PROGRAM USUWANIA AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Z TERENU GMINY WIERUSZÓW NA LATA

Transkrypt

1 Załącznik nr 1 do Uchwały Nr LII/416/2010 Rady Miejskiej w Wieruszowie z dnia 5 listopada 2010 r. Gmina Wieruszów PROGRAM USUWANIA AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Z TERENU GMINY WIERUSZÓW NA LATA (z uwzględnieniem perspektywy do roku 2032) Wieruszów 2009

2 Wykonawca: Jakub Nieć Poznań, Os. Orła Białego 118/8, fax: , tel. kom: , Kierownik Projektu: Dr. inż. Jakub Nieć Konsultant: Dr. Marcin Spychała Autorzy: mgr. Anna Oleszak mgr. Jacek Lehmann 2

3 SPIS TREŚCI I. WPROWADZENIE... 5 II. CELE I ZADANIA PROGRAMU... 6 III. CHARAKTERYSTYKA AZBESTU BUDOWA AZBESTU WŁAŚCIWOŚCI I ZASTOSOWANIE AZBESTU SZKODLIWOŚĆ AZBESTU IV. PRAWNE ASPEKTY UŻYTKOWANIA I USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST V. OBOWIĄZKI I POZWOLENIA W ZAKRESIE POSTĘPOWANIA Z WYROBAMI I ODPADAMI ZAWIERAJĄCYMI AZBEST OBOWIĄZKI I POSTĘPOWANIE WŁAŚCICIELI, UŻYTKOWNIKÓW WIECZYSTYCH ORAZ ZARZĄDCÓW PRZY UŻYTKOWANIU OBIEKTÓW I TERENÓW Z WYROBAMI ZAWIERAJĄCYMI AZBEST OBOWIĄZKI I POSTĘPOWANIE WŁAŚCICIELI, UŻYTKOWNIKÓW WIECZYSTYCH I ZARZĄDCÓW, PRZY ZABEZPIECZANIU LUB USUWANIU WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Z OBIEKTÓW LUB TERENÓW POSTĘPOWANIE PRZY PRACACH PRZYGOTOWAWCZYCH DO ZABEZPIECZANIA LUB USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST PRACE POLEGAJĄCE NA ZABEZPIECZANIU LUB USUWANIU WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST, WYTWARZANIU ODPADÓW NIEBEZPIECZNYCH, WRAZ Z OCZYSZCZANIEM OBIEKTU, TERENU, INSTALACJI Z AZBESTU PRZYGOTOWANIE I TRANSPORT ODPADÓW NIEBEZPIECZNYCH ZAWIERAJĄCYCH AZBEST SKŁADOWANIE ODPADÓW NA SKŁADOWISKACH LUB W WYDZIELONYCH KWATERACH PRZEZNACZONYCH DO WYŁĄCZNEGO SKŁADOWANIA ODPADÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST VI. GOSPODARKA AZBESTEM I WYROBAMI ZAWIERAJĄCYMI AZBEST NA TERENIE GMINY WIERUSZÓW WYROBY ZAWIERAJĄCE AZBEST NA TERENIE GMINY WIERUSZÓW SYSTEMY USUWANIA I UNIESZKODLIWOANIA AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE GMINY VII. HARMONOGRAM REALIZACJI PROGRAMU USUWANIA AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJACYCH AZBEST DLA GMINY WIERUSZÓW VIII. SYSTEM MONITORINGU

4 IX. FINANSOWE ASPEKTY REALIZACJI PROGRAMU KOSZTY REALIZACJI PROGRAMU FINANSOWANIE ZADAŃ PROGRAMU ŹRÓDŁA FINANSOWANIA X. LITERATURA XI. SPIS TABEL XIII. ANEKS ZAŁĄCZNIK 1. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST (DZ. U ) ZAŁĄCZNIK 2. INFORMACJA O WYROBACH ZAWIERAJĄCYCH AZBEST I MIEJSCU ICH WYKORZYSTYWANIA (DZ.U ) ZAŁĄCZNIK 3. INFORMACJA O WYROBACH ZAWIERAJĄCYCH AZBEST, KTÓRYCH WYKORZYSTYWANIE ZOSTAŁO ZAKOŃCZONE (DZ.U ) ZAŁĄCZNIK 4. WNIOSEK O DOFINANSOWANIE ODEBRANIA I UNIESZKODLIWIANIA ODPADÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST ZAŁĄCZNIK 5. WYKAZ DOKUMENTÓW NIEZBĘDNYCH DO UZYSKANIA DOFINANSOWANIA ZAŁĄCZNIK 6. KARTA EWIDENCJI ODPADU ZAŁĄCZNIK 7. KARTA PRZEKAZANIA ODPADU ZAŁĄCZNIK 8. LISTA PODMIOTÓW POSIADAJĄCYCH ZEZWOLENIE STAROSTY NA ZBIÓRKĘ, USUWANIE, UNIESZKODLIWIANIE AZBESTU NA TERENIE GMINY WIERUSZÓW ZAŁĄCZNIK 9. WZÓR OZNAKOWANIA DLA MIEJSC ZAWIERAJĄCYCH AZBEST LUB WYROBY ZAWIERAJĄCE AZBEST

5 I. WPROWADZENIE Azbest jest minerałem, który ze względu na swoje właściwości (miękkość, giętkość, odporność na ogień) przez tysiące lat był stosowany w różnych dziedzinach życia. Ze względu na udowodniony i potwierdzony badaniami klinicznymi negatywny wpływ na zdrowie ludzkie, produkcja azbestu w krajach Unii Europejskiej została całkowicie zakazana (Dyrektywa 2003/18/EC). W wyniku przyjęcia przez Sejm Rzeczpospolitej Polskiej Rezolucji z dnia 19 czerwca 1997 r. w sprawie programu wycofywania azbestu z gospodarki (M.P. Nr 38, poz. 373), powstał Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, który został uchwalony przez Radę Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej 14 maja 2002 roku. Program ten na mocy uchwały Rady Ministrów z dnia 14 lipca 2009 został zmieniony na rzecz Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata (M.P. nr 50 poz. 735). Głównym priorytetem programu jest oczyszczenie do roku 2032 terytorium Polski z azbestu oraz usunięcie stosowanych od wielu lat wyrobów zawierających azbest, wyeliminowanie spowodowanych azbestem negatywnych skutków zdrowotnych u mieszkańców Polski, a także sukcesywna likwidacja oddziaływania azbestu na środowisko i doprowadzenie, w określonym czasie, do spełnienia wymogów ochrony środowiska. Program ten nakłada na gminy następujące zadania: gromadzenie przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta informacji o ilości, rodzaju i miejscach występowania wyrobów zawierających azbest oraz przekazywanie jej do marszałka województwa z wykorzystaniem dostępnego narzędzia informatycznego przygotowywanie i aktualizacja programów usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest, także w ramach planów gospodarki odpadami; organizowanie szkoleń lokalnych w zakresie usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu nieruchomości bez korzystania z usług wyspecjalizowanych firm; organizowanie usuwania wyrobów zawierających azbest przy wykorzystaniu pozyskanych na ten cel środków krajowych lub unijnych z uwzględnieniem zasad zawartych w Programie; inspirowanie właściwej postawy obywateli w zakresie obowiązków związanych z usuwaniem wyrobów zawierających azbest; 5

6 współpraca z marszałkiem województwa w zakresie inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest oraz opracowywania programów usuwania wyrobów zawierających azbest, w szczególności w zakresie lokalizacji składowisk odpadów zawierających azbest oraz urządzeń przewoźnych do przetwarzania odpadów zawierających azbest; współpraca z mediami w celu propagowania odpowiednich inicjatyw społecznych oraz rozpowszechniania informacji dotyczących zagrożeń powodowanych przez azbest; współpraca z organizacjami społecznymi wspierającymi realizację Programu; współpraca z organami kontrolnymi (inspekcja sanitarna, inspekcja pracy, inspekcja nadzoru budowlanego, inspekcja ochrony środowiska). Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Wieruszów zwany dalej Programem powstał na zamówienie władz gminy i ma na celu po pierwsze: wypełnienie obowiązku ustawowego dotyczącego posiadania i wdrażania Programu oraz wyeliminowanie w określonej perspektywie czasowej wyrobów zawierających azbest znajdujących się na terenie gminy. II. CELE I ZADANIA PROGRAMU Celem Programu jest bezpieczne usuniecie wyrobów zawierających azbest z obszaru Gminy Wieruszów do 2032 r. Cel ten zostanie osiągnięty poprzez realizacje niżej wymienionych zadań: Budowa składowisk odpadów zawierających azbest i uruchamianie urządzeń przewoźnych do przetwarzania odpadów zawierających azbest - nowelizacja ustawy o odpadach dopuszcza bowiem przetwarzanie odpadów zawierających azbest w urządzeniach przewoźnych, odbiór odpadów azbestowych z nieruchomości osób fizycznych i podmiotów gospodarczych przez firmy specjalistyczne posiadające odpowiednie zezwolenia poprzez zorganizowanie demontażu, oczyszczenia nieruchomości i wywozu odpadów zawierających azbest z terenu gminy na składowisko odpadów lub ich przetworzenia w urządzeniu przewoźnym, usunięcie wyrobów zawierających azbest z obiektów oświatowych, użyteczności publicznej, 6

7 wyeliminowanie negatywnych skutków zdrowotnych i środowiskowych spowodowanych azbestem, stworzenie odpowiednich warunków do wdrożenia przepisów prawnych oraz norm postępowania z wyrobami zawierającymi azbest, organizacja kampanii informacyjnej (działania edukacyjno-informacyjne) o szkodliwości wyrobów zawierających azbest i bezpiecznym jego usuwaniu, edukacja mieszkańców w zakresie szkodliwości azbestu, obowiązków dotyczących postępowania z wyrobami zawierającymi azbest oraz sposobów bezpiecznego ich usuwania oraz unieszkodliwiania, eliminacja powstawania, likwidacja dzikich" wysypisk z odpadami zawierającymi azbest, prowadzenie monitorowania powstawania odpadów azbestowych i gospodarki nimi, prawidłowego postępowania z odpadami zawierającymi azbest, okresowa weryfikacja i aktualizacja Programu, podjęcie działań w kierunku pozyskania funduszy ze źródeł zewnętrznych na realizację Programu. W Programie usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla Gminy Wieruszów zawarte zostały: szacunkowe ilości wyrobów azbestowych oraz ich rozmieszczenie na terenie gminy, szacunkowe koszty usuwania płyt azbestowo - cementowych, propozycje odnośnie udzielenia przez samorząd pomocy mieszkańcom w realizacji programu, propozycje założeń organizacyjnych i monitoringu programu. III. CHARAKTERYSTYKA AZBESTU Azbesty, niezależnie od różnic chemicznych i wynikających z budowy krystalicznej, są minerałami naturalnie występującymi w przyrodzie. Ich występowanie jest dość powszechne, ale tylko w niewielu miejscach kuli ziemskiej azbest był i jeszcze jest eksploatowany na skalę przemysłową. 7

8 1. BUDOWA AZBESTU Azbest jest nazwą handlową grupy minerałów włóknistych. Pod względem chemicznym azbesty są uwodnionymi krzemianami metali, zawierającymi w swoim składzie magnez, sód, wapń lub żelazo. W zależności od tego, z jakim metalem krzemiany tworzą związek, wyróżnia się kilka typów azbestu o różnej szkodliwości dla zdrowia. Pod względem mineralogicznym rozróżnia się dwie grupy azbestów: serpentyny i azbesty amfibolowe. Grupa serpentynów Do grupy serpentynów należy tylko jedna odmiana azbestu - azbest chryzotylowy. Chryzotyl jest stosowany w największych ilościach, stanowiąc 85-90% ogólnego zużycia azbestu. Azbest chryzotylowy jest włóknistą odmianą serpentynu, tj. uwodnionego krzemianu magnezu. Chryzotyl ma kolor żółtawy, po rozwłóknieniu prawie biały, jest miękki, jedwabisty, o długości włókien do 60 mm. Włókna azbestu chryzotylowego są najcieńsze ze wszystkich znanych włókien pochodzenia naturalnego. Włókna azbestów chryzotylowych mają kształt rurek o średnicy poniżej 0,1 μm, są cieńsze, elastyczniejsze i bardziej miękkie w porównaniu z włóknami azbestów amfibolowych, grubych i twardych, podobnych do prętów. Grupa azbestów amfibolowych. W grupie amfibolowej wyróżnia się pięć odmian minerałów włóknistych: amozyt, krokidolit, antofilit oraz nie posiadające znaczenia przemysłowego tremolit i aktynolit. Azbesty amfibolowe, ze względu na swoje właściwości fizyko - chemiczne są azbestami bardziej agresywnymi biologicznie w porównaniu do chryzotylu. Amozyt azbest o zabarwieniu brązowym, jest krzemianem żelazowomagnezowym. Krokidolit zwany azbestem niebieskim jest krzemianem sodowo- żelazowym. Kolor niebieski pochodzi od tlenku żelazowego. Krokidolit posiada dużą sprężystość, wytrzymałość na rozrywanie, odporność na działanie kwasów, alkalii i wody morskiej i jest azbestem najbardziej agresywnym biologicznie. Antofilit jest krzemianem magnezowym zawierającym żelazo. Ma małą wytrzymałość mechaniczną, bardzo dużą odporność na temperaturę, a także na chemikalia. Włóknistą odmianę minerałów cechuje charakterystyczna struktura w postaci wiązek włókien (w postaci wydłużonych rurek lub pręcikowatych kryształów). Długość wiązek wynosi 8

9 od dziesiątych części milimetra do 10 cm natomiast przeciętna średnica włókna, amfibolowego od 0,1 do 0,3 μm (tabela 1). Tabela 1: Grubość niektórych włókien organicznych i nieorganicznych Rodzaj włókna Średnica włókna [nm] włókno łykowe (len) bawełna wełna włos ludzki ok nylon włókno szklane (cienkie) azbest amfibolowy azbest chryzotylowy Źródło: materiały sympozjum Sposoby finansowania inwestycji z zakresu usuwania transportu i utylizacji wyrobów zawierających azbest z terenu gmin województwa Łódzkiego w aspekcie środków U.E. w ramach R.P.O Fundacja Łódzkie bez azbestu 2007 Włókna azbestowe o średnicy poniżej 3 μm i długości powyżej 5 μm, tzw. włókna respirabilne, które są włóknami chorobotwórczymi. 2. WŁAŚCIWOŚCI I ZASTOSOWANIE AZBESTU Azbest posiada szczególne właściwości fizyczno-chemiczne, które sprawiły, że znalazł on zastosowanie w produkcji wielu elementów. Do tych właściwości należą: Odporność na wysoka temperaturę (temperatura rozkładu i topnienia to około 1500 C). Odporność na chemikalia, kwasy, zasady, wodę morską, Odporność na ścieranie, Duża sprężystość i wytrzymałość mechaniczną, Elastyczność, Działanie dźwiękoszczelne i termoizolacyjne 9

10 Azbest jest materiałem niezniszczalnym, nie ulega on bowiem ani degradacji biologicznej, ani termicznej, w związku z czym wprowadzony do środowiska może pozostawać tam nawet przez setki lat. Azbest stosowany był w produkcji około 3000 wyrobów przemysłowych, przede wszystkim do produkcji wyrobów budowlanych, szczególnie płyt dachowych i elewacyjnych, a także rur różnego przeznaczenia. W Polsce azbest stosowano w produkcji grup wyrobów przedstawionych w tabeli 2 i tabeli 3. Rodzaj Wyroby azbestowo - cementowe Wyroby izolacyjne Wyroby uszczelniające Wyroby cierne Wyroby hydrizolacyjne Inne Tabela 2: Kierunki wykorzystywania azbestu Wyroby płyty dekarskie rury ciśnieniowe płyty okładzinowe i elewacyjne włókna sznury tkanina termoizolacyjna taśmy tektura płyty azbestowo- kauczukowe szczeliwa plecione okładziny cierne klocki hamulcowe lepiki asfaltowe kity uszczelniające zaprawy gruntujące papa dachowa płytki podłogowe materiał filtracyjny w przemyśle piwowarskim i w farmacji wypełniacz lakierów i izolacji przewodów grzewczych produkcja masek przeciwgazowych % azbestu w wyrobie 5-30% % % Zastosowanie pokrycie dachowe elewacje wodociągi i kanalizacje izolacje kotłów parowych, silników, rurociągów, wymienników, ciepła, zbiorników ubrania i tkaniny termoizolacyjne uszczelnienia narażone na wysoką temp., wodę i parę, kwasy i zasady, oleje, gazy spalinowe 30% elementy napędów 20-40% materiały stosowane w budownictwie stosowany w różnych przemysłach Źródło: Materiały sympozjum Fundacji Łódzkie bez azbestu 2007, Materiały Państwowej Inspekcji Pracy

