrainę? Albo, co gorsza, oddały ten region Rosji? Oczywiście. Zrobiono to cynicznie. Priorytety Waszyngtonu się zmieniły, oni teraz mają swoje problemy w Afganistanie, Iraku i Iranie. USA chciałyby widzieć w Rosji sojusznika, a przynajmniej partnera na odcinku azjatyckim. W Rosji także boją się Chin. Jeśli teraz Moskwa wybierze partnerstwo z USA na kierunku azjatyckim, to oczywiście znaczenie Ukrainy w oczach Amerykanów jeszcze zmaleje. Zresztą podobnie będzie z Polską, która też nie jest w centrum uwagi Waszyngtonu

5 Zygzakami, ale do przodu Z J. Szczerbakiem rozmawiają M. Nocuń i A. Brzeziecki Rozmowa 101 A musi być? Macie rację, z Polską jest już wszystko okey. To członek NATO i Unii, przeszliście swoją drogę. Wróćmy więc do relacji Kijów-Waszyngton. Zaraz po 1991 roku Ukraina znajdowała się wśród amerykańskich priorytetów. Także dlatego, że mieliśmy w tym czasie broń jądrową, świeża była pamięć zimnej wojny i tak dalej. Znajdowaliśmy się na trzecim miejscu, jeśli chodzi o amerykańską pomoc finansową. Amerykanie myśleli wówczas, że Ukraina podąży drogą Polski, ale nasz kraj zamiast tego pozostał w czarnej dziurze korupcji i zacofanego systemu politycznego. Skończyło się to strasznym rozczarowaniem w Waszyngtonie oraz Europie. Niestety, przestaliśmy być priorytetem dla Ameryki i Europy. Może jednak nie ma w tym nic groźnego? Dlaczego Zachód miałby się troszczyć o Ukrainę? Nie musi się troszczyć, ale Ukraina też nie powinna być obiektem targu. Winna być subiektem polityki. Każdy, kto dobrze zna historię, przyzna mi rację. Pamiętam rok 1941, miałem wtedy siedem lat. Pamiętam paradę 1 maja na Chreszczatyku i radzieckie czołgi. Taka potęga A wkrótce potem moja rodzina została ewakuowana do Rosji. Los Europy decydował się na Ukrainie. Tu wszystko było zalane krwią. Wojska niemieckie przeszły cały kraj w jedną stronę, a potem z powrotem. Ukraina przez ten cały straszny czas była przedmiotem rozgrywek. Na konferencji w Jałcie Józef Stalin występował jako ukraiński nacjonalista i przekonywał, że jeśli odda Polakom Lwów, to Ukraińcy bohaterska nacja, która dzielnie walczyła nigdy tego nie zrozumieją. Stalin, który wcześniej wymordował tylu Ukraińców, rozgrywał kartę ukraińskiego nacjonalisty! Było to możliwe właśnie dlatego, że Ukraińcy nie mieli własnej reprezentacji. Teraz oczywiście jest inna sytuacja i nie chcemy, żeby w Białym Domu kogoś bolała głowa z powodu Ukrainy. Nie o to chodzi, ale trzeba pomyśleć, co będzie, jak za kilka lat przestrzeń wojskowa i polityczna będzie wspólna. Ministerstwa obu krajów planują przecież wspólne manewry. Nie wiemy przy tym, w którym kierunku pójdzie Rosja. Jeśli zwróci się na Zachód, to dobrze, ale Rosjanie grają też z Chińczykami. Przy obecnym kierownictwie na Kremlu nic nie jest jasne. Na Zachodzie też można usłyszeć głosy, że Ukraińcy zwlekają, targują się z Europą i wysyłają sprzeczne sygnały. Oczywiście, jesteśmy słabi i musimy tak grać. Robił to już Leonid Kuczma i ja w tych grach uczestniczyłem. Kuczma jedno mówił w gabinecie owalnym w Białym Domu, drugie w Moskwie, a u siebie na Bankowej jeszcze co innego. Ciągle grał. Dopiero skandal z taśmami Melnyczenki postawił go pod ścianą. Nasi partnerzy Stany Zjednoczone i Europa też popełniali błędy. Europa miała szansę uczynić ważny gest wobec Ukrainy: po kolorowej rewolucji mogła zadeklarować, że Ukraina będzie

