Załącznik 1. Studium wykonalności dla potrzeb projektu pn.: Łódzka Regionalna Sieć Teleinformatyczna Etap 2

Transkrypt

1 Załącznik 1 dla potrzeb projektu pn.: Łódzka Regionalna Sieć Teleinformatyczna Etap 2 Logos Consulting ul. 3-go Maja 18/1, Lublin InfoStrategia K. Heller i A. Szczerba sp.j. ul. Lubicz 25, Kraków, tel: (+48 12) Kraków, 2012

2 Strona 2 z 256

3 Strona 3 z 256 Spis treści 1 Wnioski z przeprowadzonej analizy podsumowanie Identyfikacja projektu Charakterystyka projektu Podstawowe informacje Tytuł projektu Beneficjent projektu Lokalizacja projektu Logika interwencji Polityka rządowa/regionalna Analiza otoczenia społeczno-gospodarczego projektu Województwo Łódzkie Wariant północny Powiat kutnowski Powiat łęczycki Powiat łowicki Powiat rawski Powiat tomaszowski Wariant południowy Powiat opoczyński Powiat pajęczański Powiat radomszczański Powiat wieluński Powiat wieruszowski Zidentyfikowane problemy Cele projektu Komplementarność z innymi działaniami/programami Produkty projektu Rezultaty projektu Wskaźniki nowo utworzonych miejsc pracy Sposób monitorowania i pomiaru wskaźników Trwałość instytucjonalna projektu Analiza instytucjonalna projektodawcy Beneficjent projektodawca Kwalifikowalność beneficjenta Operator Infrastruktury Eksploatacja Infrastruktury Założenia ramowe do umowy Zasady wyboru Operatora Infrastruktury Zdolność organizacyjna do wdrożenia i eksploatacji projektu Zakres zrealizowanych oraz planowanych prac przygotowawczych Proces wdrażania projektu, przedstawiając zaangażowane w projekt organizacje, osoby, ich role Harmonogram realizacji prac przygotowawczych i wdrożeniowych, w tym pozyskiwania odpowiednich zezwoleń, przetargów itp Opis wewnętrznych regulaminów, zarządzeń samorządu, pozwalających na wdrożenie rozwiązań, związanych z infrastrukturą, w tym w szczególności rozwiązania regulujące udział w systemie partnerów prywatnych Działania innych instytucji, które powinny podjąć te organizacje w celu wykonania produktów, otrzymania rezultatów oraz osiągnięcia celów projektu Promocja projektu Analiza prawna wykonalności projektu Stan formalno-prawny nieruchomości Analiza przesłanek wyboru modelu prawno-organizacyjnego przedsięwzięcia Analiza dopuszczalności zastosowania poszczególnych form organizacyjno prawnych województwa w celu wykonywania zadań Operatora

4 Strona 4 z Ocena zgodności interwencji publicznej z prawem polskim i UE Umowa o dofinansowaniu projektu środkami RPO WŁ Umowa o przekazaniu sieci Operatorowi Infrastruktury Zamówienia publiczne i zgodność z polityką konkurencji Przepisy prawa krajowego związane z realizacją projektu Analiza techniczna i analiza alternatywnych wariantów Opis alternatywnych wariantów, analiza opcji Analiza wariantów warstwy aktywnej Analiza wariantów sieci pasywnej Analiza szacunkowych kosztów przyjętych wariantów Opis techniczny projektu Lokalizacja projektu Założenia techniczne dla planowanej sieci ŁRST Wymagania dla pomieszczeń węzłowych Wymagania dla włókien dzierżawionych Szacunkowe nakłady inwestycyjne dla projektu oraz harmonogram realizacji inwestycji Różne analizy specyficzne dla danego rodzaju projektu/ sektora Klasyfikacja obszarów interwencji Analiza finansowa Nakłady inwestycyjne na realizację projektu Źródła finansowania projektu Program sprzedaży. Kalkulacja Kalkulacja zmiany kosztów eksploatacyjnych wywołanych realizacją projektu Zmiana przepływów pieniężnych wywołanych realizacją projektu Kalkulacja poziomu wsparcia Analiza trwałości finansowej projektu Analiza ekonomiczna Kwantyfikacja i logika wystąpienia efektów społecznych projektu Korekta o efekty fiskalne Rachunek kosztów i korzyści społecznych Obliczenie efektywności projektu Koszty i korzyści o charakterze niefinansowym Analiza wskaźnikowa Podsumowanie i wnioski Analiza wrażliwości i ryzyka Analiza oddziaływania na środowisko Wpływ realizacji projektu na środowisko faza realizacji Wpływ realizacji projektu na środowisko - etap użytkowania/eksploatacji sieci Postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko Wpływ projektu na siedliska i gatunki obszaru Natura 2000 i inne o znaczeniu krajowym Postępowanie w sprawie oddziaływania projektu na obszary NATURA

5 Strona 5 z Wnioski z przeprowadzonej analizy podsumowanie Cele (oddziaływanie) projektu Projekt Łódzka Regionalna Sieć Teleinformatyczna 2 Etap jest odpowiedzią na problemy, jakie zidentyfikowano w wyniku analizy otoczenia społeczno-gospodarczego dotyczącego województwa łódzkiego i powiatów, na terenie, których projekt będzie prowadzony. W odpowiedzi na problem główny, sformułowano cel główny projektu: Wyrównanie dysproporcji w zakresie dostępu do sieci szerokopasmowej na obszarach zagrożonych wykluczeniem cyfrowym w województwie łódzkim, w powiatach: opoczyńskim, pajęczańskim, radomszczańskim, wieluńskim i wieruszowskim. W ramach realizacji celu głównego, wyróżniono następujące cele szczegółowe: Poprawa dostępu do infrastruktury szerokopasmowej dla przedsiębiorców telekomunikacyjnych świadczących usługi szerokopasmowe na etapie ostatniej mili, co przyczyni się pośrednio do: o o Poprawy dostępu do usług szerokopasmowych dla mieszkańców i podmiotów gospodarczych na obszarach zagrożonych wykluczeniem cyfrowym; Umożliwienia mieszkańcom i podmiotom gospodarczym korzystnie z zaawansowanych technologii ICT dzięki upowszechnieniu dostępu do usług szerokopasmowych; Usprawnienie zarządzania w powiatowych placówkach służby zdrowia, poprzez poprawę dostępu do sieci szerokopasmowej. Długofalowymi konsekwencjami realizacji projektu, a zatem celami pośrednimi, będą: Poprawa jakości życia mieszkańców regionu województwa łódzkiego; Poprawa konkurencyjności regionu województwa łódzkiego. Cele projektu wpisują się w cel Działania IV.1. Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego, Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Łódzkiego na lata , jakim jest wyrównanie dysproporcji w zakresie dostępu i wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT) na terenie województwa łódzkiego oraz poprawa wykorzystania zaawansowanych technologii informacyjnych przez mieszkańców. Projekt wpisuje się w IV oś priorytetową, gdyż przyczyni się m.in.: do zapewnienia i zwiększenia dostępności do nowoczesnych technologii ICT, poprawy umiejętności posługiwania się narzędziami ICT oraz do przeciwdziałania wykluczeniu cyfrowemu mieszkańców regionu. Planowane w ramach projektu zadania wykazują ponadto zgodność z celami dokumentów strategicznych, zarówno na poziomie krajowym, regionalnym, jak i lokalnym. (Szczegółowy opis znajduje się w rozdziale Cele projektu, ) Przedmiot projektu Projekt zakłada utworzenie szkieletowej sieci światłowodowej i dystrybucyjnej na części obszaru Województwa Łódzkiego nieobjętej 1 Etapem Łódzkiej Regionalnej Sieci Teleinformatycznej (ŁRST), a także przygotowanie infrastruktury umożliwiającej lub znacznie ułatwiającej lokalnym operatorom doprowadzenie sieci dostępowych i usług szerokopasmowych do odbiorców końcowych. Etap 2 ŁRST realizowany będzie w oparciu o model przyjęty dla realizacji ŁRST. Przy tworzeniu ŁRST Województwo zrezygnowało z pozyskania nadmiarowej infrastruktury teletechnicznej, w szczególności kanalizacji. ŁRST wykorzystywać będzie ciemne włókna wydzierżawione przez Województwo na 20 lat w IRU, zaś węzły szkieletowe i dystrybucyjne zostaną wybudowane lub zaadaptowane i wyposażone w odpowiednie urządzenia aktywne. Sieć ma zapewnić szerokie możliwości w zakresie komunikowania się oraz dostępu do zasobów wiedzy i informacji dla mieszkańców oraz umożliwi realizację zadań z zakresu budowy społeczeństwa informacyjnego w Województwie Łódzkim dzięki zapewnieniu dostępności do technologii ICT oraz do przeciwdziałania wykluczeniu cyfrowemu. (Szczegółowy opis znajduje się w rozdziale 4.2 Opis techniczny projektu, str )

6 Strona 6 z 256 Produkty i rezultaty projektu Wśród produktów projektu, czyli bezpośrednich, materialnych lub niematerialnych efektów działań realizowanych w projekcie, mierzonych konkretnymi bezwzględnymi wskaźnikami fizycznymi wymienić należy: Długość wybudowanej sieci Internetu szerokopasmowego 550 km 1 W wyniku realizacji projektu osiągnięte zostaną następujące rezultaty, definiowane jako bezpośrednie i natychmiastowe efekty zrealizowanego projektu: Liczba osób, które uzyskały możliwość dostępu do Internetu (osoby) Liczba jednostek publicznych, które uzyskały możliwość dostępu do Internetu (szt.) - 13 (Szczegółowy opis znajduje się w rozdziałach Produkty projektu str. 122 oraz Rezultaty projektu str. 123) Wykonalność techniczna / technologiczna projektu Projekt Łódzka Regionalna Sieć Teleinformatyczna 2 Etap jest wykonalny pod względem technicznym i technologicznym. Zaproponowane w projekcie rozwiązania są zasadne oraz wykonalne, natomiast zakres rzeczowy przedsięwzięcia jest adekwatny do zidentyfikowanych problemów, jakie projekt ma zniwelować oraz umożliwia jego realizację zgodnie z przedstawionym harmonogramem. Przyjęte rozwiązania dotyczące koncepcji projektu oraz w zakresie urządzeń, jakie zakupione zostaną w ramach projektu uwzględniają konieczność zachowania trwałości produktów otrzymanych w wyniku jego realizacji oraz ich funkcjonowania, co najmniej w okresie referencyjnym. Zaproponowane rozwiązania techniczne i technologiczne wykazują zgodność z obowiązującymi standardami, wymogami prawa, w tym z zasadami neutralności technologicznej i otwartego dostępu, gdyż: projekt nie faworyzuje żadnej konkretnej technologii, ani nie ogranicza możliwości technologicznego wyboru; stosowane będą standardowe interfejsy oraz protokoły komunikacyjne (neutralność technologiczna). projekt stwarza możliwości podłączenia do zbudowanej w ramach RPO WŁ infrastruktury każdego operatora (bez dyskryminacji któregokolwiek z nich), co oznacza, iż infrastruktura objęta pomocą będzie otwarta dla wszystkich dostawców usług internetowych i na jednakowych zasadach (zasada otwartego dostępu). (Szczegółowy opis znajduje się w rozdziale 4.2 Opis techniczny projektu str , Polityka rządowa/regionalna str. 15, Ocena zgodności interwencji publicznej z prawem polskim i UE str. 169, Działania innych instytucji, które powinny podjąć te organizacje w celu wykonania produktów, otrzymania rezultatów oraz osiągnięcia celów projektu str. 145, Eksploatacja Infrastruktury str. 131) Wykonalność finansowa Planowany poziom nakładów inwestycyjnych wynosi ,00 zł brutto. Koszty projektu są uzasadnione oraz zaplanowane w odpowiedniej wysokości wydatki są niezbędne do realizacji projektu i osiągnięcia jego celów. Wsparcie przedmiotowej inwestycji będzie stanowiła dotacja uzyskana w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Łódzkiego na lata w wysokości 85% kosztów kwalifikowanych projektu, co stanowi ,00 zł. W przypadku projektów objętych pomocą publiczną, maksymalny poziom dofinansowania obliczany jest w oparciu o intensywność pomocy określoną w rozporządzeniach Ministra Rozwoju Regionalnego (MRR) wydawanych na podstawie art. 21 ust. 3 Ustawy z dnia 6 grudnia 2006 roku o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (t.j. Dz. U nr 84 poz. 712 z późn. zm.). W zw. z art. 21 ust. 4 ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju w przypadku projektów objętych pomocą publiczną, która nie może być udzielona na podstawie wyżej wymienionych przepisów, IZ RPO WŁ zastrzegła 1 W zakresie wskaźnika do pojęcia wybudowanej sieci Internetu szerokopasmowego zaliczono utworzenie sieci ŁRST, która bazuje na sieci światłowodowej opartej na włóknach dzierżawionych w systemie IRU, wyliczona szacunkowa długość trasowa sieci IRU

7 Strona 7 z 256 sobie możliwość podjęcia decyzji o indywidualnej notyfikacji planowanego wsparcia. Niniejszy projekt podlegał będzie indywidualnej notyfikacji. Pozostała część w wysokości 15% kosztów kwalifikowanych oraz koszty niekwalifikowane (VAT), co stanowi ,00 zł pokryta zostanie ze środków własnych Województwa Łódzkiego. Beneficjent dysponuje odpowiednimi środkami pieniężnymi na pokrycie wkładu własnego, umożliwiającymi wdrożenie projektu zgodnie z przyjętymi założeniami. W przypadku analizowanego projektu, zasoby finansowe z uwzględnieniem wsparcia ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego wystarczają na pokrycie wszystkich wydatków finansowych w całym okresie realizacji projektu. Operator Infrastruktury, który po zakończeniu realizacji inwestycji zarządzać będzie siecią, zapewni środki na pokrycie kosztów operacyjnych niezbędnych dla funkcjonowania projektu zgodnie z założonymi celami. Sieć wykorzystywana będzie do świadczenia hurtowych usług telekomunikacyjnych dla operatorów ostatniej mili, przy czym operatorzy ci ponosić będą opłaty za korzystanie z tych usług. Założenia do analizy finansowej i ekonomicznej oraz same analizy opisane zostały w rozdziale 7 niniejszego studium wykonalności. (Szczegółowy opis znajduje się w rozdziale 6 Analiza finansowa, str ) Wykonalność instytucjonalna Beneficjentem projektu jest Województwo Łódzkie, które za pośrednictwem Urzędu Marszałkowskiego wdrażało będzie przedmiotowe przedsięwzięcie. Beneficjent posiada zdolność instytucjonalną do realizacji projektu dysponuje bowiem odpowiednią kadrą i zapleczem technicznym, gwarantującym wykonalność projektu pod względem technicznym i finansowym. W imieniu beneficjenta - Województwa Łódzkiego jednostką odpowiedzialną za realizację projektu jest Departament Infrastruktury. Na etapie realizacji, merytoryczny nadzór nad projektem sprawował będzie Wydział ds. Społeczeństwa Informacyjnego ww. Departamentu. Oddział ten będzie również odpowiedzialny za nadzór nad eksploatacją powstałej infrastruktury co najmniej przez okres trwałości projektu. Beneficjent korzystał będzie również z usług inspektora nadzoru inwestorskiego - profesjonalnego podmiotu zewnętrznego, który odpowiedzialny będzie za zapewnienie odpowiedniego, zgodnego z prawem, nadzoru nad prowadzonymi robotami budowlanymi. Po zakończeniu realizacji inwestycji samorząd powierzy zarządzanie siecią operatorowi telekomunikacyjnemu, wyłonionemu zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa. (Szczegółowy opis znajduje się w rozdziale 3.3 Trwałość instytucjonalna projektu, str ) Realność wskaźników Określone przez beneficjenta wskaźniki osiągnięcia celów projektu (produktu i rezultatu) w pełni opisują charakter projektu i mogą zostać osiągnięte przy danych nakładach i założonym sposobie realizacji projektu. Wskaźniki są adekwatne do zakresu rzeczowego projektu i celów, jakie projekt ma osiągnąć. (Szczegółowy opis znajduje się w rozdziałach Produkty projektu str. 122 oraz Rezultaty projektu str. 123) Trwałość projektu Beneficjent jest zdolny do utrzymania rezultatów projektu przez co najmniej 5 lat od zakończenia realizacji projektu, zarówno pod względem finansowym, jak i organizacyjnym (co opisano również w punkcie Wykonalność finansowa oraz Wykonalność instytucjonalna). Aby dokonać analizy trwałości, przeprowadzono ocenę przepływów finansowych po realizacji projektu, czyli określono zdolność beneficjenta i operatora do realizacji i eksploatacji produktów i rezultatów projektu. Trwałość finansowa zostanie zagwarantowana, gdyż niezdyskontowana wartość środków pieniężnych na koniec każdego roku nie będzie mniejsza od zera. Projekt nie będzie poddawany znacznym modyfikacjom, zgodnie z definicją zawartą w artykule 57 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006. (Szczegółowy opis znajduje się w rozdziale 3.3 Trwałość instytucjonalna projektu - str )

