Koncepcja ochrony zasobów przyrodniczych i walorów kulturowych Świętokrzyskiego Parku Narodowego

Transkrypt

1 PLAN OCHRONY ŚWIĘTOKRZYSKIEGO PARKU NARODOWEGO z uwzględnieniem zakresu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 Łysogóry Koncepcja ochrony zasobów przyrodniczych i walorów kulturowych Świętokrzyskiego Parku Narodowego

2 Cel utworzenia parku narodowego park narodowy tworzy się w celu zachowania różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników przyrody nieożywionej i walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników przyrody oraz odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, siedlisk zwierząt lub siedlisk grzybów

3 Tworzenie koncepcji ochrony

4 Park a obszar Natura 2000 Park Narodowy Obszar Natura 2000 Ochrona procesów i całkoształtu zjawisk przyrodniczych Ochrona wybranych elementów i ich stanu Park Narodowy i Obszar Natura 2000?

5 Ochrona czynna Ochrona bierna?

6 Guidelines on Wilderness in Natura Management of terrestrial wilderness and wild areas within the Natura 2000 Network Właściwy stan ochrony siedlisk i gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty musi być osiągnięty na adekwatnym poziomie regionalnym, krajowym lub regionu biogeograficznego, ale niekoniecznie na poziomie poszczególnych obszarów Natura W wymogi ochronne obszarów Natura 2000 wpisują się lokalne fluktuacje, jako efekt procesów naturalnych, które mogą doprowadzić do lokalnego ograniczenia występowania określonych siedlisk Dlatego też właściwym celem ochrony poszczególnych obszarów sieci Natura 2000 może być utrzymanie dynamicznego kompleksu siedlisk przyrodniczych, pozostających pod wpływem procesów spontanicznych i fluktuujących w czasie Niedopuszczalna jest natomiast degradacja naturalnych siedlisk spowodowana działalnością człowieka.

7 Założenia określania celów Pierwszeństwo procesów naturalnych i spontanicznej regeneracji zbiorowisk nad działaniami ochrony czynnej; Podejście habitatowe ochrona gatunków poprzez ochronę ich siedlisk; Dla ekosystemów leśnych i związanych z nimi gatunków, a także naturalnie występujących ekosystemów nieleśnych eliminacja wyłącznie zagrożeń antropogenicznego pochodzenia; Cele ochrony w ekosystemach ukształtowanych w efekcie gospodarczej działalności człowieka obejmują ograniczanie naturalnych procesów sukcesyjnych lub wspomaganie renaturalizacji.

8 CELE OCHRONY WALORÓW PARKU

9 Cele strategiczne cz. I Utrzymanie i zabezpieczenie naturalnych oraz spontanicznych procesów przyrodniczych przebiegających w ekosystemach leśnych i nieleśnych naturalnego pochodzenia. Wspomaganie spontanicznych procesów regeneracyjnych w ekosystemach leśnych zniekształconych dawną gospodarką człowieka. Utrzymywanie warunków siedliskowych o charakterze prześwietlonego lasu grądowego oraz utrzymanie stałego udziału modrzewia polskiego w drzewostanach Chełmowej Góry Utrzymanie właściwej struktury, budowy i powierzchni zespołu Abietetum polonicum w granicach Parku.

10 Cele strategiczne cz. II Odtworzenie i utrzymywanie warunków funkcjonowania półnaturalnych ekosystemów nieleśnych wraz z typową dla nich florą i fauną Odtworzenie i utrzymanie właściwych warunków wodnych w ekosystemach wodnych i torfowiskowych Utrzymanie istniejących obiektów (naturalne i sztuczne zbiorniki wodne) w stanie umożliwiającym rozród płazów Promocja walorów kulturowych parku i ich udostępnianie turystyczne Utrzymania naturalnej i antropogenicznej, racjonalnie zarządzanej harmonii krajobrazowej

11 Cel nr 1: Utrzymanie i zabezpieczenie naturalnych oraz spontanicznych procesów przyrodniczych przebiegających w ekosystemach leśnych i nieleśnych naturalnego pochodzenia. Ekosystemy leśne, wodne oraz torfowiskowe nie wykazujące cech zniekształcenia oraz aktualnie działających czynników zniekształcenia (buczyny, grądy, łęgi, jedliny, dąbrowy, bory mieszane, torfowiska, gołoborza, zbiorowiska naskalne, jaskinie) oraz gatunki z nimi związane.