11 Tabela 3: Zastosowanie materiałów budowlanych zawierających azbest Rodzaj wyrobu zawierającego azbest płyty azbestowo- cementowe, faliste, gąsiory płyty azbestowo-cementowe, prasowanie płaskie okładzinowe płyty azbestowo-cementowe, prasowanie płaskie typu "karo" płyty azbestowo-cementowe autoklawizowane płaskie "acekol" i "kolorys" płyty azbestowo-cementowe konstrukcyjne ogniochronne rury azbestowo-cementowe (ciśnieniowe i bezciśnieniowe) otuliny azbestowo-cementowe kształtki budowlane azbestowocementowe pokrycia dachowe Zastosowanie ściany osłonowe i działowe okładziny zewnętrzne osłona ścian przewodów windowych, szybów wentylacyjnych i instalacyjnych chłodnie kominowe i wentylatorowe pokrycia dachowe okładziny zewnętrzne okładziny zewnętrzne osłony kanałów wentylacyjnych i klimatyzacyjnych ściany działowe osłony ogniochronne i przeciwpożarowe w budynkach i obiektach przemysłowych izolacja urządzeń grzewczych przewody wodociągowe i kanalizacyjne rynny spustowe zsypów na śmieci przewody kominowe Izolacja urządzeń ciepłowniczych przewody wentylacyjne podokienniki osłony rurociągów ciepłowniczych osłony kanałów spalinowych i wentylacyjnych izolacja ogniochronna konstrukcji stalowych i przegród masy azbestowe natryskowe budowlanych izolacja akustyczna obiektów użyteczności publicznej Źródło: Materiały sympozjum Fundacji Łódzkie bez azbestu 2007, Materiały Państwowej Inspekcji Pracy 2006 W zależności od zawartości azbestu stosowanego spoiwa oraz gęstości objętościowej wyróżniono dwie klasy: wyroby miękkie i twarde. Klasyfikacja ta ma istotne znaczenie dla określenia procedur zabezpieczenia, usuwania i składowania wyrobów zawierających azbest. Klasa I ( wyroby miękkie ) obejmuje wyroby o gęstości objętościowej mniejszej od 1000 kg/m 3, zawierające w składzie powyżej 20 % azbestu. Najczęściej stosowane w tej grupie były wyroby tekstylne, używane przez pracowników w celach ochronnych: koce gaśnicze, szczeliwa plecione, tektury, płytki podłogowe PCW. Masy azbestowe natryskowe stosowane były jako izolacja ognioochronna konstrukcji stalowych i przegród budowlanych. 11

12 Klasa II ( wyroby twarde ) obejmuje wyroby o gęstości objętościowej powyżej 1000 kg/m 3, zawierające w składzie poniżej 20%. W wyrobach tych włókna azbestowe są mocno związane. Niebezpieczeństwo dla zdrowia i środowiska stwarza mechaniczna obróbka tych wyrobów (cięcie, wiercenie otworów, rozbijanie, zrzucania). W grupie tej najbardziej rozpowszechnione są płyty azbestowo- cementowe faliste oraz płyty karo stosowane jako pokrycia dachowe lub elewacje zewnętrzne. Płyty płaskie wykorzystywane były jako elewacje zewnętrzne, ściany osłonowe, ściany działowe, osłony ścian przewodów windowych, szybów wentylacyjnych i instalacyjnych w budownictwie wielkokondygnacyjnym. W mniejszych ilościach stosowano rury w instalacjach wodociągowych i kanalizacyjnych, a także jako przewody kominowe i zsypy. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. 2001, Nr 112, poz. 1206) odpady zawierające azbest klasyfikowane są jako odpady niebezpieczne. Szczegółową klasyfikację odpadów azbestowych z uwzględnieniem kodów odpadów zawiera tabela 4. Kod odpadu Tabela 4: Rodzaje odpadów zawierających azbest znajdujących się na liście odpadów Podgrupa niebezpiecznych Odpady z produkcji przygotowania, obrotu i stosowania chlorowców i chemicznych procesów przetwórstwa chloru Odpady z innych nieorganicznych procesów chemicznych Rodzaj Odpady azbestowe z elektrolizy Odpady z przetwarzania azbestu Odpady z hutnictwa szkła Odpady zawierające azbest Odpady z produkcji spoiw mineralnych, w tym cementu, wapna, tynku oraz wytworzonych z nich wyrobów Odpady zawierające azbest z produkcji elementów azbestowo - cementowych Odpady opakowaniowe Zużyte lub nie nadające się do użytkowania pojazdy, odpady z demontażu, przeglądu i konserwacji pojazdów Opakowania z metali zawierających niebezpieczne porowate elementy wzmocnienia konstrukcyjnego (np. azbest) włącznie z pustymi pojemnikami ciśnieniowymi Okładziny hamulcowe zawierające azbest Odpady z urządzeń elektrycznych Zużyte urządzenia zawierające 12

13 i elektronicznych Materiały izolacyjne oraz materiały konstrukcyjne zawierające azbest Materiały izolacyjne oraz materiały konstrukcyjne zawierające azbest wolny azbest Materiały izolacyjne zawierające azbest Materiały konstrukcyjne zawierające azbest Źródło: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz.U. Nr 112, poz. 1206). 3. SZKODLIWOŚĆ AZBESTU Azbest staje się zagrożeniem dla zdrowia, gdy dojdzie do korozji lub uszkodzenia (łamanie, kruszenie, cięcie itp.) wyrobów zawierających azbest. Wówczas uwalniane są do powietrza włókna azbestu, które mogą zostać przeniesione przez układ oddechowy do płuc. Dopóki włókna nie są uwalniane do powietrza i nie występuje ich wdychanie, wyroby z udziałem azbestu nie stanowią zagrożenia dla zdrowia. Na typ patologii wpływa rodzaj azbestu, wymiary tworzących go włókien i ich stężenie oraz czas trwania ekspozycji. Można wyróżnić trzy rodzaje narażenia na pyły azbestowe. Narażenie zawodowe związane z pracą w kopalni oraz w zakładach produkujących i stosujących wyroby azbestowe. Również praca w warsztatach samochodowych i praca przy usuwaniu wyrobów i materiałów zawierających azbest. Narażenie parazawodowe dotyczy mieszkańców terenów sąsiadujących z kopalniami i zakładami przetwarzającymi azbest oraz rodzin pracowników tych zakładów. Narażenie środowiskowe związane jest z występowaniem azbestu w powietrzu atmosferycznym powodowana erozja skała i wydobyciem kopalin, wodzie pitnej i artykułach spożywczych. Biologiczna agresywność pyłu azbestowego jest zależna od stopnia penetracji i liczby włókien, które uległy retencji w płucach, jak również od fizycznych i aerodynamicznych cech włókien. Szczególne znaczenie ma w tym przypadku średnica włókien. Włókna cienkie, o średnicy poniżej 3 µm, przenoszone są łatwiej i docierają do końcowych odcinków dróg oddechowych, podczas gdy włókna grube, o średnicy powyżej 5 μm, zatrzymują się w górnych odcinkach dróg oddechowych. Skręcone włókna chryzotylu o dużej średnicy, mają tendencję do zatrzymywania się wyżej, w porównaniu z igłowymi włóknami azbestów amfibolowych, z łatwością przenikających do obwodowych części płuc. Największe zagrożenie dla organizmu ludzkiego stanowią włókna respirabilne, to znaczy takie, które mogą występować w trwałej 13

14 postaci w powietrzu i przedostawać się z wdychanym powietrzem do pęcherzyków płucnych. Są one dłuższe od 5 μm, mają grubość mniejszą od 3 μm, a stosunek długości włókna do jego grubości nie jest mniejszy niż 3:1. Ze względu na to, że włókna azbestu chryzotylowego są łatwiej zatrzymywane w górnych partiach układu oddechowego, w porównaniu z włóknami azbestów amfibolowych oraz ze względu na fakt, że są także skuteczniej usuwane z płuc, narażenie na kontakt z azbestem amfibolowym niesie ze sobą ryzyko zdrowotne. Krótkookresowe narażenie na działanie azbestu może prowadzić do zaburzeń oddechowych, bólów w klatce piersiowej oraz podrażnienia skóry i błon śluzowych. Z kolei chroniczna ekspozycja na włókna azbestowe może być przyczyną takich chorób układu oddechowego jak pylica azbestowa, zmiany opłucnowe, rak płuc. Pylica azbestowa (azbestoza) rodzaj pylicy płuc spowodowanej wdychaniem włókien azbestowych. Przejawia się suchym, męczącym kaszlem, dusznością wysiłkową, bólami w klatce piersiowej oraz objawami nieżytu oskrzeli i rozedmy płuc. Włókna azbestowe wnikają aż do najgłębszych części płuc. Powstają ciała żelaziste, które powodują uszkodzenia i zwłóknienia tkanki płucnej. Zmiany opłucnowe występują już przy niewielkim narażeniu na włókna azbestowe. Powodują one ograniczenie funkcjonowania płuc, a także zwiększają ryzyko zachorowania na raka oskrzeli i międzybłoniaka opłucnej. Rak płuc najczęściej powodowanym przez azbest nowotworem dróg oddechowych jest rak oskrzeli. Jest to seria nienaprawionych defektów genetycznych w komórkach prowadzących do rozwoju guza. Ekspozycja na azbest powoduje powstawanie międzybłoniaków opłucnej i otrzewnej. Jest to postępująca choroba prowadząca do śmierci. Okres rozwoju może wynosić nawet lat, a śmierć następuje po dwóch latach od wystąpienia objawów. Nowotwór ten rozwija się u osób zawodowo narażonych na kontakt z azbestem oraz u osób mieszkających w okolicach kopalni i zakładów przetwórstwa azbestu. Za powstanie tego typu schorzeń odpowiedzialne są wszystkie rodzaje azbestu, ale największą szkodliwość przypisuje się azbestom amfibolowym. Ilość wykrywanych tego typu nowotworów zwiększa się o około 10% rocznie. W Polsce, co roku umiera na międzybłoniaka około 120 osób. 14

15 Nadal istnieje skażenie środowiska pyłem azbestu, pochodzącym z tak zwanych dzikich wysypisk odpadów szczególnie w lasach i odkrytych wyrobiskach. Nadal w coraz większym stopniu, ma miejsce pylenie z uszkodzonych powierzchni płyt azbestowo cementowych na dachach i elewacjach budynków. IV. PRAWNE ASPEKTY UŻYTKOWANIA I USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Uregulowania prawne w zakresie azbestu pojawiły się w ustawie Prawo Ochrony Środowiska w związku z uzyskaniem przez Rzeczpospolitą Polską członkostwa w Unii Europejskiej. Niniejsza ustawa dokonuje w zakresie swojej regulacji wdrożenia dyrektyw Wspólnot Europejskich. W tym zakresie jest to dyrektywa Rady 87/217/EWG z dnia 19 marca 1987 r. w sprawie ograniczania zanieczyszczenia środowiska azbestem i zapobiegania temu zanieczyszczeniu (Dz. Urz. WE L 85 z , str. 40). W myśl ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2008 r., nr 25, poz. 150 ze zm.) azbest zaliczany jest do substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska (art. 160, ust. 2 pkt. 1). Ustawa zabrania wprowadzania do obrotu lub ponownego wykorzystywania tych substancji a także nakazuje ich wykorzystywanie, przemieszczanie i eliminowanie przy zachowaniu szczególnych środków ostrożności. Odpowiednio instalacje lub urządzenia, w których jest lub był wykorzystywany azbest, powinny zostać oczyszczone lub unieszkodliwione. Dotychczas wykorzystywany azbest podlega sukcesywnej eliminacji. Ustawa nakłada również na wykorzystującego wyroby zawierające azbest obowiązek dokumentowania rodzaju, ilości i miejsc występowania oraz sposobu eliminowania a także obowiązek przedkładania w/w informacji marszałkowi województwa. Osoby fizyczne niebędące przedsiębiorcami mieszkańcy budynków wraz z budynkami, obiektami użytkowymi, gospodarczymi i in. - informacje o rodzaju, ilościach i miejscach występowania wyrobów zawierających azbest przedkładają w formie uproszczonej odpowiednio do wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. marszałek województwa prowadzi rejestr rodzaju, ilości oraz miejsc występowania wyrobów azbestowych. Obostrzeniom podlegają wykorzystywanie i przemieszczanie wyrobów zawierających substancje stwarzające szczególne zagrożenie dla środowiska oraz wykorzystywanie 15

16 i oczyszczanie instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane tego typu substancje. Do głównych aktów prawnych regulujących szczegółowe wymagania i zasady użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest należą: Dyrektywa Rady z dnia 19 marca 1987 r. w sprawie ograniczania zanieczyszczenia środowiska azbestem i zapobiegania temu zanieczyszczeniu (87/217/EWG), (Dz. U. L 85 z , str. 40); Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 września 1996 r. dotycząca zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli (Dz. Urz. WE L 257 z , str. 26, L 156 z , str. 17 i L 275 z , str. 32). Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (tekst jednolity z 2004 r. Nr 3, poz. 20 z późn. zm.). Zakazuje ona wprowadzania na polski obszar celny azbestu, wyrobów zawierających azbest, produkcji wyrobów zawierających azbest oraz obrotu azbestem i wyrobami zawierającymi ten surowiec. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2010 r. Nr 185 poz. 1243). Określa zasady postępowania z odpadami, w sposób zapewniający ochronę życia i zdrowia ludzi oraz ochronę środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności zasady zapobiegania powstawaniu odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowisko, a także odzysku lub unieszkodliwiania odpadów. Ostatnia zmiana (Dz. U. z 2010 r. Nr 28, poz. 145) dopuszcza przetwarzanie odpadów zawierających azbest w urządzeniach przewoźnych. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz.U. z 2006 r. Nr 156, poz z późn. zm.). Wśród wielu przepisów znajduje się zapis mający zastosowanie w przypadkach występowania azbestu. Art. 30 ust. 3 stanowi: właściwy organ może nałożyć, w drodze decyzji, obowiązek uzyskania pozwolenia na wykonanie określonego obiektu lub robót budowlanych, objętych obowiązkiem zgłoszenia, o którym mowa w ust. 1 16

17 tego art. jeżeli ich realizacja może naruszyć ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub spowodować: zagrożenie bezpieczeństwa ludzi lub mienia pogorszenie stanu środowiska lub stanu zachowania zabytków, pogorszenie warunków zdrowotno-sanitarnych, wprowadzenie, utrwalenie bądź zwiększenie ograniczeń lub uciążliwości dla terenów sąsiednich. Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U. Nr 11, poz. 84, z późn. zm.). Reguluje na gruncie prawa europejskiego problematykę dotycząca substancji i preparatów chemicznych, w tym niebezpiecznych. Ustawa określa warunki, zakazy lub ograniczenia produkcji, wprowadzania do obrotu lub stosowania substancji i preparatów chemicznych, w celu ochrony przed szkodliwym wpływem tych substancji i preparatów na zdrowie człowieka lub na środowisko. Ustawa z dnia 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 199, poz z późn. zm.). Określa zasady przewozu drogowego towarów niebezpiecznych, wymagania w stosunku do kierowców i innych osób wykonujących czynności związane z tym przewozem oraz organy właściwe do sprawowania nadzoru i kontroli w tych sprawach. Do głównych aktów wykonawczych, możliwie precyzyjnie regulujących szczegółowe wymagania i zasady użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest należą: Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 71/2004, poz. 649) - określa sposoby i warunki bezpiecznego użytkowania oraz usuwania wyrobów zawierających azbest, obowiązki wykonawcy prac polegających na bezpiecznym użytkowaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest, warunki przygotowania do transportu i transportu do miejsc składowania oraz wymagania, jakim powinno odpowiadać oznakowanie wyrobów 17