8 Strona 8 z 256 Stopień komplementarności i kompleksowości z innymi przedsięwzięciami Projekt powiązany jest z wieloma projektami realizowanymi przez beneficjenta oraz przez inne instytucje komplementarność ta dotyczy głównie przedsięwzięć realizowanych w ramach programów finansowanych ze środków Funduszy Strukturalnych w latach oraz ze środków w ramach obecnej perspektywy finansowej Należy zaznaczyć, iż Łódzka Regionalna Siec Teleinformatyczna 2 Etap jest kontynuacją realizowanego obecnie przedsięwzięcia pn. Łódzka Regionalna Sieć Teleinformatyczna 1 Etap. Przedsięwzięcie wpisuje się również w cele określone w dokumentach strategicznych, zarówno na poziomie krajowym, regionalnym, jak i lokalnym. Projekt zapewnia kompleksowość w osiągnięciu celu. (Szczegółowy opis znajduje się w rozdziale Komplementarność z innymi działaniami/programami str ) Stopień gotowości organizacyjno-instytucjonalnej beneficjenta Województwo Łódzkie posiada bogate doświadczenie w realizacji projektów współfinansowanych ze środków UE, wśród których wymienić można następujące przedsięwzięcia: Łódzka Regionalna Sieć Teleinformatyczna 1 Etap, wartość projektu to ,84 PLN), Usługi Regionalnego Systemu Informacji Medycznej Województwa Łódzkiego (RSIM - Usługi), wartość projektu to ,00 PLN, Infrastruktura Regionalnego Systemu Informacji Medycznej Województwa Łódzkiego (RSIM - Infrastruktura), wartość projektu to ,00 PLN, Budowa Zintegrowanego Systemu e-usług Publicznych Województwa Łódzkiego (Wrota Regionu Łódzkiego), wartość projektu to ,00 PLN, Infrastruktura Regionalnego Systemu Informacji Przestrzennej Województwa Łódzkiego, wartość projektu to ,20 PLN. (Szczegółowy opis znajduje się w rozdziale 3.3 Trwałość instytucjonalna projektu str ) Stopień efektywności projektu Projekt nie jest rentowny z finansowego punktu widzenia, dlatego o celowości realizacji projektu decydują wskaźniki ekonomiczne. Z przeprowadzonej analizy ekonomicznej wynika, iż przy założeniu dotacji, ekonomiczna bieżąca wartość netto (ENPV) oraz ekonomiczna wewnętrzna stopa zwrotu (EIRR), liczone w okresie 15 lat, wynoszą odpowiednio: ENPV = zł EIRR = 23,2% Wartości przytoczonych powyżej wskaźników analizy ekonomicznej jednoznacznie wykazują, że realizacja projektu jest ekonomicznie racjonalna i efektywna społecznie. Projekt generuje dodatnie saldo korzyści społeczno-ekonomicznych dla społeczeństwa. Realizuje szereg celów społecznych oraz przyczynia się do podniesienia konkurencyjności regionu jako miejsca zamieszkiwania i rozwoju gospodarczego. Założone w ramach projektu rozwiązania i instrumenty służące realizacji projektu są zasadne i niezbędne do osiągnięcia celów. Aby wybrać najkorzystniejszy wariant realizacji projektu, przeprowadzona została analiza opcji, polegająca na porównaniu różnych wariantów osiągnięcia celu. Projekt będzie miał neutralny wpływ na zagadnienia z zakresu polityki efektywności energetycznej. W ramach Projektu nie przewiduje się bowiem szczególnych działań związanych z wdrażaniem czy też promowaniem alternatywnych źródeł energii czy innych, innowacyjnych rozwiązań technologicznych związanych z efektywnością energetyczną. Uruchomienie nowych urządzeń (np. komputerów, skanerów) nie będzie miało też wpływu negatywnego, przewiduje się bowiem zastosowanie technologii energooszczędnych. (Szczegółowy opis znajduje się w rozdziałach 4.1 Opis alternatywnych wariantów, analiza opcji str , 6 Analiza finansowa str , Koszty i korzyści o charakterze niefinansowym str )

9 Strona 9 z 256 Sprzyjanie wypełnieniu wymogów zasady n+3/n+2 Niniejszy projekt realizowany będzie w latach , beneficjent przewidział zatem wydatkowanie środków w ciągu 2 lat od ich zakontraktowania, które przewidywane jest na rok (Szczegółowy opis znajduje się w rozdziale Szacunkowe nakłady inwestycyjne dla projektu oraz harmonogram realizacji inwestycji str ) Stopień przygotowania projektu do realizacji Beneficjent dysponuje dokumentacją projektową, jaką złożył w ramach konkursu, tj. wnioskiem o dofinansowanie, studium wykonalności projektu oraz programem funkcjonalno-użytkowym dla budowy węzłów sieci szerokopasmowej 2 Etapu ŁRST. Projekt realizowany będzie w trybie dostawy dla pozyskiwania włókien dla potrzeb ŁRST oraz w trybie zaprojektuj-wybuduj dla adaptacji pomieszczeń węzłowych. Do realizacji niniejszego projektu nie będzie wymagane posiadanie pozwolenia na budowę na budowę części liniowej, sieci teletechnicznej. Przyjmuje się, że ze względu na przyjęte rozwiązania dotyczące adaptacji pomieszczeń prace w obiektach węzłów będą prowadzone na podstawie zgłoszenia budowy, jednakże mając na uwadze art. 30 ustawy Prawo budowlane (ust. 6 i 7) może zaistnieć potrzeba uzyskania decyzji pozwolenia na budowę. (Szczegółowy opis znajduje się w rozdziale Zakres zrealizowanych oraz planowanych prac przygotowawczych str , Proces wdrażania projektu, przedstawiając zaangażowane w projekt organizacje, osoby, ich rolę str ) Efektywność kosztowa projektu: koszt inwestycji / przepływność Efektywność kosztowa, rozumiana jako stosunek nakładów na realizację projektu (26 MLN PLN BRUTTO) do przewidywanej, uzyskanej dzięki projektowi przepływności sieci (40x10Gbit/s przepływność możliwa w systemie DWDM) wynosi 65 PLN/Mbps. Szczegółowy opis znajduje się w rozdziale 7.3 Analiza wskaźnikowa str Liczba potencjalnych użytkowników sieci Liczba potencjalnych użytkowników sieci na obszarze oddziaływania projektu wynosić będzie gospodarstw domowych. (Szczegółowy opis znajduje się w rozdziale 6.3 Program sprzedaży. Kalkulacja str ) Skalowalność projektu / rozwoju projektu (możliwość rozbudowy na inne obszary nie ujęte w projekcie) Zakładana jest możliwość zwiększania liczby użytkowników, zwiększania przepustowości sieci, jeśli pojawi się taka potrzeba, zwiększania ilości usług oferowanych z wykorzystaniem powstałej sieci. Możliwość podłączenia do zbudowanej w ramach projektu infrastruktury będzie miał każdy operator (bez dyskryminacji któregokolwiek z nich), co oznacza, iż infrastruktura otwarta będzie dla wszystkich dostawców usług internetowych i na jednakowych zasadach. Projekt będzie zatem skalowalny. (Szczegółowy opis znajduje się w rozdziale 4.2 Opis techniczny projektu str ) Liczba potencjalnych użytkowników sieci z obszarów wiejskich objętych zasięgiem sieci (tylko sieci) Liczba potencjalnych użytkowników sieci z obszarów wiejskich objętych zasięgiem sieci (tylko sieci) wynosi osób. Wartość ta została obliczona jako iloczyn liczby osób, które uzyskały możliwość dostępu do Internetu i odsetka ludności zamieszkującej w obszarach wiejskich w powiatach, które objęte zostaną zasięgiem sieci (wg stanu liczby ludności na koniec grudnia 2010 r.) 65,55%. (Dane znajdują się w rozdziale Rezultaty projektu str. 123, Zidentyfikowane problemy str ) 2 Wyjaśnienia dotyczące tego wskaźnika zostały zamieszczone w rozdziale Rezultaty projektu. Ze względu na to, że wartość wskaźnika obejmowała mieszkańców zarówno miast jak i wsi, wartość wskaźnika musiała być skorygowana wg odsetka ludności zamieszkującej w obszarach wiejskich.

10 Strona 10 z 256 Zasięg geograficzny projektu Obszar oddziaływania projektu, a wiec obszar, z którego mieszkańcy będą mieli dostęp do infrastruktury teleinformatycznej realizowanej w wyniku realizacji projektu przez wnioskodawcę, obejmował będzie następujące powiaty: opoczyński, radomszczański, pajęczański, wieluński, wieruszowski. (Szczegółowy opis znajduje się w rozdziale 4.2 Opis techniczny projektu str ) Określone warunki udostępnienia sieci operatorom W projekcie określone zostały warunki udostępniania sieci innym operatorom. Właścicielem powstałej infrastruktury będzie Województwo Łódzkie, natomiast po zakończeniu realizacji inwestycji samorząd powierzy zarządzanie siecią operatorowi telekomunikacyjnemu (Operator Infrastruktury) na mocy umowy o partnerstwie publiczno-prywatnym, który wykorzystywać ją będzie do świadczenia hurtowych usług telekomunikacyjnych dla operatorów ostatniej mili. Infrastruktura będzie otwarta dla wszystkich dostawców usług internetowych i na jednakowych zasadach (zasada otwartego dostępu), a korzystanie z niej będzie odpłatne. Z zakresu działalności Operatora Infrastruktury wyłączono możliwość świadczenia usług (detalicznych) użytkownikom końcowym na obszarze województwa zarówno z wykorzystaniem infrastruktury teleinformatycznej stanowiącej wkład własny podmiotu publicznego, jak również w oparciu o infrastrukturę własną lub innych operatorów telekomunikacyjnych. Celem tego założenia była jak najmniejsza ingerencja w rynek telekomunikacyjny oraz stworzenie efektu zachęty dla przedsiębiorców telekomunikacyjnych świadczących usługi dostępowe w regionie zagrożonym wykluczeniem cyfrowym, a przez to umożliwienie szerszego i tańszego dostępu do Internetu mieszkańcom oraz instytucjom tego regionu. W celu zapewnienia dostępu do infrastruktury zbudowanej w ramach ŁRST, w węzłach szkieletowych oraz punktach dystrybucyjnych ma zostać zapewniona rezerwa miejsca oraz mediów które będą mogły zostać udostępnione przedsiębiorcom telekomunikacyjnym z przeznaczeniem na instalację urządzeń lub szaf telekomunikacyjnych. (Szczegółowy opis znajduje się w rozdziale Operator Infrastruktury str. 130) Lokalizacja projektu na obszarach defaworyzowanych cyfrowo na mapie dostępności teleinformatycznej w województwie Projekt zlokalizowany będzie w większości na obszarach defaworyzowanych cyfrowo. Obszary zostały wyznaczone dla projektu na podstawie aktualnych danych UKE zebranych w 2011 roku przez krajowego regulatora oraz poddane konsultacjom publicznym projektu, których wyniki zostały uwzględnione w projekcie. Jak wynika z przeprowadzonych analiz, na terenie niemal wszystkich gmin wyznaczonych do projektu istnieje problem z infrastrukturą (dostępne włóka światłowodowe) jak również z usługami detalicznymi dla klientów. (Szczegółowe informacje nt. wyznaczonych obszarów interwencji projektu znajdują się w rozdziale 5 str ). Udostępnienie stworzonej w projekcie sieci w formie PIAPów Stworzona w projekcie sieć nie będzie udostępniana w formie PIAP-ów.

11 Strona 11 z Identyfikacja projektu Zgodnie z pkt 14. opisu poszczególnych działań Szczegółowego Opisu Osi Priorytetowych Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Łódzkiego na lata , projekt Łódzka Regionalna Sieć Teleinformatyczna 2 Etap wpisuje się w następujący rodzaj projektu budowa lub rozbudowa lokalnych/regionalnych bezpiecznych sieci szerokopasmowych, współdziałających ze szkieletowymi sieciami regionalnymi/krajowymi (w tym budowa lub rozbudowa lokalnych lub regionalnych szerokopasmowych sieci szkieletowych lub dystrybucyjnych, z dopuszczeniem łącznie z nimi budowy lub rozbudowy sieci dostępowych). Podczas realizacji projektu wystąpią następujące typy zadań: Typ B urządzenia sieciowe (np. teletransmisja, routery, firewalle, switche, itp.); Typ C kanalizacja teletechniczna, budynki, pomieszczenia, światłowody. Celem głównym projektu jest: Wyrównanie dysproporcji w zakresie dostępu do sieci szerokopasmowej na obszarach zagrożonych wykluczeniem cyfrowym w województwie łódzkim, w powiatach: opoczyńskim, pajęczańskim, radomszczańskim, wieluńskim i wieruszowskim. W ramach realizacji celu głównego, wyróżniono następujące cele szczegółowe: Poprawa dostępu do infrastruktury szerokopasmowej dla przedsiębiorców telekomunikacyjnych świadczących usługi szerokopasmowe na etapie ostatniej mili, co przyczyni się pośrednio do: o o Poprawy dostępu do usług szerokopasmowych dla mieszkańców i podmiotów gospodarczych na obszarach zagrożonych wykluczeniem cyfrowym; Umożliwienia mieszkańcom i podmiotom gospodarczym korzystnie z zaawansowanych technologii ICT dzięki upowszechnieniu dostępu do usług szerokopasmowych; Usprawnienie zarządzania w powiatowych placówkach służby zdrowia, poprzez poprawę dostępu do sieci szerokopasmowej. Długofalowymi konsekwencjami realizacji projektu, a zatem celami pośrednimi, będą: Poprawa jakości życia mieszkańców regionu województwa łódzkiego; Poprawa konkurencyjności regionu województwa łódzkiego. Projekt polega na utworzeniu spójnej sieci szerokopasmowej na wybranym obszarze województwa łódzkiego, głównie w technologii światłowodowej. W ramach projektu skonstruowana ma zostać sieć szkieletowa oraz sieć dystrybucyjna wraz z węzłami szkieletowymi oraz punktami dystrybucyjnymi. Przedsięwzięcie realizowane będzie na obszarze południowych powiatów województwa łódzkiego: opoczyńskiego, radomszczańskiego, pajęczańskiego, wieluńskiego, wieruszowskiego. Sieć szkieletowa zostanie połączona z siecią powstałą w ramach I etapu projektu, przez co przebiegać będzie również przez powiaty: sieradzki, bełchatowski oraz miasto Piotrków Trybunalski. Właścicielem pozyskanej infrastruktury ma być Województwo Łódzkie, po zakończeniu realizacji inwestycji samorząd powierzy zarządzanie siecią operatorowi telekomunikacyjnemu (Operator Infrastruktury), który wykorzystywać ją będzie do świadczenia hurtowych usług telekomunikacyjnychdla operatorów ostatniej mili.

12 Strona 12 z 256 ŁRST zostanie przygotowana tak, aby zapewniać możliwość podłączenia każdemu z przedsiębiorców telekomunikacyjnych w sposób niedyskryminujący żadnego z nich. W celu zapewnienia dostępu do infrastruktury zbudowanej w ramach ŁRST, w węzłach szkieletowych oraz punktach dystrybucyjnych ma zostać zapewniona rezerwa miejsca oraz mediów, które będą mogły zostać udostępnione przedsiębiorcom telekomunikacyjnym z przeznaczeniem na instalację urządzeń lub szaf telekomunikacyjnych. Korzystanie z ŁRST ma być realizowane z uwzględnieniem kryteriów otwartości dostępu oraz neutralności technologicznej co przejawiać się będzie w szczególności w stosowaniu standardowych interfejsów oraz protokołów komunikacyjnych. Operator infrastruktury będzie nadzorował dostęp do sieci oraz usług, z wykorzystaniem specjalistycznych systemów bezpieczeństwa, nadzoru, zarządzania i administracji. Całkowity koszt projektu wynosi ,00 zł brutto, z czego 85% kosztów kwalifikowanych pokryte zostanie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Pozostała cześć kosztów pokryta zostanie ze środków własnych Województwa Łódzkiego. Projekt będzie podlegał notyfikacji pomocy publicznej przez Komisję Europejską zgodnie z ustawą z dnia 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej Dz. U Nr 123 poz.1291 oraz rozporządzeniem Rady (WE) Nr 659/1999 z dnia 22 marca 1999 r. ustanawiającym szczegółowe zasady stosowania art. 93 Traktatu WE (Dz. Urz. L , s. 1-9). Zgodnie z wytycznymi, nie jest to projekt generujący dochód, jednak będzie on podlegał zasadom pomocy publicznej.

