dr inż.jerzy Osowski, mgr inż. Anna Łozowska, mgr inż. Hanna Gawińska-Urbanowicz IHAR-PIB Oddział w Boninie,

Transkrypt

1 Ziemniak Polski 2017 nr 2 25 FUNGIICYDY ZAREJESTROWANE DO ZWALCZANIIA CHORÓB ZIIEMNIIAKA FFUNGI ICIDES REGISTTERED TTO CONTTROLL POTTATTO DISEASES dr inż.jerzy Osowski, mgr inż. Anna Łozowska, mgr inż. Hanna Gawińska-Urbanowicz IHAR-PIB Oddział w Boninie, osowski@ziemniak-bonin.pl Streszczenie Na rynku krajowym zarejestrowanych jest 127 fungicydów (29 substancji aktywnych). Substancje aktywne mają różne mechanizmy działania. Zasadą jest naprzemienne stosowanie środków ochronnych, różniących się mechanizmem działania, aby nie dopuścić do powstawania odporności sprawców alternariozy czy zarazy ziemniaka na daną substancję aktywną. Jest to jeden z podstawowych elementów strategii antyodpornościowej. W Polsce alternarioza ziemniaka pojawia się najczęściej w czerwcu. Sygnałem do rozpoczęcia ochrony jest wystąpienie pierwszych jej objawów. Badania wykazały, że jest to najlepszy moment. Ochrona przed zarazą jest oparta w dużym stopniu na działaniach profilaktycznych, których dopełnieniem są zabiegi nalistne fungicydami. Zabiegi nalistne należy stosować od momentu zakończenia wschodów, kiedy rośliny mają wysokość cm. Elementem podnoszącym skuteczność ochrony jest korzystanie z informacji podawanych przez międzynarodowy zespół specjalistów skupionych przy Euroblight. Słowa kluczowe: alternarioza, fungicydy, ochrona, odporność, substancja aktywna, zaprawianie, zaraza ziemniaka Abstract There are 127 fungicides (29 active substances) registered in the domestic market. Active substances have different mechanisms of action. The principle is the alternating use of protective substances, differing in the mechanism of action. Such approach prevents the development of the resistance of pathogens causing early and late blight of potatoes to the active compound. Thus, it is one of the basic elements of anti-resistance development strategy. In Poland, early blight usually appears in June. Research has shown that appearance of the first symptoms is the best signal to start control treatments. Control of late blight is largely based on preventive measures, which are complementary to foliar treatments with fungicides. Foliar treatments should be applied from the end of emergence when plants are cm high. The effective element of control is the use of information provided by an international team of Euroblight specialists. Keywords: active substance, control, early blight, fungicides, late blight, resistance, seed tubers treatment O chrona chemiczna jest jednym z elementów, który wraz z metodami agrotechnicznymi i wykorzystaniem postępu biologicznego stanowi podstawę integrowanej ochrony roślin (Integrated Pest Management). Zgodnie z jej zasadami w pierwszym rzędzie do zwalczania agrofagów wykorzystuje się metody niechemiczne (biologiczne, fizyczne, agrotechniczne), a po chemiczne (środki ochrony roślin) sięga do-

