GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA MIASTA CHODZIEŻY na lata

Transkrypt

1 GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA MIASTA CHODZIEŻY na lata Czerwiec 2015 r.

2 Spis treści: 1. Wstęp Cel opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami dla miasta Chodzieży Podstawa prawna opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami Uwarunkowania zewnętrzne ochrony zasobów dziedzictwa kulturowego Krajowa polityka w dziedzinie opieki nad zabytkami Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z opracowaniami wykonanymi na poziomie województwa Zasoby dziedzictwa i krajobrazu kulturowego miasta Chodzieży Obiekty zabytkowe nieruchome o najwyższym znaczeniu dla miasta Chodzieży (wpisane do rejestru zabytków wykaz) Wykaz obiektów zabytkowych nieruchomych ujętych w gminnej ewidencji zabytków Zespoły najcenniejszych zabytków ruchomych na terenie miasta (wpisane do rejestru zabytków 30 wykaz zespołów zabytków ruchomych) Krajobraz kulturowy (obszarowe wpisy do rejestru zabytków, parki kulturowe, parki krajobrazowe 30 wykaz) Zabytki archeologiczne Uwarunkowania wewnętrzne ochrony zasobów dziedzictwa i krajobrazu kulturowego Stan zachowania i obszary największego zagrożenia zabytków Uwarunkowania wynikające ze studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego 38 miasta Uwarunkowania wynikające z miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego miasta 42 Chodzieży Uwarunkowania wynikające ze Strategii Rozwoju Miasta Chodzieży Uwarunkowania wynikające z Programu rewitalizacji miasta Chodzieży na lata Uwarunkowania wynikające z ochrony przyrody i równowagi ekologicznej Uwarunkowania wewnętrzne ochrony zabytków archeologicznych Cele gminnego programu opieki nad zabytkami (art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 roku 53 o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami). 6. Sprawozdanie z realizacji Gminnego programu opieki nad zabytkami Chodzieży na lata Kierunki działań dla realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami Gminna ewidencja zabytków Udostępnianie i promocja zabytków nieruchomych Edukacja w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego Zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania Określenie zasad ochrony zabytków archeologicznych Określenie sposobu realizacji poszczególnych celów gminnego programu opieki nad zabytkami 57 zawartych w punkcie Instrumentarium realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami Monitoring działania gminnego programu opieki nad zabytkami Niektóre zewnętrzne źródła finansowania gminnego programu opieki nad zabytkami... 62

3 1. Wstęp 1.1. Cel opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami dla miasta Chodzieży. Podstawowym, ogólnie przyjętym założeniem niniejszego Programu opieki nad zabytkami dla miasta Chodzieży na lata jest ukierunkowanie działań Samorządu Miejskiego na poprawę stanu zachowania i utrzymania miejskiego środowiska kulturowego. Dla realizacji powyższego założenia niezbędna jest realizacja szczegółowych celów określonych m.in. w art. 87 ust. 2 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, do których należą: włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami; określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków; podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami oraz zapoznanie z zasobami dziedzictwa kulturowego, historią i zabytkami miasta Chodzieży, w tym także rozróżnienie obiektów wpisanych do rejestru zabytków województwa wielkopolskiego i figurujących w ewidencji Wielkopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków; wspieranie działań zmierzających do pozyskania środków finansowych na opiekę nad zabytkami; uwzględnienie uwarunkowań ochrony zabytków przy sporządzaniu i zmianie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta. 1.2.Podstawa prawna opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2013 r., poz. 594 ze zmianami). art. 7 ust. 1 pkt 9 Zaspakajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy: 9) kultury w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.

4 Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2014 r., poz ze zmianami). art. 4 Ochrona zabytków polega, w szczególności, na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działań mających na celu: 1) zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych, umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; 2) zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków; 3) udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków; 4) przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę; 5) kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków; 6) uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz kształtowaniu środowiska. art. 5 Opieka nad zabytkami sprawowana przez jego właściciela lub posiadacza polega, w szczególności, na zapewnieniu warunków: 1) naukowego badania i dokumentowania zabytku; 2) prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku; 3) zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie; 4) korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości; 5) popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury. art. 18 i art. 19 zakładają obowiązek uwzględniania w strategii rozwoju gminy, w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, ochrony zabytków i opieki nad zabytkami oraz zapisów zawartych w gminnym programie opieki nad zabytkami. art. 20 wskazuje, że studium i plany miejscowe wymagają odpowiednio zaopiniowania lub uzgodnienia przez wojewódzkiego konserwatora zabytków. art. 22 ust. 4 i 5 Wójt (burmistrz, prezydent miasta) prowadzi gminną ewidencję zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy.

5 W gminnej ewidencji zabytków powinny być ujęte: zabytki nieruchome wpisane do rejestru, inne zabytki nieruchome znajdujące się w wojewódzkiej ewidencji zabytków oraz inne zabytki nieruchome wyznaczone przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków. art. 32 ust. 1 pkt 3 i ust. 2 stanowi o przyjmowaniu przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) zawiadomień o znalezieniu w trakcie prowadzenia robót budowlanych lub ziemnych przedmiotu, co do którego istnieje przypuszczenie, że jest on zabytkiem i zawiadomienie o tym fakcie właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków. art. 33 ust. 1 i ust 2. stanowi o przyjmowaniu przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) zawiadomień o przypadkowym znalezieniu przedmiotu, co do którego istnieje przypuszczenie, że jest on zabytkiem archeologicznym i zawiadomienie o tym fakcie właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków. art. 71 ust. 1 i ust 2. zakłada sprawowanie opieki nad zabytkami, w tym finansowanie prac konserwatorskich i budowlanych przy zabytku, do którego tytuł prawny posiada gmina i jest to zadanie własne samorządu. art. 81 Organ stanowiący gminy lub powiatu ma prawo udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, na zasadach określonych w podjętej przez ten organ uchwale. art. 87 Artykuł ten stanowi, że: - burmistrz sporządza na okres 4 lat gminny program opieki nad zabytkami; - gminny program opieki nad zabytkami przyjmuje rada gminy po uzyskaniu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków; - gminny program opieki nad zabytkami ogłaszany jest w wojewódzkim dzienniku urzędowym; - z realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami burmistrz sporządza, co 2 lata sprawozdanie, które przedstawia radzie gminy.