13 Strona 13 z Charakterystyka projektu 3.1 Podstawowe informacje Tytuł projektu Łódzka Regionalna Siec Teleinformatyczna 2 Etap Beneficjent projektu Beneficjentem Projektu jest Województwo Łódzkie będące jednostką samorządu terytorialnego. REGON: , NIP: Adres: Al. Piłsudskiego 8, Łódź Telefon: Faks: Poczta elektroniczna: info@lodzkie.pl Lokalizacja projektu Projekt będzie realizowany w województwie łódzkim. Obszar, na którym będzie realizowany Projekt, obejmuje w szczególności następujące powiaty z terenu województwa: opoczyński, radomszczański, pajęczański, wieluński, wieruszowski. Sieć szkieletowa zostanie połączona z siecią powstałą w ramach I etapu projektu, przez co przebiegać będzie również przez powiaty: sieradzki, bełchatowski oraz miasto Piotrków Trybunalski. Rysunek 1 Planowana sieć ŁRST - etap II

14 Strona 14 z 256 Sieć szkieletowa zostanie zrealizowana w oparciu o węzły usytuowanych w lokalizacjach: l.p. Oznaczenie w ramach SIWZ 1 WS1 2 WS2 3 WS3 4 WS4 5 WS5 Instytucja Powiatowe Centrum Medyczne Sp. z o.o. w Wieruszowie szkieletowe zbudowane w szpitalach Adres ul. Warszawska 104, Wieruszów Nr działki: 546/3, 547/3 SP ZOZ w Wieluniu ul. Szpitalna 16, Wieluń Nr działki: 30/13 SP ZOZ W Pajęcznie ul. 1 Maja 13/15, Pajęczno Nr działki: 4503/2 Szpital Powiatowy w Radomsku ul. Jagiellońska 36, Radomsko Nr działki: 182/3 SP ZOZ Szpital Powiatowy w Opocznie ul. Partyzantów 30, Opoczno Nr działki: 106 Węzły dystrybucyjne będą zlokalizowane zgodnie z analizą obszaru inwestycji dla projektu 8 szt. Proponowane lokalizacje w ramach obecnych analiz: l.p. Oznaczenie w ramach SIWZ 1 WD1 2 WD2 3 WD3 4 WD4 5 WD5 6 WD6 Instytucja Adres Szkoła Huta Lututów Nr działki: 42 Budynek komunalny ul. Wieluńska 11, Osjaków Nr działki: 218/3 Gminny Ośrodek Zdrowia ul. Waryńskiego 6, Szkoła Podstawowa w Dworszowicach Kościelnych Rząśnia Nr działki: 965/4, 957/4 ul. Kolonia 74, Dworszowice Kościelne Nr działki: 361/2 Gminny Ośrodek Kultury Silnica 77, Budynek po byłej szkole podstawowej w Dmeninie Silnica Nr działki: 794/1 Dmenin 124, Dmienin Nr działki: 51 7 WD7 Gimnazjum im. 25pp AK w Żarnowie ul. Polna 1,

15 Strona 15 z WD Żarnów Nr działki: 295 Zespół Szkół Samorządowych w Poświętnem ul. Szkolna 2a, Poświetne Nr działki: 670/2 3.2 Logika interwencji Polityka rządowa/regionalna W punkcie tym zostaną przedstawione powiązania Projektu Łódzka Regionalna Sieć Teleinformatyczna 2 Etap (2 Etap ŁRST) z aktualnymi dokumentami strategicznymi, w których zawarte są cele rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego na terenie Unii Europejskiej, kraju, województwa oraz powiązania planowanych działań z wymogami formalnymi i ich zgodność z politykami horyzontalnymi Unii Europejskiej. Wiele dokumentów programowych zarówno europejskich, jak i polskich wskazuje na znaczenie rozwoju społeczeństwa informacyjnego dla rozwoju gospodarczego i społecznego. Istotna jest ma w tym przypadku nadrzędność celów społecznych, gospodarczych i politycznych w stosunku do technicznych możliwości, jakie niesie z sobą rozwój społeczeństwa informatycznego. Europa 2020 strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu 17 czerwca 2010 Rada Europejska zatwierdziła Strategię Europa 2020 będącą nowym długookresowym programem rozwoju społeczno-gospodarczego Unii Europejskiej, zastępującym realizowaną od 2000 roku, zmodyfikowana pięć lat później Strategię Lizbońską. Strategia Europa 2020 wskazuje na trzy powiązane ze sobą priorytety: rozwój inteligentny: rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji; rozwój zrównoważony: wspieranie gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej; rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu: wspieranie gospodarki o wysokim poziomie zatrudnienia, zapewniającej spójność społeczną i terytorialną. Dla urzeczywistnienia wskazanych celów Komisja Europejska przygotowała inicjatywy przewodnie do których należy Europejska Agenda Cyfrowa. Stanowi ona projekt na rzecz upowszechnienia szybkiego Internetu i umożliwienia gospodarstwom domowym i przedsiębiorstwom czerpania korzyści z jednolitego rynku cyfrowego 3. Europejska Agenda Cyfrowa określa siedem obszarów problematycznych na których powinny się skupić działania zmierzające do poprawy gospodarczej i społecznej sytuacji Europy. Jeden z nich stanowi: Szybki i bardzo szybki dostęp do Internetu. Bardzo szybki Internet jest niezbędny dla zapewnienia wzrostu gospodarczego, tworzenia miejsc pracy i dobrobytu oraz zapewnienia obywatelom dostępu do pożądanych przez nich treści i usług. Gospodarka przyszłości będzie gospodarką opartą na sieci i na wiedzy, w której centrum znajdować się będzie Internet. Dlatego w Europie potrzebny jest szeroko dostępny i konkurencyjny cenowo szybki i bardzo szybki dostęp do Internetu. W strategii Europa 2020 podkreślono znaczenie upowszechnienia Internetu szerokopasmowego dla promowania włączenia społecznego i konkurencyjności w UE 4. 3 Komunikat Komisji. Europa Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu. Bruksela, KOM(2010) Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczni Społecznego i Komitetu Regionów. Europejska Agenda Cyfrowa. Bruksela, KOM(2010)245.

16 Strona 16 z 256 Projekt pn. Łódzka Regionalna Siec Teleinformatyczna - 2 Etap ma na celu utworzenie szkieletowej sieci światłowodowej i dystrybucyjnej na obszarze Województwa Łódzkiego nie objętym 1 Etapem ŁRST, a także przygotowanie infrastruktury umożliwiającej lub znacznie ułatwiającej lokalnym operatorom doprowadzenie sieci dostępowych i usług szerokopasmowych do odbiorców końcowych. Budowana w ramach projektu sieć szerokopasmowa umożliwi mieszkańcom województwa łódzkiego dostęp do wiedzy i informacji za pośrednictwem Internetu. Przyczyni się on więc bezpośrednio do realizacji celów wskazanych w Europejskiej Agendzie Cyfrowej. Programy i strategie rozwoju społeczeństwa informacyjnego na poziomie krajowym Narodowa Strategia Spójności Narodowa Strategia Spójności NSS (nazwa urzędowa Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia ) określa obszary i priorytety wykorzystania oraz system wdrażania funduszy europejskich w okresie Celem strategicznym Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia dla Polski jest tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Cel ten będzie osiągany poprzez realizacje szczegółowych celów horyzontalnych do których należy: Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług. W ramach tego celu wskazano na konieczność budowy infrastruktury szerokopasmowego Internetu z wykorzystaniem najnowocześniejszych technologii transmisji danych zapewniającej wysoki poziom dostępu do Internetu, zwłaszcza na terenach wykluczonych cyfrowo, zbliżając Polskę do standardów UE. Doprowadzi to do rozwoju nowych technologii w dziedzinie sieci telekomunikacyjnych, zwiększenia prędkości transmisji danych, jej bezpieczeństwa i zmniejszenia awaryjności. Jednocześnie stosowanie technologii ICT umożliwi wdrożenie innowacyjnych rozwiązań produktowych, procesowych (usługowych) oraz organizacyjnych w sektorach produkcyjnych i usługowych. Zwiększenie użycia nowych i innowacyjnych rozwiązań w biznesie i wśród konsumentów stworzy większe możliwości dla dynamicznego rozwoju gospodarki. Budowa sieci szerokopasmowej realizowana w ramach projektu Łódzka Regionalna Sieć Teleinformatyczna etap 2 realizuje więc cele Narodowej Strategii Spójności 5. Strategia Rozwoju Kraju Głównym celem Strategii jest podniesienie poziomu i jakości życia mieszkańców Polski, poszczególnych obywateli i rodzin. Projekt Łódzka Regionalna Sieć Teleinformatyczna etap 2 jest zgodny z następującymi Priorytetami Strategii: Priorytet 1: Wzrost konkurencyjności i innowacyjności gospodarki, w zakresie działania: Rozwój społeczeństwa informacyjnego. Dostęp do sieci szerokopasmowej będzie stymulował wzrost poziomu umiejętności posługiwania się technologiami ICT a także wzrost zapotrzebowania i upowszechnienie dostępu do e-usług publicznych. Priorytet 2: Poprawa stanu infrastruktury technicznej i społecznej, w działaniu: Infrastruktura teleinformatyczna. Podniesienie konkurencyjności gospodarki i wyrównywanie szans rozwojowych polskich regionów nie jest możliwe bez nowoczesnych technologii informatycznych i szeroko dostępnych usług sektora publicznego i biznesowego. Dlatego też zakłada się rozwijanie technik informacyjnych i komunikacyjnych. Wspierane będą przedsięwzięcia rozwijające różne modele komunikacji oraz szybkiego i bezpiecznego dostępu do Internetu (zwłaszcza szerokopasmowego), a 5 Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia. Warszawa, 2007

17 Strona 17 z 256 także tworzenie punktów dostępu i zwiększanie pokrycia siecią łączności całego kraju. Liberalizacja rynku usług telekomunikacyjnych sprzyjać będzie zwiększeniu dostępności i potanieniu tych usług. Priorytet 3: Wzrost zatrudnienia i podniesienie jego jakości, w działaniu: Upowszechnienie elastycznych form zatrudnienia oraz wzrost mobilności. Tworzenie nowych miejsc pracy wymaga m.in. promowania i zastosowania na większą niż dotąd skalę elastycznych i alternatywnych form zatrudnienia (samozatrudnienie, praca na część etatu, praca tymczasowa, sezonowa, telepraca i in.) oraz organizacji czasu i warunków pracy. Stwierdza się również, że istotnym warunkiem dla szerszego zastosowania elastycznych i alternatywnych form zatrudnienia jest zapewnienie powszechnego i taniego dostępu do Internetu. Tak więc budowa sieci szerokopasmowej w ramach niniejszego Projektu będzie istotnym warunkiem poprawy dostępności do telepracy, a także informacji o możliwościach zatrudnienia. Priorytet 5. Rozwój obszarów wiejskich, zmierzający do zmniejszenia różnic w poziomie rozwoju i życia między miastem a wsią oraz zwiększenia konkurencyjności obszarów wiejskich. W ramach działania: Rozwój i poprawa infrastruktury technicznej i społecznej na obszarach wiejskich, jako jedno z zadań wskazuje się upowszechnieni dostępu do Internetu. W działaniu: Wzrost jakości kapitału ludzkiego oraz aktywizacja zawodowa mieszkańców wsi, zwraca się uwagę na rozwój teleedukacji 6. Realizowane przedsięwzięcie, poprzez budowę sieci szerokopasmowej, która zapewni dostęp do wiedzy i informacji, umożliwiając tym samym realizacje zadań z zakresu rozwoju społeczeństwa informacyjnego, przyczyni się do realizacji głównego celu Strategii Rozwoju Kraju w zakresie rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego na terenie Województwa Łódzkiego. Strategia kierunkowa rozwoju informatyzacji Polski do roku 2013 oraz perspektywiczna prognoza transformacji społeczeństwa informacyjnego do roku Dokument przedstawia strategie informatyzacji na lata i ogólnie zarysowuje perspektywę rozwoju do roku Celem strategii informatyzacji do roku 2013 i dalej do 2020 powinno być wsparcie wzrostu ekonomicznego i społecznego poprzez skuteczną stymulację wykorzystania możliwości technik informacyjnych i komunikacyjnych we wszystkich obszarach życia istotnych dla rozwoju gospodarki opartej na wiedzy. Realizacja tak zakreślonego celu oznacza zaangażowanie sił i środków państwa w działania inicjujące i stymulujące oraz tworzenie ram prawnych i regulacji niezbędnych dla sprawnego rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Takie działania dotyczyć powinny wszystkich kluczowych obszarów składających się na gospodarkę opartą na wiedzy. Rozwój infrastruktury teleinformatycznej państwa, w szczególności zapewnienie powszechnego szerokopasmowego dostępu do Internetu i usług świadczonych drogą elektroniczną i dostępnych w nim treści jest wskazany jako jeden z kluczowych obszarów działania. Stosowanie mechanizmów stymulujących i wspierających w zakresie rozwoju infrastruktury informatycznej warunkuje rozwój społeczeństwa informacyjnego, poprzez kształtowanie popytu na usługi elektroniczne. Dostępność usług elektronicznych ma kluczowe znaczenie dla rozwoju gospodarki opartej na wiedzy. W strategii wskazano więc na konieczność wspierania i realizacji projektów w obszarze Infrastruktury dostępu szerokopasmowego dla sfery publicznej i komercyjnej. Realizacja projektu pn. Łódzka Regionalna Siec Teleinformatyczna etap 2 mająca na celu budowę sieci szerokopasmowej jest więc zgodna z wskazanymi w Strategii kierunkami działań i przyczynia się do realizacji jej celu głównego. 6 Strategia Rozwoju Kraju Warszawa, 2006.

18 Strona 18 z 256 Proponowane kierunki rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce do 2020 roku. Budowa sieci szerokopasmowej w województwie łódzkim wpisuje się w cele określone w dokumencie, w którym zakłada się upowszechnienie dostępu do informacji przy pomocy ICT. W punkcie 5.1 dokumentu Proponowane kierunki rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce do 2020 roku ; Infrastruktura informacyjna kraju: konwergencja infrastruktur, zakłada się: Podstawowe cechy, jakie musi spełniać polska infrastruktura teleinformatyczna w 2013 r. to najwyższa jakość, możliwie niski koszt świadczenia usług internetowych, a także, co szczególnie istotne, powszechny dostęp do Internetu. 1. Najwyższa możliwa jakość przez jakość należy tu rozumieć niezawodność, bezpieczeństwo oraz szybkość dostępu, co dotyczy zarówno przepustowości łącz krajowych, jak i międzynarodowych; łączność międzynarodowa musi być zorganizowana w taki sposób, aby nie tylko zapewnić wygodny dostęp użytkownikom krajowym do zasobów międzynarodowych, ale także umożliwić konkurencyjne świadczenie usług informacyjnych. 2. Możliwie niski koszt opłata abonamentowa za korzystanie z Internetu musi osiągnąć poziom wyraźnie konkurencyjny w stosunku do oferowanych poza Polską. 3. Powszechna dostępność szerokopasmowy dostęp zarówno stały, jak i mobilny na terenie całego kraju; wymaga to przede wszystkim istnienia rozbudowanej sieci dostępowej. Wdrożenie Internetu szerokopasmowego na obszarze Województwa Łódzkiego podobnie zakłada poprawę jakości i obniżenie kosztów dostępu do informacji oraz rozbudowę sieci. Strategia rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce do roku 2013 Strategia określa wizję oraz misję rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce do roku 2013 jako Społeczeństwo, w którym obywatele oraz podmioty gospodarcze świadomie wykorzystują potencjał informacji jako wartości ekonomicznej, społecznej i kulturowej, przy efektywnym wsparciu przez nowoczesną i przyjazną administrację publiczną. Mając na uwadze, że rozwój społeczeństwa informacyjnego w Polsce wymaga skoordynowanych działań i harmonijnej współpracy sektora publicznego, prywatnego, ośrodków naukowo-badawczych oraz organizacji pozarządowych, a działania podejmowane w ramach wdrażania Strategii powinny być koordynowane jako całościowy portfel inicjatyw i projektów, sformułowane zostały następujące postulaty, których realizacja bezpośrednio warunkuje powodzenie realizacji strategii: Stworzenie warunków sprawnego rozwoju oraz funkcjonowania społeczeństwa informacyjnego, Zapewnienie powszechnego dostępu do usług i treści w sieciach informacyjnych, Szersze wykorzystanie nowych technologii w celu podniesienia efektywności, innowacyjności i konkurencyjności gospodarki oraz współpracy firm, Stworzenie warunków prawno-ekonomicznych i organizacyjnych do zbudowania i powszechnego wykorzystania bezpiecznych sieci komunikacji cyfrowej. Na podstawie przyjętych wizji i misji społeczeństwa informacyjnego oraz postulatów realizacji Strategii, wyznaczone zostały następujące strategiczne kierunki Polski w zakresie rozwoju społeczeństwa informacyjnego do roku 2013, w trzech obszarach: I. Człowiek: Przyspieszenie rozwoju kapitału intelektualnego i społecznego Polaków dzięki wykorzystaniu technologii informacyjnych i komunikacyjnych. II. Gospodarka: Wzrost efektywności, innowacyjności i konkurencyjności firm, a tym samym polskiej gospodarki na globalnym rynku oraz ułatwienie komunikacji i współpracy między firmami dzięki wykorzystaniu technologii informacyjnych i komunikacyjnych.