2 26 Ziemniak Polski 2017 nr 2 piero wtedy, gdy jest to uzasadnione ekonomicznie. Ziemniak, jako roślina rozmnażająca się wegetatywnie, jest atakowany przez liczne agrofagi przez cały okres wegetacji i przechowywania. Dlatego stosowanie środków sowania w uprawach ziemniaka zarejestrowanych jest 127 fungicydów, w tym 69 z pojedynczą substancją czynną i 58 mieszanin (tab. 2). Do wiosennego i jesiennego zaprawiania bulw ziemniaka zarejestrowanych jest 29 ochrony w integrowanej ochronie roślin jest fungicydów (zapraw) wymienionych w (powinno być) tylko dopełnieniem działań profilaktycznych prowadzonych innymi metodami (Kapsa i in. 2014). Występowanie licznych chorób, często o znaczeniu gospodarczym, w uprawie ziemniaków na wszystkie kierunki użytkowania sprawia, że do ich zwalczania zużywa się duże ilości środków ochrony (tab. 1). Według Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi (styczeń 2017) do sto- tabeli 3. Sposób ich stosowania to różne formy oprysku drobnokroplistego: bezpośrednio na bulwę w momencie jej pobierania z kosza zasypowego czy w chwili opadania sadzeniaka na glebę, lub w formie oprysku pasowego gleby. Zadaniem zapraw jest ochrona bulw i roślin przed rizoktoniozą, parchem srebrzystym, suchą zgnilizną i gangreną (fomozą). Tabela 1 Znaczenie gospodarcze wybranych chorób ziemniaka Alternarioza Choroba sucha plamistość liści brunatna plamistość liści Sprawca Alternaria solani (Fries) Keissler Alternaria alternata (Ellis&Martin) Jones & Grout Frytki i chipsy Sadzeniaki Konsumpcja Przemysł +++* Antraknoza Colletotrichum coccodes (Wallr.) Hughes Clavibacter michiganensis Bakterioza ssp sepedonicus (Spiekermann & Kotthoff) Davies et pierścieniowa ziemniaka al Pectobacterium atrosepticum (van Hall) Garden et Czarna nóżka al., Dickeya ssp., Pectobacterium carotovorum subsp carotovorum (Jones) Hauben et al. Liściozwój Potato leafroll virus (PLRV) Mokra zgnilizna Pectobacterium carotovorum subsp. carotovorum (Jones) Hauben et al., Pectobacterium atrosepticum (van Hall) Garden et al., Dickeya ssp Parch srebrzysty Helminthosporium solani Durieu & Montagne Parch zwykły Streptomyces scabies (Taxt.) Wajsman & Henrici, inne gatunki z rodzaju Streptomyces Pustowatość bulw zmiany nieinfekcyjne

3 Ziemniak Polski 2017 nr 2 27 Choroba Sprawca Frytki i chipsy Sadzeniaki Konsumpcja Przemysł Rdzawa plamistość zmiany nieinfekcyjne Rizoktonioza Rhizoctonia solani Khün Smugowatość PVY Potato virus Y (PVY) Sucha zgnilizna Fusarium ssp.: na bulwach głównie F. sulphureum Schlecht, F. coeruleum (Lib.) ex Sacc., F. sambucinum Fuckel Zaraza ziemniaka Phytophthora infestans (Montagne) de Bary *+ małe, ++ duże, +++ bardzo duże Źródło: Osowski, Kapsa 2013 Tabela 2 Substancje czynne zarejestrowane do zwalczania patogenów ziemniaka, mechanizm działania i stopień ryzyka powstawania odporności wg FRAC 2016 Występowanie Ryzyko Substancja Mechanizm działania w środkach powstania aktywna poj. miesz. odporności* Azoksystrobina C3 zakłócanie procesu oddychania 22 wysokie Ametoktradyna C8 inhibitor Kompleksu III, enzymu średnie 2 łańcucha oddychania do wysokiego Bentiowalikarb H5 zakłócanie biosyntezy ściany 1 komórkowej Benalaksyl-M A1 zakłócanie syntezy kwasów nukleinowych 2 wysokie Chlorotalonil M5 wielokierunkowe działanie kontaktowe 6 1 Cyjazofamid C4 zakłócanie procesu oddychania 2 średnie do wysokiego Cymoksanil U/27 mechanizm działania 3 27 nieznany Difenokonazol G1 zakłócanie biosyntezy steroli 1 2 średnie Dimetomorf H5 zakłócanie biosyntezy ściany 8 komórkowej Famoksat C3 zakłócanie procesu oddychania 4 wysokie Fenamidon C3 zakłócanie procesu oddychania 1 wysokie Fluazynam C5 zakłócanie procesu oddychania 11 4 Fluopikolid B5 zakłócanie mitozy i podziałów komórkowych 1 nieznane Flutolanil C2 zakłócanie procesu oddychania 2 średnie do wysokiego Folpet M4 wielokierunkowe działanie kontaktowe 1 Imazalil G1 zakłócanie procesu biosyntezy steroli 1 średnie Mankozeb M3 wielokierunkowe działanie kontaktowe 9 35