6 2. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony zasobów dziedzictwa kulturowego Krajowa polityka w dziedzinie opieki nad dziedzictwem kulturowym Krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami na lata Krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami na lata został ustanowiony Uchwałą Nr 125/2014 Rady Ministrów z dnia 24 czerwca 2014 r. Dokument ten utworzono na podstawie przepisów art. 84 i art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2014 r., poz ze zmianami). W Krajowym programie dokonano diagnozy stanu ochrony zabytków w Polsce w trzech podstawowych płaszczyznach: organizacji i zadań organów ochrony zabytków w Polsce, stanu zachowania zabytków w Polsce, w tym roli i znaczenia form ochrony zabytków, oraz systemów informacji o zabytkach, komunikacji, porozumienia i współpracy w obszarze ochrony zabytków w Polsce. Na podstawie Diagnozy przeprowadzono analizę SWOT i w ścisłym powiązaniu z jej wynikami oraz w powiązaniu z celem 4 Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego (Rozwój i efektywne wykorzystanie potencjału kulturowego i kreatywnego) sformułowano cel główny Krajowego programu: Wzmocnienie roli dziedzictwa kulturowego i ochrony zabytków w rozwoju potencjału kulturowego i kreatywnego Polaków. Do realizacji celu głównego opracowano trzy cele szczegółowe: wspieranie rozwiązań systemowych na rzecz ochrony zabytków w Polsce, wzmocnienie synergii działania organów ochrony zabytków, tworzenie warunków do aktywnego uczestnictwa w kulturze, edukacji na rzecz dziedzictwa kulturowego oraz jego promocji i reinterpretacji, które z kolei realizowane będą w ramach szczegółowych zadań. Do wszystkich wymienionych w Krajowym programie celów i zadań opracowano szczegółowy harmonogram realizacji wraz z planem finansowym programu. Dokument jest uzupełniony o projekt systemu wdrażania, monitoringu i ewaluacji oraz analizę ryzyka. Zagadnienia horyzontalne: Istotnym rozwiązaniem porządkującym zagadnienia przedstawione w Krajowym programie i uwzględnionym na każdym etapie prac nad dokumentem, są następujące zagadnienia horyzontalne: tematy wiodące, których problematyka została poruszona, w co najmniej dwóch obszarach diagnozy oraz dwóch celach szczegółowych. Są to: a. podniesienie sprawności i skuteczności działań organów ochrony zabytków, w tym jakości merytorycznej decyzji administracyjnych (szkolenia, standaryzacja działań, itp.),

7 b. porządkowanie rejestru zabytków oraz stworzenie wiarygodnej metodologicznie diagnozy stanu zachowania zabytków nieruchomych (księgi rejestru A i C), c. zwiększenie uspołecznienia ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; budowanie przez organy ochrony zabytków partnerskich relacji z obywatelami, jak i propagowanie postaw współodpowiedzialności społecznej za zachowanie zabytków (współpraca z mediami, wykorzystywanie mediów elektronicznych, konkursy, itp.), d. wdrożenie procesów kształtowania postawy krajobrazowej wśród organów ochrony zabytków, e. zwiększenie zaangażowania samorządów, ze szczególnym uwzględnieniem gmin, w ochronę i opiekę nad zabytkami oraz wzmocnienie zaangażowania społecznego na rzecz ochrony zabytków, w tym propagowanie parków kulturowych (ich stanowienie jest władczą kompetencją rad gmin), jako skutecznej formy ochrony zabytków. Zagadnienia horyzontalne nie tworzą dodatkowego poziomu w hierarchicznej strukturze dokumentu, zgodnie z jego podziałem na cel główny, cele szczegółowe i kierunki działania. W sposób istotny jednak wskazują zagadnienia priorytetowe w obszarze ochrony zabytków, przyjęte do realizacji do 2017 r Narodowa strategia rozwoju kultury na lata (2020). W ramach opracowywania strategicznych dokumentów programowych rozwoju społeczno gospodarczego państwa przyjęty został przez Radę Ministrów w dniu 21 września 2004 r. dokument pod nazwą: Narodowa strategia rozwoju kultury na lata , który uzupełniono w 2005 r. i upubliczniono pod nazwą: Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata Cytowana Strategia jest rządowym dokumentem tworzącym ramy polityki kulturalnej, funkcjonującej w nowych warunkach gospodarki rynkowej, a także w kontekście wspólnoty Polski z Unią Europejską. Misją strategii jest zrównoważony rozwój kultury jako najwyższej wartości przenoszonej ponad pokoleniami, określającej całokształt historycznego i cywilizacyjnego dorobku Polski, wartości warunkującej tożsamość narodową i zapewniającej ciągłość tradycji i rozwój regionów. Określając podstawowe pojęcia, podkreślono fundamentalną rolę kultury w życiu społecznym: Kultura warunkuje rozwój społeczny i gospodarczy, kształtuje postawy obywateli i formy instytucjonalne państw. Nie jest więc tylko elementem systemu, ani tym bardziej dziedziną życia społecznego, ale podstawą do wszelkich zmian instytucjonalno ekonomicznych społeczeństw. Być może właśnie dlatego art Konstytucji stanowi: Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju (s. 6). W rozdziale: Założenia do Narodowej Strategii Rozwoju Kultury stwierdzono, że samorządy terytorialne powinny zyskać większą motywację w kształtowaniu instytucjonalnego zaplecza dla rozwoju kultury, w tym do wypełniania założonych w lokalnych strategiach rozwoju celów w sferze kultury, a rola państwa powinna sprowadzać się do badań naukowych i monitorowania tej sfery oraz do skutecznego zapobiegania sytuacjom kryzysowym. Jednocześnie Minister Kultury powinien posiadać

8 odpowiednie środki na sprawowanie mecenatu nad działalnością instytucji kultury oraz instrumenty o charakterze motywującym, za pomocą których możliwa będzie realizacja polityki kulturalnej państwa w regionach (s. 114). W ramach prac nad Narodową Strategią Rozwoju Kultury na lata sformułowano cel strategiczny: zrównoważenie rozwoju kultury w regionach, a w jego ramach cele cząstkowe: 1. wzrost efektywności zarządzania sferą kultury; 2. wprowadzenie innowacyjnych rozwiązań w systemie organizacji działalności kulturalnej i w systemie upowszechniania kultury; 3. zmniejszenie dysproporcji regionalnych w rozwoju kultury; 4. wzrost uczestnictwa i wyrównanie szans w dostępie do szkolnictwa artystycznego, dóbr i usług kultury; 5. poprawa warunków działalności artystycznej; 6. efektywna promocja twórczości; 7. zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywna ochrona zabytków; 8. zmniejszenie luki cywilizacyjnej poprzez modernizację i rozbudowę infrastruktury kultury (s. 116) Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z opracowaniami wykonanymi na poziomie województwa: Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego. Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego do roku 2020 jest dokumentem opracowanym przez Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego, a przyjętym przez Sejmik Województwa Wielkopolskiego w dniu 19 grudnia 2005 r. Strategia określa uwarunkowania, cele i kierunki rozwoju województwa. Ustalenia zawarte w w/w dokumencie stanowią podstawę do sporządzenia planu zagospodarowania przestrzennego województwa, przez co mają bezpośredni wpływ na zachowanie i poprawę krajobrazu kulturowego. Celem głównym Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego jest: Poprawa jakości przestrzeni województwa, systemu edukacji, rynku pracy, gospodarki oraz sfery społecznej skutkująca wzrostem poziomu życia mieszkańców. Ma być on realizowany przy pomocy celów strategicznych i operacyjnych. Największe znaczenie dla dziedzictwa kulturowego ma cel strategiczny: Dostosowanie przestrzeni do wyzwań XXI wieku, który osiągnięty będzie przez realizację celów operacyjnych, w tym celu operacyjnego: Wzrost znaczenia i zachowania dziedzictwa kulturowego. Dziedzictwo kulturowe w rozwoju Wielkopolski pełni kilka funkcji. Jest ono czynnikiem integracji społecznej, stanowi instrument promocji regionu oraz przyczynia się do rozwoju gospodarczego, gdyż może być bazą dla turystyki i usług kulturalnych. Szczególnie ważnym elementem tego dziedzictwa jest wielkopolska kultura przedsiębiorczości. Cel ten realizowany będzie przede wszystkim poprzez:

9 inwestycje w instytucje kultury, ochronę dorobku kulturowego, wsparcie działań powiększających dorobek kulturalny regionu, promocje aktywności kulturalnej mieszkańców; Zwiększenie udziału usług turystycznych i rekreacji w gospodarce regionu. Przyrodnicze, krajobrazowe oraz kulturowe atuty Wielkopolski tworzą szanse na rozwój sektora usług turystyczno rekreacyjnych. W połączeniu z turystyką biznesową sektor ten ma szanse na znaczny udział w gospodarce regionu. Jest to tym bardziej ważne, iż tego typu usługi generują dużą liczbę miejsc pracy przy stosunkowo niskich nakładach Plan zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego uchwalony przez Sejmik Województwa Wielkopolskiego uchwałą Nr XLII/628/2001 w dniu 26 listopada 2001 r. oraz zmieniony Uchwałą Nr XLVI/690/10 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 26 kwietnia 2010 r. Plan ten nie ma rangi prawa miejscowego, jest jednak wiążący, ponieważ: - jego ustalenia muszą być uwzględnione w uchwalanych przez organy samorządu terytorialnego studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, z którymi z kolei musi być spójny każdy opracowany miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, - w planie zapisane zostają wszystkie zadania rządowe i samorządu województwa służące realizacji ponadlokalnych celów publicznych ze wskazaniem obszarów, na których przewiduje się realizację tych zadań. Podstawowym celem planu jest harmonijny i zrównoważony rozwój obszaru całego województwa. Pojęcie zrównoważony rozwój łączy w sobie: ład społeczny, ład ekonomiczny, ład ekologiczny oraz najbardziej podkreślony ład przestrzenny, wyrażający się dążeniem do harmonijności, uporządkowania i proporcjonalności wszystkich elementów środowiska człowieka. Plan uznaje, że podstawową zasadą, pozwalająca na zachowanie dóbr kultury dla przyszłych pokoleń, jest bezwzględne przestrzeganie obowiązującego w tym zakresie prawa. Ochrona dziedzictwa kulturowego powinna być realizowana poprzez właściwe zapisy w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin. Ochrona dóbr kultury materialnej i niematerialnej jest celem polityki przestrzennej. Plan podkreśla, że elementy naturalne i kulturowe w krajobrazie mogą pozytywnie stymulować inne dziedziny życia, jednakże pod warunkiem m.in. właściwego wykorzystania zasobów dziedzictwa kulturowego, poprzez dostosowanie funkcji obiektów dla turystyki, przez dbałość o stan techniczny i estetykę zabytków i otoczenia. W w/w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego opisano kulturę i dziedzictwo narodowe z wyszczególnieniem: dziedzictwa archeologicznego, obiektów zabytkowych,

10 Pomników Historii, Listy Dziedzictwa Europejskiego, parków kulturowych, szlaków kulturowych, działalność kulturalnej. Ponadto przedstawiono problemy związane z ochroną dziedzictwa kulturowego wyróżniając, jako jeden z głównych, sferę finansowania. W kolejnej części Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego przedstawiono sposób ochrony i wykorzystania dziedzictwa kulturowego, poprzez rozwinięcie następującej problematyki: polityka ochrony dóbr kultury, kreowanie nowej jakości przestrzeni kulturowej, promowanie świadomości regionalnej Wielkopolski. Najważniejszymi działaniami związanymi z ochroną dóbr kultury i dziedzictwa narodowego, w ramach planowania przestrzennego, określonymi w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego są: zwiększenie nakładów na ochronę dziedzictwa kulturowego, zarówno w budżecie państwa, jak i w budżetach samorządowych, wpisanie do rejestru zabytków wszystkich zachowanych założeń i układów urbanistycznych, ochrona układów urbanistycznych i ruralistycznych, poszerzenie ewidencji zasobów dziedzictwa kulturowego województwa wielkopolskiego (konieczne jest umożliwienie publicznego dostępu do ewidencji w formie elektronicznej), dalsze prowadzenie archeologicznych badań osadniczych, wzbogacanie dokumentacji dotyczącej obiektów dziedzictwa kulturowego, w szczególności: opisów, szkiców, map i opracowań obiektów oraz digitalizacji danych i ich udostępnianie w formie elektronicznej, wytyczanie szlaków kulturowo historycznych, tworzenie parków kulturowych oraz powołanie kulturowych parków archeologicznych, promocja szlaków kulturowych, parków kulturowych, pomników historii, a także obiektów wpisanych na listy dziedzictwa europejskiego, podnoszenie wizerunku województwa, jako produktu turystycznego, poprzez prawidłową informację turystyczną, w celu dotarcia do określonych atrakcji turystycznych. Analizując zasoby kulturowe województwa wielkopolskiego wyraźnie wyróżniają się rejony, w których elementy środowiska kulturowego mają funkcję kulturotwórczą i promocyjną. Są to obszary, na których istnieje koncentracja elementów kulturowych o dużej wartości, zarówno historycznej, jak i współczesnej. Rejony kulturotwórcze są obszarami, w których istnieją największe szanse na rozwój turystyki o funkcji poznawczej. Na podstawie analiz zasobów kulturowych województwa wielkopolskiego wyznaczono rejony kulturotwórcze. Promocja elementów środowiska kulturowego w poszczególnych rejonach jest szansą na ich rozwój gospodarczy, a łączenie różnych form zagospodarowania