19 Strona 19 z 256 III. Państwo: Wzrost dostępności i efektywności usług administracji publicznej przez wykorzystanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych do przebudowy procesów wewnętrznych administracji i sposobu świadczenia usług. 7 Kierunki strategiczne zostały przedstawione za pomocą celów. Realizacja projektu Łódzka Regionalna Siec Teleinformatyczna etap 2 bezpośrednio przyczynia się do realizacji Celu 6 w obszarze Człowiek: Zapewnienie efektywnej ekonomicznie, bezpiecznej i zorientowanej na przyszłe potrzeby Polaków infrastruktury technologii informacyjnych i komunikacyjnych, niezbędnej do rozwoju polskiego społeczeństwa informacyjnego. Miarą osiągnięcia celu jest zwiększenie odsetka gospodarstw domowych posiadających dostęp do Internetu. Dokumenty na poziomie regionalnym - Zgodność projektu z celami polityki regionalnej Program i-łódzkie 2013 Program Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego w Województwie Łódzkim do roku 2013 Sformułowana wizja i misja Programu i - Łódzkie 2013 zakorzenione są w Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego na lata i wynikają z diagnozy w zakresie rozwoju społeczeństwa informacyjnego w województwie łódzkim. Wizja Programu Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego w Województwie Łódzkim brzmi: Mieszkańcy i przedsiębiorcy województwa łódzkiego posiadający wiedzę i umiejętności niezbędne do korzystania z rozwiązań teleinformatycznych oraz zapewniony dostęp do regionalnego systemu różnorodnych, podstawowych usług administracyjnych, zdrowotnych i edukacyjnych świadczonych drogą elektroniczną przez dysponentów publicznych i prywatnych. Zaś Misja Programu Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego w Województwie Łódzkim została określona jako: Regionalni interesariusze społeczeństwa informacyjnego, w tym przedsiębiorcy prywatni, wspólnie działają na rzecz wytworzenia wysokiej jakości kapitału ludzkiego, niezbędnego do nadania dynamiki rozwojowi województwa łódzkiego wspieranemu rozwiązaniami teleinformatycznymi. Ich działania ukierunkowane są także na upowszechnienie usług świadczonych drogą elektroniczną w sposób przyjazny dla odbiorców oraz zwiększenie absorpcji innowacyjnych rozwiązań teleinformatycznych w wybranych branżach gospodarki województwa. Działania te realizowane będą narzędziami polityki strukturalnej oraz prowadzone w ramach współpracy europejskiej wspieranej środkami programów wspólnotowych. Wskazana wizja i misja znalazły odzwierciedlenie w przyjętych do realizacji priorytetach rozwoju społeczeństwa informacyjnego na obszarze województwa łódzkiego, którymi są: I. Kapitał ludzki dla erozwoju - Kreowanie kapitału ludzkiego niezbędnego dla nadania dynamiki erozwojowi województwa II. Wzrost gospodarczy oparty na ICT - Podnoszenie produktywności i innowacyjności firm sektora prywatnego poprzez wspieranie wykorzystania rozwiązań teleinformatycznych głównie w branżach nie-informatycznych III. Usługi on-line przyjazne mieszkańcom - Stworzenie regionalnego systemu świadczenia drogą elektroniczną usług administracyjnych, zdrowotnych, wspomagających powszechną edukację mieszkańców oraz innych usług dla mieszkańców. Odpowiednia infrastruktura teleinformatyczna gwarantująca dostęp do szerokopasmowego Internetu warunkuje realizacje wskazanych priorytetów. Budowa sieci szerokopasmowe będąca przedmiotem realizowanego Projektu przyczynia się wiec do realizacji misji i wizji określonej w Programie Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego w Województwie Łódzkim do roku Strategia rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce do roku

20 Strona 20 z 256 Strategia ezdrowie Województwa Łódzkiego na lata Zgodnie z wizją przedstawioną w strategii ezdrowie Województwa Łódzkiego: Placówki opieki zdrowotnej w województwie łódzkim w efekcie planowych działań władz regionu powszechnie korzystają z nowoczesnych rozwiązań teleinformatycznych dla poprawy jakości usług i w celu sprostania społeczno ekonomicznym wyzwaniom zmian demograficznych. Mieszkańcy regionu posiadają dostęp do wiarygodnych usług informacyjno-konsultacyjnych oraz do wybranych usług telemedycznych świadczonych przez zintegrowane interoperacyjnie systemy teleinformatyczne, służące także pracownikom placówek opieki zdrowotnej do wymiany danych drogą elektroniczną, analiz danych oraz wspomagania zarządzania. Misja ezdrowia w województwie łódzkim została określona w Strategii jako: Partnerzy regionalni otwarci na współdziałanie w skali krajowej i europejskiej, podmioty zarządzające systemem opieki zdrowotnej, reprezentanci sektora badań i rozwoju oraz sektora teleinformatycznego wspólnie podejmują wyzwanie konsekwentnego wsparcia modernizacji i restrukturyzacji systemu opieki zdrowotnej województwa łódzkiego poprzez zastosowanie narzędzi ICT w celu podnoszenia jakości usług medycznych i zwiększania efektywności ponoszonych nakładów finansowych. Proces ten doceniany przez władze województwa jako ważny element regionalnej polityki spójności służy podnoszeniu konkurencyjności i innowacyjności regionu i jest realizowany w oparciu o plany finansowe wynikające ze Strategii ezdrowia. Wizja i misja Strategii stawiają za cel udostępnienie mieszkańcom województwa wybranych usług telemedycznych oraz upowszechnienie dostępu do informacji zdrowotnych w drodze wspólnego i skoordynowanego wysiłku partnerów regionalnych. Silny nacisk kładą przy tym na innowacyjność realizowanych projektów. Realizacja Strategii ezdrowia Województwa Łódzkiego na lata opiera się na priorytecie głównym (strategicznym) tj.: Podniesienie jakości usług medycznych i zwiększenie efektywności systemu opieki zdrowotnej poprzez zapewnienie problematyce ezdrowia roli jednego z motorów innowacyjnego rozwoju województwa. Jednym z celów operacyjnych służących realizacji celu strategicznego jest: Modernizacja infrastruktury teleinformatycznej placówek restrukturyzowanego systemu opieki zdrowotnej województwa łódzkiego w celu zapewnienia warunków dla realizacji innowacyjnych projektów ezdrowia 8. W cel ten wpisują się działania podejmowane w ramach realizowanego Projektu. Model realizacji projektu Łódzka Regionalna Siec Teleinformatyczna - etap 2 zakłada, że: utworzona w ramach projektu siec szkieletowa będzie, oprócz pełnienia funkcji szkieletu dla warstwy dystrybucyjnej, wykorzystywana dla potrzeb służby zdrowia województwa, w szczególności będzie siecią rozległą łączącą wybrane szpitale i wykorzystywana będzie dla potrzeb telemedycyny i e-zdrowia. Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego na lata została uchwalona przez Sejmik Województwa Łódzkiego Uchwalą Nr LI/865/2006 z dnia 31 stycznia 2006 roku. Określa ona politykę władz samorządowych oraz jest koncepcją świadomego i systemowego sterowania długookresowym rozwojem regionu. Określa misję regionu jako: podniesienie atrakcyjności województwa łódzkiego w strukturze regionalnej Polski i Europy jako regionu sprzyjającego zamieszkaniu i gospodarce przy dążeniu do budowy wewnętrznej spójności i zachowaniu różnorodności jego miejsc. Wizją Strategii jest rozwój Województwa Łódzkiego jako regionu: otwartego na świat z wykształconym i aktywnym społeczeństwem, konkurencyjnej gospodarki otwartej na współpracę międzynarodową, 8 Strategia ezdrowia Województwa Łódzkiego na lata Województwo Łódzkie, 2007.

21 Strona 21 z 256 dostępnego i posiadającego własną tożsamość kulturową i gospodarczą. Realizacja pożądanych przemian określonych w misji przy aktualnym stanie i tendencjach rozwojowych regionu, będzie wymagała skoncentrowania wysiłków na wielu obszarach. Najważniejsze z nich zidentyfikowano w trzech strategicznych dla województwa sferach: SFERA SPOŁECZNA: Cel główny: Wzrost ogólnego poziomu cywilizacyjnego województwa. SFERA EKONOMICZNA: Cel główny: Poprawa pozycji konkurencyjnej gospodarki województwa. SFERA FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNA: Cel główny: Stworzenie rzeczywistego regionu społeczno ekonomicznego posiadającego własną podmiotowość kulturową i gospodarczą. Cele niniejszego Projektu są spójne z celami w sferze ekonomicznej, w której wyróżniono następujące obszary priorytetowe: Dostępność, Baza gospodarcza, Rynek pracy, Społeczeństwo informacyjne, Wizerunek. W ramach obszaru priorytetowego Społeczeństwo informacyjne wyróżniono cel strategiczny: Budowa społeczeństwa informacyjnego oraz cele szczegółowe: Włączenie we wszystkie sfery życia społeczno-gospodarczego technologii informacyjnych i komunikacyjnych, Zapewnienie powszechnego dostępu do infrastruktury i usług elektronicznych, Powiązanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych z trendem budowania e- platform i wykorzystania podpisu elektronicznego. Budowa sieci szerokopasmowej w Województwie Łódzkim jest warunkiem koniecznym do realizacji celu szczegółowego: Zapewnienie powszechnego dostępu do infrastruktury i usług elektronicznych. Wśród głównych działań jakie wskazano dla realizacji celów w ramach tego obszaru priorytetowego wyszczególniono: Wspieranie wdrażania systemów teleinformatycznych gospodarki elektronicznej w biznesie i w administracji, Budowa infrastruktury teleinformatycznej i telekomunikacyjnej, Promocja innowacyjnych form kształcenia jako elementu budowy społeczeństwa informacyjnego (np. e-learning) wraz z zapewnieniem sprawnego dostępu do zasobów danych, Dalszy rozwój Regionalnego Systemu Informacji Województwa Łódzkiego, Wspieranie i promowanie działań mających na celu tworzenie ogólno dostępnych zasobów informacyjnych w sieci Internet. Realizacja Projektu Łódzka Regionalna Siec Teleinformatyczna - etap 2 bezpośrednio wpisuje się w działanie: Budowa infrastruktury teleinformatycznej i telekomunikacyjnej, gdyż są tożsame z celami i działaniami podejmowanymi w jego ramach.

22 Strona 22 z 256 Regionalny Program Operacyjny Województwa Łódzkiego na lata przyjęty przez Zarząd Województwa Łódzkiego w listopadzie 2007 r. oraz przez Komisję Europejską w październiku 2007 r. Program zakłada, że realizowane zadania przyczynią się do integracji regionu z europejską i globalną przestrzenią społeczno-gospodarczą, przekształcą województwo w środkowoeuropejskie nowoczesne i przyjazne centrum rozwoju oraz podniosą spójność wewnętrzną województwa. Projekt Łódzka Regionalna Siec Teleinformatyczna etap 2 Jest zgodny z IV. Osią priorytetową RPO WŁ: Społeczeństwo informacyjne, Działaniem IV. 1: Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego. Celem działania jest wyrównanie dysproporcji w zakresie dostępu i wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT) na terenie województwa łódzkiego oraz poprawa wykorzystania zaawansowanych technologii informacyjnych przez mieszkańców. W ramach tego działania przewiduje się przeznaczenie środków na wsparcie tworzenia warunków dla rozwoju społeczeństwa informacyjnego i wyrównania dysproporcji wewnątrzregionalnych oraz pomiędzy województwem łódzkim a resztą Europy. Dofinansowane zostaną projekty polegające na budowie lub rozbudowie lokalnych/regionalnych bezpiecznych sieci szerokopasmowych, współdziałających ze szkieletowymi sieciami regionalnymi/krajowymi. W ramach niniejszej analizy określono również zgodność projektu z politykami horyzontalnymi Unii Europejskiej: Polityka równych szans Zgodnie z Rozporządzeniem Rady (WE) nr 1083/2006, niniejszy projekt ma neutralny wpływ na politykę równych szans. Rezultaty projektu będą dostępne bez ograniczeń ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną. Polityka społeczeństwa informacyjnego Projekt ma pozytywny wpływ na politykę rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Przedmiotem projektu Łódzka Regionalna Siec Teleinformatyczna 2 Etap jest utworzenie szkieletowej sieci światłowodowej i dystrybucyjnej na obszarze Województwa Łódzkiego nie objętym 1 Etapem projektu Łódzkiej Regionalnej Sieci Teleinformatycznej, a także przygotowanie infrastruktury umożliwiającej lub znacznie ułatwiającej lokalnym operatorom doprowadzenie sieci dostępowych i usług szerokopasmowych do odbiorców końcowych. Projekt przyczynia się więc w znacznym stopniu do zapewnienia powszechnego dostępu do Internetu szerokopasmowego mieszkańców, przedsiębiorców i jednostek publicznych poprzez budowę infrastruktury teleinformatycznej, uzupełniającej istniejącą i tworzącej nowe zasoby regionalne sieci szerokopasmowej. Sieć ma zapewnić szerokie możliwości w zakresie komunikowania się oraz dostępu do zasobów wiedzy i informacji dla mieszkańców oraz umożliwi realizacje zadań z zakresu budowy społeczeństwa informacyjnego w Województwie Łódzkim dzięki zapewnieniu dostępności do technologii ICT oraz do przeciwdziałania wykluczeniu cyfrowemu. Projekt będzie realizowany zgodnie z zasadami Komisji Europejskiej, która uwarunkowała akceptację udzielania pomocy regionalnej na rozwój sieci szerokopasmowych w ramach rozporządzenia od wprowadzenia do kryteriów wyboru projektów warunków charakterystycznych dla pomocy w tym obszarze ocenianej na podstawie art. 107 ust. 3 lit. c TFUE: zasada neutralności technologicznej, otwartość objętej pomocą infrastruktury dla wszystkich dostawców usług internetowych na jednakowych zasadach, hurtowy, otwarty dostęp do objętej pomocą infrastruktury oferowany po krajowych cenach rynkowych. Łódzka Regionalna Siec Teleinformatyczna (ŁRST) będzie zapewniać możliwość podłączenia każdemu z przedsiębiorców telekomunikacyjnych w sposób niedyskryminujacy żadnego z nich. W celu zapewnienia dostępu do infrastruktury zbudowanej w ramach ŁRST, w węzłach szkieletowych oraz punktach dystrybucyjnych ma zostać zapewniona rezerwa miejsca oraz mediów które będą mogły

23 Strona 23 z 256 zostać udostępnione przedsiębiorcom telekomunikacyjnym z przeznaczeniem na instalacje urządzeń lub szaf telekomunikacyjnych. Korzystanie z ŁRST ma być realizowane z uwzględnieniem kryteriów otwartości dostępu oraz neutralności technologicznej co przejawiać się będzie w szczególności w stosowaniu standardowych interfejsów oraz protokołów komunikacyjnych. Operator infrastruktury będzie nadzorował dostęp do sieci oraz usług, z wykorzystaniem specjalistycznych systemów bezpieczeństwa, nadzoru, zarządzania i administracji. Zrównoważonego rozwoju Zrównoważony rozwój definiuje się jako rozwój społeczno - gospodarczy, w którym następuje integrowanie działań mających na celu wzrost gospodarczy oraz działań społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej i trwałości podstawowych procesów przyrodniczych w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania potrzeb społeczności lub obywateli, zarówno współczesnego, jak i przyszłych pokoleń. Projekt Łódzka Regionalna Siec Teleinformatyczna 2 Etap przyczyni się do rozwoju społecznogospodarczego, nie powodując przy tym żadnych zagrożeń dla środowiska ani w fazie jego budowy, ani też w fazie eksploatacji. Ze względu na swój charakter projekt nie będzie oddziaływał na obszary chronione. Planowane działania nie spowodują emisji zanieczyszczeń do wody, gleby ani do powietrza. Ewentualna awaria lub likwidacja projektu również nie spowoduje żadnych zagrożeń dla środowiska. Realizacja przedsięwzięcia będzie miała zatem neutralny wpływ na politykę zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska zarówno podczas realizacji inwestycji, jak i po jej zakończeniu. Wdrażane rozwiązania nie będą w żaden sposób zanieczyszczały środowiska, czy też wpływały na jego degradację. Realizowane działania wykazują zgodność z przepisami wspólnotowymi i krajowymi regulującymi kwestie środowiskowe. Polityka w zakresie: konkurencji, zamówień publicznych Przygotowanie i realizacja postępowania o udzielenie zamówienia będą odbywać się przy zachowaniu uczciwej konkurencji i równym traktowaniu wykonawców. Beneficjent jest jednostką sektora finansów publicznych, w związku z tym zobowiązany jest do stosowania Ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (tekst ujednolicony: Dz. U. z 2007 r. nr 223 poz z późn. zm.) i wyboru wykonawcy w drodze postępowania o udzielenie zamówienia publicznego w przypadku określenia wartości zamówienia na kwotę powyżej 14 tysięcy Euro. Wybór Operatora Infrastruktury nastąpi z zachowaniem zasad uczciwej konkurencji i równego traktowania. Mając na uwadze dokonane analizy prawne dotyczące trybu wyboru partnera prywatnego rekomenduje się ukształtowanie warunków, zasad i procedury wyboru Operatora Infrastruktury wzorując się na odpowiednich przepisach proceduralnych ustawy o koncesji na roboty budowlane i usługi. Istotne elementy procedury opartej o przepisy ustawy o koncesji na roboty budowlane i usługi należały odpowiednio recypować do regulaminu wyboru partnera prywatnego określonego w postępowaniu o jego wybór. Sposób wyboru partnera prywatnego podmiot publiczny (Samorząd Województwa) pozwala na względną swobodę co do przyjęcia zasad i sposobu wyboru partnera prywatnego w granicach gwarantujących zachowanie uczciwej i wolnej konkurencji oraz przestrzeganie zasad równego traktowania, przejrzystości i proporcjonalności oraz z zachowaniem wymogów zawartych w ustawie o

24 Strona 24 z 256 partnerstwie publiczno-prywatnym. Stosowanie tych zasad wypełnia również wymogi zawarte w wytycznych wspólnotowych w sprawie stosowania przepisów dotyczących pomocy państwa w odniesieniu do szybkiego wdrażania sieci szerokopasmowych w części, w której wskazują one na konieczność stosowania otwartej procedury przetargowej zapewniającej przejrzystość wszystkim inwestorom pragnącym złożyć ofertę w zakresie realizacji subsydiowanego projektu. Ponadto Projekt będzie zgodny z następującymi ustawami: Prawo telekomunikacyjne oraz wymagania zawarte w prawie budowlanym, zagospodarowaniu przestrzennym, oraz innych mających zastosowanie aktach prawnych Analiza otoczenia społeczno-gospodarczego projektu W pierwszej części niniejszego rozdziału przedstawiono najważniejsze informacje dotyczące rozwoju społeczno-gospodarczego województwa łódzkiego. Ze względu na potrzebę przeprowadzenia analizy wariantowej, w drugiej części rozdziału przedstawiono również uszczegółowione informacje dotyczące powiatów branych pod uwagę w wariancie północnym: łęczyckiego, łowickiego, kutnowskiego, rawskiego i tomaszowskiego oraz w wariancie południowym: opoczyńskiego, pajęczańskiego, radomszczańskiego, wieluńskiego i wieruszowskiego. Dokładna analiza sytuacji społecznoekonomicznej obszarów branych pod uwagę do objęcia oddziaływaniem projektu, ułatwi dokonanie wyboru najbardziej optymalnego wariantu. Podstawę analizy stanowiły dostępne dane GUS oraz upublicznione informacje dotyczące jednostek samorządowych ze stron WWW Województwo Łódzkie Wiadomości ogólne Województwo łódzkie według najnowszych danych stan na koniec grudnia 2010 roku zamieszkuje osób. Strukturę administracyjną województwa tworzą 24 powiaty, w tym: 3 grodzkie i 21 ziemskich oraz 177 gmin, w tym: 18 miejskich, 25 miejsko-wiejskich i 134 wiejskich. Wokół głównego miasta wojewódzkiego Łodzi rozwija się Łódzki Zespół Metropolitalny (ŁOM). Obszar oddziaływania projektu został przedstawiony w załączniku nr 2) Położenie i środowisko geograficzne Województwo łódzkie leży w Polsce centralnej i graniczy z województwami: mazowieckim na wschodzie, świętokrzyskim na południowym wschodzie, śląskim i opolskim na południu, wielkopolskim na zachodzie i kujawsko-pomorskim na północy (rysunek poniżej).