18 i odpadów zawierających azbest. Rozporządzenie to zmienione zostało rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 5 sierpnia 2010 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z 2010 r., Nr 162, poz. 1089). Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 października 2005 r. w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów (Dz. U. Nr 216/2005, poz. 1824) - określa obowiązki pracodawcy zatrudniającego pracowników przy usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz zasady prowadzenia prac w warunkach narażenia na pył azbestowy. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 października 2003 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest (Dz. U. Nr 192, poz. 1876) - określa wymagania w zakresie wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest lub wyroby zawierające azbest, wymagania w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu lub wyrobów zawierających azbest oraz oznaczania miejsc ich występowania, sposób oznaczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest lub wyroby zawierające azbest, oraz pomieszczeń, w których one się znajdują, wymagania techniczne, jakie należy spełnić przy wykorzystywaniu i przemieszczaniu wyrobów zawierających azbest oraz przy wykorzystywaniu i oczyszczaniu instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest lub wyroby zawierające azbest, sposób inwentaryzowania azbestu lub wyrobów zawierających azbest, w miejscach ich wykorzystywania oraz terminy przedkładania odpowiednio wojewodzie albo wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta informacji związanych z procesem usuwania azbestu. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206). Wyroby zawierające azbest z chwilą ich usunięcia 18

19 z miejsca występowania stają się odpadami, które zostały zakwalifikowane jako odpady niebezpieczne. Rodzaje odpadów zawierających azbest znajdującą się na liście odpadów niebezpiecznych ujęte w grupach i podgrupach z przypisanym kodem klasyfikacyjnym. Szczegółowe informacje na temat odpadów zawierających azbest zawarto w tabeli 4 niniejszego opracowania. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003 r. w sprawie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (Dz. U. Nr 120, poz. 1126) - określa zakres i formę informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (zwanego "planem bioz") oraz szczegółowy zakres rodzajów robót budowlanych, stwarzających zagrożenia bezpieczeństwa i zdrowia ludzi (w tym usuwanie wyrobów zawierających azbest). Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 217, poz z późn. zm.) - określa najwyższe dopuszczalne stężenia w środowisku pracy pyłów zawierających azbest. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz. U z 2003 r. Nr 1, poz. 12). Wartość uśredniona odniesienia dla azbestu (włókna na m 3 ) wynosi 2350 g/m 3 w ciągu godziny i 250 g/m 3 dla roku kalendarzowego. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2009 r. w sprawie sposobu przedkładania marszałkowi województwa informacji o występowania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska (Dz. U. Nr 124, poz. 1033) - określa terminy, sposoby przedkładania marszałkowi województwa przez organa władz samorządowych informacji o rodzaju, ilości i miejscu występowania azbestu oraz wyrobów zawierających azbest. 19

20 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 15 września 2005 r. w sprawie leków związanych z chorobami wywołanymi pracą przy azbeście (Dz. U. Nr 189, poz.1603) - określa wykaz bezpłatnych leków związanych z chorobami wywołanymi pracą przy azbeście, sposób realizacji recept oraz tryb rozliczania przez oddziały wojewódzkie Narodowego Funduszu Zdrowia z budżetem państwa kosztów tych leków. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 9 sierpnia 2004 r. w sprawie leczenia uzdrowiskowego osób zatrudnionych przy produkcji wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 185/2004, poz. 1920, z późn. zm.) - określa tryb kierowania na leczenie uzdrowiskowe oraz rozliczania przez instytucje powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego kosztów z tytułu korzystania z leczenia uzdrowiskowego przez osoby uprawnione, zdefiniowane przedmiotowym rozporządzeniem. Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 14 lipca 2009 r. - określa główne kierunki działania w okresie trzydziestu lat, środki finansowe potrzebne na realizację Programu, a także podaje przybliżone ilości wyrobów zawierających azbest w całym kraju oraz poszczególnych województwach. V. OBOWIĄZKI I POZWOLENIA W ZAKRESIE POSTĘPOWANIA Z WYROBAMI I ODPADAMI ZAWIERAJĄCYMI AZBEST 1. OBOWIĄZKI I POSTĘPOWANIE WŁAŚCICIELI, UŻYTKOWNIKÓW WIECZYSTYCH ORAZ ZARZĄDCÓW PRZY UŻYTKOWANIU OBIEKTÓW I TERENÓW Z WYROBAMI ZAWIERAJĄCYMI AZBEST Właściciel lub zarządca budynku, budowli, instalacji lub urządzenia technicznego oraz terenu gdzie znajdują się wyroby zawierające azbest ma obowiązek sporządzenia w 1 egzemplarzu Oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających 20

21 azbest. Właściciele lub zarządcy, którzy spełnili ten obowiązek wcześniej sporządzają następne Oceny... w terminach wynikających z warunków poprzedniej Oceny... tzn.: po pięciu latach, jeżeli wyroby zawierające azbest są w dobrym stanie technicznym i nieuszkodzone, po pierwszym roku, jeżeli przy poprzedniej Ocenie ujawnione zostały drobne (do 3% powierzchni wyrobów) uszkodzenia. Wyroby, które posiadały lub posiadają duże i widoczne uszkodzenia powinny zostać bezzwłocznie usunięte. Właściciel lub zarządca budynku przechowują ocenę łącznie z dokumentacją miejsca zawierającego azbest, obiektu, urządzenia budowlanego lub instalacji przemysłowej.. Dla budynków oraz obiektów budowlanych niebędących budynkami, dla których jest prowadzona książka obiektu budowlanego na podstawie art. 64 ust. 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane, ocena ta powinna być dołączona do książki obiektu budowlanego. W przypadku wyrobów niezakwalifikowanych do wymiany w ocenie, w celu bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest należy je wyroby te zabezpieczyć przez zabudowę (zamknięcie) przestrzeni, w której się znajdują, szczelną przegrodą bez naruszenia samego wyrobu lub pokrywanie wyrobów lub powierzchni zawierających azbest z głęboko penetrujących środków wiążących azbest, posiadających odpowiednią aprobatę techniczną. Po dokonaniu zabezpieczenia należy ponownie sporządzić ocenę, w terminie 30 dni od przeprowadzonego zabezpieczenia. Właściciel lub zarządca zobowiązany jest do przeprowadzenia inwentaryzacji (spisu z natury) wyrobów zawierających azbest. Wyniki inwentaryzacji powinny służyć do sporządzenia stosownej informacji dla wójta, burmistrza lub prezydenta miasta właściwego dla miejsca znajdowania się budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu z wyrobami zawierającymi azbest (wzory informacji znajdują się odpowiednio w załącznikach: załącznik nr 2 informacja o wyrobach zawierających azbest i miejscu ich wykorzystywania; załącznik nr 3 informacja o wyrobach zawierających azbest, których wykorzystywanie zostało zakończone). Informacje przedkłada się corocznie, celem wykazania ewentualnych zmian w ilości posiadanych wyrobów zawierających azbest, co pozwoli na ocenę zagrożenia dla ludzi 21

22 i środowiska w danym rejonie. Właściciel lub zarządca budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu, gdzie występują wyroby zawierające azbest, ma ponadto obowiązki: oznakowania pomieszczeń, gdzie znajdują się urządzenia lub instalacje z wyrobami zawierającymi azbest odpowiednim znakiem ostrzegawczym dla azbestu (załącznik nr 8) opracowania i wywieszenia na widocznym miejscu instrukcji bezpiecznego postępowania i użytkowania pomieszczenia z wyrobami zawierającymi azbest. zaznaczenia na planie sytuacyjnym terenu miejsc z wyrobami zawierającymi azbest. Ponadto, jeżeli w budynku, budowli, instalacji lub urządzeniu oraz na terenie znajdują się wyroby zawierające azbest o gęstości objętościowej mniejszej niż 1000 kg/m 3 (tzw. miękkie ) lub jeżeli wyroby zawierają azbest krokydolit, a także jeżeli te wyroby znajdują się w zamkniętych pomieszczeniach lub istnieje uzasadniona obawa dużej emisji azbestu do środowiska - właściciel lub zarządca powinien opracować plan kontroli jakości powietrza (monitoringu), a jego wyniki uwzględnić przy dalszej eksploatacji lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest. 2. OBOWIĄZKI I POSTĘPOWANIE WŁAŚCICIELI, UŻYTKOWNIKÓW WIECZYSTYCH I ZARZĄDCÓW, PRZY ZABEZPIECZANIU LUB USUWANIU WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Z OBIEKTÓW LUB TERENÓW Właściciel, użytkownik wieczysty lub zarządca budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu, gdzie znajduje się azbest lub wyroby zawierające azbest, powinien dokonać identyfikacji rodzaju i ilości azbestu w wyrobach, przez uprawnione do takich prac laboratorium. Identyfikacja azbestu powinna nastąpić w okresie użytkowania wyrobów, jeszcze przed rozpoczęciem wykonywania prac zabezpieczenia lub usuwania takich wyrobów, o ile informacja ta nie jest podana w innych dokumentach budowy przedmiotowego obiektu. Identyfikacja azbestu jest obowiązkiem właściciela, użytkownika wieczystego lub zarządcy w zakresie ich odpowiedzialności prawnej, dotyczącej ochrony osób trzecich od szkód mogących 22

23 wynikać z nieodpowiedniej eksploatacji przedmiotu stanowiącego własność. Wyniki identyfikacji azbestu powinny być uwzględniane przy: sporządzaniu Oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest, sporządzaniu informacji dla wojewody lub dla wójta, burmistrza, prezydenta miasta, zawieraniu umowy na wykonanie prac zabezpieczania lub usuwania wyrobów. Właściciel, użytkownik wieczysty lub zarządca może zlecić innym odpowiednio przygotowanym osobom lub podmiotom prawnym przeprowadzenie czynności wykonania identyfikacji azbestu w wyrobach. W każdym przypadku powinno to mieć miejsce przed rozpoczęciem prac zabezpieczenia lub usuwania wyrobów zawierających azbest. Właściciel, użytkownik wieczysty lub zarządca budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu z wyrobami zawierającymi azbest, ma obowiązek zgłoszenia robót budowlanych na 30 dni przed rozpoczęciem prac polegających na zabezpieczaniu lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest. Organ ten zgodnie z art. 30 ust. 7 ustawy Prawo budowlane może nałożyć obowiązek uzyskania pozwolenia na wykonanie tych robót. Zatajenie informacji o występowaniu azbestu w wyrobach, które będą przedmiotem prac remontowo-budowlanych skutkuje na podstawie ustawy Prawo ochrony środowiska odpowiedzialnością prawną. Po dopełnieniu obowiązków formalnoprawnych, właściciel, użytkownik wieczysty lub zarządca dokonuje wyboru wykonawcy prac- wytwórcy odpadów niebezpiecznych. Następnie zawiera umowę na wykonanie prac zabezpieczenia lub usuwania wyrobów zawierających azbest oraz oczyszczenia budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu z azbestu. W umowie powinny być jasno sprecyzowane obowiązki stron, również w zakresie zabezpieczenia przed emisją azbestu w czasie wykonywania prac. Niezależnie od obowiązków wykonawcy prac - właściciel, użytkownik wieczysty lub zarządca powinien poinformować mieszkańców lub użytkowników budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu - o usuwaniu niebezpiecznych materiałów zawierających substancje stwarzające szczególne zagrożenie dla ludzi oraz o sposobach zabezpieczenia przed tą szkodliwością. Na końcu właściciel, użytkownik wieczysty lub zarządca powinien uzyskać od 23

24 wykonawcy prac pisemne oświadczenie o prawidłowości wykonania robót i oczyszczenia z azbestu, a następnie przechowywać je przez okres co najmniej 5 lat, wraz z inną dokumentacją budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu. 3. POSTĘPOWANIE PRZY PRACACH PRZYGOTOWAWCZYCH DO ZABEZPIECZANIA LUB USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST. W rozumieniu art. 3 ust. 3 pkt. 22 ustawy o odpadach wytwórcą odpadów jest każdy, którego działalność lub bytowanie powoduje powstawanie odpadów, oraz każdego, kto przeprowadza wstępne przetwarzanie, mieszanie lub inne działania powodujące zmianę charakteru lub składu tych odpadów. A wiec wykonawcą prac polegających na zabezpieczeniu lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest, jest wytwórca odpadów z mocy ustawy. Z powyższej definicji wynika, że wytwórcą odpadów może być np. właściciel, użytkownik wieczysty lub zarządzający, który we własnym zakresie wykonuje prace zabezpieczenia lub usuwania wyrobów zawierających azbest, lub gdy w umowie z wykonawcą zastrzeże, że on będzie wytwórcą odpadów, a nie wykonawca usługi. W takim przypadku na nim też spoczywać będą wszystkie obowiązki wynikające z przepisów i procedur postępowania z odpadami niebezpiecznymi zawierającymi azbest. Wytwórcę odpadów obowiązuje postępowanie określone przepisami ustawy o odpadach. Podstawową czynnością dla przedsiębiorcy, który zamierza podjąć działalność w zakresie wytwarzania odpadów niebezpiecznych zawierających azbest, w ilości powyżej 100 kg rocznie, jest opracowanie programu gospodarki odpadami niebezpiecznymi i zawierającymi azbest oraz uzyskanie jego zatwierdzenia przez właściwego ze względu na miejsce wytwarzania odpadów niebezpiecznych wojewodę lub starostę. Wojewoda zatwierdza programy gospodarki odpadami niebezpiecznymi dla przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, wymagających raportu o oddziaływaniu na środowisko, a starosta dla pozostałych przedsięwzięć. Program gospodarki odpadami niebezpiecznymi dołączony do wniosku o wydanie decyzji zatwierdzającej program, powinien zawierać: wyszczególnienie rodzajów odpadów niebezpiecznych, przewidzianych do wytwarzania, a w przypadku, gdy określenie rodzaju nie jest wystarczające do ustalenia zagrożeń, jakie 24

25 mogą powodować odpady niebezpieczne, właściwy organ może wezwać wnioskodawcę do podania składu chemicznego i właściwości odpadów, określenie ilości odpadów niebezpiecznych poszczególnych rodzajów przewidzianych do wytworzenia w ciągu roku, informacje wskazujące na sposoby zapobiegania powstawaniu odpadów niebezpiecznych lub ograniczenia ilości odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowisko, szczegółowy opis dalszego sposobu gospodarowania odpadami, z uwzględnieniem zbierania, transportu, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych, wskazanie miejsca, sposobu i rodzaju magazynowanych odpadów. Wytwórca odpadów (wytwarzający rocznie do 0,1 Mg odpadów niebezpiecznych) na 30 dni przed rozpoczęciem działalności powodującej powstawanie odpadów, opracowuje i składa właściwemu wojewodzie lub staroście w czterech egzemplarzach informacje o wytwarzanych odpadach oraz sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami. Informacja ta zawiera: wyszczególnienie rodzajów odpadów przewidzianych do wytwarzania, a w przypadku gdy określenie rodzaju nie jest wystarczające, do ustalenia zagrożeń, jakie te odpady mogą powodować (właściwy organ może wezwać wnioskodawcę do podania podstawowego składu chemicznego i właściwości odpadów), określenie ilości odpadów poszczególnych rodzajów przewidzianych do wytwarzania w ciągu roku, informacje wskazujące na sposoby zapobiegania powstawaniu odpadów lub ograniczania ilości odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowisko, szczegółowy opis dalszego sposobu gospodarowania odpadami z uwzględnieniem zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów, wskazanie miejsca, sposobu i rodzaju magazynowania odpadów. Do rozpoczęcia działalności powodującej powstawanie odpadów można przystąpić, jeżeli organ właściwy do przyjęcia informacji w terminie 30 dni od dnia złożenia informacji nie wniesie sprzeciwu w drodze decyzji. Wytwórca odpadów może zlecić wykonanie obowiązku gospodarowania odpadami innemu posiadaczowi odpadów. Posiadacz odpadów może je przekazywać wyłącznie podmiotom, które uzyskały zezwolenie właściwego organu na 25

26 prowadzenie działalności w zakresie gospodarki odpadami, chyba że działalność taka nie wymaga zezwolenia. Po dopełnieniu obowiązków wynikających z ogólnych zasad postępowania wykonawca prac uprawniony jest do przyjęcia zlecenia i zawarcia umowy na wykonanie prac zabezpieczenia lub usuwania wyrobów zawierających azbest wraz z oczyszczaniem miejsca prac z azbestu. Dla prawidłowego zawarcia umowy, koniecznym jest określenie stanu środowiska przed przystąpieniem do prac, w tym strefy przyszłych prac. Pozwoli to na określenie stopnia narażenia na azbest w miejscu pracy oraz prawidłowe przygotowanie planu prac. Plan pracy powinien być sporządzony zgodnie ze stosownymi przepisami i zawierać m.in.: określenie miejsca wykonywania prac oraz charakteru prac i przewidywanego czasu ich trwania, określenie rodzaju azbestu w wyrobach przeznaczonych do usunięcia, aktualną Ocenę stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest, przewidywaną ilość wytwarzanych odpadów do usunięcia, ustalenie odpowiednich sposobów usuwania wyrobów zawierających azbest, określenie rodzajów i metod pracy, z uwzględnieniem technicznych środków, określenie sposobów eliminowania lub ograniczenia uwalniania się pyłu azbestu do powietrza, ustalenie niezbędnego dla rodzaju wykonywanych prac monitoringu powietrza, zapewnienie pracownikom niezbędnej ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracy, charakterystykę środków ochronnych, użytych do ochrony pracowników i innych osób znajdujących się w miejscu pracy. Następnie powinien zostać opracowany plan bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, zwany planem bioz, obejmujący m.in.; informacje dotyczące przewidywanych zagrożeń, występujących podczas realizacji robót budowlanych, określających skale i rodzaje zagrożeń oraz miejsca i czas wystąpienia informacje o wydzieleniu i oznakowaniu miejsc prowadzenia robót budowlanych, stosownie do rodzaju zagrożenia, 26