11 środowiska kulturowego w szersze systemy umożliwia poznanie regionu w ujęciu wieloaspektowym. Ponadto plan ten także wyznacza kierunki do kreowania nowej jakości przestrzeni kulturowej w następujący sposób: Kreowanie nowej jakości przestrzeni kulturowej odbywa się w trakcie aktualnie prowadzonych procesów planowania, projektowania i realizowania inwestycji. ( ) Z punktu widzenia ochrony środowiska kulturowego bardzo ważna jest dbałość o harmonizowanie w przestrzeni formy obiektów współczesnych z formami tradycyjnej zabudowy, unikanie elementów konkurencyjnych, agresywnych. Kształt poszczególnych zabytkowych obiektów, tradycyjny sposób komponowania brył czy rodzaj stosowanych w przeszłości detali architektonicznych mogą stać się punktem wyjścia do poszukiwań twórczych przy tworzeniu obiektów o współczesnym wyrazie architektonicznym. W sąsiedztwie historycznie ukształtowanej tkanki miejskiej często najwłaściwsze jest kontynuowanie zabudowy w oparciu o tradycyjny podział przestrzeni: przestrzenie publiczne ulice i place, przestrzenie prywatne wnętrza kwartałów. Sięganie do wzorców z przeszłości zapewnia większe zróżnicowanie w rozplanowaniu i kształtowaniu obiektów, a poprzez to ciekawsze rozwiązania. Dotyczy to zarówno zabudowy miejskiej, jak i zabudowy na terenach wiejskich. Sposobem zapobieżenia postępującej unifikacji zabudowy na terenach wiejskich mogłoby być opracowanie zróżnicowanych wzorników architektonicznych, przynajmniej dla terenów objętych ochroną obszarową: parków kulturowych, parków krajobrazowych czy rejonów kulturotwórczych. Promocja tanich i ogólnie dostępnych projektów domów o współczesnych standardach i formach korespondujących z lokalną tradycyjną zabudową, w wielu krajach przynosi bardzo dobre efekty. Plan ten wyłuszcza także problemy związane z ochroną dziedzictwa kulturowego województwa wielkopolskiego: Ochrona dziedzictwa kulturowego jest obowiązkiem prawnym, wynikającym z Ustawy z dn. 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. z 2003 r. Nr 162, poz ze zmianami). Wielkopolska jest regionem, który posiada na swoim terenie wiele obiektów cennych dla kultury i historii Polski. Największe nagromadzenie elementów kulturowych występuje w środkowej i południowej części regionu. W Planie szczególną uwagę zwrócono na relacje przestrzenne obiektów kultury i uwarunkowania rozwoju obszarów cennych kulturowo, zgodnie z charakterystyczną dla każdego okresu historycznego wartością estetyczną i duchową. Spuścizna materialna na obszarze województwa stanowi w dużej mierze zasób naszego dziedzictwa narodowego, a zachowanie go dla przyszłych pokoleń, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, jest zadaniem najwyższej rangi w planowaniu przestrzennym szczebla regionalnego. Głównym problemem dotyczącym środowiska kulturowego jest wyraźnie dający się zauważyć kryzys finansowo instytucjonalny. Systematycznie zmniejsza się liczba bibliotek, teatrów, instytucji kultury. Barierą w dostępie do kultury jest wzrost cen dóbr i usług kultury, a co za tym idzie zmniejszanie liczby korzystających z tej dziedziny gospodarki. W ochronie zabytków brakuje odpowiednich funduszy na nowe badania czy konserwację obiektów, które popadają w coraz większą ruinę. Brak odpowiednich zapisów w prawie miejscowym przyczynia się do tego, że z polskiego krajobrazu znikają ukształtowane przez wieki wartościowe i charakterystyczne panoramy

12 miast i wsi, w nieodpowiedni sposób zabudowywane są historyczne układy przestrzenne miejscowości, a współczesna architektura często zakłóca harmonię dawnej zabudowy. Dlatego tworzenie stref konserwatorskich o szczegółowych wytycznych dla kształtowania obiektów zabytkowych, analizy wartościowych panoram i osi widokowych oraz odpowiednie zapisy w planach miejscowych mogą przyczynić się do tego, by zurbanizowany krajobraz był harmonijny. Najpoważniejszym konfliktem przestrzennym, wynikającym z obowiązku ochrony środowiska kulturowego, jest realizacja potrzeb transportowych. Obszary o wyjątkowych walorach kulturowych powinny być uwolnione od tranzytowego ruchu komunikacyjnego. Analiza stanu zagospodarowania sieci osadniczej wykazała, że w wielu miastach drogi ponadlokalne przebiegają przez obszary objęte ochroną. (...) Budowa obwodnic miejskich powinna być każdorazowo łączona z przebudową rynku, przywracającą mu historyczną funkcję lokalnego węzła życia społeczno gospodarczego. Problemem ciągle pozostaje brak ugruntowanej świadomości społecznej w dziedzinie ochrony wartości kulturowych. Pozamaterialne działania samorządów, dotyczące kształtowania tej świadomości poprzez edukację, z równoczesną promocją walorów kulturowych województwa to proces długotrwały, którego pozytywne skutki będą obserwowane po wielu latach intensywnych działań edukacyjnych i promocyjnych Program Opieki nad zabytkami Województwa Wielkopolskiego na lata Program Opieki nad zabytkami Województwa Wielkopolskiego na lata przyjęty został uchwałą nr XXXVIII/763/13 z dnia r. W cytowanym wyżej dokumencie określono podstawowe zadanie Samorządu Województwa Wielkopolskiego w dziedzinie ochrony zabytków, dla zapewnienia prawidłowego stanu zachowania nieruchomych, ruchomych i archeologicznych obiektów zabytkowych, znajdujących się w jego władaniu. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami w art. 87 precyzuje cel opracowania Programu opieki nad zabytkami Województwa Wielkopolskiego na lata oraz wskazuje kierunki działania w dziedzinie ochrony zabytków: 1. włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; 2. uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; 3. zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; 4. wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; 5. podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami; 6. określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków;

13 7. podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami. Zgodnie z tym Program opieki nad zabytkami Województwa Wielkopolskiego na lata wskazuje działania Samorządu Województwa Wielkopolskiego w sferze ochrony zabytków, które będą realizowane w miarę posiadanych środków: Cel I. Działania zmierzające do poprawy stanu zachowania zabytków. Cel II. Ochrona zabytków z uwzględnieniem krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego. Cel III. Podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków. Cel IV. Promocja dziedzictwa kulturowego województwa wielkopolskiego. Cel V. Upowszechnienie wiedzy o regionie. Opisano również środki realizacji tych celów. Ponadto w Programie opieki nad zabytkami Województwa Wielkopolskiego na lata dokonano charakterystyki dziedzictwa kulturowego województwa wielkopolskiego. W kolejnych rozdziałach przeanalizowano zabytki nieruchome, ruchome i archeologiczne wpisane do rejestru zabytków, jak również stan zachowania obiektów zabytkowych należących do Samorządu Województwa i jednostek organizacyjnych Województwa lub przez nie użytkowanych. Opisano również inne formy ochrony zabytków na terenie woj. wielkopolskiego - parki kulturowe i pomniki historii oraz Znak Dziedzictwa Europejskiego. Jeden z rozdziałów poświęcono muzeom prowadzonym przez samorząd Województwa Inne dokumenty o zasięgu województwa, których problematyka związana jest z dziedzictwem kulturowym. Dolina Noteci objęta jest prawną ochroną. Na podstawie Rozporządzenia Nr 5/98 Wojewody Pilskiego z dnia 15 maja 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Pilskiego Nr 13 z 15 czerwca 1998 r., poz. 83) na dolinie rzeki Noteci ustanowiono obszar chronionego krajobrazu. Zarządzenie Wojewody Pilskiego przyjęte zostało, jako obowiązujące w Wielkopolsce, na podstawie obwieszczenia Wojewody Wielkopolskiego z dnia 24 marca 1999 r. w sprawie wykazu aktów prawa miejscowego obowiązujących na terenie województwa wielkopolskiego (Dz. Urz. Woj. Wielkopolskiego Nr 14, poz. 246). Obecnie, na podstawie w/w dokumentów, ogłoszono Rozporządzenie Nr 25/07 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 31 października 2007 r. w sprawie obszaru chronionego krajobrazu Dolina Noteci.