25 Strona 25 z 256 Rysunek 2 Położenie województwa łódzkiego w Polsce Źródło: Głównym miastem jest miasto wojewódzkie Łódź, według stanu na dzień 31 grudnia 2010 roku licząca mieszkańców, co stanowiło 29,1% ludności obszaru. Obszar województwa zajmuje km². Położony jest na pograniczu dwóch dużych jednostek geomorfologicznych: pasa nizin (Niż Środkowoeuropejski) i obszaru wyżyn (Wyżyny Południowopolskie). Odmienny jest zatem krajobraz części północnej i środkowej województwa, gdzie dominują rozległe i prawie płaskie równiny, od wysoczyznowej, pagórkowatej części południowej. O charakterze rzeźby regionu zdecydowały procesy geologiczne związane z działalnością lądolodów zwłaszcza zlodowacenia środkowopolskiego. Większość powierzchni pokryta jest utworami czwartorzędowymi, pochodzenia lodowcowego piaskami i glinami zwałowymi oraz piaskami wodnolodowcowymi. Województwo położone jest także na dziale wodnym I rzędu, rozgraniczającym dorzecza Wisły i Odry. Największe rzeki płyną na obszarach peryferyjnych województwa i wyznaczają jego granice. Są to: Bzura i Ner na północy, Pilica na wschodzie oraz Warta na południu i zachodzie województwa. Sieć rzeczna jest rzadka i charakteryzuje się wyjątkowo dużym udziałem cieków małych oraz niosących wodę tylko okresowo. Jest tutaj także niewiele obszarów podmokłych i torfowisk. 9 Znaczenie położenia Szczególną rolę odgrywa położenie regionu łódzkiego w geometrycznym centrum Polski. Położenie województwa miało i nadal ma ogromne znaczenie dla jego rozwoju gospodarczego. Ponad 200 lat temu tutaj przemysłowcy z całej Europy w ciągu zaledwie dwóch pokoleń stworzyli potężny ośrodek przemysłowy, a małe miasteczko Łódź stało się drugą co do wielkości aglomeracją w Polsce. Pomimo zmian politycznych, ustrojowych i gospodarczych w Polsce po roku 1989, strategiczne powiązania województwa pozostały niezmienne. Tworzą je trzy transeuropejskie szlaki transportowe, wyznaczające kierunki współpracy gospodarczej: kierunek północno wschodni, autostradą A-2, otworzy kierunek w głąb Rosji i do Moskwy, kierunek północny, autostradą A-1, otworzy kierunek na Skandynawię i Kaliningrad, kierunek zachodni, autostradą A-2, przez Berlin skieruje ruch samochodowy na szlaki Europy Zachodniej

26 Strona 26 z 256 Łódź dysponuje również lotniskiem: Portem Lotniczym Łódź im. Władysława Reymonta. Użytkowanie powierzchni W strukturze użytkowania gruntów dominują powierzchniowo użytki rolne, które zajmują prawie 69% powierzchni województwa. Około 8% zajmują użytki zielone tj. łąki i pastwiska. Znaczą część stanowią tereny zurbanizowane zwłaszcza w centralnej części regionu. Region charakteryzuje wysoka gęstość zaludnienia 139 osób na 1 km kwadratowy (średnia krajowa to 123 osoby/km kw.). Lasy rozmieszczone są bardzo nierównomiernie najwięcej jest ich w części południowej i wschodniej, natomiast część północna, w której gleby są bardziej zasobne, jest prawie pozbawiona lasów. Na terenie województwa łódzkiego lasy zajmują obecnie powierzchnię ok ha. Ludność W ciągu ostatnich lat w województwie łódzkim zaobserwowano spadek liczby ludności (tabela poniżej). W latach liczba mieszkańców regionu spadła o osób, czyli o 2,06%. Tabela 1 Liczba mieszkańców według faktycznego miejsca zamieszkania w województwie łódzkim w latach (stan na 31 grudnia) Rok Liczba ludności Jednakże tendencje zmian liczby ludności w województwie są zróżnicowane przestrzennie. W większości powiatów w latach utrzymywała się tendencja spadkowa, tym niemniej w powiatach: łódzkim wschodnim, zgierskim, bełchatowskim, piotrkowskim i w mieście Skierniewice, liczba mieszkańców wzrosła (tabela poniżej). Tabela 2 Zróżnicowanie przestrzenne i zmiany liczby ludności w województwie łódzkim w latach (stan na 31 grudnia) Rok Powiat bełchatowski Powiat brzeziński Powiat kutnowski Powiat łaski Powiat łęczycki Powiat łowicki Powiat łódzki wschodni Powiat m. Łódź Powiat m. Piotrków Trybunalski Powiat m. Skierniewice Powiat opoczyński Powiat pabianicki Powiat pajęczański Powiat piotrkowski Powiat poddębicki Powiat radomszczański Powiat rawski

27 Strona 27 z 256 Powiat sieradzki Powiat skierniewicki Powiat tomaszowski Powiat wieluński Powiat wieruszowski Powiat zduńskowolski Powiat zgierski Źródło: opracowanie własne, na podstawie danych GUS, BDR Średnia gęstość zaludnienia w województwie łódzkim w 2010 roku wynosiła 139 os/km² i również była przestrzennie zróżnicowana (tabela poniżej): Tabela 3 Zróżnicowanie gęstości zaludnienia w województwie łódzkim Powiaty Gęstość zaludnienia (l. os/km²) Bełchatowski 177 Brzeźnicki 85 Kutnowski 114 Łaski 82 Łęczycki 67 Łowicki 82 Łódzki wschodni 135 M. Łódź 2514 M. Piotrków trybunalski 1151 M. Skierniewice 1491 Opoczyński 75 Pabianicki 242 Pajęczański 65 Piotrkowski 63 Poddębicki 47 Radomszczański 81 Rawski 76 Sieradzki 80 Skierniewicki 50 Tomaszowski 117 Wieluński 84 Wieruszowski 73 Zduńskowolski 183 Zgierski 190 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Największą gęstość zaobserwowano w ośrodkach miejskich oraz w powiatach: pabianickim 242 os/km², zgierskim 190 os/km² i zduńskowolskim 183 os/km². Najmniejszą gęstością odznaczały się powiaty: poddębicki 47 os/km², skierniewicki 50 os/km² i wieruszowski 73 os/km². Większość, 64,00% ludności województwa zamieszkuje obszary miejskie, natomiast 36,00% obszary wiejskie (rysunek poniżej).

28 Strona 28 z 256 Rysunek 3 Odsetek ludności zamieszkującej obszary miejskie i wiejskie w 2010 roku (stan na 31 grudnia) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Na obszarze, branym pod uwagę do objęcia oddziaływaniem projektu, proporcje te przedstawiają się jednak inaczej. W wariancie północnym, a zatem w powiatach: łęczyckim, łowickim, kutnowskim, rawskim i tomaszowskim liczba ludności zamieszkałej w obszarach miejskich wynosi: osób, w wiejskich natomiast Rozkład procentowy ludności względem miejsca zamieszkania przedstawiono na poniższym rysunku. Rysunek 4 Odsetek ludności zamieszkującej obszary miejskie i wiejskie w powiatach: łęczyckim, łowickim, kutnowskim, rawskim i tomaszowskim w 2010 roku (stan na 31 grudnia) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS W wariancie południowym, a zatem w powiatach: opoczyńskim, wieruszowskim, wieluńskim, pajęczańskim i radomszczańskim, liczba ludności zamieszkałej w obszarach miejskich wynosi osób, w obszarach miejskich natomiast osób. Na poniższym rysunku przedstawiono rozkład procentowy mieszkańców względem miejsca zamieszkania.

29 Strona 29 z 256 Rysunek 5 Odsetek mieszkańców zamieszkujących obszary miejski i wiejskie w powiatach: opoczyńskim, wieruszowskim, wieluńskim, pajęczańskim i radomszczańskim Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Struktura wieku mieszkańców Pod względem ekonomicznych grup wieku 10, wśród mieszkańców województwa łódzkiego dominuje ludność w wieku produkcyjnym 63,9%. Na przestrzeni lat zaobserwowano systematyczny spadek liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym i wzrost liczby ludności w wieku poprodukcyjnym. W 2008 roku ludność w wieku poprodukcyjnym (18,2%) zaczęła przeważać nad ludnością w wieku przedprodukcyjnym (17,8%). Świadczy to o wyraźnym, postępującym zjawisku starzenia się społeczeństwa. Według ostatnich dostępnych danych (stan na koniec roku 2010) ludność w wieku przedprodukcyjnym stanowiła 17,38%, produkcyjnym 63,77% i poprodukcyjnym 18,84%. W latach dodatkowo zaobserwowano spadek liczby ludności w wieku produkcyjnym względem ludności w wieku poprodukcyjnym. Jest to tendencja bardzo niekorzystna. Zmiany na przestrzeni lat przedstawiono na rysunku poniżej. Rysunek 6 Struktura ludności województwa łódzkiego według ekonomicznych grup wieku ( , stan na 31 grudnia) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 10 Podział na ekonomiczne grupy wieku: 0-17 lat wiek przedprodukcyjny, lat dla kobiet i lata dla mężczyzn wiek produkcyjny, od 60 lat dla kobiet i od 65 lat dla mężczyzn wiek poprodukcyjny.

30 Strona 30 z 256 Przyrost naturalny Przyrost naturalny (dalej: PN) w województwie łódzkim w ostatnich latach przyjmuje wartości ujemne (tabela poniżej). W 2010 roku na wskaźnik PN wynosił -2,2. Tabela 4 Przyrost naturalny na 1000 ludności w województwie łódzkim w latach (stan na 31 grudnia) Przyrost naturalny (w Rok ) -3,1-3,4-3,1-3,2-2,3-2,3-2,2 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Migracje Województwo charakteryzuje ujemne saldo migracji, zarówno międzywojewódzkich jak i zagranicznych. Najmniejszą wartość saldo migracji ogółem na 1000 ludności przyjęło w roku 2006 i wynosiło -1,1 (saldo migracji międzywojewódzkich: -0,6 a zagranicznych -0,4 ). Od tego momentu zaczęło systematycznie wzrastać do roku 2009, natomiast w roku 2010 nastąpił spadek, rysunek poniżej). Podstawowe znaczenie mają migracje międzywojewódzkie (w obrębie kraju), natomiast migracje zagraniczne mają znaczenie marginalne. Rysunek 7 Saldo migracji województwa łódzkiego w latach (stan na 31 grudnia) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Według stanu na 31 grudnia 2010 roku w województwie łódzkim było zarejestrowanych bezrobotnych, w tym kobiety (49,5%). Stopa bezrobocia wynosiła 12,2% i była porównywalna ze średnią wartością dla kraju (12,4%). Biorąc pod uwagę zmiany na przestrzeni lat, zaobserwowano tendencje spadku bezrobocia do roku 2008 włącznie. W kolejnych latach zaobserwowano wzrost (tabela poniżej). Tabela 5 Bezrobocie zarejestrowane w województwie łódzkim i w Polsce ( , stan na 31 grudnia) Rok Województwo łódzkie Ogółem , , Mężczyźni , , Kobiety , ,

31 Strona 31 z 256 Stopa bezrobocia (w%) 19,5 17,9 14,7 11,2 9,2 12,1 12,4 Polska Stopa bezrobocia (w%) 19,0 17,6 14,8 11,2 9,5 11,9 12,2 Szczególnym problemem województwa jest struktura bezrobocia pod względem poziomu wykształcenia. Od lat ( ) na wysokim poziomie utrzymuje się odsetek zarejestrowanych bezrobotnych z wykształceniem gimnazjalnym i poniżej. W roku 2004 wynosił 35,5%, a w 2010 był nieco niższy: 31,99%. Najmniejszy odsetek stanowią osoby z wykształceniem wyższym, chociaż w ostatnich latach ich udział w strukturze bezrobotnych powiększył się z 5,36% w roku 2004 do 9,83% w roku Korzystne tendencje zaobserwowano wśród bezrobotnych z wykształceniem zawodowym: ich udział w strukturze bezrobotnych w latach spadł z 30,02% do 25,67%. Zmiany w strukturze bezrobocia województwa łódzkiego na przestrzeni lat przedstawiono na rysunku poniżej. Rysunek 8 Struktura zarejestrowanego bezrobocia pod względem poziomu wykształcenia w województwie łódzkim w latach ,50% ,50% 35,52% ,02% 29,10% 35,88% 32,43% 31,99% ,07% 33,76% 8,17% 26,05% 25,67% 8,75% 26,81% 20,95% 20,78% 9,32% 25,91% 11,58% 11,91% 9,72% 10,73% 20,80% 20,52% 20,74% 20,60% 20,96% 5,36% 5,86% 6,29% 7,07% 8,64% 9,19% 9,83% w yższe policealne, średnie zaw odow e średnie ogólnokształcące zasadnicze zaw odow e gimnazjalne i poniżej Struktura bezrobocia województwa łódzkiego jest również bardzo zróżnicowana przestrzennie (tabela poniżej). Dotyczy to zarówno stopy bezrobocia jak i jego struktury pod względem poziomu wykształcenia. Tabela 6 Struktura bezrobocia w województwie łódzkim według powiatów pod względem poziomu wykształcenia (na 31 grudnia 2010 roku) oraz stopa bezrobocia Jednostka terytorialna Liczba zarejestrowanych bezrobotnych wg poziomu wykształcenia: policealne, średnie wyższe zasadnicze gimnazjalne średnie ogólno- Stopa bezrobocia

32 Strona 32 z 256 zawodowe kształcące zawodowe i poniżej Powiat bełchatowski ,4 Powiat brzeziński ,5 Powiat kutnowski ,4 Powiat łaski ,8 Powiat łęczycki ,0 Powiat łowicki ,0 Powiat łódzki wschodni ,6 Powiat m. Łódź ,0 Powiat m. Piotrków Trybunalski ,1 Powiat m. Skierniewice ,4 Powiat opoczyński ,7 Powiat pabianicki ,4 Powiat pajęczański ,8 Powiat piotrkowski ,4 Powiat poddębicki ,2 Powiat radomszczański ,2 Powiat rawski ,6 Powiat sieradzki ,5 Powiat skierniewicki ,8 Powiat tomaszowski ,7 Powiat wieluński ,1 Powiat wieruszowski ,5 Powiat zduńskowolski ,2 Powiat zgierski ,8 Wynagrodzenia O sytuacji społeczno-gospodarczej obszaru świadczy m.in. wysokość przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego brutto. W województwie łódzkim w 2010 roku wynosiło ono 3066,02 zł. Na przestrzeni lat zaobserwowano systematyczny wzrost wartości wskaźnika, jednakże wciąż utrzymuje się ona poniżej średniej krajowej. Zmiany na przestrzeni lat przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 7 Przeciętne wynagrodzenie brutto w województwie łódzkim w latach Rok Przeciętne wynagrodzenie brutto 2 123, , , , , , ,02 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w relacji do średniej krajowej (Polska=100) 88,1 87,3 86,8 86,2 86,8 87,0 89,3