12 Cele operacyjne Utrzymanie istniejących obszarów ochrony ścisłej oraz objęcie ochroną ścisłą kolejnych obszarów wykazujących cechy naturalności Eliminacja punktowych zagrożeń zachowania stanu oraz przebiegu procesów przyrodniczych na obszarach ochrony ścisłej i czynnej zachowawczej Ograniczanie spływu liniowego wzdłuż dawnych dróg, linii, nieużywanych szlaków itp. Ograniczanie antropopresji i wandalizmu Monitorowanie stanu siedlisk

13 Uwarunkowania przyrodnicze Realizacja na obszarach ochrony ścisłej oraz czynnej zachowawczej Istotna dla ochrony większości występujących w Parku siedlisk gatunków roślin, zwierząt i grzybów Długotrwała ochrona czynna realizowana w parku umożliwia aktualnie objęcie dodatkowych obszarów ochroną ścisłą Punktowa eliminacja zagrożeń oraz skutków wandalizmu dotyczy: a) usuwania śmieci, b) odpadów, c) czyszczenia skałek z napisów, d) zasypywania materiałem naturalnym i lokalnym (kamienie, gałęzie, fragmenty pni drzew) funkcjonujących i czynnych rowów (np. w OOŚ Mokry Bór), e) tworzenie lokalnych przetamowań na dawnych drogach, szlakach zrywkowych w celu eliminowania spływu liniowego, f) usuwania gatunków obcych z runa (niecierpek drobnokwiatowy w okolicach drogi do klasztoru na Świętym Krzyżu).

14 Uwarunkowania społeczne Możliwy negatywny odbiór społeczny utrzymywania i powiększania obszarów ochrony ścisłej, pozornie rozumianej jako dalsze ograniczenia dla lokalnych społeczności.

15 Cel nr 2: Wspomaganie spontanicznych procesów regeneracyjnych w ekosystemach leśnych zniekształconych dawną gospodarką człowieka Ekosystemy leśne zniekształcone w wyniku dawnej gospodarki leśnej.

16 Cele operacyjne Wspomaganie i poprawa warunków rozwoju młodego pokolenia drzewostanu, zgodnego z określonym zbiorowiskiem roślinnym. Ograniczenie negatywnego oddziaływania sosny na siedliska lasów liściastych. Eliminacja obcych gatunków drzew i krzewów z drzewostanów Parku.

17 Uwarunkowania przyrodnicze Realizowane głównie w strefie ochrony czynnej kreatywnej Zabiegi prowadzone tylko w wydzieleniach, gdzie wiek drzewostanu nie przekracza 100 lat, a udział sosny przekracza 50%. Usuwane mogą być wyłącznie osobniki gatunków niezgodnych z siedliskiem, żywe, w wieku do 100 lat. Usuwanie gatunków obcych w obszarach ochrony czynnej zachowawczej wyłącznie punktowo; w pozostałych - poprzez cięcia posztuczne, a w przypadku dużego udziału gatunków obcych w drzewostanach poprzez zaplanowaną przebudowę.

18 Uwarunkowania społeczne Wsparcie lokalnego sektora usług leśnych dzięki zlecaniu wykonania prac w terenie. Możliwość zbytu części pozyskanego drewna lokalnym odbiorcom

19 Cel nr 3: Utrzymywanie warunków siedliskowych o charakterze prześwietlonego lasu grądowego oraz utrzymanie stałego udziału modrzewia polskiego w drzewostanach Chełmowej Góry - Widne lasy antropogenicznego pochodzenia z udziałem modrzewia polskiego, - populacja grzyba Fomitopsis officinalis - ciepłolubne gatunki roślin i zwierząt

20 Cele operacyjne Zabezpieczenie właściwych warunków świetlnych do rozwoju koron starych modrzewi. Stworzenie warunków do odnawiania się modrzewi na terenie Chełmowej Góry. Prowadzenie laboratoryjnej hodowli modrzewia polskiego z materiału pozyskanego z najstarszych osobników modrzewia polskiego rosnących na Chełmowej Górze. (Cel fakultatywny) Wykonywanie sztucznego odnowienia sadzonkami modrzewia polskiego z hodowli laboratoryjnej lub wyhodowanymi w szkółkach. (Cel fakultatywny) Wprowadzenie tradycyjnego wypasu zwierząt domowych. (Cel fakultatywny)