14 3. Zasoby dziedzictwa i krajobrazu kulturowego miasta Chodzieży. Chodzież - siedziba powiatu - znajduje się w północno - zachodniej części powiatu chodzieskiego i leży na malowniczym, zalesionym i bogatym w jeziora skraju wysoczyzny poznańskiej. Miasto położone jest wśród wzgórz morenowych, na skraju większych kompleksów leśnych, nad trzema jeziorami: Miejskim, Karczewnik i Strzeleckim, w sąsiedztwie doliny rzeki Noteci. Jest ważnym węzłem drogowym i kolejowym. Pierwsza wiadomość źródłowa o miejscowości Chodzież pochodzi z 1403 r. W roku 1434 miasto uzyskało przywilej lokacyjny na prawie magdeburskim. Rozbudowywało się na północny zachód od osady i zamku, którego relikty znajdują się na terenie po rozebranej fabryce porcelitu przy ul. Franciszka Buszczaka. Współczesna Chodzież posiada dobrze zachowany historyczny układ przestrzenny. Układ ten jest rozczłonkowany i niejednolity, odzwierciedlający fazy rozwoju miasta. Założenie urbanistyczne miasta Chodzieży wpisane jest do rejestru zabytków. Wpis ten obejmuje teren dawnego zamku, następnie obszar miasta lokacyjnego, które zabudowało się wokół prostokątnego rynku oraz teren trzech przedmieść: najstarszego Poznańskiego tj. dzisiejszej ulicy Stefana Żeromskiego, następnie tzw. Nowego Miasta tj. osiedla tkaczy przy ul. Tadeusza Kościuszki i wreszcie wschodniego krańca - ul. Wojska Polskiego. Zabudowa starego miasta składa się głównie ze szczytowych XVIII i XIX wiecznych domów tkaczy, kamienic o wielkości i formach typowych dla architektury XIX i 1 połowy XX wieku, budynków użyteczności publicznej oraz kościoła. Na terenie objętym ochroną występuje kilka elementów dewaloryzujących, do których należą współczesne pawilony handlowe oraz wielopiętrowe budynki mieszkalne. Na terenie miasta Chodzieży znajduje się 25 obiektów architektury wpisanych do rejestru zabytków. Do rejestru zabytków wpisane jest założenie urbanistyczne miasta, kościół parafialny p.w. św. Floriana oraz zespół domów tkaczy pochodzący z XVIII/XIX w. na ulicach: Tadeusza Kościuszki i Wojska Polskiego, lamus tkacki, a także secesyjna willa przy ul. Adama Mickiewicza - obecnie szkoła, budynek Sądu Obwodowego - obecnie Sąd Rejonowy przy ul. Zygmunta Krasińskiego 10, budynek produkcyjny fabryki Porcelany wraz z terenem fabrycznym, przy ul. Łąkowej 2 oraz cmentarz ewangelicki, znajdujący się przy ul. Władysława Jagiełły. Najcenniejszym obiektem miasta jest kościół rzymsko - katolicki p.w. św. Floriana powstały w 1755 r. na fundamentach i murach średniowiecznej świątyni. Domy tkaczy stanowią najliczniejszą grupę obiektów miasta Chodzieży, wpisanych do rejestru zabytków, i są równocześnie elementem charakterystycznym tego miasta. Są to budynki parterowe, z symetrycznymi dachami dwuspadowymi, szczytowo usytuowane do ulicy. W większości obiekty posiadają konstrukcję szachulcową, przeważnie otynkowaną. Na terenie miasta Chodzieży do rejestru zabytków wpisany jest także 1 cmentarz ewangelicki. Bardzo cennym akcentem zabytkowym miasta są pozostałości zamku średniowiecznego, do niedawna wkomponowane w mury fabryki fajansu i porcelitu przy ul. Franciszka Buszczaka. Obecnie, po rozbiórce zabudowań pofabrycznych, pozostałości zamku zostały odsłonięte i stanowią ceglaną bryłę, w formie prostopadłościanu nie nakrytego dachem.

15 3.1. Obiekty zabytkowe nieruchome o najwyższym znaczeniu dla miasta Chodzież wpisane do rejestru zabytków (wykaz). 1. Założenie urbanistyczne miasta Chodzieży nr rej. A 98 z dnia r.; 2. Kościół par. p.w. św. Floriana, 1668 r., 1754 r., nr rej. A 9/68/3/AK z dnia r.; 3. Budynek Sądu Obwodowego, obecnie Sąd Rejonowy przy ul. Zygmunta Krasińskiego 10, 1905 r. nr rej. 200/Wlkp/A z dnia r.; 4. Budynek produkcyjnej fabryki Porcelany wraz z terenem fabrycznym, przy ul. Łąkowej 2 nr rej. 481/Wlkp/A z dnia r.; 5. Willa secesyjna przy ul. Adama Mickiewicza 3, ob. szkoła nr rej. 40/Wlkp/A z dnia r.; 6. Dom tkacza przy ul. Kościelnej 12, nr rej. A 720 z dnia r. (ob. nr 623/Wlkp/A); 7. Domy tkaczy przy ul. Tadeusza Kościuszki Nr 6, XVIII/XIX w. nr rej. A 114 z dnia r. (ob. nr 596/Wlkp/A), Nr 8, XVIII/XIX w. nr rej. A 113 z dnia r. (ob. nr 616/Wlkp/A), Nr 10, XVIII/XIX w. nr rej. A 112 z dnia r. (ob. nr 615/Wlkp/A), Nr 12, XVIII/XIX w. nr rej. A 111 z dnia r. (ob. nr 609/Wlkp/A), Nr 14, XVIII/XIX w. nr rej. A 116 z dnia r. (ob. nr 613/Wlkp/A), Nr 16, XVIII/XIX w. nr rej. A 105 z dnia r. (ob. nr 612/Wlkp/A), Nr 18, XVIII/XIX w. nr rej. A 106 z dnia r. (ob. nr 611/Wlkp/A), Nr 20, XVIII/XIX w. nr rej. A 107 z dnia r. (ob. nr 608/Wlkp/A), Nr 22, XVIII/XIX w. nr rej. A 108 z dnia r. (ob. nr 606/Wlkp/A), Nr 24, XVIII/XIX w. nr rej. A 109 z dnia r. (ob. nr 607/Wlkp/A), Nr 26, XVIII/XIX w. nr rej. A 110 z dnia r. (ob. nr 610Wlkp/A), Nr 28, XVIII/XIX w. nr rej. A 433 z dnia r. (ob. nr 614/Wlkp/A); 8. Domy tkaczy przy ul. Wojska Polskiego Nr 30, XVIII/XIX w. nr rej. A 200/999 z dnia r. (ob. nr 602/Wlkp/A), Nr 33, XVIII/XIX w. nr rej. A 201/1000 z dnia r. (ob. nr 603/Wlkp/A), Nr 37, XVIII/XIX w. nr rej. A 203/1002 z dnia r. (ob. nr 604/Wlkp/A), Nr 39, XVIII/XIX w. nr rej. A 202/1001 z dnia r. (ob. nr 625/Wlkp/A), Nr 40, XVIII/XIX w. nr rej. A 204/1003 z dnia r. (ob. nr 626/Wlkp/A), Nr 41, XVIII/XIX w. nr rej. A 207/1006 z dnia r. (ob. nr 597/Wlkp/A), Nr 44, XVIII/XIX w. nr rej. A 205/1004 z dnia r. (ob. nr 627/Wlkp/A), Nr 47, XVIII/XIX w. nr rej. A 727 z dnia r. (ob. nr 598/Wlkp/A),