33 Strona 33 z 256 Wartość wynagrodzeń w województwie łódzkim wykazywała duże zróżnicowanie przestrzenne (tabela poniżej). Tabela 8 Przeciętne wynagrodzenie brutto w powiatach województwa łódzkiego w latach Rok Powiat bełchatowski 3 291, , , , , , ,24 Powiat brzeziński 1 659, , , , , , ,47 Powiat kutnowski 2 036, , , , , , ,15 Powiat łaski 1 726, , , , , , ,94 Powiat łęczycki 1 965, , , , , , ,63 Powiat łowicki 1 939, , , , , , ,68 Powiat łódzki wschodni 1 791, , , , , , ,12 Powiat m. Łódź 2 293, , , , , , ,15 Powiat m. Piotrków Trybunalski 1 694, , , , , , ,57 Powiat m. Skierniewice 1 965, , , , , , ,96 Powiat opoczyński 2 020, , , , , , ,06 Powiat pabianicki 1 913, , , , , , ,52 Powiat pajęczański 1 932, , , , , , ,74 Powiat piotrkowski 1 656, , , , , , ,77 Powiat poddębicki 1 791, , , , , , ,08 Powiat radomszczański 1 678, , , , , , ,64 Powiat rawski 1 795, , , , , , ,21 Powiat sieradzki 1 885, , , , , , ,04 Powiat skierniewicki 2 020, , , , , , ,10 Powiat tomaszowski 1 837, , , , , , ,64 Powiat wieluński 1 730, , , , , , ,98 Powiat wieruszowski 1 730, , , , , , ,96 Powiat zduńskowolski 1 823, , , , , , ,69 Powiat zgierski 1 927, , , , , , ,60 Najwyższe wynagrodzenie odnotowano w powiecie bełchatowskim 4628,24 zł i w mieście Łodzi 3243,15zł. Najniższe natomiast w powiecie brzezińskim 2379,47 zł, wieluńskim 2458,98 zł i mieście Piotrkowie Trybunalskim 2460,57 zł. Sytuacja ekonomiczna gospodarstw domowych O sytuacji ekonomicznej mieszkańców województwa świadczy ponadto wskaźnik: przeciętny miesięczny dochód na 1 osobę w gospodarstwach domowych. W 2010 roku w województwie łódzkim wynosił on 1178,73 zł (w Polsce średnio 1192,82). Na przestrzeni lat zaobserwowano systematyczny wzrost wartości wskaźnika:

34 Strona 34 z 256 Tabela 9 Przeciętny miesięczny dochód na 1 mieszkańca rozporządzalny ogółem w latach Rok Dochód w zł 730,53 768,97 836,90 911, , , ,73 Struktura zatrudnienia W strukturze zatrudnienia, pod względem trzech podstawowych sektorów gospodarki w 2010 roku, w województwie łódzkim dominowało zatrudnienie w sektorze usług (rysunek poniżej) na poziomie 47,03%. W przemyśle zatrudnionych było ok. 29,06% osób, natomiast w rolnictwie ok. 23,91%. Rysunek 9 Struktura zatrudnienia według trzech sektorów gospodarczych w województwie łódzkim w 2010 roku W latach zaobserwowano ponadto korzystne tendencje: spadek zatrudnienia w sektorze rolniczym i wzrost zatrudnienia w sektorze usług. W 2009 roku jednak nastąpił wzrost zatrudnienia w sektorze rolniczym: z 19,85% do 25,42% i spadek w sektorze usług: z 50,22 do 45,57%. W 2010 roku ponownie odnotowano wzrost zatrudnienia w sektorze usług i spadek w sektorze rolniczym. Zatrudnienie w sektorze przemysłu utrzymywało się na poziomie 29,02-29,99%. Wysoki odsetek zatrudnienia w przemyśle wynika z uwarunkowań historycznych obszaru. Zmiany w latach przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela 10 Zmiany w strukturze zatrudnienia w województwie łódzkim w latach Rok Sektor rolniczy 21,67 21,42 20,90 20,07 19,85 25,42 23,91 Sektor przemysłowy 29,47 29,02 29,43 29,99 29,93 29,01 29,06 Sektor usługowy 48,86 49,56 49,67 49,94 50,22 45,57 47,03 Struktura zatrudnienia województwa wykazuje zróżnicowanie przestrzenne (tabela poniżej). Do powiatów, w których w 2010 roku przeważało zatrudnienie w sektorze usług należą miasta Łódź 71,80%, Piotrków Trybunalski 61,90%, Skierniewice 60,72% oraz powiat zgierski 44,42%, łódzki

35 Strona 35 z 256 wschodni 44,83%, i radomszczański 39,81%. Zatrudnienie w sektorze przemysłu przeważało w powiatach: bełchatowskim 51,19%, pabianickim 44,65%, zduńskowolskim 47,01%. Zatrudnienie w sektorze rolniczym, dominowało w powiatach: skierniewickim 72,81%, poddębickim 61,55%, i piotrkowskim 59,97%. Tabela 11 Zatrudnienie według sektorów gospodarczych w powiatach województwa łódzkiego w 2010 roku (w %), w porównaniu ze średnimi wartościami dla Polski i województwa łódzkiego sektor sektor sektor Jednostka terytorialna rolniczy przemysłowy usługowy Polska 21,63 27,92 50,45 Województwo łódzkie 23,91 29,06 47,03 Powiat bełchatowski 15,83 51,19 32,99 Powiat brzeziński 47,44 17,94 34,62 Powiat kutnowski 30,40 33,57 36,03 Powiat łaski 40,87 26,60 32,53 Powiat łęczycki 56,65 14,17 29,18 Powiat łowicki 53,08 17,87 29,05 Powiat łódzki wschodni 23,41 31,76 44,83 Powiat m. Łódź 0,94 27,26 71,80 Powiat m. Piotrków Trybunalski 3,33 34,77 61,90 Powiat m. Skierniewice 4,63 34,64 60,72 Powiat opoczyński 45,87 24,96 29,17 Powiat pabianicki 14,22 44,65 41,13 Powiat pajęczański 54,74 21,40 23,86 Powiat piotrkowski 59,97 12,25 27,77 Powiat poddębicki 61,55 15,76 22,69 Powiat radomszczański 31,30 28,89 39,81 Powiat rawski 53,13 16,36 30,52 Powiat sieradzki 49,36 18,63 32,01 Powiat skierniewicki 72,81 13,73 13,46 Powiat tomaszowski 31,19 29,64 39,17 Powiat wieluński 42,72 27,22 30,06 Powiat wieruszowski 37,29 39,34 23,37 Powiat zduńskowolski 16,89 47,01 36,10 Powiat zgierski 17,82 37,76 44,42 Edukacja W roku szkolnym 2010/11 w województwie łódzkim prowadziły działalność: Przedszkola 549, Szkoły podstawowe 875, Gimnazja 422, Licea ogólnokształcące 169, Licea profilowane 34, Technika 124,

36 Strona 36 z 256 Zasadnicze szkoły zawodowe 108, Szkoły policealne 186, Szkoły dla dorosłych Województwo łódzkie wyróżnia duży potencjał naukowy. W samym mieście Łodzi działa 5 uczelni publicznych: Akademia Sztuk Pięknych, Akademia Muzyczna, Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna, Politechnika Łódzka, Uniwersytet Łódzki oraz 19 uczelni niepublicznych: Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna (dawniej: Wyższa Szkoła Humanistyczno- Ekonomiczna) Salezjańska Wyższa Szkoła Ekonomii i Zarządzania, Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania, Wyższa Szkoła Administracji Publicznej, Wyższa Szkoła Biznesu i Nauk o Zdrowiu, Wyższa Szkoła COSINUS, Wyższa Szkoła Edukacji Zdrowotnej i Nauk Społecznych (poprzednio: Wyższa Szkoła Edukacji Zdrowotnej, Wyższa Szkoła Finansów i Informatyki im. prof. J. Chechlińskiego, Wyższa Szkoła Informatyki, Wyższa Szkoła Kosmetyki i Nauk o Zdrowiu, Wyższa Szkoła Kupiecka, Wyższa Szkoła Marketingu i Biznesu, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Wyższa Szkoła Sportowa, Wyższa Szkoła Studiów Międzynarodowych, Wyższa Szkoła Sztuki i Projektowania, Wyższa Szkoła Turystyki i Hotelarstwa, Wyższa Szkoła Zawodowa Łódzkiej Korporacji Oświatowej, Wyższe Seminarium Duchowne, "Wschód - Zachód" Szkoła Wyższa im. Henryka Jóźwiaka. Poza miastem Łodzią na terenie województwa działają: Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, (filia Piotrków Trybunalski), Mazowiecka Wyższa Szkoła Humanistyczno-Pedagogiczna (Łowicz), Wyższa Szkoła Gospodarki Krajowej (Kutno), Wyższa Szkoła Handlowa im. Króla Stefana Batorego (Piotrków Trybunalski), Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna (Pabianice), 11 GUS, Warunki życia, dane wojewódzkie,

37 Strona 37 z 256 Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna (Sieradz), Wyższa Szkoła Ekonomiczno-Humanistyczna im. prof. Szczepana A. Pieniążka (Skierniewice), Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa (Skierniewice). 12 Na terenie województwa łódzkiego działają łącznie 32 uczelnie wyższe. Działalność prowadzi także 11 uniwersytetów III wieku. 13 W 2010 r. łącznie na uczelniach województwa odnotowano studentów i absolwentów. Gospodarka Dzięki wspólnym działaniom środowiska naukowego, gospodarczego i samorządowego przedsięwzięto inicjatywę budowy Parku Technologicznego w Łodzi: obecnie Łódzki Regionalny Park Naukowo- Technologiczny Sp. z o. o 14, rozpoczyna działalność. Zadaniem Parku jest zapewnienie praktycznego wykorzystania wyników badań naukowych łódzkich uczelni i przyczyni się do transferu technologii dla potrzeb przemysłowych regionu. O rozwoju regionu stanowią nie tylko korzystne połączenia transportowe regionu (zawdzięczane centralnemu położeniu), lecz także zasoby naturalne i infrastruktura techniczna odgrywały i będą w przyszłości odgrywać istotną rolę w rozwoju województwa. Planuje się między innymi rozbudowę kompleksu górniczo-energetycznego "Bełchatów-Szczerców", rozbudowę sieci przesyłowych gazu w południowo-zachodniej części regionu, kontynuację badań i wdrożenie systemów wykorzystania wód geotermalnych w zachodniej części województwa. Województwo Łódzkie jest także krajowym potentatem w produkcji płytek ceramicznych. ZPC Opoczno, Ceramika Paradyż, Ceramika Tubądzin i kilka mniejszych firm wytwarzają ok. 70% polskiej produkcji płytek 15. Najważniejszymi branżami, mającymi znaczenie strategiczne dla rozwoju regionu, są: biotechnologia, mechatronika, ICT/ nowe media, energetyka, włókiennictwo i odzież, owoce i warzywa. 16 Znaczącym elementem rozwoju gospodarczego są kompleksy Łódzkiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, która oferuje atrakcyjne warunki inwestowania. Inwestorzy otrzymują pomoc w formie zwolnień podatkowych i mają ustawowo zagwarantowaną niezmienność raz nabytych praw do ulg. Strefa obejmuje 283 ha, zlokalizowana jest w podstrefach w Łodzi, Zgierzu, Ozorkowie i w gminie Ksawerów, a poza obszarem aglomeracji łódzkiej na gruntach Tomaszowa Mazowieckiego, Rawy Mazowieckiej, Radomska, Kutna i Łęczycy. Na terenie województwa corocznie odbywa się szereg imprez targowych. Do największych i najbardziej znaczących należą: INTERTELECOM Międzynarodowe Targi Łączności, INTERFLOWER Targi Architektury Krajobrazu, Ogrodnictwa i Kwiaciarstwa, INTERFLAT Międzynarodowe Targi 12 Strona WWW Urzędu Marszałkowskiego Województwa Łódzkiego w Łodzi, Tamże, Strona WWW Urzędu Marszałkowskiego Województwa Łódzkiego w Łodzi

38 Strona 38 z 256 Wyposażenia Wnętrz i Budownictwa, CEDE Środkowoeuropejska Wystawa Produktów Stomatologicznych, INTERMED Międzynarodowe Wystawy Leków i Sprzętu Medycznego. 17 W raporcie za 2008 rok Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową podsumował, że podregion łódzki stanowi obecnie najbardziej atrakcyjne miejsce do inwestycji kraju, w odniesieniu do sektora usług. Pod względem inwestowania w nowoczesne technologie zajął on pozycję drugą, natomiast pod względem rozwoju przemysłu, zajął trzecią pozycję w Polsce. W województwie tworzy się 6,2 proc. PKB Polski. Działa tu około 200 tysięcy podmiotów gospodarczych. Ponad 90% firm jest w prywatnych rękach. Nieliczne pozostałe przedsiębiorstwa państwowe podlegają procesom restrukturyzacji i komercjalizacji. Duża liczba zakładów prowadzonych przez osoby fizyczne i spółki cywilne świadczy o wysokiej przedsiębiorczości mieszkańców regionu. Ponad jedna trzecia firm działających w Łódzkiem zajmuje się handlem. Około 16 proc. to przedsiębiorstwa produkcyjne, a ponad 10 proc. wszystkich firm prowadzi obsługę nieruchomości. Te trzy sektory skupiają ponad 63 proc. firm zarejestrowanych w regionie. W dalszej kolejności są budownictwo i transport, głównie drogowy. Firmy i zakłady produkcyjne zajmują się przede wszystkim produkcją odzieży, tkanin, artykułów spożywczych, napojów, mebli i gotowych wyrobów metalowych oraz wyprawianiem i barwieniem skór. 18 Pomimo że region łódzki boryka się z rozmaitymi problemami gospodarczymi i infrastrukturalnymi należy on pod względem inwestycji biznesowych do najbardziej konkurencyjnych obszarów w Polsce. Centralne położenie województwa łódzkiego oraz gęsta sieć dróg kołowych, potencjał badawczy z rozwiniętą współpracą naukową z jednostkami prowadzącymi działalność B+R, tak krajowymi jak i zagranicznymi oraz walory kulturowe województwa, wraz z dynamicznym rozwojem sektora usług typu business process offshoring, sprawiają, że jego wartość stale wzrasta. 19 Liczba podmiotów gospodarczych W 2010 roku (na dzień 31 grudnia) liczba zarejestrowanych w REGON podmiotów gospodarczych w województwie łódzkim wynosiła W 2006 roku nastąpił spadek liczby podmiotów w sektorze prywatnym, co wpłynęło na znaczny spadek liczby podmiotów ogółem. Począwszy od roku 2007 odnotowano spadek liczby podmiotów w sektorze publicznym i wzrost w sektorze prywatnym, co w rezultacie wpłynęło na wzrost liczby podmiotów gospodarczych ogółem. W roku 2010 ponownie odnotowano wzrost liczby podmiotów w sektorze prywatnym oraz w sektorze publicznym. Zmiany w latach przedstawiono w poniższej tabeli: Tabela 12 Zmiany liczby podmiotów gospodarczych wg REGON w województwie łódzkim w latach (na dzień 31 grudnia) Podmioty Rok gospodarcze Sektor publiczny Sektor prywatny Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach W latach zaobserwowano dynamiczny wzrost nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach. W 2008 roku wysokość nakładów inwestycyjnych w województwie łódzkim 17 Źródło: strona WWW Urzędu Marszałkowskiego Województwa Łódzkiego w Łodzi, Źródło: Źródło:

39 Strona 39 z 256 wynosiła ,5 mln zł. W ciągu 4 lat ( ) odnotowano wzrost aż o 236,59%. Wysokość nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach na 1 mieszkańca była na średnim poziomie, zbliżonym do średniej krajowej. Od roku 2009 jednakże zaobserwowano spadek nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach, tak więc według ostatnich danych w 2010 roku wynosiły one 8071,6 mld zł i 3180 zł w przeliczeniu na 1 mieszkańca. Zmiany w województwie na przestrzeni lat przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela 13 Wysokość nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach w województwie łódzkim w latach Nakłady inwestycyjne (w Rok mln zł.) 4 256, , , , , , ,6 Nakłady inwestycyjne na 1 mieszkańca (w zł) Ochrona zdrowia Dla potrzeb niniejszego projektu, jako że wdrażane rozwiązania mają na celu m.in. poprawę informatyzacji placówek służby zdrowia, przedstawiono krótką charakterystykę wybranych aspektów ochrony zdrowia, która będzie pomocna w zarysowaniu portretu województwa w tym zakresie. Przedstawiono zatem charakterystykę szpitali oraz placówek ambulatoryjnej opieki zdrowotnej. W województwie łódzkim, według stanu na dzień 31 grudnia 2010 roku prowadziło działalność łącznie 61 szpitali ogólnych, w tym 37 publicznych i 24 niepubliczne oraz 3 szpitale psychiatryczne. Szpitale ogólne dysponowały 499 oddziałami i łóżkami. Leczyło się w nich pacjentów, licząc z ruchem międzyoddziałowym. Na 1 łóżko przypadało ok. 178 osób, co w porównaniu ze średnią krajową, która wynosi ok. 211 osób, przedstawiało się korzystniej. Wśród placówek opieki ambulatoryjnej prowadziło działalność 1279 zakładów opieki zdrowotnej, w tym 256 publicznych i 1023 niepublicznych. Na obszarze województwa, liczba poszczególnych placówek względem poszczególnych powiatów przedstawiała się następująco: Tabela 14 Ambulatoryjna opieka zdrowotna liczba zespołów opieki zdrowotnej w poszczególnych powiatach województwa łódzkiego w 2010 roku (stan na 31 grudnia) Nazwa jednostki Liczba placówek Liczba placówek Liczba placówek terytorialnej ogółem publicznych niepublicznych Powiat bełchatowski Powiat brzeziński Powiat kutnowski Powiat łaski Powiat łęczycki Powiat łowicki Powiat łódzki wschodni Powiat m. Łódź Powiat m. Piotrków Trybunalski Powiat m. Skierniewice