6 102 Rozmowa Zygzakami, ale do przodu Z J. Szczerbakiem rozmawiają M. Nocuń i A. Brzeziecki członkiem Unii Europejskiej, choćby w dalekiej przyszłości. Tego nie uczyniono, jedynie Polska nas popierała. Tak więc lista błędów obydwu stron nie jest krótka, ale tak: Ukraina zawiniła w większym stopniu i trzeba przyznać, że popełniła zasadnicze błędy. Jakie to były błędy? Żyjemy w państwie, które faktycznie zbudował Leonid Kuczma, bo Leonid Krawczuk nie zdążył wszystkiego zorganizować. Powstawały ministerstwa, służby specjalne, armia. Panował wielki kryzys i trzeba oddać Kuczmie honor: stworzył ukraińskie niepodległe państwo. Popełnił jednak masę błędów, zwłaszcza w drugiej kadencji, gdy postawił na budowę państwa oligarchicznego, klanowego i feudalnego. Był radzieckim dyrektorem, miał mentalność działacza partii komunistycznej i nie rozumiał wartości demokratycznych, były one dla niego obce. Europa zdaje sobie sprawę, jak zbudowany jest ukraiński system, że panuje tu korupcja, a sądownictwo nie jest niezależne. Druga ważna rzecz: nie ma prób kompromisu pomiędzy władzą a opozycją niezależnie od tego, kto akurat jest u władzy, a kto w opozycji. Nowy reżim posiadł całość władzy i nie chce się dzielić. Wcześniej prezydent Wiktor Juszczenko tak samo sprzyjał podziałom kraju jak dzisiejsza ekipa. Tylko że wtedy był plus, teraz jest minus. Juszczenko gloryfikował wszystko, co ukraińskie, i podkreślał ukraińskość naszej historii, ale przy tym wszystkim zapomniał o sporej grupie rosyjskojęzycznych Ukraińców oraz Rosjan zamieszkujących nasz kraj. Tak jakby nie było wschodniej Ukrainy. A dziś mamy reakcję: panuje u nas reżim rosyjskich nacjonalistów. Główny ideolog tego reżimu, minister oświaty Dmytro Tabacznyk, twierdzi, że mieszkańcy zachodniej Ukrainy to są jacyś podludzie. Na historię znów patrzy się z perspektywy komunistycznej. Te dwie rzeczy system oligarchiczny i utrzymywanie przez polityków podziałów na Ukrainie to nasze najważniejsze błędy. Co dobrego zrobił obecny rząd dla Ukrainy? Jestem wdzięczny obecnej władzy, że nie poszła tak daleko w antyukraińskich posunięciach, jak się tego obawiałem. Dziękuję Janukowyczowi, że nie jest tak źle, jak mogło być. Myślałem, że te rządy będą znacznie bardziej autorytarne. Janukowycz był zdolny zrobić o wiele więcej złego, ale coś go powstrzymało. Może społeczeństwo, nie wiem. W każdym razie, niebiescy są bardziej ostrożni. Gdy aresztowali opozycjonistów, Zachód ostro zareagował i dlatego teraz rozpętali sprawę przeciw Kuczmie. Uczą się, żeby nie atakować frontalnie, tylko delikatniej. Z drugiej strony, władza pokazała, że nie ma planu reform. Nie zrobiono nic. Ta ekipa dopiero po zdobyciu władzy zaczęła pracować nad programem, ale jest już trochę za późno. Zaczyna się nowy cykl wyborczy i to nie jest dobry czas na reformy. Partia Regionów stara się wszystko zrzucić na poprzedników, ale rządzi już przecież cały rok. Dyplomaci

7 Zygzakami, ale do przodu Z J. Szczerbakiem rozmawiają M. Nocuń i A. Brzeziecki Rozmowa 103 z innych krajów mówią mi, że z Janukowyczem trzeba pracować, że można go wiele nauczyć, tylko trzeba cierpliwości Nawet w Polsce pojawiły się głosy, że grupa Janukowycza jest, jaka jest, ale przynajmniej dużo lepiej się z nią rozmawia, bo obecny prezydent umie dotrzymywać słowa, podczas gdy Juszczenko był nieprzewidywalny. To prawda? Tak. Janukowycz jest bardziej zorganizowany niż Juszczenko. To człowiek dyktatorskiego typu: co zapowiedział, to zrobi. Podobno jeszcze za prezydentury Juszczenki, gdy Janukowycz był premierem, zrealizował wszystkie potrzebne