27 informację o sposobie prowadzenia instruktażu pracowników przed przystąpieniem do realizacji robót szczególnie niebezpiecznych, w tym: a) zasady postępowania w przypadku wystąpienia zagrożenia, b) konieczność stosowania przez pracowników środków ochrony indywidualnej, zabezpieczającej przed skutkami zagrożeń, c) zasady bezpośredniego nadzoru nad pracami szczególnie niebezpiecznymi, przez wyznaczone w tym celu osoby, określenie sposobu przechowywania i przemieszczania materiałów, wyrobów, substancji oraz preparatów niebezpiecznych na terenie budowy, wskazanie środków technicznych i organizacyjnych, zapobiegających niebezpieczeństwom wynikającym z wykonywania robót budowlanych w strefach szczególnego zagrożenia zdrowia lub w ich sąsiedztwie. Pracodawca ma obowiązek zapoznania pracowników lub ich przedstawicieli z planem prac, szczególnie dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Wykonawca prac ma obowiązek przeszkolenia wszystkich osób pozostających w kontakcie z azbestem, pracowników bezpośrednio zatrudnionych, kierujących i nadzorujących prace w zakresie bezpiecznego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest i ich odpadami a także bezpieczeństwa i higieny takich prac. Szkolenie powinno być przeprowadzone zgodnie z przepisami odpowiedniego rozporządzenia Ministra Pracy, przez upoważnioną do takiej działalności instytucję i potwierdzone odpowiednim świadectwem lub zaświadczeniem. Pracodawca ma również obowiązek skompletowania środków ochrony pracowników tj. odpowiednich ubrań roboczych w takiej ilości, aby zabezpieczyć pracowników przez cały czas trwania robót i oczyszczania terenu po tych robotach. Wykonawca zobowiązany jest do zgłoszenia rozpoczęcia prac usuwania wyrobów zawierających azbest do właściwego organu nadzoru budowlanego, okręgowego inspektora pracy oraz właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu, w terminie co najmniej 7 dni przed rozpoczęciem prac. Pracodawca będący wytwórcą odpadów niebezpiecznych, zawierających azbest obowiązany jest do przygotowania, prowadzenia i przechowywania rejestru pracowników narażonych na działanie azbestu. 27

28 Ważną sprawą jest przygotowanie miejsca i sposobu tymczasowego magazynowania odpadów niebezpiecznych na placu budowy po ich demontażu a jeszcze przed transportem na składowisko. Miejsce takie powinno być wydzielone i zabezpieczone przed dostępem osób niepowołanych oraz oznakowane znakami ostrzegawczymi o treści: Uwaga! Zagrożenie azbestem!, Osobom nieupoważnionym wstęp wzbroniony (załącznik nr 9). Dla prawidłowości obrotu odpadami niebezpiecznymi wytwórca odpadów przygotowuje właściwe dokumenty, którymi są: Karta ewidencji odpadu (załącznik nr 6); Karta przekazania odpadu (załącznik nr 7). Celem zapewnienia składowania odpadów niebezpiecznych powstałych po usuwaniu wyrobów zawierających azbest, wytwórca odpadów powinien przed przeprowadzeniem robót zawrzeć porozumienie z zarządzającym składowiskiem, odpowiednim dla odpadów niebezpiecznych zawierających azbest (składowanie oddzielne lub odpowiednio przygotowana kwatera na innym składowisku). Ważne znaczenie dla prawidłowego przygotowania robót na skompletowanie wyposażenia technicznego, w tym narzędzi ręcznych i wolnoobrotowych, narzędzi mechanicznych, urządzeń wentylacyjnych oraz podstawowego sprzętu przeciwpożarowego. Na tym etapie należy też zabezpieczyć techniczne środki zapobiegające emisji azbestu w miejscu pracy oraz środowisku w zależności od określenia stanu środowiska, dokonanego przed przystąpieniem do wykonywania prac. 4. PRACE POLEGAJĄCE NA ZABEZPIECZANIU LUB USUWANIU WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST, WYTWARZANIU ODPADÓW NIEBEZPIECZNYCH WRAZ Z OCZYSZCZANIEM OBIEKTU, TERENU, INSTALACJI Z AZBESTU Na początku należy wykonać odpowiednie zabezpieczenia obiektu, będącego przedmiotem prac i miejsc ich wykonywania, a także terenu wokół przed emisją pyłu azbestu, która może nastąpić w wyniku prowadzenia prac. Ogrodzenie terenu powinno nastąpić z zachowaniem bezpiecznej odległości od traktów komunikacyjnych dla pieszych, nie mniej niż 2 m przy zastosowaniu osłon. Teren prac należy ogrodzić poprzez oznakowanie taśmami ostrzegawczymi w kolorze biało - czerwonym i umieszczenie tablic ostrzegawczych z napisami 28

29 Uwaga! Zagrożenie azbestem!, Osobom nieupoważnionym wstęp wzbroniony lub Zagrożenie azbestem - krokidolitem. Przy pracach elewacyjnych powinny być stosowane odpowiednie kurtyny zasłaniające fasadę obiektu, aż do gruntu, a teren wokół objęty kurtyną, powinien być wyłożony grubą folią, dla łatwego oczyszczania po każdej zmianie roboczej. Ogólne zasady postępowania przy usuwaniu wyrobów zawierających azbest określają następujące wymagania techniczne, dotyczące: nawilżania wodą wyrobów zawierających azbest przed ich usuwaniem i utrzymywanie w stanie wilgotnym przez cały czas pracy, demontażu całych wyrobów (płyt, rur, kształtek itp.) bez jakiegokolwiek uszkodzenia tam, gdzie jest to technicznie możliwe, odspajania wyrobów trwale związanych z podłożem przy stosowaniu wyłącznie narzędzi ręcznych lub wolnoobrotowych narzędzi mechanicznych, wyposażonych w miejscowe instalacje odciągające powietrze, prowadzenia kontrolnego monitoringu powietrza, w przypadku występowania stężeń pyłu azbestu, przekraczających dopuszczalne wartości dla miejsca pracy, składowania na tej samej zmianie roboczej usuniętych odpadów zawierających azbest, po ich szczelnym opakowaniu na miejscu tymczasowego magazynowania odpadów, codziennego, starannego oczyszczanie strefy prac i terenu wokół, dróg wewnętrznych oraz maszyn i urządzeń z wykorzystaniem podciśnieniowego sprzętu odkurzającego, zaopatrzonego w filtry o dużej skuteczności ciągu lub odkurzania na mokro, Niedopuszczalne jest ręczne zamiatanie na sucho, jak również czyszczenie pomieszczeń i narzędzi pracy przy użyciu sprężonego powietrza. W przypadku prowadzenia prac z wyrobami azbestowo - cementowni, których gęstość objętościowa wynosi mniej niż 1000kg/m 3 (tzw. miękkie), a także z innymi wyrobami, których powierzchnia jest w widoczny sposób uszkodzona lub zniszczona lub jeżeli prace prowadzone są na obiektach z wyrobami zawierającymi azbest krokydolit lub też w pomieszczeniach zamkniętych, powinny być zastosowane szczególne zabezpieczenia strefy prac i ochrony pracowników oraz środowiska, niezależnie od ogólnych zasad postępowania. Należą do nich: 29

30 komory dekontaminacyjne (śluzy) dla całych pomieszczeń lub stanowiące łącznik izolacyjny między pomieszczeniem stanowiącym strefę prac, a innymi pomieszczeniami lub na zewnątrz obiektu, zaostrzone rygory przestrzegania stosowania środków ochrony osobistej, inne metody, określone na etapie prac przygotowawczych. W obiekcie, w którym prowadzone są prace polegające na usuwaniu wyrobów zawierających azbest należy zastosować odpowiednie zabezpieczenia, w tym uszczelnienie otworów okiennych i drzwiowych, a także inne właściwe dla stopnia narażenia środki zabezpieczające. Wszystkie zdemontowane wyroby zawierające azbest powinny być szczelnie opakowane w folie z polietylenu, lub polipropylenu o grubości nie mniejszej niż 0,2 mm i zamykane w sposób uniemożliwiający przypadkowe otwarcie (zgrzewem ciągłym lub taśma klejącą). Niedopuszczalne jest stosowanie worków papierowych. Odpady powstałe z wyrobów o gęstości objętościowej większej niż 1000 kg/m 3 a więc płyty i rury azbestowo - cementowe lub ich części powinny być szczelnie opakowane w folie. Pył azbestowy oraz odpady powstałe z wyrobów o gęstości objętościowej mniejszej niż 1000kg/m 3 powinny być zestalone przy użyciu cementu lub żywic syntetycznych i po związaniu spoiwa szczelnie zapakowane w folię. Pakowanie usuniętych wyrobów zawierających azbest powinno odbywać się wyłącznie do opakowań przeznaczonych do ostatecznego składowania i wyraźnie oznakowane, w sposób określony dla azbestu. Etykiety i zamieszczone na nich napisy powinny być trwałe, nie ulegające zniszczeniu, pod wpływem warunków atmosferycznych i czynników mechanicznych. Dla usuniętych odpadów niebezpiecznych zawierających azbest oraz ich transportu na składowisko odpadów niebezpiecznych, właściwe dla azbestu stosuje się: Kartę ewidencji odpadu, Kartę przekazania odpadów. Po zakończeniu prac polegających na usuwaniu wyrobów zawierających azbest a więc wytwarzaniu odpadów niebezpiecznych wykonawca prac ma obowiązek dokonania prawidłowego oczyszczenia strefy prac i otoczenia z pozostałości azbestu. Oczyszczenie powinno nastąpić przez zastosowanie urządzeń filtracyjno - wentylacyjnych z wysokoskutecznym filtrem (99,99%) lub na mokro. Wykonawca prac ma obowiązek przedstawienia 30

31 właścicielowi lub zarządcy obiektu, będącego przedmiotem prac oświadczenia stwierdzającego rzetelność wykonania prac i oczyszczenia terenu z pyłu azbestowego z zachowaniem właściwych przepisów technicznych i sanitarnych. W przypadku, kiedy przedmiotem prac były wyroby o gęstości objętościowej mniejszej niż 1000 kg/m3 lub wyroby mocno uszkodzone i zniszczone lub prace obejmowały wyroby zawierające azbest krokidolit lub prowadzone były w pomieszczeniach zamkniętych, wykonawca prac ma obowiązek przedstawienia wyników badania powietrza przeprowadzonego przez uprawnione do tego laboratorium lub instytucję. 5. PRZYGOTOWANIE I TRANSPORT ODPADÓW NIEBEZPIECZNYCH ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Posiadacz odpadów, który prowadzi działalność w zakresie transportu odpadów, jest zobowiązany uzyskać zezwolenie na prowadzenie tej działalności. Zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie transportu odpadów wydaje starosta, właściwy ze względu na miejsce siedziby lub zamieszkania posiadacza odpadów po zasięgnięciu opinii właściwego wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Wniosek o zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie transportu odpadów powinien zawierać: wyszczególnienie rodzajów odpadów przewidzianych do zbierania lub transportu, w przypadku gdy określenie rodzaju jest niewystarczające do ustalenia zagrożeń, jakie te odpady mogą powodować dla środowiska, właściwy organ może wezwać wnioskodawcę do podania podstawowego składu chemicznego i właściwości odpadów, oznaczenie obszaru prowadzenia działalności, wskazanie sposobu i środków transportu odpadów, przedstawienie możliwości technicznych i organizacyjnych pozwalających należycie wykonywać działalność w zakresie transportu odpadów, przewidywany okres wykonywania działalności w zakresie zbierania lub transportu odpadów. Zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie transportu odpadów jest wydawane w drodze decyzji przez starostę na czas oznaczony nie dłuższy niż 10 lat. Transportem odpadów niebezpiecznych zawierających azbest może zajmować się wytwórca odpadów lub inny 31

32 uprawniony do tego podmiot prawny. W każdym przypadku konieczne jest uzyskanie od właściwego starosty zezwolenia na transport odpadów niebezpiecznych zawierających azbest. Przekazanie partii odpadów zawierających azbest przez wytwórcę odpadów innemu posiadaczowi odpadów odbywa się z zastosowaniem karty przekazania odpadu sporządzonej przez wytwórcę odpadów. Do obowiązków transportującego odpady na składowisko należy: posiadanie karty przekazania odpadu z potwierdzeniem przejęcia odpadu, posiadanie dokumentu przewozowego z opisem towarów (odpadów) niebezpiecznych, posiadanie świadectwa dopuszczenia pojazdu do przewozu odpadów niebezpiecznych, posiadanie przez kierowcę zaświadczenia ADR o ukończeniu kursu dokształcającego dla kierowców pojazdów przewożących towary niebezpieczne, oznakowanie pojazdu odblaskowymi tablicami ostrzegawczymi, utrzymanie czystości skrzyni ładunkowej pojazdu, sprawdzenie stanu opakowań i ich oznakowanie litera a, sprawdzenie umocowania sztuk przesyłki z odpadami w pojeździe. Transport odpadów niebezpiecznych zawierających azbest należy prowadzić z zachowaniem przepisów dotyczących transportu towarów niebezpiecznych, spełniając określone w tych przepisach kryteria klasyfikacyjne. Odpady zawierające azbest pochodzące z budowy, remontu i demontażu obiektów budowlanych oraz odpady izolacyjne zawierające azbest, zgodnie z ADR zaliczone zostały do klasy 9 różne materiały i przedmioty niebezpieczne, z czego wynikają określone wymagania przy transporcie. Posiadacz odpadów, dokonujący ich transportu, obowiązany jest do posiadania dokumentu przewozowego materiałów niebezpiecznych, który według ADR powinien zawierać: numer rozpoznawczy odpadu nadawanego do przewozu i jego pełną nazwę klasa, do której należy odpad nadawany do przewozu, liczbę sztuk przesyłki, całkowitą ilość przewożonych odpadów, nazwy i adresy nadawcy oraz odbiorcy przewożonych odpadów (składowiska). Do przewożenia odpadów zawierających azbest mogą być używane samochody ciężarowe z nadwoziem skrzyniowym, bez przyczepy lub z jedna przyczepa. Pojazdy przewożące odpady 32

33 niebezpieczne powinny być zaopatrzone w świadectwo dopuszczenia pojazdu do przewozu towarów niebezpiecznych. Świadectwo to wystawiane jest przez Dyrektora Transportowego Dozoru Technicznego na podstawie badania technicznego pojazdu dokonanego przez okręgowa stacje kontroli pojazdów oraz sprawdzenia dokonanego przez Transportowy Dozór Techniczny. Kierowca wyznaczony do przewozu odpadów zawierających azbest, obowiązany jest posiadać poza prawem jazdy zaświadczenie ADR ukończenia kursu dokształcającego kierowców pojazdów przewożących towary niebezpieczne, wydane przez podmiot posiadający zezwolenie marszałka województwa na prowadzenie takiej działalności. Każdy pojazd przewożący odpady zawierające azbest powinien być oznakowany dwiema odblaskowymi tablicami ostrzegawczymi bez numerów rozpoznawczych. Tablice powinny być prostokątne, o wymiarach 30 x 40 cm, barwy pomarańczowej odblaskowej, dookoła otoczone czarnym nieodblaskowym paskiem o szerokości nieprzekraczającej 15 mm. Po wyładowaniu odpadów tablice te nie mogą być widoczne na pojeździe stojącym lub poruszającym się po drodze. Przed każdym załadunkiem odpadów skrzynia ładunkowa pojazdu powinna być dokładnie oczyszczona, w szczególności z ostrych i twardych przedmiotów (np. gwoździ, śrub) niestanowiących integralnej części nadwozia pojazdu. Wskazane jest wyłożenie podłogi skrzyni ładunkowej folia, w celu zabezpieczenia przed uszkodzeniom opakowań. Załadunek i rozładunek odpadów (palet, pojemników typu big- bag) powinien odbywać się przy wykorzystaniu dźwigu lub podnośnika. Transportujący odpady powinien odmówić przyjęcia przesyłki odpadów, która nie posiada oznakowania wyrobów i odpadów zawierających azbest oraz w przypadku, gdy opakowanie zostało uszkodzone przy załadunku. Sztuki przesyłki z odpadami zawierającymi azbest powinny być ułożone i umocowane na pojeździe tak, aby w czasie ich przewozu nie przesuwały się oraz nie były narażone na tarcie, wstrząsy, przewracanie się i wypadniecie z pojazdu. W trakcie przewozu ładunek powinien być dokładnie zabezpieczony folia lub plandeka przed uszkodzeniem. Po każdym wyładunku odpadów z pojazdu, należy dokładnie sprawdzić czy na powierzchni skrzyni ładunkowej nie znajdują się pozostałości po przewożonych odpadach. W razie stwierdzenia takiej pozostałości należy niezwłocznie ja usunąć oraz dokładnie oczyścić pojazd i jego wyposażenie z zachowaniem zasad przewidzianych dla prac przy usuwaniu azbestu. Odpady niebezpieczne zawierające azbest transportowane są na składowisko przeznaczone do wyłącznego składowania 33