40 Strona 40 z 256 Powiat opoczyński Powiat pabianicki Powiat pajęczański Powiat piotrkowski Powiat poddębicki Powiat radomszczański Powiat rawski Powiat sieradzki Powiat skierniewicki Powiat tomaszowski Powiat wieluński Powiat wieruszowski Powiat zduńskowolski Powiat zgierski Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Według ostatnich dostępnych danych GUS (stan na dzień 31 grudnia 2010 rok), w województwie łódzkim funkcjonowało 887 aptek i 67 punktów aptecznych. Ogółem przypadało 2657 osób na 1 aptekę i punkt apteczny oraz 2857 na 1 aptekę. Dostęp do aptek lub punktów aptecznych był znacznie gorszy na obszarach wiejskich, niż w miastach: na 1 obiekt na wsi przypadało 6471 mieszkańców. W dobie rozwoju społeczeństwa informacyjnego, w województwie łódzkim brakuje regionalnych sieci szerokopasmowych, które umożliwiałyby sprawny przepływ informacji między placówkami medycznymi. Rozbudowana w ramach niniejszego projektu sieć umożliwi elektroniczną wymianę danych między szpitalami. Każdy lekarz, przy swoim stanowisku pracy, będzie miał wgląd do danych pacjenta. Nie będzie problemów z przekazywaniem danych, chociażby w przypadku przewożenia pacjenta z jednego szpitala do drugiego. 20 Podsumowanie: Na podstawie powyższej analizy wyróżniono mocne i słabe strony województwa łódzkiego. Do mocnych stron należą: położenie w Polsce Centralnej, rozwinięty węzeł komunikacyjny, silny ośrodek naukowy, rozwijająca się współpraca w obszarze B+R, duży potencjał gospodarczy, duża konkurencyjność łódzkiego ośrodka gospodarczego w Polsce i na świecie. Do słabych stron należą: spadek liczby ludności: ujemny przyrost naturalny, ujemne saldo migracji, zjawisko starzenia się społeczeństwa, niskie dochody mieszkańców, w strukturze bezrobocia: duży odsetek ludności z niskim poziomem wykształcenia i systematycznie rosnący odsetek osób z wykształceniem wyższym, duże zróżnicowanie przestrzenne pod względem rozwoju społeczno-ekonomicznego regionu. 20

41 Strona 41 z Wariant północny Powiat kutnowski Informacje ogólne: Powiat kutnowski leży na pograniczu kilku regionów geograficznych Równiny Kutnowskiej, oddzielonej od strony zachodniej morenami kutnowskimi od Wysoczyzny Kłodawskiej a rzeką Bzurą od Równiny Łowicko-Błońskiej. Główną rzeką powiatu kutnowskiego jest Bzura ze względu na jej przynależność do systemu rzeki głównej jaką jest Wisła. Jej głównymi dopływami na terenie powiatu są: Ochnia, nad którą leży Kutno oraz Słudwia, nad którą położone są m.in. Żychlin i Oporów. Powiat graniczy z województwami: wielkopolskim, kujawsko-pomorskim i mazowieckim oraz z powiatami: łęczyckim i łowickim w województwie łódzkim, kolskim w województwie wielkopolskim, włocławskim w województwie kujawsko-pomorskim oraz gostynińskim w województwie mazowieckim. W skład powiatu wchodzi 11 gmin, 228 sołectw, 366 miejscowości wiejskich i 3 miasta. Obszar powiatu zajmuje 886 km², z czego użytki rolne stanowią około 86%, lasy 5%, pozostałe grunty i nieużytki 9%. Stolicą powiatu jest Kutno miasto nad rzeką Ochnią, będące ośrodkiem przemysłu maszynowego, spożywczego, farmaceutycznego i metalowego. Kutno stanowi również duży węzeł kolejowy i drogowy. Miasto Kutno dzieli jedynie 58 km od stolicy województwa miasta Łódź i 125 km od stolicy Polski Warszawy. Kutno to dawny gród położony przy średniowiecznym trakcie z Mazowsza do Wielkopolski. Najstarsza wzmianka historyczna o osadzie w tym miejscu pochodzi z 1301 r. 21 Powiat kutnowski położony jest w centralnej części Polski w północnej części województwa łódzkiego u zbiegu transeuropejskich szlaków komunikacyjnych: drogi nr 1 (Gdańsk - Wiedeń), drogi nr 2 (Berlin Warszawa - Moskwa) linii kolejowej E-20, która łączy Paryż z Moskwą. Położenie powiatu w obrębie województwa łódzkiego oraz lokalizację gmin przedstawiono na poniższych rysunkach: Rysunek 10 Podział administracyjny powiatu kutnowskiego Źródło: A. B. A. B. 21 Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego powiatu kutnowskiego na lata Kutno, 2007.

42 Strona 42 z 256 Ludność Liczba ludności według faktycznego miejsca zamieszkania w powiecie kutnowskim (według stanu na dzień 31 grudnia 2010 roku) wynosiła osób, a gęstość zaludnienia 114 os/km². Rozmieszczenie ludności na obszarze powiatu wykazywało zróżnicowanie, co przedstawiono w po niższej tabeli. Tabela 15 Gęstość zaludnienia w gminach powiatu kutnowskiego w 2010 roku (stan na 31 grudnia) Gmina 2010 Gminy miejskie Kutno 1376 Gminy miejsko-wiejskie Krośniewice 93 Żychlin 162 Gminy wiejskie Bedlno 47 Dąbrowice 44 Krzyżanów 42 Kutno 70 Łanięta 47 Nowe Ostrowy 52 Oporów 39 Strzelce 45 Powiat 114 Na przestrzeni lat w poszczególnych gminach powiatu zmiany liczby ludności kształtowały się następująco (tabela poniżej): Tabela 16 Zmiany liczby ludności w powiecie kutnowskim w latach (stan na 31 grudnia) Gmina Gminy miejskie Kutno Gminy miejsko-wiejskie Krośniewice Żychlin Gminy wiejskie Bedlno Dąbrowice Krzyżanów Kutno Łanięta Nowe Ostrowy Oporów Strzelce Powiat

43 Strona 43 z 256 Liczba ludności powiatu ogółem w ciągu 6 lat (licząc od 31 grudnia 2004 do 31 grudnia 2010) zmalała o 5142 osoby, czyli o ok. 4,8%. Odnotowano spadek zarówno w obszarach miejskich i wiejskich. Jedynie w gminie wiejskiej Kutno zauważalny jest w ostatnich latach wzrost liczby ludności. Większość ludności powiatu kutnowskiego koncentruje się w obszarach miejskich (58,46%). Obszary wiejskie zamieszkuje 41,54% mieszkańców (rysunek poniżej): Rysunek 11 Ludność powiatu kutnowskiego zamieszkująca obszary miejskie i wiejskie w 2010 r. (stan na 31 grudnia) Struktura ludności pod względem ekonomicznych grup wieku w powiecie kutnowskim w 2010 roku przedstawiała się następująco: 17,1% stanowiła ludność w wieku przedprodukcyjnym, 64,2 % w wieku produkcyjnym i 18,7% w wieku poprodukcyjnym. Na przestrzeni 6 lat ( ) zaobserwowano wyraźne tendencje starzenia się społeczeństwa: liczba osób w wieku przedprodukcyjnym zmalała o 2,8 pkt procentowych, natomiast liczba ludności w wieku poprodukcyjnym wzrosła o 2 pkt procentowego. Od 2008 roku liczba osób starszych zaczęła przeważać nad liczbą ludności młodej. Zaobserwowano także spadek odsetka ludności w wieku produkcyjnym w 2010 roku w stosunku do roku poprzedniego o 0,03% pkt procentowego. Zmiany w czasie przedstawiono na poniższym rysunku: Rysunek 12 Zmiany struktury wieku mieszkańców powiatu kutnowskiego w latach (stan na 31 grudnia)

44 Strona 44 z 256 Powiat kutnowski charakteryzuje ujemny przyrost naturalny, co jest jedną z przyczyn zmniejszania się liczby ludności na terenie powiatu. W 2010 roku wskaźnik przyrostu naturalnego osiągnął wartość ok. -4,3, natomiast najniższą wartość w ciągu ostatnich lat odnotowano w 2006 roku: -5,3. Tabela 17 Przyrost naturalny na 1000 ludności w powiecie kutnowskim w latach Rok PN w -3,6-5,3-4,2-4,9-3,8-3,7-4,3 Kolejnym czynnikiem wpływającym na kształtowanie się liczby ludności obszaru jest zjawisko migracji. Saldo migracji ogółem dla powiatu kutnowskiego w 2010 roku przyjęło wartość ujemną. Wynosiło - 2,9 i było nieco wyższe niż w roku 2004, gdy jego wartość kształtowała się na poziomie -3,0. Biorąc pod uwagę zarówno migracje międzypowiatowe jak i zagraniczne, zaobserwowano brak jednoznacznej tendencji aczkolwiek w latach wzrosła liczba osób opuszczających powiat kutnowski. Rysunek 13 Saldo migracji w powiecie kutnowskim w latach i US woj. Łódzkiego dane powiatowe Według stanu na 31 grudnia 2010 roku w powiecie kutnowskim było zarejestrowanych 7220 bezrobotnych, w tym 3958 kobiet (54,8%). Stopa bezrobocia wynosiła 17,4% i była wyższa niż średnia wartość dla województwa łódzkiego. Biorąc pod uwagę zmiany na przestrzeni lat, do 2008 roku zaobserwowano tendencje spadku bezrobocia, a następnie ponowny wzrost (tabela poniżej). Tabela 18 Bezrobocie zarejestrowane w powiecie kutnowskim i w województwie łódzkim w latach (stan na 31 grudnia) Rok Powiat kutnowski Ogółem Mężczyźni Kobiety Stopa bezrobocia (w %) 26,5 23,5 19,2 16,4 13,9 17,4 17,4

45 Strona 45 z 256 Województwo łódzkie Stopa bezrobocia (w%) 19,5 17,9 14,7 11,2 9,2 11,9 12,2 O sytuacji społeczno-gospodarczej obszaru świadczy m.in. wysokość przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego brutto. W powiecie kutnowskim w 2008 roku wynosiło ono 2 871,15 zł. Na przestrzeni lat zaobserwowano systematyczny wzrost wynagrodzeń ich poziom jest jednak niższy od średniej krajowej. Tabela 19 Przeciętne wynagrodzenie brutto w powiecie kutnowskim w latach Przeciętne wynagrodzenie Rok brutto 2 036, , , , , , ,15 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w relacji do średniej krajowej (Polska=100) 84,5 83,9 80,7 82,2 80,8 82,9 83,6 W strukturze zatrudnienia, pod względem trzech podstawowych sektorów gospodarki, w powiecie kutnowskim najwięcej osób zatrudnionych jest w sektorze usługowym (36,03%), następnie przemyśle (33,57%) i w rolnictwie (30,40%), co przedstawiono na rysunku poniżej. Rysunek 14 Struktura zatrudnienia według trzech sektorów gospodarczych w powiecie kutnowskim w 2010 r. W latach zaobserwowano spadek zatrudnienia w rolnictwie. Odsetek zatrudnionych w usługach oscylował wokół wartości ok %, natomiast w sektorze przemysłu wyraźnie wzrastał: z 28,8 w 2004 roku do 33,57% w 2010 roku.

46 Strona 46 z 256 Tabela 20 Zmiany w strukturze zatrudnienia w powiecie kutnowskim w latach Rok Sektor rolniczy 34,17 34,64 33,14 32,46 32,88 33,09 30,40 Sektor przemysłowy 28,8 30,15 30,89 31,65 29,82 29,96 33,57 Sektor usługowy 37,04 35,22 35,97 35,89 37,3 36,96 36,03 Gospodarka W 2010 roku (na dzień 31 grudnia) liczba zarejestrowanych w REGON podmiotów gospodarczych w powiecie kutnowskim wynosiła W latach zaobserwowano wyraźną tendencję wzrostową, zwłaszcza wśród podmiotów sektora prywatnego. W 2009 roku nastąpił spadek, natomiast w roku 2010 liczba zarejestrowanych podmiotów ponownie wzrosła. Zmiany w latach przedstawiono w poniższej tabeli: Tabela 21 Zmiany liczby podmiotów gospodarczych wg REGON w powiecie kutnowskim latach (na dzień 31 grudnia) Rok Ogółem Sektor publiczny Sektor prywatny W latach zaobserwowano wzrost nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach powiatu kutnowskiego (z 159,8 do 370,9 mln zł). W kolejnych latach wartość nakładów inwestycyjnych zaczęła spadać. Dopiero w 2010 roku odnotowano dynamiczny wzrost o 110,5 mln zł w stosunku do roku poprzedniego (wartość wynosiła 318,9 mln zł). Szczegółowe dane przedstawia poniższa tabela. Tabela 22 Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach w powiecie kutnowskim w latach Powiat kutnowski Wysokość nakładów inwestycyjnych mln zł. 156,8 290,9 370,9 254,7 248,8 208,4 318,9 Wysokość nakładów inwestycyjnych na 1 mieszkańca w zł Edukacja W roku szkolnym2010/11 w powiecie kutnowskim działało 22 : 16 przedszkoli, 39 szkół podstawowych, 20 gimnazjów,

47 Strona 47 z liceów ogólnokształcących, 5 liceów profilowanych, 6 ponadgimnazjalnych techników dla młodzieży, 7 szkół zasadniczych zawodowych dla młodzieży, 2 szkoły policealne, 5 szkół dla dorosłych. W ostatnich latach w szkolnictwie zaobserwowano poprawę w dostępie do komputerów i Internetu. Tym niemniej w powiecie kutnowskim wciąż problemem jest utrzymująca się duża liczba uczniów przypadających na 1 komputer z dostępem do Internetu (w 2010 roku w gimnazjach przypadało średnio 9,01 uczniów na 1 komputer, a w szkołach podstawowych 11,03). Zmiany w latach przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 23 Uczniowie przypadający na 1 komputer przeznaczony do użytku uczniów z dostępem do Szkoły podstawowe dla dzieci i młodzieży (bez Internetu w powiecie kutnowskim w latach Rok specjalnych) 32,06 24,91 19,78 19,06 13,38 12,28 11,03 Gimnazja dla dzieci i młodzieży (bez specjalnych) 27,65 26,46 21,14 15,58 11,29 11,11 9,01 Ochrona zdrowia W 2010 roku na terenie powiatu kutnowskiego funkcjonowały 24 ambulatoryjne zakłady opieki zdrowotnej oraz Kutnowski Szpital Samorządowy. W szpitalu funkcjonowało 18 oddziałów oraz 11poradni 23. Według ostatnich danych 24 w powiecie łowickim prowadziło działalność łącznie 40 aptek i punktów aptecznych. Podsumowanie: Na podstawie powyższej analizy wyróżniono mocne i słabe strony powiatu kutnowskim. Do mocnych stron należą: dogodne położenie u zbiegu transeuropejskich szlaków komunikacyjnych i w pobliżu miasta Warszawy, wzrost przeciętnego wynagrodzenia brutto, rozwój przemysłu i stopniowy wzrost zatrudnienia w przemyśle. Do słabych stron należą: zjawisko starzenia się społeczeństwa, spadek liczby ludności i ujemny przyrost naturalny, ujemne saldo migracji,

48 Strona 48 z 256 wzrost bezrobocia w ostatnich latach niskie wynagrodzenia mieszkańców, poniżej średniej krajowej, niskie nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach, słaba komputeryzacja szkół, pomimo znacznej poprawy w ostatnich latach Powiat łęczycki Informacje ogólne: Powiat łęczycki jest położony w geometrycznym środku Polski. Znajduje się w północnej części województwa łódzkiego. Większa część powiatu łęczyckiego położona jest na Równinie Łowicko- Błońskiej, w makroregionie Niziny Środkowomazowieckiej w podprowincji Nizin Środkowopolskich. Według podziału geobotanicznego Szafera (1977) teren ten należy do Okręgu Warszawskiego Krainy Mazowieckiej, pododdziału Pasa Wielkich Dolin, działu Bałtyckiego. Powiat łęczycki sąsiaduje z powiatami województwa łódzkiego: kutnowskim, łowickim, zgierskim i poddębickim oraz województwa wielkopolskiego: powiatem kolskim. Powiat łęczycki zajmuje powierzchnię 773 km² i składa się z ośmiu gmin: gminy Daszyna, Góra Św. Małgorzaty, Grabów, Łęczyca, Piątek, Świnice Warckie, Witonia oraz miasta Łęczyca. Na terenie powiatu jest 1 miasto i 282 miejscowości wiejskie oraz 186 sołectw. Przez teren powiatu przebiegają transeuropejskie szlaki komunikacyjne: droga nr 1 (Gdańsk-Wiedeń), droga nr 2 (Berlin-Warszawa-Moskwa) linia kolejowa E-20, która łączy Paryż z Moskwą. 25 Powiat łęczycki graniczy również z częścią lotniska wojskowego w m. Leźnica Wielka. Szlaki komunikacyjne przebiegające przez Powiat Łęczycki to: droga krajowa Nr l, biegnąca z południa Polski na północ Cieszyn-Katowice-Łódź-Łęczyca- Daszyna Włocławek Toruń - Gdańsk droga krajowa Nr 701 relacji Łęczyca Kutno, droga wojewódzka Nr 703 relacji Łowicz Poddębice, linia kolejowa Łódź Kutno ze stacjami w Łęczycy, Gawronach i Witoni, linia kolejowa Katowice Toruń ze stacją w Kraskach (gmina Świnice Warckie), Autostrada A2 (odcinek przebiegający przez gminę Świnice Warckie)