zadania do przystąpienia kraju do Światowej Organizacji Handlu. Jaką więc dałby Pan ocenę dzisiejszej polityce zagranicznej Ukrainy? Ona jest sytuacyjna. Dominują interesy Rosji i dzieje się tak za zgodą Janukowycza, bo to on kieruje polityką zagraniczną. Skończył się czas, gdy Ukraina głosowała razem z Europą w międzynarodowych gremiach, jak choćby w Organizacji Narodów Zjednoczonych. Kiedyś w ponad 90 procentach głosowań mieliśmy zdanie identyczne z krajami Unii Europejskiej. Teraz jest inaczej. Widać to też po stosunku Kijowa do rządów Aleksandra Łukaszenki na Białorusi, ale też wobec Libii. Prezydent nie zająknął się ani słowem, że Muammar Kadafi rządził jak dyktator, wyraził tylko troskę o los przebywających tam Ukraińców. Z drugiej strony, władze w Kijowie wciąż deklarują proeuropejski kurs. Nawet jeśli jest to demagogia, to dobrze, że takie stwierdzenia się pojawiają. Jak najbardziej je popieram. A relacje polsko-ukraińskie. Polska uważa się za adwokata Ukrainy, ale można odnieść wrażenie, że Kijów przypomina sobie o tym dopiero, gdy nie chcą z wami rozmawiać w Berlinie czy Paryżu Nieprawda. Na przykład Kuczma był pragmatykiem i Polska mało go obchodziła, ale zarazem zrobił dużo w porozumieniu z Aleksandrem Kwaśniewskim. Bo tylko Kwaśniewski chciał z nim rozmawiać po aferze Georgija Gongadzego. Kwaśniewski był mu bliski, bo był takim samym postkomunistą. Potem Lech Kaczyński był charakterologicznie zbliżony do Juszczenki: mieli podobne szalone pomysły dotyczące wielbienia narodowych wartości. Teraz rzeczywiście można odnieść wrażenie, że między przywódcami Polski i Ukrainy nie ma żadnej nici porozumienia. Janukowycz niewiele wie o Polsce. Z perspektywy Donbasu Polska to daleki kraj. Niebiescy wiedzieli tylko, że trzeba sprzedawać żelazo do Polski i kupić tam fabrykę samochodową. To wszystko. Donald Tusk też nie ma jakichś wielkich sentymentów wobec Ukrainy. Może Bronisław Komorowski bardziej rozumie nasz kraj. Trudno jednak, by na Ukrainie pojawiło się jakieś szczególne zainteresowanie Polską, jeśli nawet nie można w Kijowie oglądać polskiej telewizji choć odbieram

8 104 Rozmowa Zygzakami, ale do przodu Z J. Szczerbakiem rozmawiają M. Nocuń i A. Brzeziecki 150 kanałów. Zalewają nas rosyjskie gwiazdy, ale polskie tu nie przyjeżdżają. Nie ma współpracy i wymiany kulturalnej, nawet we Lwowie. Z Polską mamy więc związki jedynie formalne i jest to wina Ukrainy. Ale chyba też wina Polski, bo my ideologicznie traktujemy współpracę z Ukrainą jako oręż przeciwko Rosji, a nie wartość samą w sobie. W czasach pomarańczowej rewolucji wiele było szumnych deklaracji, powstawały organizacje mające wspierać dialog polsko-ukraiński, ale zaraz potem odpuszczono sobie rzetelną współpracę z Ukrainą. Tak, na Majdanie odegraliście ważną rolę, ale na poziomie społeczeństwa obywatelskiego pozostało z tego mało kontaktów. Polska dysponuje dużymi pieniędzmi z różnych funduszy także europejskich i można to wykorzystać. Jurij Szczerbak jest ukraińskim pisarzem. Z wykształcenia epidemiolog. W latach deputowany Rady Najwyższej Związku Radzieckiego i członek opozycyjnej Grupy Międzyregionalnej. Był ministrem ochrony środowiska Ukrainy w latach oraz ambasadorem Ukrainy w Izraelu, Stanach Zjednoczonych i w Kanadzie. W latach doradca prezydenta Ukrainy. Współtwórca ukraińskiej Partii Zielonych. Jego najbardziej znane książki to: Kwarantanna (1966), Transplantacja (1971), Z kroniki miasta Jaropola (1980), Czarnobyl (1987).