34 odpadów zawierających azbest. Tam następuje ich przekazanie następnemu posiadaczowi odpadów zarządzającemu składowiskiem i potwierdzenie tego faktu na karcie przekazania odpadu. Bardzo dobrym rozwiązaniem jest utylizacja azbestu w urządzeniach przewoźnych. Nowelizacja ustawy o odpadach dopuszcza bowiem przetwarzanie odpadów zawierających azbest w urządzeniach przewoźnych zapewniających takie przekształcenie włókien azbestu, aby nie stwarzały one zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzi oraz dla środowiska. W przypadku, kiedy odpady powstałe po procesie przetwarzania odpadów zawierających azbest w urządzeniach przewoźnych nadal zawierają włókna azbestu, podlegają unieszkodliwieniu przez składowanie na składowisku odpadów niebezpiecznych. Prawne dopuszczenie procesu przetwarzania odpadów azbestowych w urządzeniach przewoźnych ma na celu z jednej strony umożliwić wykorzystanie nowych technologii do przetwarzania tego rodzaju odpadów i tym samym stworzyć alternatywę dla budowy nowych składowisk odpadów azbestowych, a z drugiej strony stwarza możliwość przyspieszenia procesu usuwania wyrobów zawierających azbest. Z tego też powodu dopuszczenie możliwości przetwarzania odpadów azbestowych w urządzeniach przewoźnych stało się jedną z propozycji Programie oczyszczania kraju z azbestu na lata (na chwilę obecną stosowanie urządzeń przewoźnych do utylizacji azbestu jest technicznie niewykonalne z uwagi na fakt, iż do tej pory nie zostało wydane rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie przetwarzania odpadów zawierających azbest w urządzeniach przewoźnych). 6. SKŁADOWANIE ODPADÓW NA SKŁADOWISKACH LUB W WYDZIELONYCH KWATERACH PRZEZNACZONYCH DO WYŁĄCZNEGO SKŁADOWANIA ODPADÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST azbest należy: Do obowiązków zarządzającego składowiskiem odpadów niebezpiecznych zwierających przeszkolenie pracowników w zakresie bezpiecznych metod postępowania z odpadami zawierającymi azbest, potwierdzenie w Karcie przekazania odpadów przyjęcia partii odpadów na składowisko 34

35 sporządzenie zbiorczego zestawienia danych o rodzaju i ilości odpadów przyjętych na składowisko, składowanie odpadów zgodnie z przepisami dotyczącymi odpadów niebezpiecznych zawierających azbest oraz zatwierdzona instrukcja eksploatacji składowiska, zapewnienie deponowania odpadów w sposób niepowodujący uszkodzenia opakowań odpadów, wykorzystanie racjonalne pojemności eksploatacyjnej składowiska. Odpady zawierające azbest pochodzące z budowy, remontu i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowe, oznaczone w katalogu odpadów kodami i mogą być unieszkodliwiane przez składowanie na składowiskach lub wydzielonych kwaterach na terenie innych składowisk, przeznaczonych do wyłącznego składowania tych odpadów. Składowiska lub kwatery buduje się w specjalnie wykonanych zagłębieniach terenu ze ścianami bocznymi zabezpieczonymi przed osypywaniem się. Zarządzający składowiskiem powinien uzyskać pozwolenie na użytkowanie składowiska po zatwierdzeniu instrukcji eksploatacji oraz po przeprowadzeniu kontroli przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska. Instrukcję eksploatacji składowiska odpadów niebezpiecznych zatwierdza, w drodze decyzji, wojewoda. Kierownik składowiska powinien posiadać świadectwo stwierdzające kwalifikacje w zakresie gospodarowania odpadami i m.in. obowiązany jest do prowadzenia ewidencji ilości odpadów przyjmowanych na składowisko. Zarządzający składowiskiem pobiera od posiadacza odpadów zawierających azbest opłatę za korzystanie ze środowiska, którą odprowadza na rachunek urzędu marszałkowskiego, właściwego ze względu na miejsce składowania odpadów. Zarządzający składowiskiem posiadającym wydzielone kwatery powinien zapewnić selektywne składowanie odpadów zawierających azbest, w izolacji od innych odpadów, a miejsce składowania powinno być oznakowane i zaznaczone na planie sytuacyjnym składowiska. Odpady powinny być deponowane na składowiskach zlokalizowanych na terenach oddalonych od budynków mieszkalnych i izolowanych pasem zieleni. Prace związane z deponowaniem odpadów zawierających azbest należy prowadzić w sposób zabezpieczający przed emisję pyłu azbestowego do powietrza, a podstawowym 35

36 zadaniem jest niedopuszczenie do rozszczelnienia opakowań odpadów. Opakowania z odpadami należy zdejmować z pojazdu przy użyciu urządzeń dźwigowych i ostrożnie układać w kwaterze składowiska. Niedopuszczalne jest zrzucanie lub wysypywanie odpadów z samochodów. Warstwa zdeponowanych odpadów powinna być zabezpieczona przed uszkodzeniem opakować przez przykrycie folią lub warstwą gruntu o grubości około 5 cm. Opakowania z odpadami powinny być układane zgodnie z technologią składowania zatwierdzoną w instrukcji eksploatacji składowiska, uwzględniając racjonalne wykorzystanie pojemności obiektu. Niedopuszczalne jest kompaktowanie odpadów zawierających azbest, ani poruszanie się pojazdów mechanicznych po powierzchni składowanych odpadów. VI. GOSPODARKA AZBESTEM I WYROBAMI ZAWIERAJĄCYMI AZBEST NA TERENIE GMINY WIERUSZÓW 1. WYROBY ZAWIERAJĄCE AZBEST NA TERENIE GMINY WIERUSZÓW Na podstawie już istniejących informacji z Urzędu Miejskiego (badania ankietowe mieszkańców gminy w poprzednich latach) oraz na podstawie weryfikacji tych danych ze spisu z natury, dokonano wstepną i szacunkową inwentaryzację wyrobów azbestowych. Wykazano, że na terenie gminy i miasta Wieruszów znajduje sie łacznie m 2 wyrobów azbestowych w postaci płyt cemetowo - azbestowych falistych oraz mb rur cementowoazbestowych, bedących częścią sieci wodociągowej. Stwierdzono jedynie dwa pokrycia dachowe w postaci płyt cementowo azbestowych płaskich (typu caro ). Brak jest danych na temat posiadania wyrobów azbestowych przez podmioty gospodarcze i przemysłowe działające na terenie Gminy. Przy założeniu, że średnia grubość płyty eternitowej wynosi 6 mm, całkowita ilość tego wyrobu na terenie gminy wynosi 307,7 m 3. Przyjmując średnią gęstość płyt azbestowo - cementowych 2,8 Mg/m 3 otrzymano całkowitą masę odpadów zawierających azbest na terenie gminy w ilości 861,7 Mg. Szczegółowe zestawienia ilości występowania wyrobów zawierających azbest przedstawiają tabele 5 i 6 oraz wykresy

37 Tabela 5: Ilościowe zestawienia wyrobów zawierających azbest wg. obiektów, na których zinwentaryzowano wyroby azbestowe Rodzaj zabudowania Ilość [m 2 ] Liczba obiektów [szt] Zabudowie będąca własnością osób fizycznych Zabudowa po byłych PGR-ach Budynki użyteczności publicznej Rury azbestowe [w mb] Źródło: Spis azbestu z natury w Gminie Wieruszów 2009 r., Inwenatryzacja na podstawie ankiet, dane z Urzędu Marszałkowskiego w Łodzi z 2008r. Tabela 6: Ilościowe zestawienia wyrobów zawierających azbest w poszczególnych miejscowościach Lp. Miejsce występowania wyrobów zawierającego azbest Gminy Wieruszów Powierzchnia wyrobów (m 2 ) Ilość (Mg) 1. Górka Wieruszowska 460 7,7 2. Sopel ,4 3. Polesie ,8 4. Kowalówka ,9 5. Kuźnica Skakawska ,2 6. Dobrydział ,8 7. Klatka ,3 8. Chobanin ,3 9. Mieleszynek ,9 10. Lubczyna ,0 11. Pieczyska ,1 12. Cieszęcin ,5 13. Jurków ,1 14. Teklinów ,1 15. Wieruszów ,3 16. Mirków ,0 17. Wyszanów ,2 Razem ,7 Źródło: Spis azbestu z natury w Gminie Wieruszów 2009 r., Inwenatryzacja na podstawie ankiet, dane z Urzędu Marszałkowskiego w Łodzi z 2008r. 37

38 Wykres 1: Ilościowe zestawienia wyrobów zawierających azbest w poszczególnych miejscowościach Gminy Wieruszów Teklinów Jutrków Cieszęcin Pieczyska Lubczyna Mieleszynek Klatka Chobanin Dobrydział Kuźnica Skakawska Kowalówka Polesie Sopel Górka Wieruszowska Wyszanów Mirków Wieruszów m. kw. Źródło: Spis azbestu z natury w Gminie Wieruszów 2009 r., Inwenatryzacja na podstawie ankiet , dane z Urzędu Marszałkowskiego w Łodzi z 2008r. Podczas inwentaryzacji dokonano podziału ze względu na funkcję, obiektów na których stwierdzono płyty eternitowe. Obiekty posiadające wyroby z azbestu podzielono na cztery główne grupy: obiekty mieszkalne domy oraz zabudowania mieszkalne jedno lub wielorodzinne. W gminie znajdują się w sumie 132 obiekty o łącznej powierzchni wyrobów azbestowych m 2, zabudowania gospodarcze - do których zaliczono m.in. szopy, garaże, komórki oraz inne pomieszczenia gospodarcze itp., których na terenie gminy znajduje się 200 obiektów o łącznej powierzchni wyrobów azbestowych m 2, obiekty produkcyjne do tej grupy zaliczono hale produkcyjne i przemysłowe składy i magazyny jak również obiekty rolnicze o charakterze produkcyjnym, takie jak: obory, 38

39 chlewnie i spichlerze. Stwierdzono 48 obiektów o łącznej powierzchni płyt cementowo - azbestowych m 2, Obiekty pozostałe to różnego rodzaju wiaty, altany, fasady oraz parkany. Ich liczba to 32 obiekty o łącznej powierzchni płyt azbestowych m 2. Procentowy udział poszczególnych typów zabudowań przedstawia poniższy wykres. Wykres 2. Procentowy udział obiektów posiadających wyroby azbestowe ze względu na wykorzystanie obiektów, obliczony na podstawie powierzchni wyrobów azbestowych na poszczególnych typach zabudowań 16,1% 6,7% 25,4% obiekty mieszkalne zabudowania gospodarcze obiekty produkcyjne inne 51,8% Źródło: Spis azbestu w Gminie Wieruszów 2009 r., Inwenatryzacja na podstawie ankiet , dane z Urzędu Marszałkowskiego w Łodzii z 2008r. Ponad połowa płyt cementowo azbestowych, zinwentaryzowanych w Gminie Wieruszów, występuje na 200 zabudowaniach gospodarczych, a ich łączna powierzchnia to m 2. Kolejnym typem zabudowań, na którym występują tego typu wyroby są obiekty mieszkalne. Ich łączna powierzchnia na 132 obiektach to m 2. W dalszej kolejności są to obiekty i pomieszczenia produkcyjne (9 044m 2 ) i obiekty pozostałe (3 361m 2 ). 39

40 Podczas spisu wyrobów azbestowych z natury dokonano wstępnej i subiektywnej oceny stanu płyt azbestowo - cementowych pokrywających dachy posesji. W celu zakwalifikowania wyrobów zawierających azbest do dalszego użytkowania lub usunięcia oraz określenia stopnia pilności działań naprawczych, właściciele obiektów posiadających obiekty z wyrobami zawierającymi azbest powinni wykonać ocenę stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów, według załącznika nr 2 do rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. (Dz. U. nr 71 poz. 649). Stopnie pilności od I do III określono na podstawie "Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu. Określa się je na podstawie stanu wyrobów azbestowych na budynkach, jak również ze względu na ogólny stan techniczny budynków lub obiektów, na których stwierdza się ich obecność. Określa się ją w następujący sposób; Stopień I wymiana, naprawa, działanie wymagane bezzwłocznie; Stopień II ponowna ocena wymagana w czasie do 1 roku; Stopień III ponowna ocena w terminie do 5 lat; Wykres 3: Stopnie pilności usunięcia wyrobów azbestowych na terenie Gminy Wieruszów 36,7% 16,6% I II III 46,7% Źródło: Spis azbestu w Gminie Wieruszów 2009 r., Inwenatryzacja na podstawie ankiet

41 Szacuje się, że powyżej 16 % całkowitej powierzchni eternitowych pokryć dachowych, ok m 2 jest w złym stanie technicznym i należy je bezzwłocznie usunąć. W pewnych przypadkach spowodowane jest to złym stanem technicznym budynków bądź obiektów, na których pokrycia te się znajdują. W nieco lepszym stanie jest m 2 powierzchni dachowych na 204 obiektach. Zastrzeżeń nie budzi obecnie 106 budynków o łącznej powierzchni pokryć dachowych wynoszącej m 2. Wyroby azbestowe to przede wszystkim pokrycia dachowe, jednakże w gminie istnieje dodatkowo mb rur cementowo azbestowych, będących częścią sieci wodociągowej, którą zarządza Przedsiębiorstwo Komunalne S.A w Wieruszowie. Według opinii zamieszczonej przez Państwowy Zakład Higieny w roku 2008, nie stwierdzono chorobotwórczego działania azbestu zawartego w wodzie pochodzącej z wodociągów, dostających się do organizmu drogą pokarmową. Dlatego też nie ma konieczności natychmiastowej wymiany rur cementowo - azbestowych. Natomiast jeśli zajdzie potrzeba wymiany lub naprawy tego typu instalacji, należy postępować zgodnie z obowiązującymi procedurami i przy zachowaniu wszelkich środków ostrożności. 2. SYSTEMY USUWANIA I UNIESZKODLIWOANIA AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE GMINY Gmina Wieruszów obecnie posiada informatyczny system do ewidencji azbestu i wyrobów zawierających azbest. Do tej pory prowadziła ewidencjonowanie wyrobów zwierających azbest na podstawie badań ankietowych mieszkańców. Według orientacyjnych danych z Urzędu Miejskiego znikoma część wyrobów zawierających azbest została już usunięta w ubiegłych latach. W związku z tym, iż nikt dotychczas nie prowadził rejestru usuniętego azbestu, nie można określić dokładnej ilości usuniętych wyrobów. Dopiero przyjęcie i realizacja Programu umożliwia kontrole tego zjawiska. W Gminie Wieruszów nie stwierdzono występowania dzikich wysypisk odpadów zawierających azbest. W przypadku pojawienia się wysypisk, odpowiedzialny za ich likwidacje jest właściciel danej działki, na której stwierdzono pojawienie się odpadów lub Gmina Wieruszów w przypadku terenów, które mają nieuregulowany stan prawny. Nie przewiduje się 41