21 Uwarunkowania przyrodnicze Realizacja celu w strefie ochrony czynnej kreatywnej Realizacja celu będzie sprzeczna z ideą ochrony przebiegu naturalnych procesów przyrodniczych, które zmierzają do przekształcenia widnych lasów z modrzewiem w cieniste lasy grądowe i bukowe, gdzie rozwój modrzewi i ich odnawianie się będzie praktycznie niemożliwe. Zasadniczym uwarunkowaniem jest otrzymanie odnowienia naturalnego modrzewia polskiego w terenie, gdzie modrzew polski występuje wspólnie z europejskim i ich mieszańcami. Dlatego w przypadku zaistnienia technicznych i metodycznych możliwości stosowania hodowli laboratoryjnej i odnowienia sztucznego, należy je wykorzystać. Odrębnym problemem jest utrzymanie na Chełmowej Górze występowania czystych genetycznie modrzewi polskich, oraz związanego z tym gatunkiem grzyba Fomitopsis officinalis.

22 Uwarunkowania społeczne Wsparcie lokalnego sektora usług leśnych dzięki zlecaniu wykonania prac w terenie. Możliwość zbytu części pozyskanego drewna lokalnym odbiorcom Cel 5: Zależne jest od wprowadzenia systemu finansowania wypasu w lasach, jako np. wypasu kulturowego. Konieczne są zachęty finansowe lub stworzenie systemu prawnego umożliwiającego korzystanie z funduszy unijnych

23 Cel nr 4: Utrzymanie właściwej struktury, budowy i powierzchni zespołu Abietetum polonicum w granicach Parku. Wykształcone w warunkach częściowej antropopresji lasy jodłowe wraz z typowymi dla nich gatunkami

24 Cele operacyjne Eliminacja części buków z dolnych pięter drzewostanu w celu promowania odnowień jodłowych W ujednoliconych wiekowo i pionowo drzewostanach jodłowych kształtowanie i stabilizacja zróżnicowanej budowy przestrzennej drzewostanu.

25 Uwarunkowania przyrodnicze Realizacja celu będzie niekiedy sprzeczna z ideą ochrony przebiegu naturalnych procesów przyrodniczych, które naturalnie warunkują naprzemienne funkcjonowanie lasów bukowo-jodłowych. Cel realizowany będzie zatem tylko na wybranych fragmentach siedlisk borów jodłowych, gdzie stwierdzono największe zniekształcenia. Większość siedlisk jedlin przeznaczona została do ochrony ścisłej lub zachowawczej w celu popierania naturalnych procesów. Wszelkie cięcia winny przybierać charakter jednostkowy bądź grupowy i być wykonywane we wszystkich warstwach drzewostanu jednak mogą być usuwane wyłącznie drzewa żywe w wieku do 100 lat.

26 Uwarunkowania społeczne Wsparcie lokalnego sektora usług leśnych dzięki zlecaniu wykonania prac w terenie. Możliwość zbytu części pozyskanego drewna lokalnym odbiorcom

27 Cel nr 5: Odtworzenie i utrzymywanie warunków funkcjonowania półnaturalnych ekosystemów nieleśnych wraz z typową dla nich florą i fauną Nieleśne, półnaturalne ekosystemy lądowe oraz gatunki z nimi związane m.in. porosty obrostnica rzęsowata Anaptychia ciliaris, obierek wątrobiasty Placidium squamulosum.

28 Cele operacyjne Odtworzenie zarastających łąk i muraw Zabezpieczenie łąk i muraw przed ich zarastaniem Eliminacja zjawisk eutrofizacji siedlisk murawowych i łąkowych

29 Uwarunkowania przyrodnicze Realizowane w strefie ochrony czynnej oraz krajobrazowej Realizacja celu będzie sprzeczna z ideą ochrony przebiegu naturalnych procesów przyrodniczych, które zmierzają do przekształcenia sztucznie utrzymywanych ekosystemów w zbiorowiska zaroślowe i leśne. Jednak zabiegi ochronne są konieczne do utrzymania siedliska oraz związanych z nim gatunków. Część łąk w sposób naturalny uległa zarośnięciu roślinnością drzewiastą i powierzchnie te pozostawione zostaną naturalnym procesom. Tam gdzie to możliwe wykonywane będą zabiegi koszenia (lub najpierw odkrzaczania a następnie koszenia) a w przypadku części łąk i muraw także i wypasu. Istotne jest systematyczne (coroczne) wykonywanie zabiegów oraz przestrzeganie terminów koszenia ze względu na właściwości ekologiczne siedlisk, wymagania gatunków roślin i zwierząt.