4 28 Ziemniak Polski 2017 nr 2 Występowanie Substancja Mechanizm działania w środkach aktywna poj. miesz. Mandipropamid H5 zakłócanie biosyntezy ściany komórkowej 1 2 Metiram M3 wielokierunkowe działanie kontaktowe 1 Metalaksyl A1 zakłócanie syntezy kwasów nukleinowych 6 wysokie Metalaksyl-M A1 zakłócanie syntezy kwasów nukleinowych 3 wysokie Pencykuron B4 zakłócanie podziałów komórkowych 2 2 nieznane Piraklostrobina C3 zakłócanie procesu oddychania 1 wysokie Propamokarb-HCl F4 zakłócanie syntezy lipidów 4 Propineb Protiokonazol Valifenalat M3 wielokierunkowe działanie kontaktowe G1 zakłócanie procesu biosyntezy steroli H5 zakłócanie biosyntezy ściany komórkowej 1 Zoksamid B3 działanie w procesie mitozy 3 Związki miedzi *wg FRAC grudzień 2016 ROŚLINA ZDROWA M1 wielokierunkowe działanie kontaktowe PROCES INKUBACJI I ROZWOJU CHOROBY INFEKCJA INKUBACJA Ryzyko powstania odporności* 1 średnie CHOROBA WŁAŚCIWA ZAPOBIEGAWCZE DZIAŁANIE NA PATOGEN INTERWENCYJNE, WYNISZCZAJACE DZIAŁANIE W ROŚLINIE POWIERZCHNIOWE WGŁĘBNE SYSTEMICZNE Rys. 1. Sposób działania fungicydów zarejestrowanych do zwalczania chorób ziemniaka Jednak najwięcej fungicydów stosowanych w ziemniaku zarejestrowanych jest w celu zwalczania dwóch najgroźniejszych chorób: zarazy i alternariozy (tab. 4abc). Skuteczność ich działania zależy od wykorzystania właściwości substancji czynnych, czyli mobilności i sposobu działania na patogen, oraz od terminu rozpoczęcia ochrony (rys. 1). W warunkach naszego kraju alternarioza ziemniaka pojawia się najczęściej w czerwcu (Osowski 2012). Sygnałem do rozpoczęcia ochrony jest wystąpienie pierwszych objawów choroby. Badania Genta i Schwartza (2003) wykazały, że jest to najlepszy moment. Ochrona przed zarazą ziemniaka jest oparta w dużym stopniu na działaniach profilaktycznych, których dopełnieniem są zabiegi nalistne fungicydami. Stosowany powszechnie na plantacjach system ochrony przed zarazą, polegający na stosowaniu zabiegów,