42 także wzrostu ilości wyrobów zawierających azbest na terenie Gminy z uwagi na obecny całkowity zakaz ich stosowania. Najczęściej stosowanym sposobem postępowania z odpadami zawierającymi azbest na terenie Gminy Wieruszów jest ich składowanie w sposób bezpieczny dla środowiska. Alternatywnym rozwiązaniem jest utylizacja azbestu w urządzeniach przewoźnych. Przetwarzanie odpadów zawierających azbest w urządzeniach przewoźnych dopuszcza bowiem ustawa z 22 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 28, poz. 145). Dane odnośnie składowisk odpadów zajmujących się składowaniem odpadów zawierających azbest zlokalizowanych w najbliższym sąsiedztwie Gminy Wieruszów zostały przedstawione w poniższej tabeli. Tabela 7: Składowiska zajmujące się składowaniem odpadów zawierających azbest położone najbliżej Gminy Wieruszów Nazwa składowiska Składowisko odpadów przemysłowych Zakład w Goździkowicach ul. Stalowa 12, Oława Składowisko odpadów w Marcinowie, gm. Trzebnica Teren KGHM Polska Miedź w Lubinie Oddział Huta Miedzi Głogów ul. Żukowicka 1, Głogów Nazwa i adres zarządzającego składowiskiem Województwo dolnośląskie Dolnośląska Korporacja Ekologiczna ul. Kopalniana Polkowice Urząd Miasta Trzebnica, ul. Piłsudskiego Trzebnica KGHM Polska Miedź S.A. w Lubinie Oddział Huta Miedzi Głogów Województwo łódzkie Wolna pojemność składowiska [m 3 ] Wykorzystywane przez właściciela Składowisko Odpadów Niebezpiecznych Jadwinówka gm. Radomsko Metalurgia S.A. ul. Reymonta Radomsko Bagno-Lubień teren Elektrowni Bełchatów S.A. Elektrownia Bełchatów S.A. z/s w Rogowcu ul. Wyzwolenia Rogowiec Wykorzystywane przez właściciela Źródło: Ministerstwo Gospodarki

43 Wykaz podmiotów posiadających zezwolenia na transport odpadów zawierających azbest na terenie Gminy Wieruszów przedstawiono w załączniku nr 8. VII. HARMONOGRAM REALIZACJI PROGRAMU USUWANIA AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJACYCH AZBEST DLA GMINY WIERUSZÓW Realizacja Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Wieruszów będzie procesem długoterminowym, trwającym do roku Wykonanie Programu powierza się Władzom Gminy. Rozbiórka oraz odbiór odpadów zawierających azbest będą prowadzone przez firmy posiadające stosowne uprawnienia w tym zakresie. Termin prac w zakresie usunięcia odpadów z terenu nieruchomości uzgadnia wytwórca odpadów azbestowych z przedstawicielem firmy transportowej. Wszystkie czynności związane z załadunkiem i transportem przeprowadzone zostaną zgodnie z obowiązującym rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 71/2004, poz.649). Tabela 8: Harmonogram realizacji programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Wieruszów na lata Lp. Działanie Odpowiedzialny Lata realizacji 1 Inwentaryzacja azbestu z natury Gmina Wieruszów Przyjęcie Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Wieruszów" Weryfikacja informacji na temat ilości oraz stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest na terenie poszczególnych sołectw gminy. Przeprowadzenie ankietyzacji mieszkańców posiadających wyroby azbestowe koordynowanej przez Sołtysów i Urząd Miejski w Wieruszowie Powołanie Komisji ds. monitorowania realizacji Programu usuwania azbestu Działania informacyjno edukacyjne skierowane do właścicieli, zarządców i użytkowników budynków i Gmina Wieruszów 2010 Właściciele nieruchomości, Gmina Wieruszów, Sołtysi, Nadzór Budowlany Gmina Wieruszów Gmina Wieruszów, fundacje i organizacje Działania ciągłe 43

44 instalacji zawierających azbest informujące o szkodliwym działaniu wyrobów azbestowych oraz zasadach postępowania z nimi (prasa lokalna, ulotki itp.) Podjęcie działań mających na celu pozyskanie funduszy ze źródeł zewnętrznych i wewnętrznych na realizację Programu Informowanie mieszkańców gminy, którzy zgłosili posiadanie wyrobów zawierających azbest, na temat ofert firm posiadających zezwolenie na zbieranie i transport odpadów zawierających azbest z terenu gminy Demontaż oraz odbiór wyrobów zawierających azbest ( płyty azbestowo cementowe ) z nieruchomości osób fizycznych, jednostek budżetowych i innych; usunięcie wyrobów azbestowych z obiektów użyteczności publicznej; transport i unieszkodliwianie odpadów zawierających azbest, Wyroby zawierające azbest: I stopień pilności - wymiana lub naprawa wymagana bezzwłocznie. Zakładane usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest Wyroby zawierające azbest: II stopień pilności - ponowna ocena wymagana w czasie do 1 roku. Zakładane usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest Wyroby zawierające azbest: III stopień pilności - ponowna ocena w terminie do 5 lat. Zakładane usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest pozarządowe Gmina Wieruszów, WFOŚiGW, PFOŚiGW, Gmina Wieruszów, przedstawiciele podmiotów posiadających pozwolenie na usuwanie azbestu Właściciele nieruchomości, Gmina Wieruszów, Podmioty posiadające pozwolenie na usuwanie azbestu Właściciele nieruchomości, Gmina Wieruszów, Podmioty posiadające pozwolenie na usuwanie azbestu Właściciele nieruchomości, Gmina Wieruszów, Podmioty posiadające pozwolenie na usuwanie azbestu Właściciele nieruchomości, Gmina Wieruszów, Podmioty posiadające pozwolenie na usuwanie azbestu Działanie ciągłe Działanie ciągłe Działanie ciągłe Monitorowanie realizacji Programu, weryfikacja prac związanych z usuwaniem azbestu Gmina Wieruszów Działanie ciągłe 13. Raporty okresowe z realizacji Programu - w ramach sprawozdań z realizacji Gminnego planu gospodarki odpadami, przedstawiane Radzie Gminy Gmina Wieruszów co 2 lata (2012, 2014 itd.) Źródło: Opracowanie własne w oparciu o informacje z Urzędu Miejskiego w Wieruszowie 2009 Harmonogram realizacji Programu zakłada, że w pierwszej kolejności nastąpi likwidacja wyrobów zawierających azbest (pokryć eternitowych) - zakwalifikowanych do I stopnia pilności wymagających bezzwłocznego usunięcia. Następnie zlikwidowane zostaną kolejne pokrycia, których stopień pilności jest mniejszy (sukcesywnie w zależności 44

45 od stopnia zużycia). W przypadku braku konieczności usuwania wyrobów zawierających azbest zakwalifikowanych do I i II stopnia pilności przewiduje się w latach realizację programu w zakresie likwidacji wyrobów zakwalifikowanych do III stopnia. Realizacja Programu przyczyni się do sukcesywnego zmniejszania się ilości wyrobów zawierających azbest na terenie gminy. Zadaniem wyjściowym realizacji Programu jest pełna inwentaryzacja wyrobów azbestowych i uzyskanie stosownych informacji, określonych w rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 października 2003r. - dotyczących miejsc, rodzaju i ilości zabudowanych wyrobów zawierających azbest. Dane z inwentaryzacji stanowią podstawę opracowania Gminnego Programu Usuwania Azbestu, a następnie pozyskiwania środków pomocowych na usuwanie wyrobów zawierających azbest i oczyszczanie terenu gminy z azbestu. VIII. SYSTEM MONITORINGU Niezbędnym elementem skutecznego zarządzania Programem na poziomie lokalnym - gminy jest powołanie Komisji ds. monitorowania realizacji Programu - odpowiedzialnej za współdziałanie poszczególnych jednostek i instytucji oraz podejmowanie inicjatyw w jego wdrażaniu i kontrolującej stopień realizacji Programu oraz przedstawiającej co 2 lata raport z realizacji Programu Radzie Miejskiej. Należy zaznaczyć, że Program powinien być realizowany przez istniejące struktury samorządu gminnego i nie powodować tworzenia nowych stanowisk w administracji. Do zadań szczebla lokalnego (samorządu gminnego) należy: uwzględnienie usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest w gminnych planach gospodarki odpadami; współpraca z lokalnymi mediami, celem rozpowszechniania informacji dotyczących zagrożeń powodowanych przez azbest oraz wyroby z azbestem; przygotowanie wykazów obiektów zawierających azbest oraz rejonów występującego narażenia na ekspozycję azbestu; przeprowadzenie akcji majacej na celu wypełnienie przez właścicieli obiektów budowlanych formularzy oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania..." zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia r. i złożenia ich do właściwego urzędu; 45

46 przekazanie zebranych informacji wraz z arkuszami ocen do urzędu nadzoru budowlanego w powiecie; przygotowywanie rocznych sprawozdań finansowych z realizacji zadań Programu. Do zadań Rady Miejskiej należy przyjmowanie rocznych sprawozdań rzeczowo - finansowych z realizacji zadań Programu oraz zatwierdzanie harmonogramu rzeczowo - finansowego na rok następny (lub na kolejne 2 lata). Raport z realizacji Programu winien być wykonany przy uwzględnieniu wskaźników monitorowania (Tabela 9). Tabela 9: Wskaźniki monitorowania Programu usuwania azbestu z terenu Gminy Wieruszów Lp. Wskaźnik Jednostka A. Wskaźniki efektywności realizacji Programu i zmiany presji na środowisko 1. Ilość usuniętych płyt azbestowo - cementowych Mg/rok 2. Ilość usuniętych rur azbestowo - cementowych Mg/rok 3. Ilość unieszkodliwionych odpadów zawierających azbest Mg/rok Stopień usunięcia płyt i rur azbestowo - cementowych (procentowa ilość usuniętych odpadów zawierających azbest w stosunku do ilości zinwentaryzowanej przed realizacją Programu) Stopień wykorzystania środków finansowych zaplanowanych na realizację Programu w danym roku 6. Ilość odpadów zawierających azbest w przeliczeniu na km 2 powierzchni Gminy Mg/km 2 /rok 7. Nakłady poniesione na usunięcie odpadów zawierających azbest zł/rok 8. Ilość i powierzchnia dzikich" wysypisk odpadów zaw. azbest na terenie Gminy szt., ha B. Wskaźniki świadomości społecznej 1. Udział społeczeństwa w działaniach na rzecz realizacji Programu % 2. Ilość wniosków zgłaszanych przez mieszkańców dotyczących zadań wynikających z Programu 3. Ilość, skuteczność kampanii edukacyjno - informacyjnych szt. / opis Źródło: Opracowanie własne w oparciu o informacje z Urzędu Miejskiego w Wieruszowie 2009 % % szt. 46

47 W oparciu o analizę wskaźników grupy A i grupy B będzie możliwa ocena efektywności realizacji Programu. Lista wskaźników podanych w tabeli powyżej nie jest ostateczna i może ulec rozszerzeniu. IX. FINANSOWE ASPEKTY REALIZACJI PROGRAMU 1. KOSZTY REALIZACJI PROGRAMU Koszt usunięcia i unieszkodliwienia potencjalnych odpadów azbestowych z obszaru Gminy Wieruszów określono wg. założeń przyjętych do obliczeń w Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata oraz przy uwzględnieniu średnich cen rynkowych (na podstawie analizy oferty cenowej firm specjalistycznych z kraju, w tym z regionu). Ponadto do obliczeń przyjęto założenia Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu mówiące m.in. że średnia masa 1 m 2 płyty azbestowo cementowej to 11 kg, natomiast średnia objętość 1 tony składowanych odpadów azbestowych równa się 0,82 m 3. W celu ustalenia kosztów usunięcia wyrobów zawierających azbest uzyskano informację od firm posiadających zezwolenia na odbiór i transport tego typu odpadów. Pod uwagę wzięta została cena demontażu wyrobów zawierających azbest, pakowanie, transport i unieszkodliwianie na najbliższym składowisku (w odniesieniu do analizowanej gminy). Płyty azbestowo - cementowe: średni koszt demontażu wynosi: 11 zł/m 2 średni koszt transportu wynosi: 4 zł/m 2 średni koszt unieszkodliwiania wynosi: 15 zł/m 2 średni koszt łącznie (demontażu, odbioru, transportu i unieszkodliwiania): 30 zł/m 2 Brak jest dokładnych danych na temat kosztów demontażu i unieszkodliwiania rur azbestowo cementowych. Na terenie Gminy Wieruszów nie ma i nie planuje się budowy składowiska, bądź kwatery składowania odpadów azbestowych. Koszt łączny usunięcia (demontażu i transportu) oraz unieszkodliwienia (składowania) odpadów azbestowych z terenu Gminy Wieruszów szacuje się na: zł. 47

48 Usuwanie azbestu i wyrobów go zawierających jest kosztownym przedsięwzięciem. Według danych demontaż, transport i unieszkodliwianie 1 Mg odpadów zawierających azbest to wydatek rzędu zł. Całkowity koszt usunięcia azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu gminy Wieruszów szacowany jest na podstawie przeprowadzonej inwentaryzacji (w oparciu o wskaźniki wg. Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu ). Zakładając realizację Programu do roku 2032, roczny koszt kształtuje się na poziomie około zł. Przybliżony łączny koszt usunięcia wyrobów azbestowo-cementowych z poszczególnych typów zabudowy w gminie Wieruszów przedstawia tabela 10. Tabela 10: Przybliżony koszt usunięcia wyrobów azbestowo- cementowych z terenu Gminy Wieruszów Rodzaj zabudowania Przelicznik Cena (zł netto) Zabudowa jednorodzinna (od osób fizycznych) m 2 x 30 zł/m zł Budynki użyteczności publicznej 452 m 2 x 30 zł/m zł Zabudowa tzw. po PGR-owska m 2 x 30 zł/m zł Razem x 30 zł/m zł Źródło danych: Opracowanie własne na podstawie analizy cen rynkowych FINANSOWANIE ZADAŃ PROGRAMU Z uwagi na wysoki koszt usuwania i unieszkodliwiania odpadów azbestowych istotne jest dofinansowanie przedsięwzięć związanych z usuwaniem wyrobów azbestowych, podejmowanych przez osoby fizyczne, m.in. ze środków publicznych oraz środków pomocowych Unii Europejskiej. Dodatkowo możliwe jest uzyskanie wsparcia finansowego ze środków WFOŚiGW w przypadku usuwania wyrobów azbestowych z obiektów użyteczności publicznej oraz uzyskanie pożyczki z częściowym umorzeniem dla prywatnych właścicieli. 48

49 W przypadku pozyskania ww. środków - Urząd Gminy może zastosować rozwiązania, które wariantowo przedstawiono w niniejszym Programie. WARIANT 1 Wariant 1 zakłada, że wszystkie koszty związane z demontażem, transportem i utylizacją poniosą właściciele nieruchomości m 2 x 30 zł/ m 2 = zł netto Przykładowo, właściciel nieruchomości posiadający 110 m² pokrycia dachowego musi ponieść następujące koszty: 110 m² x 30 zł/m² = zł netto. Dodatkowo właściciel nieruchomości pokryje koszty związane z zamontowaniem nowego pokrycia dachowego. Zadanie to nie będzie refundowane. Gmina nie posiada obecnie funduszy na dofinansowanie działań związanych z usuwaniem azbestu przez osoby fizyczne. Jeśli byłaby w przyszłości możliwość uzyskania takich środków to w zależności od ich wielkości gmina mogłaby pomóc i sfinansować chociaż częściowo usuwanie azbestu WARIANT 2 Wariant 2 zakłada, że Gmina Wieruszów po przyjęciu Programu, w miarę możliwości finansowych i możliwości pozyskiwania środków zewnętrznych częściowo dofinansuje działania związane z usuwaniem azbestu (osobom fizycznym nie prowadzącym działalności gospodarczej). Dodatkowo właściciele nieruchomości muszą wziąć pod uwagę pokrycie kosztów związanych z zakupem i założeniem nowego pokrycia dachowego. Wariant ten zakłada, że po przyjęciu Programu, samorząd zwróci określony procent kosztów związanych z usuwaniem wyrobów azbestowych lub w zależności od ilości wniosków od mieszkańców gminy i wielkości pozyskanych przez Gminę środków w danym roku zostanie określona każdorazowo w kolejnych latach jednostkowa kwota dofinansowania przez Urząd Gminy. 49