30 Uwarunkowania społeczne Realizacja celu może się spotkać ze sprzeciwem prywatnych właścicieli działek znajdujących się w granicach ŚPN, jako że narzucenie koszenia lub jego terminu a zwłaszcza narzucenie odkrzaczania powoduje wzrost kosztów gospodarowania. Realizacja celów zależna jest zatem od wdrożenia systemu finansowania gospodarki łąkarsko-pastwiskowej (wypas kulturowy). Konieczne są zachęty finansowe lub stworzenie systemu prawnego umożliwiającego korzystanie z funduszy unijnych.

31 Cel nr 6: Odtworzenie i utrzymanie właściwych warunków wodnych w ekosystemach wodnych i torfowiskowych Ekosystemy torfowiskowe (turzycowiska, trzcinowiska, łąki wilgotne i bagienne) wykształcone na większych powierzchniach w dolinach Czarnej Wody, Psarki, Łysiczki wraz ze związanymi z nimi gatunkami.

32 Cele operacyjne Podniesienie poziomu wód powierzchniowych i ograniczenie spływu Ograniczanie sukcesji roślinności drzewiastej Zabezpieczenie torfowisk przed wydeptywaniem w miejscach przebiegu szlaków turystycznych Ograniczenie zanieczyszczania wód zasilających torfowiska Ograniczenie lub całkowite zlikwidowanie drenującego charakteru rowu okalającego Park

33 Uwarunkowania przyrodnicze Zachowanie we właściwym stanie torfowisk wiąże się przed wszystkim z utrzymywaniem właściwych stosunków wodnych, Z jednej strony podejmowane działania nie mogą powodować przesuszenia terenu a z drugiej także i jego zabagnienia. Działanie bobrów czy podwyższanie poziomu wód zastawkami powoduje ograniczanie sukcesji drzew, ale utrudnia koszenie np. łąk bagiennych.

34 Uwarunkowania społeczne Realizacja celów może być silnie warunkowana odbiorem społecznym. Podniesienie poziomu wód utrudnia znacząco możliwość koszenie łąk (dojazd, opóźnienie terminu pokosu, stosowane metody koszenia). Ograniczanie zanieczyszczenia wód zasilających torfowiska wiąże się przede wszystkim z ograniczeniem a nawet zaprzestaniem nawożenia łąk i stosowania środków ochrony roślin. Ograniczenie funkcji rowu granicznego może przyczynić się do zwiększenia presji na Park (zanik fizycznej granicy)

35 Cel nr 7: Utrzymanie istniejących obiektów (naturalne i sztuczne zbiorniki wodne) w stanie umożliwiającym rozród płazów Naturalne i sztuczne zbiorniki wodne (Sztuczny zbiornik wodny na północnym stoku Łyśca w pobliżu łąki Bielnik z zespołem Potametum natantis i fauną wodną i nadwodną, Lokalne zagłębienia terenu o bardzo małych powierzchniach z Lemna minor, Hottonia palustris, Callitriche cophocarpa) Miejsca rozrodu płazów

36 Cele operacyjne Utrzymywanie zacienie brzegów zbiorników Niedopuszczenie do zarybienia Ochrona przed przypadkowym zniszczeniem stanowiska

37 Uwarunkowania przyrodnicze Ze względu na ukształtowanie terenu parku naturalne i sztuczne zbiorniki wodne są tu bardzo rzadko spotykane. Najczęściej są to niewielkie, często efemeryczne, zagłębienia terenu czasowo służące płazom i bezkręgowcom jako miejsca rozrodu. W sztucznym zbiorniku koło łąki Bielnik wszelkie działania muszą uwzględniać nadrzędność ochrony fauny.