16 Nr 48, XVIII/XIX w. nr rej. A 206/1005 z dnia r. (ob. nr 599/Wlkp/A), Nr 49, XVIII/XIX w. nr rej. A 714 z dnia r. (ob. nr 600/Wlkp/A); 9. Lamusy tkackie ul. Nowa 7, k. XVIII w. nr rej. A 432 z dnia r. (ob. nr 601/Wlkp/A), ul. Wojska Polskiego 38, k. XVIII w. nr rej. A 431 z dnia r. (ob. nr 605/Wlkp/A) przeniesiony do zagrody w miejscowości Nowa Wieś Ujska 119A, gm Ujście, powiat pilski; 10. Cmentarz ewangelicki, ok r. przy ul. Władysława Jagiełły nr rej. A 495 z dnia r. (ob. nr 624/Wlkp/A) Wykaz obiektów zabytkowych nieruchomych figurujących w gminnej ewidencji zabytków (Obiekty podkreślone wpisane do rejestru zabytków wyszczególnione w punkcie 3.1.) 1. ZAŁOŻENIE URBANISTYCZNE MIASTA. 2. ZESPÓŁ KOŚCIOŁA parafialnego p.w. św. Floriana: a. kościół, mur., 2 poł. XV/1755 r./xix w., b. dzwonnica, mur., ok r., c. dom katechetyczny, ob. lokal handlowy, mur., ok.1910 r., d. plebania, ul. Kościelna 8, mur., e. wikarówka - organistówka, ul. Henryka Sienkiewicza 6, ok.1840, przebudowana, f. budynek gospodarczy, ob. Usługi Pogrzebowe, ul. Krótka 1, mur., 1911 r., g. budynek gospodarczy, ob. Usługi Pogrzebowe, ul. Henryka Sienkiewicza 6, mur., pocz. XX w., h. cmentarz przykościelny, XV/XVI w.; 3. KAPLICA BAPTYSTÓW, ob. Zbór Zielonoświątkowców, ul. Jana Kilińskiego 9, mur., ok r., przebudowana; 4. POZOSTAŁOŚCI MURÓW ZAMKU, mur., 3 ćw. XV w./ pocz. XVII w., ul. Franciszka Buszczaka 2; 5. RATUSZ, ob. dom, ul. Tadeusza Kościuszki 11, mur., 2 poł..xix w.; 6. STAROSTWO, ob. Urząd Miejski, ul. Ignacego Jana Paderewskiego 2, mur., 1897 r. odbudowany i przebudowany 1963 r.; 7. WILLA STAROSTY, ob. Starostwo Powiatowe ul. Ignacego Jana Paderewskiego 2a, mur., 1897 r.; 8. ZESPÓŁ SĄDU OBWODOWEGO, ob. Sądu Rejonowego, ul. Zygmunta Krasińskiego 8-10: a. Sąd Obwodowy, mur., 1905, b. Więzienie Powiatowe, ob. Prokuratura Rejonowa, mur., 4 ćw. XIX w. przebudowany 1960 r., c. ogrodzenie z dwoma bramami, mur., ok.1905; 9. SZPITAL JOANITÓW, ob. Szpital Powiatowy, ul. Stefana Żeromskiego 29, mur., k. XIX w.;

17 10. ZESPÓŁ SANATORIUM KOLEJOWEGO, ob. Wielkopolskie Centrum Pulmonologii i Torakochirurgii im. Eugenii i Janusza Zeylandów, ul. Strzelecka 32: a. sanatorium, mur., 1925 r., b. budynek gospodarczy I, mur., 1925 r., c. budynek gospodarczy II, mur., 1925 r., d. leżalnia, drewno, ok.1925 r., e. kapliczka Matki Boskiej, ok.1925 r., f. brama wjazdowa, mur., 1925 r.; 11. ŻŁOBEK, ul. Juliusza Słowackiego Nr 4, ob. budynek mieszkalny, mur., 1955 r.; 12. ZESPÓŁ SZKOŁY POWSZECHNEJ, ob. Szkoły Podstawowej Nr 1 im. St. Staszica, ul. Stanisława Staszica 19: a. szkoła, mur., 1903 r., b. sala gimnastyczna, mur., 1903 r.; 13. SZKOŁA tzw. Mała, ob. MOPS, ul. Zygmunta Krasińskiego 14, mur., 1 poł. XIX w.; 14. SZKOŁA, ob. dom, ul. Ofiar Gór Marzewskich 82, mur., k. XIX w.; 15. SZKOŁA ROLNICZA, INTERNAT, ob. budynek mieszkalny, ul. Świętokrzyska 2A, mur. ok r.; 16. INTERNAT, ul. Strzelecka 11, mur., 1911 r.; 17. GILDA STRZELECKA, ob. Chodzieski Dom Kultury, ul. Strzelecka 15, mur. pocz. XX w.; 18. POCZTA, ul. Tadeusza Kościuszki 17, mur., 1893 r.; 19. RESTAURACJA Wodny Zamek, ob. Dom, ul. Ujska Nr 43, mur., ok r.; 20. ZESPÓŁ REZYDENCJONALNY, tzw. Straszny Dwór, ob. Hotel - Restauracja, ul. Ujska 45: a. Rezydencja tzw. Straszny Dwór, mur./szach., 1904 r., b. budynek gospodarczy, ob. hotel, mur./szach., 1906 r., c. budynek kręgielni, ob. studio rekreacji i odnowy, mur., 1906 r.; 21. ZESPÓŁ PAŁACYKU MYŚLIWSKIEGO, ul. Karczewnik 7 a. pałacyk myśliwski, mur., r, b. park leśny, pocz. XX w.; 22. ZESPÓŁ FOLWARCZNY KARCZEWNIK Z MŁYNEM: a. młyn, ob. fabryczka mebli, mur., poł. XIX w., b. biuro folwarku i mieszkanie, ob. dom Nr 2a, mur.,poł. XIX w., c. dom właściciela folwarku, ob. dom Nr 2, mur., poł. XIX w., d. spichlerz, mur., XIX/XX w., e. stajnia, ob. dom nr 1 i budynek gospodarczy, mur., 1923 r.; 23. BANK, ob. budynek usługowy, ul. Tadeusza Kościuszki 30, mur., 1908 r.; 24. HOTEL, ob. budynek usługowy, ul. Tadeusza Kościuszki 31, mur., 1895 r.; 25. ZESPÓŁ DWORCA KOLEJOWEGO: a. noclegownia, ob. dom, ul. Fabryczna 1, mur., pocz. XX w., b. dom, ul. Fabryczna 2, mur., pocz. XX w., c. magazyn, ul. Strzelecka (przy przejeździe kolejowym), mur., pocz. XX w., d. wodociągowa wieża ciśnień, ul. Fabryczna, mur., 1912 r., e. nastawnia I, ul. Fabryczna, mur., pocz. XX w., f. nastawnia II, ul. Dworcowa, mur., pocz. XX w., g. nastawnia, ob. dom, ul. Wiejska 3, ok r.,