50 Ostateczne rozwiązanie w zakresie wielkości dofinansowania będzie uzależnione od wielkości środków pozyskanych przez Gminę, środków własnych Gminy możliwych do przeznaczenia na usuwanie azbestu oraz ilości zgłoszonych wniosków przez mieszkańców. 3. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA Źródła finansowania inwestycji ekologicznych można podzielić na trzy grupy: publiczne - np. pochodzące z budżetu państwa, powiatu lub miasta bądź gminy a także niebudżetowych instytucji publicznych, prywatne - np. z komercyjnych instytucji lub funduszów bankowych, funduszy inwestycyjnych, towarzystw leasingowych, prywatno- publiczne zaliczać tu można spółki prawa handlowego z udziałem gminy. Najczęstszymi formami finansowania inwestycji ekologicznych w Polsce są: fundusze własne inwestorów, pożyczki, dotacje i dopłaty do oprocentowania preferencyjnych kredytów udzielane przez Narodowy i Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, kredyty preferencyjne udzielane np. przez Banki z dopłatami do oprocentowania, kredyty komercyjne, inne produkty bankowe, zagraniczna pomoc finansowa udzielana z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej a także poprzez fundacje i programy pomocowe. Środki z budżetu państwa Planowane wydatki z budżetu państwa w okresie 30 - letnim (plan długoterminowy) ograniczone zostały do czterech zadań: wydatki na finansowanie działalności Głównego Koordynatora określone w Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu, na lata , wydatki na działalność informacyjno - popularyzacyjną w mediach na temat bezpiecznego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest oraz sposobów ich usuwania, a także informacji o szkodliwości azbestu i sposobów ochrony przed narażeniem na jego emisję, 50

51 wydatki na opracowanie (lub udział) terenowych planów ochrony przed szkodliwością azbestu i programów usuwania wyrobów zawierających azbest, a także szkolenia pracowników administracji publicznej (szczebla centralnego i wojewódzkiego) w zakresie szczegółowych przepisów i procedur dotyczących azbestu, wydatki na opracowanie programów zdrowotnych i utworzenie ośrodka oceny ryzyka. Środki z krajowych funduszy ochrony środowiska Krajowe fundusze przeznaczone na ochronę środowiska są najbardziej znanym i dostępnym źródłem dotacji i preferencyjnych kredytów dla jednostek terytorialnych oraz podmiotów podejmujących inwestycje ekologiczne. Środki te powstają z opłat i kar za korzystanie ze środowiska, ponoszonych zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.) przez prowadzących działalność gospodarczą. Opłaty te stanowią dochód Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej kolejnych szczebli. Jedną z możliwości wydatkowania tych środków jest ich przeznaczenie na pokrycie kosztów realizacji przedsięwzięć związanych z usuwaniem azbestu z terytorium kraju, w tym na budowę składowisk odpadów niebezpiecznych, zawierających azbest. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) jest największą w Polsce instytucją finansującą przedsięwzięcia z dziedziny ochrony środowiska. Podstawowymi formami finansowania zadań proekologicznych realizowanymi przez fundusz, są preferencyjne pożyczki i dotacje, ale uzupełniają je inne formy finansowania, np. dopłaty do preferencyjnych kredytów bankowych, czy zaangażowanie kapitałowe w spółkach prawa handlowego. NFOŚiGW administruje również środkami zagranicznymi przeznaczonymi na ochronę środowiska w Polsce, pochodzącymi z pomocy zagranicznej. Środki, którymi dysponuje NFOŚiGW, pochodzą głównie z: opłat za korzystanie ze środowiska i administracyjnych kar pieniężnych. opłat produktowych 51

52 Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Od początku lat dziewięćdziesiątych WFOŚiGW posiada osobowość prawną, dzięki czemu możliwe stało się udzielanie, obok dotacji, także pożyczek preferencyjnych. Podstawowym źródłem ich przychodów są wpływy z tytułu: opłat za składowanie odpadów i kar związanych z niezgodnym z przepisami prawa ich składowaniem, opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian oraz za szczególne korzystanie z wód i urządzeń wodnych, a także z wpływów z kar za naruszanie warunków korzystania ze środowiska. WFOŚiGW mogą przeznaczyć dotacje na zadania związane z usuwaniem azbestu dla następujących beneficjentów: samorządów terytorialnych, celowych związków oraz stowarzyszeń i jednostek samorządu terytorialnego, komunalnych jednostek organizacyjnych, organizacji pożytku publicznego. W przypadku tych zadań wysokość dotacji nie może przekroczyć 50 % kosztów rzeczywistych. Powiatowe Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (od dnia 1 stycznia 2010 r. - środki pochodzące z budżetu powiatu) Powiatowe Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (PFOŚIGW) utworzone zostały na początku roku 1999 wraz z utworzeniem powiatowego szczebla administracji państwowej. Fundusze te nie posiadały osobowości prawnej. Dochodami PFOŚIGW były wpływy z: opłat za składowanie i magazynowanie odpadów i kar związanych z niezgodnym z przepisami prawa ich składowaniem lub magazynowaniem, opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska a także z wpływów z administracyjnych kar pieniężnych. 52

53 Środki powiatowych funduszy przeznaczane były na wspomagania działalności w zakresie określonym jak dla gminnych funduszy, a także na realizację przedsięwzięć związanych z ochroną powierzchni ziemi i inne zadania ustalone przez radę powiatu, służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej, wynikające z zasady zrównoważonego rozwoju. PFOŚiGW powinny były corocznie zabezpieczać określoną pulę pieniężną w celu przeznaczenia na dotacji inwestycji związanych z usuwaniem azbestu. Dofinansowanie to miało być przeznaczona dla najuboższych właścicieli budynków, których nie stać na wymianę lub dla właścicieli budynków z złym stanie technicznym na których stwierdzono wyroby azbestowe. Z dniem 1 stycznia 2010 r., w związku z wejściem w życie ustawa z 20 listopada 2009 r. o zmianie ustawy Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw, która wprowadziła istotne zmiany w zakresie gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego, zlikwidowane zostały powiatowe fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej a ich środkami dysponują starostowie. W związku z tym należności i zobowiązania powiatowych funduszy, w tym nieściągnięte należności i nieuregulowane zobowiązania, stają się należnościami i zobowiązaniami budżetów powiatów. Środki pieniężne zgromadzone na rachunkach bankowych powiatowych funduszy stają się dochodami budżetów powiatów oraz podlegają przekazaniu na rachunki budżetów powiatów. Przychody tych funduszy, z tytułu opłat i kar, stanowią więc obecnie dochody budżetów powiatów. Gminne Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (od dnia 1 stycznia 2010 r. - środki pochodzące z budżetu gminy) Przed 1 stycznia 2010 r. gminne fundusze nie zostały prawnie wydzielone ze struktury organizacyjnej gminy, a więc podobnie jak PFOŚiGW nie miały osobowości prawnej i nie mogły udzielać pożyczek. Celem działania GFOŚIGW było dofinansowywanie przedsięwzięć proekologicznych na terenie własnej gminy. Zasady przyznawania środków ustalane były indywidualnie w gminach. Środki finansowe mogły być przeznaczone m. in. na dofinansowanie usuwania wyrobów zawierających azbest. Jednakże z dniem 1 stycznia 2010 r. w związku ze zmianą ustawy Prawo ochrony środowiska, gminne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, podobnie jak powiatowe 53

54 fundusze, zostały zlikwidowane a ich środkami dysponują wójtowie (burmistrzowie lub prezydenci miast). Przychody dotychczasowych funduszy z tytułu opłat i kar, stanowią więc obecnie dochody budżetów gmin. Na tej samej zasadzie należności i zobowiązania funduszy stały się należnościami i zobowiązaniami gmin. Zgodnie z art. 403 ust. 2 ustawy Prawo ochrony środowiska do zadań własnych gminy należy finansowanie ochrony środowiska i gospodarki wodnej w zakresie określonym w w/w ustawie, który obejmuje również finansowanie usuwania wyrobów zawierających azbest. Wsparcie przez gminy osób fizycznych ubiegających się o dofinansowanie prac związanych z likwidacją azbestu, z uwagi na brak regulacji prawnych, będzie możliwe dopiero po zatwierdzeniu zmian ustawowych, pozwalających na dofinansowywanie osób prywatnych w w/w zakresie. Środki z Unii Europejskiej Inicjatywy samorządów oraz instytucji publicznych w zakresie gospodarki odpadami, w tym odpadami niebezpiecznymi zawierającymi azbest, mogą być realizowanie przy współudziale następujących środków: a) środki pochodzące z Funduszu Spójności Wykorzystanie pomocy z Funduszu Spójności następuje w oparciu o Narodowy Plan Rozwoju na lata Współfinansowanie z Funduszu Spójności w obszarze ochrony środowiska mogą otrzymać m. in. inwestycje z dziedziny racjonalizacji gospodarki odpadami i ochrony powierzchni ziemi. Celem strategii dla Funduszu Spójności to wsparcie podmiotów publicznych w realizacji działań na rzecz poprawy stanu środowiska będące realizacją zobowiązań Polski wynikających z wdrażania prawa ochrony środowiska Unii Europejskiej, poprzez dofinansowanie: realizacji indywidualnych projektów, programów grupowych lub miedzy gminnych z zakresu ochrony środowiska, programów ochrony środowiska rządowych i samorządowych na danym terenie. 54

55 b) środki pochodzące z Funduszy Strukturalnych na poziomie regionalnym W Regionalnym Programie Operacyjnym dla Województwa Łódzkiego na lata istnieje możliwość dofinansowania inwestycji związanych z bezpiecznym usuwaniem azbestu jako realizacja zadań II osi priorytetowej, którego beneficjentami mogą być : jednostki samorządów terytorialnych oraz celowych związków oraz stowarzyszeń, jednostki organizacyjne pożytku administracji rządowej podmioty wykonujące usługi publiczne na podstawie umów, spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe, przedsiębiorcy sektora komunalnego. W ramach Działania II.2 Gospodarka odpadami przewiduje się wsparcie przedsięwzięć polegających na usuwaniu z budynków mieszkalnych lub użyteczności publicznej elementów zawierających azbest oraz ich unieszkodliwieniu. Beneficjent powinien zlecić wyspecjalizowanej firmie usuwanie azbestu i jego transport na składowisko. Osoby fizyczne (właściciele budynków) we własnym zakresie będą pokrywać koszt zastąpienia usuniętych elementów innymi materiałami. Możliwą formą wsparcia jest pomoc bezzwrotna (dotacja), która beneficjentowi przekazywana będzie w formie zaliczek (w przypadku jednostek samorządu terytorialnego) i refundacji (w przypadku pozostałych beneficjentów) części lub całości wydatków kwalifikowanych. 55

56 X. LITERATURA 1. Foltyn M., 2007, Azbest - kłopotliwa spuścizna Bezpieczeństwo pracy nauka i praktyka 4/2007, str Koradecka D., 1999, Bezpieczeństwo pracy i ergonomia, CIOP Warszawa 3. Szeszenia - Dąbrowska N., Siuta J., 1998, Azbest w środowisku Wyd. IMP Łódź 4. Stroszejn - Mrowca G., Szczepaniak M., Więcek E. 1991, Ekspozycja zawodowa na pyły zawierające azbest w zakładach produkujących i stosujących azbest w latach Medycyna Pracy 42, 1991, s Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest. Dz. U nr 101, poz Woźniak H., Więcek E., Hanke W., Szymczak, W., 1997, Azbest. Wytyczne szacowania ryzyka zdrowotnego dla czynników rakotwórczych Zeszyt 5. Wyd. IMP Łódź 7. Więcek E., Woźniak H., 2004, Dokumentacja wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń w środowisku pracy. Pyły zawierające azbest Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy. 3 (41) 8. Więcek E. 2004, Azbest- narażenie i skutki zdrowotne, Bezpieczeństwo pracy, 2/ Azbest i inne naturalne włókna mineralne, Kryteria zdrowotne środowiska. Tom 53. PZWL Czynniki szkodliwe w środowisku pracy. Wartości dopuszczalne, CIOP - PIB, Warszawa Wilk E Poradnik Finansowanie usuwania azbestu ze środków unijnych w latach , Ministerstwo gospodarki, Warszawa

57 XI. SPIS TABEL Tabela 1: Grubość niektórych włókien organicznych i nieorganicznych... 9 Tabela 2: Kierunki wykorzystywania azbestu Tabela 3: Zastosowanie materiałów budowlanych zawierających azbest Tabela 4: Rodzaje odpadów zawierających azbest znajdujących się na liście odpadów niebezpiecznych..12 Tabela 5: Ilościowe zestawienia wyrobów zawierających azbest z podziałem na rodzaj wyrobu zawierającego azbest wg. obiektów, na których zinwentaryzowano wyroby azbestowe Tabela 6: Ilościowe zestawienia wyrobów zawierających azbest w poszczególnych miejscowościach Gminy Wieruszów /stan na dzień 15 czerwca 2009 r./ Tabela 7: Składowiska zajmujące się składowaniem odpadów zawierających azbest położone najbliżej Gminy Wieruszów Tabela 8: Harmonogram realizacji programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Wieruszów - na lata Tabela 9: Wskaźniki monitorowania Programu usuwania azbestu z terenu Gminy Wieruszów Tabela 10: Przybliżony koszt usunięcia wyrobów azbestowo- cementowych z terenu Gminy Wieruszów

58 XIII. ANEKS Załącznik 1. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST (Dz. U ) Nazwa miejsca/obiektu/urządzenia budowlanego/instalacji przemysłowej: Adres miejsca/obiektu/urządzenia budowlanego/instalacji przemysłowej: Rodzaj zabudowy 1) : Numer działki ewidencyjnej 2) : Numer obrębu ewidencyjnego 2) :... Nazwa, rodzaj wyrobu 3) :... Ilość wyrobów 4) : Data sporządzenia poprzedniej oceny 5) :.. 58

59 UWAGA: W każdej z pięciu grup arkusza należy wskazać co najmniej jedną pozycję. Jeśli w grupie zostanie wskazana więcej niż jedna pozycja, sumując punkty z poszczególnych grup, należy uwzględnić tylko pozycję o najwyższej punktacji w danej grupie. Sumaryczna liczba punktów pozwala określić stopień pilności: Stopień pilności I od 120 punktów wymagane pilnie usunięcie (wymiana na wyrób bezazbestowy) lub zabezpieczenie Stopień pilności II od 95 do 115 punktów wymagana ponowna ocena w terminie do 1 roku Stopień pilności III do 90 punktów wymagana ponowna ocena w terminie do 5 lat Oceniający Właściciel/Zarządca (nazwisko i imię) (podpis) (miejscowość, data) (adres lub pieczęć z adresem) Objaśnienia: 1) Należy podać rodzaj zabudowy: budynek mieszkalny, budynek gospodarczy, budynek przemysłowy, inny. 2) Należy podać numer obrębu ewidencyjnego i numer działki ewidencyjnej faktycznego miejsca występowania azbestu. 3) Przy określaniu rodzaju wyrobu zawierającego azbest należy stosować następującą klasyfikację: płyty azbestowo-cementowe płaskie stosowane w budownictwie, płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa, rury i złącza azbestowo-cementowe, izolacje natryskowe środkami zawierającymi w swoim składzie azbest, wyroby cierne azbestowo-kauczukowe, przędza specjalna, w tym włókna azbestowe obrobione, szczeliwa azbestowe, taśmy tkane i plecione, sznury i sznurki, wyroby azbestowo-kauczukowe, z wyjątkiem wyrobów ciernych, papier, tektura, inne wyroby zawierające azbest, oddzielnie niewymienione, w tym papier i tektura, podać jakie. 4) Ilość wyrobów azbestowych podana w jednostkach masy (Mg) oraz w jednostkach właściwych dla danego wyrobu (m 2, m 3, mb). 5) Należy podać datę przeprowadzenia poprzedniej oceny; jeśli jest to pierwsza ocena, należy wpisać pierwsza ocena. 59

60 Załącznik 2. INFORMACJA O WYROBACH ZAWIERAJĄCYCH AZBEST I MIEJSCU ICH WYKORZYSTYWANIA (Dz.U ) 1. Miejsce, adres:.. 2.Właściciel/zarządca/użytkownik*): a) osoba prawna - nazwa, adres. b) osoba fizyczna - imię, nazwisko i adres 3. Tytuł własności. 4. Nazwa, rodzaj wyrobu² :.. 5. Ilość (m2, tony)3 6. Przydatność do dalszej eksploatacji4) Przewidywany termin usunięcia wyrobu: a) okresowej wymiany z tytułu zużycia wyrobu.. b) całkowitego usunięcia niebezpiecznych materiałów i substancji 8. Inne istotne informacje o wyrobach6) (podpis). Data. Objaśnienia: *) Niepotrzebne skreślić. 1) Za wyrób zawierający azbest uważa się każdy wyrób o stężeniu równym lub wyższym od 0,1 % azbestu. 2) Przy określaniu rodzaju wyrobu zawierającego azbest należy stosować następującą klasyfikację: - płyty azbestowo-cementowe płaskie stosowane w budownictwie, - płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa, - rury i złącza azbestowo-cementowe, - izolacje natryskowe środkami zawierającymi w swoim składzie azbest, - wyroby cierne azbestowo-kauczukowe, - przędza specjalna, w tym włókna azbestowe obrobione, - szczeliwa azbestowe, - taśmy tkane i plecione, sznury i sznurki, - wyroby azbestowo-kauczukowe, z wyjątkiem wyrobów ciernych, - papier, tektura, - inne wyroby zawierające azbest, oddzielnie niewymienione, w tym papier i tektura. 3) Podać podstawę zapisu (np. dokumentacja techniczna, pomiar z natury). 4) Według "Oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest" - załącznik nr 1 do rozporządzenia ministra właściwego do spraw gospodarki w sprawie sposobów bezpiecznego użytkowania oraz warunków usuwania wyrobów zawierających azbest. 5) Na postawie corocznego rozporządzenia ministra właściwego do spraw gospodarki w sprawie dopuszczenia wyrobów zawierających azbest do produkcji lub do wprowadzenia na polski obszar celny. 6) Np. informacja o oznaczeniu na planie sytuacyjnym terenu instalacji lub urządzenia zawierającego azbest. 60