38 RODZAJE STOSOWANEJ OCHRONY

39 Strefowanie reżimu ochronnego ochrona ścisła: całkowite i trwałe zaniechanie bezpośredniej ingerencji człowieka w stan ekosystemów, tworów i składników przyrody oraz w przebieg procesów przyrodniczych na obszarach objętych ochroną. ochrona czynna: stosowanie, w razie potrzeby, zabiegów ochronnych w celu przywrócenia naturalnego stanu ekosystemów i składników przyrody lub zachowania siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk roślin, zwierząt lub grzybów ochrona krajobrazowa: zachowanie cech charakterystycznych danego krajobrazu; (w trakcie ich gospodarczego wykorzystywania przez jednostki organizacyjne, osoby prawne lub fizyczne oraz wykonywania prawa własności, zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego nie obowiązują zakazy wymienione w UoP)

40 Strefowanie reżimu ochronnego Plan ochrony parku narodowego zawiera: wskazanie obszarów ochrony ścisłej, czynnej i krajobrazowej określenie potrzeb i uwarunkowań zastosowania ochrony ścisłej, czynnej i krajobrazowej określenie działań ochronnych na obszarach ochrony ścisłej, czynnej i krajobrazowej

41 Mapa zmian ochrony ścisłej

42 Zmiana powierzchni obszarów ochrony ścisłej Nazwa obszaru pow. dotychczasowa Łysica 1187,84 Święty Krzyż 465,26 pow. aktualna Różnica powierzchni 2380,66 727,56 Chełmowa Góra 13,36 13,34-0,02 Czarny Las 26,75 26,43-0,32 Mokry Bór 37,61 38,53 0,92 Klonów 451,34 451,34 Razem 1730, ,3 1179,48

43 Mapa rodzajów ochrony

44 Zestawienie powierzchniowe rodzajów ochrony Rodzaj Powierzchnia [ha] % ścisła 2910,30 38,07 czynna 4302,28 56,28 -stabilizująca 498,60 6,53 -kreatywna 682,74 8,93 -zachowawcza 3120,94 40,82 krajobrazowa 431,61 5,65 Łącznie 7644,19 100

45 Czynności dopuszczalne w OOŚ ścinka drzew (z pozostawieniem w miejscu ścięcia) bezpośrednio zagrażających bezpieczeństwu osób poruszających się po ogólnodostępnych drogach i szlakach turystycznych, utrzymanie infrastruktury szlaków turystycznych i ścieżek edukacyjnych, utrzymanie dróg doprowadzających do wydzieleń, w których będą prowadzone zabiegi ochrony czynnej, oznakowanie obszaru oraz powierzchni badawczych, prowadzenie monitoringu i badań naukowych, oczyszczanie terenu z zaśmieceń i zanieczyszczeń (śmieci przy szlakach, napisy na skałkach itp.) punktowe działania zmierzające do odtworzenia warunków wodnych polegające na zatrzymywaniu spływu istniejącymi rowami poprzez zawalenie pniami drzew, kamieniami itp. Punktowe działania zmierzające do eliminacji spływu liniowego i erozji liniowej dawnymi szlakami, drogami, ścieżkami itp. poprzez generowanie naturalnych blokad

46 Działania podejmowane w OOCz Ochrona czynna stabilizująca Ochrona czynna kreatywna Ochrona czynna zachowawcza - czynność dopuszczone w ooś, - punktowe usuwanie obcych gatunków roślin, - ochronę stanowisk szczególnie cennych gatunków chronionych (prowadzenie punktowych zabiegów ochrony czynnej stabilizującej), - zabiegi wchodzące w zakres retencji wodnej, sprowadzające się przede wszystkim do spowalniania odpływu wody z ekosystemów leśnych.

47 Ochrona czynna stabilizująca

48 Ochrona czynna stabilizująca

49 Ochrona czynna kreatywna

50 Ochrona czynna kreatywna

51 Ochrona czynna zachowawcza

52 Ochrona krajobrazowa Ochroną objęte są wszystkie grunty znajdujące się w granicach Parku, ale nie będące w jego wieczystym użytkowaniu, Są to także grunty w wieczystym użytkowaniu Parku, ale znajdujące się pod zabudowaniami (osady służbowe), parkingi itp. Do ochrony krajobrazowej zaliczono również drzewostany nasienne (o łącznej powierzchni 122,51 ha)

53 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ Maciej Szczygielski Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Warszawie maciej.szczygielski@warszawa.buligl.pl