18 h. wiadukt kolejowy, ul. Jana Kochanowskiego, mur., pocz. XX w.; 26. ZESPÓŁ CMENTARZA KATOLICKIEGO PARAFIALNEGO, ul. Władysława Jagiełły: a. kaplica, mur., pocz. XX w., b. cmentarz katolicki, czynny, XVIII/XIX w.; 27. ZESPÓŁ CMENTARZA EWANGELICKIEGO, ul. Władysława Jagiełły: a. kaplica, mur., pocz. XX w., b. cmentarz, nieczynny, XIX w.; 28. CMENTARZ ŻYDOWSKI, nieczynny, ul. Jana Kochanowskiego i Władysława Jagiełły, XVII w. CMENTARZ EWANGELICKI, zlikwidowany, ul. Świętokrzyska, poł. XIX w. u l. B o c z n a 29. DOM Nr 2, mur., 2 poł. XIX w., 30. DOM Nr 4, mur., 4 ćw. XIX w., 31. DOM Nr 8, mur., 2 poł. XIX w., 32. DOM Nr 10, mur., 2 poł. XIX w., 33. DOM Nr 12, mur., 2 poł. XIX w., 34. DOM Nr 14, mur., pocz. XX w.; u l. B o s a 35. DOM Nr 1, mur., poł. XIX w., 36. DOM Nr 5, mur., ok r., 37. DOM Nr 8, mur., 1927 r.; u l. Franciszka B u s z c z a k a 38. ZESPÓŁ DOMU Nr 1: a. dom, mur., ok r., b. budynek gospodarczy, mur., pocz. XX w.; 39. DOM Nr 3, mur., k. XIX w., nadbudowany w 1926 r., 40. DOM Nr 6, mur., ok r., 41. DOM Nr 8 a-b, mur., ok.1941 r., 42. DOM Nr 9, mur., ok r., 43. DOM Nr 10, ob. restauracja, mur., 1915 r., 44. DOM Nr 15, mur./szach., k. XIX w., 45. DOM Nr 19, mur., ok.1940 r., przebudowany, 46. DOM Nr 21, mur., ok r., 47. DOM Nr 22, mur., 1933 r., 48. DOM Nr 26, mur., ok.1896 r.; u l. B u c z k o w s k a 49. DOM Nr 10, mur., pocz. XX w., 50. DOM Nr 12, mur., pocz..xix w., 51. DOM Nr 14, mur., k. XIX w., 52. DOM Nr 17, mur., k. XIX w., 53. DOM Nr 22, mur., k. XIX w.,

19 54. DOM Nr 24, mur., k. XIX w., 55. DOM Nr 30, mur., XIX/XX w., 56. DOM Nr 31, mur., k. XIX w., 57. DOM Nr 32, mur./szach., k. XIX w., 58. DOM Nr 34, mur., k. XIX w.; u l. Fryderyka C h o p i n a 59. DOM Nr 6, mur., ok.1920 r.; u l. Ignacego D a s z y ń s k i e g o 60. DOM Nr 2-4, mur., ok r., 61. DOM Nr 5, mur., ok r., 62. DOM Nr 6-8, mur., XIX/XX w., 63. DOM Nr 9-11, mur., ok.1902 r., 64. DOM Nr 12, mur., ok.1909 r., 65. DOM Nr 14, mur., ok r., 66. DOM Nr 16, mur., ok r., 67. DOM Nr 18, mur., ok r., 68. DOM Nr 18a, mur., pocz. XX w.; u l. Michała D r z y m a ł y 69. DOM Nr 3, mur., ok.1935 r., 70. DOM Nr 10, mur., ok.1934 r.; u l. D w o r c o w a 71. ZESPÓŁ DOMU Nr 2: a. dom, mur., ok.1900 r., b. budynek gospodarczy, mur., ok.1900 r.; 72. DOM Nr 4, mur., k. XIX w., 73. DOM Nr 6, mur., k. XIX w.; u l. G a r n c a r s k a 74. DOM Nr 1, mur., 1910 r., 75. DOM Nr 3, mur., r., 76. DOM Nr 5, mur., r., 77. DOM Nr 7, mur., r., 78. DOM Nr 9, mur., k. XIX w.; u l. G o ł ę b i a 79. DOM Nr 1, mur., 2 poł. XIX w., 80. DOM Nr 2, mur., ok r., 81. DOM Nr 3, mur., l. 30-te XX w.; u l. G ó r n a 82. DOM Nr 2, mur., 2 poł. XIX w., 83. DOM Nr 4, mur., poł. XIX w., 84. DOM Nr 6, mur., 2 poł. XIX w.,

20 85. DOM Nr 8, mur., XIX/XX w., 86. DOM Nr 12, mur., k. XIX w., 87. DOM Nr 14, mur., XIX/XX w., 88. DOM Nr 16, mur., XVIII w. przebudowany XIX/XX w.; u l. J a g i e l l o ń s k a 89. DOM Nr 4, mur., 1882 r., 90. DOM Nr 8, mur., 1866 r., 91. DOM Nr 9, mur., 1901 r. 92. DOM Nr 10, mur., ok r., 93. DOM Nr 12, mur., 1907 r., 94. DOM Nr 13, mur., l. 30-te XX w., 1941 r., 95. DOM Nr 16, mur., XIX/XX w., 96. DOM Nr 20, mur., 1900 r.; u l. Jana K i l i ń s k i e g o 97. OFICYNA Nr 2, mur., ok r., 98. OFICYNA Nr 2A, mur., ok r., 99. DOM Nr 6, mur., ok r., 100. DOM Nr 8, mur., ok r., 101. DOM Nr 10, mur., ok r., 102. DOM Nr 11, mur., ok r., 103. DOM Nr 12, mur., ok r., 104. DOM Nr 13, mur., ok r.; u l. Jana K o c h a n o w s k i e g o 105. DOM Nr 6, mur., 0k r.- przebudowany 1933 r., 106. DOM Nr 9, mur., ok.1937 r., 107. DOM Nr 10, mur., ok.1934 r., 108. DOM Nr 11, mur., ok.1937 r., 109. DOM Nr 17, mur., ok r., 110. DOM Nr 19, mur., ok.1934 r., 111. DOM Nr 20, mur., ok.1934 r., 112. DOM Nr 21, mur., ok.1937 r., 113. DOM Nr 23, mur., ok.1937 r., 114. DOM Nr 24, mur., ok.1933 r., 115. DOM Nr 26, mur., ok.1935 r., 116. DOM Nr 27, mur., ok.1934 r., 117. DOM Nr 30, mur., ok r., 118. DOM Nr 34, mur., ok r., 119. DOM Nr 35, mur., ok.1907 r., 120. DOM Nr 38, mur., XIX/XX w., 121. DOM Nr 41, mur., ok.1910 r., 122. DOM Nr 44, mur., ok.1900 r., 123. DOM Nr 55, mur., ok.1913 r., 124. DOM Nr 57, mur., ok.1913 r., 125. DOM Nr 59, mur., ok.1912 r.,