61 Załącznik 3. INFORMACJA O WYROBACH ZAWIERAJĄCYCH AZBEST, KTÓRYCH WYKORZYSTYWANIE ZOSTAŁO ZAKOŃCZONE (Dz.U ) Miejsce, adres... Właściciel/zarządca*): a) osoba prawna - nazwa, adres,... b) osoba fizyczna - imię, nazwisko i adres:.. 3. Tytuł własności: 4. Nazwa, rodzaj wyrobu²: 5. Ilość (m2, tony)³ Rok zaprzestania wykorzystywania wyrobów Planowane usunięcia wyrobów: a) sposób..... b) przez kogo c) termin Inne istotne informacje4)... (podpis)..... Data. Objaśnienia: *) Niepotrzebne skreślić. 1) Za wyrób zawierający azbest uważa się każdy wyrób o stężeniu równym lub wyższym od 0,1 % azbestu. 2) Przy określaniu rodzaju wyrobu zawierającego azbest należy stosować następującą klasyfikację: - płyty azbestowo-cementowe płaskie stosowane w budownictwie, - płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa, - rury i złącza azbestowo-cementowe, - izolacje natryskowe środkami zawierającymi w swoim składzie azbest, - wyroby cierne azbestowo-kauczukowe, - przędza specjalna, w tym włókna azbestowe obrobione, - szczeliwa azbestowe, - taśmy tkane i plecione, sznury i sznurki, - wyroby azbestowo-kauczukowe, z wyjątkiem wyrobów ciernych, - papier, tektura, - inne wyroby zawierające azbest, oddzielnie niewymienione. 3) Podać podstawę zapisu (np. dokumentacja techniczna, spis z natury). 4) Np. informacja o oznaczeniu na planie sytuacyjnym. 61

62 Załącznik 4. WNIOSEK O DOFINANSOWANIE ODEBRANIA I UNIESZKODLIWIANIA ODPADÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Wnioskodawca.., dnia.... (miejscowość) (data).. WNIOSEK Gmina Wieruszów ul. Rynek Wieruszów o przyznanie dofinansowania na realizację przedsięwzięć związanych z usuwaniem odpadów niebezpiecznych zawierających azbest z terenu Gminy Wieruszów 1. Wnioskodawca:.. ( imię i nazwisko właściciela nieruchomości) 2. Adres do korespondencji: (kod pocztowy, nazwa miejscowości, nr domu, nr telefonu) 3. Lokalizacja planowanych prac:.. (adres nieruchomości, gdzie zostały przeprowadzone prace) 4. Obręb geodezyjny i numer ewidencyjny działki: Tytuł prawny do nieruchomości: 6. Prace związane z usuwaniem azbestu obejmują (niepotrzebne skreślić): * budynek mieszkalny, * budynek gospodarczy * budynek garażowy. * inne: 7. Charakterystyka prac usuwanie azbestu obejmuje demontaż (niepotrzebne skreślić): * płyt dachowych płaskich / falistych, * płyt elewacyjnych płaskich / falistych. 8. Przewidywana ilość odpadów zawierających azbest ( m² lub kg):. 9. Przewidywany termin realizacji prac : od dnia do dnia.. Oświadczam, że świadomy odpowiedzialności karnej przewidzianej w art i 2 ustawy z dnia r. Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r. nr 88 poz. 553) powyższe dane i złożone dokumenty są prawdziwe.. (podpis wnioskodawcy) 62

63 Załącznik 5. WYKAZ DOKUMENTÓW NIEZBĘDNYCH DO UZYSKANIA DOFINANSOWANIA DOKUMENTY SKŁADANE PRZED PRZYSTAPIENIEM DO DEMONTAŻU: 1. Informacja o wyrobach zawierających azbest i miejscu ich wykorzystywania, o której mowa w rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 października 2003r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystania i oczyszczania instalacji i lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest (Dz.U. Nr 192, poz. 1876), 2. Ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest, o której mowa w rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz.U. Nr 71, poz. 649) 3. Kserokopia tytułu prawnego do obiektu budowlanego, z którego są usuwane elementy azbestowe lub materiały zawierające azbest (oryginał do wglądu). W przypadku budynku, do którego tytuł prawny posiada kilka osób, należy dołączyć zgodę współwłaścicieli na wykonanie prac związanych z usuwaniem elementów azbestowych lub materiałów zawierających azbest. 4. Kopia dokumentu potwierdzającego zgłoszenie remontu związanego z demontażem materiałów budowlanych zawierających azbest organowi administracji architektoniczno-budowlanej Starostwa Powiatowego w Ciechanowie (wymagane na 30 dni przed planowanym rozpoczęciem robót) lub kopia pozwolenia na budowę wymaganego w przypadku, gdy podczas rozbiórki elementów budowlanych zawierających azbest nastapi zmiana elementów konstrukcyjnych obiektu lub zmiana wyglądu w odniesieniu do otaczającej zabudowy (oryginał do wglądu), DOKUMENTY SKŁADANE PO ZREALIZOWANIU DEMONTAŻU: 1. Informacja o wyrobach zawierających azbest, których wykorzystanie zostało zakończone, o której mowa w rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 października 2003 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest (Dz.U. Nr 192, poz. 1876), 2. protokół odbioru (stwierdzenie usunięcia wyrobów zawierających azbest) podpisany przez wykonawcę usługi i właściciela nieruchomości, 3. kopia oświadczenia przedsiębiorcy usuwającego wyroby zawierające azbest o prawidłowości wykonanych prac oraz oczyszczeniu terenu z pyłu azbestowego, z zachowaniem właściwych przepisów technicznych i sanitarnych, zgodnie z 8 ust. 3 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz.U. Nr 71, poz. 649), zawierającego dodatkowo informację o łącznej powierzchni płyt azbestowo-cementowych usuniętych z obiektów budowlanych i przetransportowanych na uprawnione składowisko (oryginał do wglądu), 4. kopia imiennego rachunku (faktury) wystawionego przez przedsiębiorcę, z dopiskiem za zgodność z oryginałem, za usunięcie odpadów zawierających azbest, 5. karta przekazania odpadu. 63

64 Miesiąc Masa wytworzonych odpadów [Mg] f Masa Przyjętych odpadów [Mg] f Nr karty przekazania odpadu Masa [Mg] f,g Metoda odzysku R h Metoda unieszkodliwiania D i Masa przeznaczonych do ponownego użycia przedmiotów wyposażenia i części [Mg] j Masa [Mg] f Masa [Mg] f Nr karty przekazania odpadu Imię i nazwisko osoby sporządzającej PROGRAM USUWANIA AZBESTU I WYROBÓW ZWIERAJĄCYCH AZBEST Z GMINY WIERUSZÓW Załącznik 6. KARTA EWIDENCJI ODPADU KARTA EWIDENCJI ODPADU a Nr karty Rok kalendarzowy Kod odpadu: Rodzaj odpadu: Procentowa zawartość PCB w odpadzie b Posiadacz odpadów c Adres d Nr REGON Telefon/fax Działalność w zakresie: e W Zb Od Un Gospodarowanie odpadami Odpady przekazane We własnym zakresie innemu posiadaczowi odpadów Objaśnienia: a. Nie dotyczy komunalnych osadów ściekowych stosowanych w celach, o których mowa w art. 43 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628, z późn. zm.), oraz prowadzącego zakład przetwarzania, o którym mowa w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz. U. Nr 180, poz. 1495). b. Dotyczy działalności w zakresie unieszkodliwiania PCB. c. Imię i nazwisko lub nazwa posiadacza odpadów. W przypadku odpadów komunalnych kartę wypełnia przedsiębiorca, który uzyskał zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie odbierania odpadów od właścicieli nieruchomości, o którym mowa w ustawie z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2005 r. Nr 236, poz. 2008), lub gminna jednostka organizacyjna, o której mowa w ustawie z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. d. Adres zamieszkania lub siedziby posiadacza odpadów. 64

65 e. Zaznaczyć symbolem X właściwy kwadrat: W - wytwarzanie odpadów, Zb - zbieranie odpadów, Od - odzysk odpadów, Un - unieszkodliwianie odpadów. f. Podać masę odpadów z dokładnością, co najmniej do pierwszego miejsca po przecinku dla odpadów innych niż niebezpieczne; co najmniej do trzeciego miejsca po przecinku dla odpadów niebezpiecznych. g. Podać masę odpadów zagospodarowanych we własnym zakresie. W przypadku prowadzącego stację demontażu podać masę odpadów zagospodarowanych we własnym zakresie łącznie z masą przeznaczonych do ponownego użycia przedmiotów wyposażenia i części pochodzących z pojazdów wycofanych z eksploatacji. h. Symbole R określają procesy odzysku polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub w części lub prowadzące do odzyskania z odpadów substancji lub materiałów lub energii wraz z ich wykorzystaniem zgodnie z załącznikiem nr 5 do ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach. i. Symbole D określają procesy unieszkodliwiania odpadów zgodnie z załącznikiem nr 6 do ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach. j Podać masę przedmiotów wyposażenia i części wymontowanych z pojazdów wycofanych z eksploatacji, przeznaczonych do ponownego użycia, powstałych na skutek przetworzenia w stacji demontażu. 65

66 Załącznik 7. KARTA PRZEKAZANIA ODPADU Nr karty a Posiadacz odpadów, który przekazuje odpad b,c Prowadzący działalność w zakresie transportu odpadu b,d Rok kalendarzowy Posiadacz odpadu, który przejmuje odpad b Adres e Adres d,e Adres e Telefon/fax Telefon/fax d Telefon/fax Nr REGON Nr REGON d Nr REGON Miejsce przeznaczenia odpadów f : Kod odpadu Rodzaj odpadu Data Masa przekazanych odpadów [Mg] h Nr rejestracyjny pojazdu, przyczepy lub naczepy d,i Potwierdzenie przekazania odpadu Potwierdzam wykonanie usługi transportu odpadu a Potwierdzam przyjęcie odpadu Data, pieczęć, podpis Data, pieczęć, podpis Data, pieczęć, podpis Uwaga: Karta przekazania odpadu sporządzana w trzech egzemplarzach: jeden dla odbierającego odpady, drugi dla właściciela odpadu, trzeci dla Gminy a Numer nadawany jest przez posiadacza odpadów, który przekazuje odpad. b Imię i nazwisko lub nazwa podmiotu. c W przypadku odpadów komunalnych kartę wypełnia przedsiębiorca, który uzyskał zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie odbierania odpadów od właścicieli nieruchomości, o którym mowa w ustawie z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U. z 2005 r. Nr 236, poz.2008) lub gminna jednostka organizacyjna, o której mowa w ustawie z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. d W przypadku, gdy odpad jest transportowany kolejno przez dwóch lub więcej prowadzących działalność w zakresie transportu odpadów, w oznaczonych rubrykach należy podać wymagane dane i podpisy wszystkich prowadzących działalność w zakresie transportu odpadów z zachowaniem kolejności transportowania odpadu. e Adres zamieszkania lub siedziby podmiotu. f Adres miejsca odbioru odpadu, pod który należy dostarczyć odpad, wskazany przez posiadacza odpadu prowadzącemu działalność w zakresie transportu odpadów. g W przypadku odpadów niebezpiecznych podać datę przekazania odpadu. Karta może być stosowana jako jednorazowa karta przekazania odpadu lub jako zbiorcza karta przekazania odpadu, obejmująca odpad danego rodzaju przekazywany łącznie w czasie jednego miesiąca kalendarzowego, za pośrednictwem tego samego prowadzącego działalność w zakresie transportu odpadów temu samemu posiadaczowi odpadów. 66

67 h Podać masę odpadów z dokładnością co najmniej do pierwszego miejsca po przecinku dla odpadów innych niż niebezpieczne; co najmniej do trzeciego miejsca po przecinku dla odpadów niebezpiecznych. i Dotyczy odpadów niebezpiecznych. Załącznik 8. LISTA PODMIOTÓW POSIADAJĄCYCH ZEZWOLENIE STAROSTY NA ZBIÓRKĘ, USUWANIE, UNIESZKODLIWIANIE AZBESTU NA TERENIE GMINY WIERUSZÓW Nazwa podmiotu POLONICA Sp. z o.o. HYDRO- GEO - PLAST Jacek Sroka P.P.U. TEMIPOL Sp. z o.o. P.P.H.U. EKO- MIX EKOTOP Renata Kazibudzka Adres Ul. 1 maja 191, Kielce Ul. Łódzka 40, Opatówek Ul. Zuchów 10, Ostrzeszów Ul. Konduktorska 42, Katowice Ul. Grabiszyńska 163, Wrocław Ul. Śląska 22, Poczesna Usługi Ogólnobudowlane, Prace Ziemne Piotr Ociepa Osiek 74, Galewice P.H.U. RAFCHEM Rafał Usińs.ki Ul. Górnicza 86/5, Wrocław F. H. U. WIKI Agnieszka Majda Ul. Sobieszowska 10A, Jelenia Góra P.P.H.U. ABBA- EKOMED Sp. z o.o. Zakład Usług Komunalnych Hak Stanisław Burczyński BUD- SYSTEM Michał Adamiak Zakład Remontowo- budowlany AMBROŻY Sp. J. Wiesława Śliwińska, Kazimierz Ambroży Transport- Metalurgia Sp. z o.o P.H.U. JUKO Jerzy Szczukocki Spe- bau Sp. z o.o. Specjalistyczne prace budowlane FAWID Sp. z o.o. Firma Remontowo- Budowlana UTIL Stanisław Zasłona ALGADER HOFMAN Sp. z o. o. Energetyka Kaliska Usługi Techniczne Sp. z o.o. Przedsiębiorstwo Budownictwa Lądowego MJ sp. z o.o. P.P.H.U. GAJAWI Gabriel Rogut AM Trans Progress Sp. z o.o. Ul. Moniuszki 11/13, Toruń Ul. Próchnika 25, Piotrków Trybunalski Ul. Próchnicka 20, Łódź Ul. Meissnera 1/3, lok. 222, Warszawa Ul. Reymonta 62, Radomsko Ul. Zamurowana 8, Piotrków Trybunalski Ul. Mielecka 21/1, Wrocław Rychłowice 34, Wieluń Ryczówek, ul. Dolna 8, Klucze Ul. Wólczyńska 133 b, 11B, Warszawa Al. Wojska polskiego 35, Kalisz Reguły, ul. Graniczna 6, Michałowice Ul. Odyńca 24, Łódź Ul. Sarmacka 7, Poznań Źródło danych: Opracowanie własne na podstawie analizy cen rynkowych

68 Załącznik 9. WZÓR OZNAKOWANIA DLA MIEJSC ZAWIERAJĄCYCH AZBEST LUB WYROBY ZAWIERAJĄCE AZBEST Oznakowanie wzorowane jest na postanowieniu Unii Europejskiej (załącznik II do Dyrektywy 83/478/EWG). Wszystkie wyroby zawierające azbest oraz odpady lub miejsca ich występowania powinny być oznakowane w następujący sposób: a) oznakowanie zgodne z podanym wzorem, powinno posiadać wymiaru co najmniej 5 cm wysokości (H) i 2,5 cm szerokości, b) oznakowanie powinno składać się z dwóch części: górnej (h1 = 40%H), zawierającej literę a w kolorze białym na czarnym tle, dolnej (h2 = 60%H), zawierającej standardowy napis w białym i/lub czarnym kolorze na czerwonym tle i wyraźnie czytelny, c) jeżeli wyrób zawiera krokydolit, standardowo stosowany zwrot zawiera azbest powinien być zastąpiony zwrotem zawiera krokydolit azbest niebieski. 68