5 Ziemniak Polski 2017 nr 2 29 kiedy już widać pierwsze objawy, jest nieefektywny i generuje wysokie koszty. Lepsze są zabiegi nalistne od momentu zakończenia wschodów (kiedy rośliny mają wysokość cm), gdyż ze względu na większe zakrycie międzyrzędzi i redlin powstają wówczas korzystne warunki do rozwoju choroby. Skuteczna ochrona przy użyciu fungicydów jest w dużym stopniu związana z wykorzystaniem właściwości fungicydów, wynikających z ich sposobu działania na sprawcę choroby, oraz z zakresem przemieszczania się w roślinie (mobilnością), co ilustruje rysunek 1. Ze względu na zakres przemieszczania się w roślinie fungicydy dzielą się na: 1. powierzchniowe (kontaktowe) nie wnikają w głąb rośliny, powinny być aplikowane przed wystąpieniem infekcji (profilaktycznie), aby nie dopuścić do jej zaistnienia (tab. 4c); 2. wgłębne (translaminarne) o większej mobilności, mogą się przemieszczać na głębokość kilku warstw komórek, do 2-3 dni po infekcji mogą wykazywać działanie interwencyjne (tab. 4b); 3. systemiczne lub układowe wnikają do różnych części rośliny, chronią nowe, młode przyrosty (tab. 4a). Dużym ułatwieniem dla producentów są opinie międzynarodowego grona specjalistów skupionych przy Euroblight (tab. 5), dotyczące sposobu działania fungicydów. Możemy wyróżnić następujące grupy: zapobiegawcze = profilaktyczne fungicyd jest obecny na powierzchni rośliny, a jego działanie polega na inaktywacji inokulum grzyba przed kiełkowaniem lub penetracją tkanek; lecznicze = interwencyjne fungicyd działa aktywnie przeciwko patogenowi bezpośrednio po zakażeniu, ale zanim objawy choroby staną się widoczne; wyniszczające fungicyd działa aktywnie na patogen wewnątrz widocznego uszkodzenia rośliny, chroniąc gospodarza przed dalszym rozwojem patogenu. Pojawiające się nowe rasy i genotypy sprawcy zarazy ziemniaka mogą powodować nie tylko przełamywanie odporności uprawianych odmian, ale także obniżać skuteczność działania zarejestrowanych substancji aktywnych (Śliwka 2013). W celu uniknięcia niepożądanych skutków warto także zapoznawać się z wynikami oceny ryzyka wystąpienia odporności patogenów na częstotliwość stosowania środków ochrony, publikowanymi każdego roku przez FRAC (Fungicide Resistance Action Comitte) tabele 4abc. Rozsądne stosowanie środków z grupy podwyższonego ryzyka (średniego do wysokiego i wysokiego) jest według Kapsy (2015) podstawowym elementem strategii antyodpornościowej. Innym elementem wspomagającym nie tylko strategię antyodpornościową, ale przede wszystkim podnoszącym skuteczność ochrony jest korzystanie z informacji podawanych przez międzynarodowy zespół specjalistów skupionych przy Euroblight. Corocznie, na podstawie dużej liczby doświadczeń prowadzonych w całej Europie, wydawane są opinie na temat skuteczności zarejestrowanych i będących już w procesie rejestracji substancji czynnych, które są wykorzystywane do zwalczania zarazy i alternariozy ziemniaka. Informacje dotyczą skuteczności ochrony liści, bulw, łodyg i nowych przyrostów oraz zakresu działania na dany patogen (tab. 5 i 6). Na podstawie tych wszystkich informacji producent może skutecznie dobierać środki ochrony do efektywnego zwalczania chorób w okresie wegetacji, pamiętając jednak, że przemienne stosowanie środków jest jednym z podstawowych działań zapobiegających uodpornianiu się patogenów na nie.

6 30 Ziemniak Polski 2017 nr 2

7 Ziemniak Polski 2017 nr 2 31

8 32 Ziemniak Polski 2017 nr 2

9 Ziemniak Polski 2017 nr 2 33

10 34 Ziemniak Polski 2017 nr 2

11 Ziemniak Polski 2017 nr 2 35

12 36 Ziemniak Polski 2017 nr 2 Literatura 1. FRAC Code List Fungicides sorted by mode of action (including FRAC Code numbering) pdf (data dostępu styczeń 2017); 2. Gent D. H., Schwartz H. E Validation of potato early blight disease forecast models for Colorado using various sources of meteorological data. Plant. Dis. 87: 78-84; 3. Kapsa J Przydatność najnowszych fungicydów w hamowaniu rozwoju sprawców alternariozy. [W:] Nasiennictwo i ochrona ziemniaka. Konf. nauk.- -szkol. Dźwirzyno, IHAR-PIB ZNiOZ Bonin: 30-32; 4. Kapsa J., Mrówczyński M., Erlichowski T., Gawińska-Urbanowicz H., Matysek K., Osowski J., Pawińska M., Urbanowicz J., Wróbel S Ochrona ziemniaka zgodna z zasadami integro- wanej ochrony roślin Cz. II. Metoda zrównoważonej chemicznej ochrony ziemniaka. Biul. IHAR 273: ; 5. Osowski J Badania nad występowaniem alternariozy (Alternaria spp) na plantacjach ziemniaka w zależności od warunków meteorologicznych i możliwości ograniczania jej rozwoju. Rozpr. dokt. IHAR-PIB ZNiOZ Bonin: 119 s.; 6. Osowski J., Kapsa J Ograniczanie sprawców chorób. [W:] Metodyka integrowanej ochrony ziemniaka dla producentów. Red. nauk. A. Wójtowicz, M. Mrówczyński) IOR-PIB Poznań: 26-43; 7. Śliwka J W Europie szerzą się nowe genotypy Phytophthora infestans, organizmu powodującego zarazę ziemniaka. Ziemn. Pol. 2: ; 8. Tabele skuteczności fungicydów euroblight.net/control.../late-blight-fungicide-table (data dostępu styczeń 2017)