21 126. DOM Nr 73, mur., ok.1912 r., 127. DOM Nr 99, mur., ok r.; P l a c Mikołaja K o p e r n i k a 128. DOM Nr 1, mur., 4 ćw. XIX w., 129. DOM Nr 2, mur., 4 ćw. XIX w., 130. DOM Nr 3, mur., 4 ćw. XIX w przebudowany w 1915 r., 131. DOM Nr 4, mur., 1911 r., 132. DOM Nr 5, mur., 1911 r., 133. DOM Nr 6, mur., r.; ul. K o ś c i e l n a 134. DOM Nr 2, mur., r., 135. DOM Nr 3, mur., ok r., 136. DOM Nr 10, mur./szach., 4 ćw. XVIII w., 137. DOM Nr 12, mur./szach., r., 138. DOM Nr 14, mur., XIX/XX w.; u l. Tadeusza K o ś c i u s z k i 139. DOM Nr 1, mur., 2 poł. XIX w., 140. DOM Nr 2, mur../szach., 2 poł. XIX w., 141. DOM Nr 4, mur./szach., ok r., 142. DOM Nr 5, mur./szach., 1 poł. XIX w., 143. DOM Nr 6, mur./szach., 2 poł. XVIII w., 144. DOM Nr 7, mur./szach., 1 poł. XIX w., 145. DOM Nr 8, mur./szach., 2 poł. XVIII w., 146. DOM Nr 10, mur., 2 poł. XVIII w., 147. DOM Nr 12, mur., XVIII/XIX w., 148. DOM Nr 13, mur., 4 ćw. XIX w., 149. DOM Nr 14, mur./szach, 2 poł. XVIII w., 150. DOM Nr 16, mur./szach., poł. XVIII w., 151. DOM Nr 18, mur./szach., poł. XVIII w., 152. DOM Nr 19, mur./szach., 4 ćw. XIX w., 153. DOM Nr 20, mur., XVIII/XIX w., 154. DOM Nr 22, mur./szach., poł. XVIII w., 155. DOM Nr 23, mur./szach., XIX/XX w., 156. DOM Nr 24, mur./szach., XVIII/XIX w., 157. DOM Nr 26, mur., XVIII/XIX w. odbudowany r., 158. DOM Nr 28, ob. Muzeum Regionalne, mur., XVIII/XIX w., 159. DOM Nr 32, ob. Miejska Biblioteka Publiczna, mur., 1890 r.; u l. Zygmunta K r a s i ń s k i e g o 160. DOM Nr 1, mur., poł. XIX w., 161. DOM Nr 2, mur., poł. XIX w., 162. DOM Nr 3, mur., 3 ćw. XIX w., 163. DOM Nr 5, mur., 2 poł. XIX w., 164. DOM Nr 7, mur., 4 ćw. XIX w.,

22 165. DOM Nr 9, mur., r., 166. DOM Nr 11, mur., ok r., 167. DOM Nr 13, mur., 4 ćw. XIX w., 168. DOM Nr 15, mur., ok r., 169. DOM Nr 16, mur., 4 ćw. XIX w., 170. DOM Nr 17, mur., 4 ćw. XIX w., 171. DOM Nr 19, mur./szach., 3 ćw. XIX w., 172. DOM Nr 20, mur., XIX/XX w., 173. DOM Nr 21, mur., XIX/XX w., 174. DOM Nr 23, mur., 3 ćw. XIX w., 175. DOM Nr 25, mur., 3 ćw. XIX w.; u l. L e ś n a 176. DOM Nr 2, mur., pocz. XX w., 177. DOM Nr 11, mur., ok r., 178. DOM Nr 15, mur., ok.1908 r., 179. DOM Nr 17, mur., ok.1912 r., 180. DOM Nr 29, mur., ok.1902 r.; u l. Ł ą k o w a 181. DOM Nr 17, mur., ok.1914 r.; u l. M a ł a 182. DOM Nr 2, mur., 2 poł. XIX w., u l. Jana M a t e j k i 183. DOM Nr 2, mur., k. XIX w., 184. DOM Nr 3, mur., ok r.; u l. Karola M a r c i n k o w s k i e g o 185. DOM Nr 5, mur., 1908 r., 186. DOM Nr 7, mur., 1907 r., 187. DOM Nr 8, mur., 1892 r DOM Nr 9, mur., 1906 r.; u l. Adama M i c k i e w i c z a 189. ZESPÓŁ DOMU Nr 2: a. dom, mur., 1905 r., b. budynek gospodarczy, mur., ok.1925 r., 190. DOM Nr 3, ob. Zespół Prywatnych Szkół Ponadgimnazjalnych, mur., ok.1908 r., 191. BUDYNEK MAGAZYNOWO HANDLOWY Nr 3A, mur., ok.1905 r., 192. DOM Nr 4, mur., ok.1906 r., 193. DOM Nr 5, mur., 1908 r., 194. DOM Nr 6, mur., ok.1902 r., 195. DOM Nr 7, ob. Prywatne Gabinety Lekarskie, mur., ok.1905 r., 196. DOM Nr 8, mur., 1905 r.,

23 197. DOM Nr 9, mur., ok.1911 r., 198. DOM Nr 10, mur., ok.1905 r., 199. DOM Nr 12, mur., 1905 r., 200. DOM Nr 14, mur., ok.1905 r., 201. DOM Nr 15, ob. Prywatne Gabinety Lekarskie, mur., ok.1905 r., 202. DOM Nr 16, mur., ok.1905 r., 203. DOM Nr 18, mur., 1910 r.; u l. M ł y ń s k a 204. DOM Nr 5, mur., pocz. XX w.; u l. N o t e c k a 205. DOM Nr 4, mur., ok.1910 r., 206. DOM Nr 6, mur., ok.1910 r., 207. DOM Nr 8-10, mur./szach., ok r., 208. DOM Nr 22-24, mur./szach., pocz. XX w.; u l. N o w a 209. DOM Wielorodzinny Nr 1, mur., ok.1943 r., 210. DOM Wielorodzinny Nr 2, mur., ok.1943 r., 211. DOM Wielorodzinny Nr 3, mur., ok.1943 r., 212. DOM Wielorodzinny Nr 4, mur., ok.1943 r., 213. DOM Wielorodzinny Nr 6, mur., ok.1943 r., 214. DOM Wielorodzinny Nr 7 mur., ok.1943 r.; u l. O f i a r G ó r M o r z e w s k i c h 215. ZESPÓŁ DOMU Nr 27: a. dom, mur., ok r., b. budynek gospodarczy, mur., ok.1929 r., 216. DOM Nr 44, mur., ok.1920 r., 217. DOM Nr 78, mur., pocz. XX w., 218. DOM Nr 84, mur., k. XIX w.; u l. O g r o d o w a 219. DOM Nr 2, mur., ok.1930 r.; u l. Ignacego Jana P a d e r e w s k i e g o 220. DOM Nr 1, mur., 1908 r., 221. DOM Nr 4, ob. Urząd Stanu Cywilnego, mur., 1899 r., 222. DOM Nr 5, ob. Bank PKO, mur., ok r., 223. DOM Nr 6, mur., 1908 r., 224. DOM Nr 7, mur., ok.1942 r., 225. DOM Nr 12-14, mur., ok.1937 r., 226. DOM Nr 16, mur., ok.1939 r., 227. DOM Nr 19, mur., ok r., 228. DOM Nr 20, mur., ok.1939 r., 229. DOM Nr 22, mur., ok.1939 r.,