49 Strona 49 z 256 Rysunek 15 Położenie powiatu łęczyckiego w Województwie Łódzkim, B. Gminy powiatu łęczyckiego A. B. Źródło: A. B. Ludność Liczba ludności według faktycznego miejsca zamieszkania w powiecie łęczyckim (według stanu na dzień 31 grudnia 2010 roku) wynosiła osób, a gęstość zaludnienia 67 os/km². Rozmieszczenie ludności na obszarze powiatu łęczyckiego wykazywało przestrzenne zróżnicowanie (tabela poniżej). Tabela 24 Gęstość zaludnienia w gminach powiatu łęczyckiego w 2010 roku (stan na 31 grudnia) Rok 2010 Gminy miejskie Łęczyca 1689 Gminy wiejskie Daszyna 50 Góra Świętej Małgorzaty 50 Grabów 41 Łęczyca 56 Piątek 47 Świnice Warckie 43 Witonia 56 Powiat 67 Na przestrzeni 6 lat w poszczególnych gminach powiatu zmiany liczby ludności kształtowały się następująco: Tabela 25 Zmiany liczby ludności w powiecie łęczyckim w latach (stan na 31 grudnia) Rok Gminy miejskie Łęczyca Gminy wiejskie

50 Strona 50 z 256 Daszyna Góra Świętej Małgorzaty Grabów Łęczyca Piątek Świnice Warckie Witonia Powiat Liczba ludności powiatu ogółem w ciągu 6 lat zmalała o 1905 osób, czyli o ok. 3,5%. Spadek liczby ludności odnotowano we wszystkich gminach powiatu. Większość ludności powiatu łęczyckiego zamieszkuje w obszarach wiejskich (71,00%). Obszary miejskie zamieszkuje 29,00% mieszkańców (rysunek poniżej). Rysunek 16 Ludność powiatu łęczyckiego zamieszkująca obszary miejskie i wiejskie w 2010 r. (stan na 31 grudnia) W powiecie łęczyckim od 2009 roku odnotowano przewagę ludności starszej (w wieku poprodukcyjnym) nad ludnością najmłodszej grupy wiekowej (w wieku przedprodukcyjnym). Tendencja starzenia się społeczeństwa kształtowała się w powiecie od lat. W latach zaobserwowano spadek liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym o 2,42 pkt procentowe, wzrost liczby ludności w wieku poprodukcyjnym 0,75 pkt procentowych oraz wzrost liczby ludności w wieku produkcyjnym o 1,57 pkt procentowych. W 2010 roku odsetek ludności w poszczególnych ekonomicznych grupach wiekowych kształtował się następująco: 18,67% w wieku przedprodukcyjnym, 61,88 w wieku produkcyjnym i 19,45% w wieku poprodukcyjnym. Zmiany w czasie przedstawiono na poniższym rysunku:

51 Strona 51 z 256 Rysunek 17 Zmiany struktury wieku mieszkańców powiatu łęczyckiego w latach (stan na 31 grudnia) Powiat łęczycki charakteryzuje ujemny przyrost naturalny (dalej PN). W 2010 roku przyjął wartość - 3,8. Najniższą wartość wskaźnik PN osiągnął w latach 2004 i 2007, na poziomie -4,3. Tabela 26 Przyrost naturalny na 1000 ludności w powiecie łęczyckim w latach Rok PN w -4,3-4,3-3,0-4,3-3,3-2,6-3,8 Na podstawie powyższych danych można stwierdzić, że zjawisko starzenia się społeczeństwa w najbliższych latach będzie ulegało pogłębieniu. Kolejnym czynnikiem wpływającym na kształtowanie się liczby ludności obszaru jest zjawisko migracji. Saldo migracji ogółem dla powiatu łęczyckiego w latach przyjmowało wartość ujemną. W roku 2010 wynosiło -2,1 i było nieco wyższe niż w roku 2004, gdy jego wartość kształtowała się na poziomie -3,4. Saldo migracji zagranicznych w ostatnich dwóch latach przyjęło wartości dodatnie, ma ono jednak znaczenie marginalne.

52 Strona 52 z 256 Rysunek 18 Saldo migracji w powiecie łęczyckim w latach Źródło: opracowanie własne podstawie danych GUS, BDR i US woj. łódzkiego dane powiatowe Według stanu na 31 grudnia 2010 roku w powiecie łęczyckim było zarejestrowanych 3020 bezrobotnych, w tym 1512 kobiet (50,1%). Stopa bezrobocia wynosiła 14,0% i była wyższa niż średnia wartość dla województwa łódzkiego. Biorąc pod uwagę zmiany na przestrzeni lat, w latach zaobserwowano spadek bezrobocia, natomiast w latach kolejnych odnotowano wzrost (tabela poniżej). Tabela 27 Bezrobocie zarejestrowane w powiecie łęczyckim i w województwie łódzkim ( , stan na 31 grudnia) Powiat łęczycki Rok Ogółem Mężczyźni Kobiety Stopa bezrobocia (w %) 20,5 19,5 17,1 12,9 10,5 12,5 14,0 Województwo łódzkie Stopa bezrobocia (w%) 19,5 17,9 14,7 11,2 9, ,2 O sytuacji społeczno-gospodarczej obszaru świadczy m.in. wysokość przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego brutto. W powiecie łęczyckim w 2010 roku wynosiło ono 2893,63 zł i było poniżej średniej krajowej. Na przestrzeni lat zaobserwowano systematyczny wzrost wartości wskaźnika (tabela poniżej). Jednakże wartość ta przez cały czas utrzymuje się poniżej średniej krajowej, dochodząc do 85,3% w 2009 roku. Przeciętne Tabela 28 Przeciętne wynagrodzenie brutto w powiecie łęczyckim ( ) Rok wynagrodzenie brutto zł 1 965, , , , , , ,63 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto 81,6 81,9 82,9 81,9 85,1 85,3 84,2

53 Strona 53 z 256 w relacji do średniej krajowej (Polska=100) % W strukturze zatrudnienia, pod względem trzech podstawowych sektorów gospodarki, w powiecie łęczyckim dominuje zatrudnienie w sektorze rolniczym: 56,65% (rysunek poniżej). Zatrudnienie w sektorze usługowym kształtuje się na poziomie 29,18%, a w sektorze przemysłowym 14,17%. Rysunek 19 Struktura zatrudnienia według trzech sektorów gospodarczych w powiecie łęczyckim w 2010 r. W latach zaobserwowano korzystne tendencje: spadek zatrudnienia w sektorze rolniczym i wzrost zatrudnienia w sektorze przemysłu oraz usług (tabela poniżej). Tabela 29 Zmiany w strukturze zatrudnienia w powiecie łęczyckim w latach Rok Sektor rolniczy 65,59 65,51 64,92 63,24 62,62 62,50 56,65 Sektor przemysłowy 9,56 9,45 9,46 10,65 11,8 12,31 14,17 Sektor usługowy 24,86 25,03 25,63 26,12 25,57 25,19 29,18 Gospodarka W 2010 roku (na dzień 31 grudnia) liczba zarejestrowanych w REGON podmiotów gospodarczych w powiecie łęczyckim wynosiła W latach pomimo pewnej zmienności, można było zaobserwować zaznaczającą się tendencję wzrostową. W 2009 roku natomiast nastąpił spadek liczby podmiotów o 614 jednostek. W roku 2010 ponownie odnotowano wzrost. Zmiany w latach przedstawiono w poniższej tabeli: Tabela 30 Zmiany liczby podmiotów gospodarczych wg REGON w powiecie łęczyckim w latach (stan na 31 grudnia) Rok Ogółem Sektor publiczny

54 Strona 54 z 256 Sektor prywatny Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach powiatu łęczyckiego są niskie. W 2010 roku wysokość nakładów w przedsiębiorstwach ogółem wynosiła 59,8 mln zł, a w przeliczeniu na 1 mieszkańca 1141 zł (tabela poniżej). Wysokość nakładów inwestycyjnych wzrastała w latach , natomiast w roku 2010 nastąpił spadek (blisko o połowę wartości: z 114,7 do 59,8 mln zł). Zmiany na przestrzeni lat przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela 31 Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach w powiecie łęczyckim w latach Powiat łęczycki Wysokość nakładów inwestycyjnych w mln zł. 44,0 36,8 72,1 88,3 100,1 114,7 59,8 Wysokość nakładów inwestycyjnych na 1 mieszkańca w zł Edukacja W roku szkolnym 2010/11 r. w powiecie łęczyckim prowadziło działalność: 8 przedszkoli, 22 szkoły podstawowe, 10 gimnazjów, 5 liceów ogólnokształcących, 2 licea profilowane, 3 technika, 4 zasadnicze szkoły zawodowe, 1 szkoła policealna, 3 szkoły dla dorosłych 26. W ostatnich latach w szkolnictwie zaobserwowano poprawę w dostępie do komputerów i Internetu. Tym niemniej w powiecie łęczyckim wciąż problemem jest utrzymująca się duża liczba uczniów przypadających na 1 komputer z dostępem do Internetu (w 2010 roku w gimnazjach przypadało średnio 9,23 uczniów na 1 komputer, a w szkołach podstawowych 8,82). Tendencje kształtujące się w latach przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 32 Uczniowie przypadający na 1 komputer przeznaczony do użytku uczniów z dostępem do Internetu w powiecie łęczyckim w latach Rok Szkoły podstawowe dla dzieci i młodzieży (bez specjalnych) 27,17 22,22 17,00 12,73 9,84 9,80 8,82 Gimnazja dla dzieci i młodzieży (bez specjalnych) 17,11 17,15 16,09 15,31 11,17 10,51 9,23 26 GUS, Warunki życia, dane wojewódzkie,

55 Strona 55 z 256 Ochrona zdrowia W powiecie łęczyckim w 2010 roku prowadziło działalność 30 ambulatoryjnych zakładów opieki zdrowotnej oraz szpital Zespół Opieki Zdrowotnej z Łęczycy. W szpitalu funkcjonuje m.in. 9 oddziałów i 26 poradni specjalistycznych 27. Działalność prowadziło także 17 aptek. Podsumowanie: Na podstawie powyższej analizy wyróżniono mocne i słabe strony powiatu łęczyckiego. Do mocnych stron należą: położenie w Polsce Centralnej, na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacyjnych, wzrost zatrudnienia w sektorach przemysłu i usług, wzrost przeciętnego wynagrodzenia brutto. Do słabych stron należą: spadek liczby ludności, starzenie się społeczeństwa i ujemny przyrost naturalny, ujemne saldo migracji, słaba komputeryzacja szkół, pomimo znacznej poprawy w ostatnich latach Powiat łowicki Informacje ogólne Powiat Łowicki położony jest na Mazowszu, pomiędzy dwoma największymi miastami Polski - Warszawą i Łodzią, w rejonie skrzyżowania obecnych dróg krajowych i planowanych autostrad Wschód Zachód A2 (Terespol Świecko) i Północ Południe A1 (Gdańsk Gorzyce). Powiat przecina magistrala kolejowa z Zachodu na Wschód. Położenie Powiatu Łowickiego na skrzyżowaniu głównych szlaków komunikacyjnych Polski pozwala na realizację wszelkich planów inwestycyjnych i przedsięwzięć gospodarczych. Powiat Łowicki zajmuje powierzchnię 987 km². 28 Obszar powiatu usytuowany jest na północnym wschodzie województwa łódzkiego. Od zachodu graniczy z powiatami: kutnowskim i łęczyckim, od południa ze zgierskim, brzezińskim i skierniewickim a od północnego wschodu z województwem mazowieckim. Powiat łowicki położony jest w północno-wschodniej części województwa łódzkiego, w granicach dwóch jednostek fizyczno-geograficznych: Równiny Kutnowskiej i Równiny Łowicko-Błońskiej na terenie Niziny Środkowomazowieckiej. Krajobraz tego obszaru jest równinny, z niewysokimi garbami polodowcowych moren oraz doliną rzeki Bzury lewego dopływu Wisły. Bzura przepływa przez środkową część powiatu łowickiego, a jej wody, niemal na całej długości są pozaklasowe. Rzędne terenu na północ od doliny Bzury wahają się od 80,00 115,00 m n.p.m. Południowa, zalesiona część powiatu w pasie wzniesień południowo-mazowieckich wykazuje większe zróżnicowanie rzeźby terenu. Wody powierzchniowe powiatu należą do zlewni Bzury, lewobrzeżnego dopływu Wisły. Tworzą one dość gęstą sieć rzeczną 26 rzek i kanałów melioracji podstawowych o łącznej długości 297,34 km. Cały obszar powiatu położony jest w środkowej części zlewni rzeki Bzury. Granice zlewni z uwagi na płaskie położenie terenu, szczególnie w ujściowych odcinkach, są słabo ukształtowane. Sieć hydrograficzna powiatu łowickiego obejmuje rzeki, kanały, rowy melioracyjne oraz zlokalizowane w ich trasie lub najbliższym sąsiedztwie zbiorniki wodne i stawy rybne. Główną osią układu hydrograficznego jest rzeka Bzura zozleczyca.pl/, Program ochrony środowiska powiatu łódzkiego, s. 14

56 Strona 56 z 256 Położenie powiatu w obrębie województwa łódzkiego oraz lokalizację gmin przedstawiono na poniższych rysunkach. Rysunek 20 A. Położenie powiatu łowickiego w Województwie Łódzkim, B. Gminy powiatu łowickiego Źródło: A. B. A. B. Ludność Liczba ludności według faktycznego miejsca zamieszkania w powiecie łowickim (według stanu na dzień 31 grudnia 2010 roku) wynosiła osób, a gęstość zaludnienia 82 os/km². Rozmieszczenie ludności wykazywało zróżnicowanie przestrzenne, co przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 33 Gęstość zaludnienia w gminach powiatu łowickiego w 2010 roku (stan na 31 grudnia) Rok 2010 Gmina miejska Łowicz 1262 Gminy wiejskie Bielawy 36 Chąśno 43 Domaniewice 54 Kiernozia 46 Kocierzew Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Południowy 48 Łowicz 56 Łyszkowice 64 Nieborów 92 Zduny 46 Powiat 82

57 Strona 57 z 256 Na przestrzeni 6 lat w poszczególnych gminach powiatu zmiany liczby ludności kształtowały się następująco: Tabela 34 Zmiany liczby ludności w powiecie łowickim w latach (stan na 31 grudnia) Rok Gmina miejska Łowicz Gminy wiejskie Bielawy Chąśno Domaniewice Kiernozia Kocierzew Południowy Łowicz Łyszkowice Nieborów Zduny Powiat Liczba ludności powiatu ogółem w ciągu 6 lat zmalała o 1889 osób, czyli o ok. 2,3%. Wzrost liczby ludności odnotowano tylko w gminach Domaniewice i Nieborów. Większość ludności zamieszkuje obszary wiejskie 63,44%, a ludność miejska, zamieszkująca w mieście Łowicz, stanowi 36,56% ludności powiatu (rysunek poniżej). Rysunek 21 Ludność zamieszkująca obszary miejskie i wiejskie w powiecie łowickim w 2010 r. (stan na dzień 31 grudnia) Powiat łowicki zamieszkuje ludność stosunkowo młoda. Struktura wieku według ekonomicznych grup wieku w 2010 roku przedstawiała się następująco: 18,91% stanowi ludność w wieku przedprodukcyjnym, 62,61% w wieku produkcyjnym i 18,48% w wieku poprodukcyjnym. Jednakże na

58 Strona 58 z 256 przestrzeni 6 lat ( ) zaobserwowano tendencje starzenia się społeczeństwa: liczba osób w wieku przedprodukcyjnym zmalała o 3,43 pkt procentowe, natomiast liczba ludności w wieku poprodukcyjnym wzrosła o 1,12 pkt procentowege. Zmiany w czasie przedstawiono na poniższym rysunku: Rysunek 22 Zmiany struktury wieku mieszkańców powiatu łowickiego w latach (stan na 31 grudnia) Powiat łowicki charakteryzuje ujemny przyrost naturalny (dalej PN). W 2010 roku przyjął wartość - 1,6. Jednakże zaobserwowano, że w latach wartość wskaźnika PN zaczęła wzrastać (stosunkowo niewielki spadek odnotowano tylko w 2006 roku oraz w 2010 roku, tabela poniżej).

59 Strona 59 z 256 Tabela 35 Przyrost naturalny na 1000 ludności w powiecie łowickim w latach Rok PN w -2,9-2,8-2,2-2,6-2,0-1,4-1,6 Kolejnym czynnikiem wpływającym na kształtowanie się liczby ludności obszaru jest zjawisko migracji. Saldo migracji ogółem w 2010 roku przyjęło wartość ujemną i wynosiło 1,7 i było niższe niż w roku 2004, gdy jego wartość kształtowała się na poziomie -1,4. Biorąc pod uwagę zarówno migracje międzypowiatowe, w latach , do 2008 roku można było zaobserwować tendencje spadkowe. W kolejnych latach, zarówno wartości salda migracji międzypowiatowych, jak i zagranicznych, zaczęły powoli wzrastać. Migracje zagraniczne mają znaczenie bardzo niewielkie. Rysunek 23 Saldo migracji w powiecie łowickim w latach (na 1000 ludności) i US Województwa Łódzkiego dane powiatowe Według stanu na 31 grudnia 2010 roku w powiecie łowickim było zarejestrowanych 3294 bezrobotnych, w tym 1571 kobiet (47,7%). Stopa bezrobocia wynosiła 10% i była niższa niż średnia wartość dla województwa łódzkiego. Biorąc pod uwagę zmiany na przestrzeni lat, zaobserwowano spadek bezrobocia w latach , a następnie ponowny wzrost (tabela poniżej). Tabela 36 Bezrobocie zarejestrowane w powiecie łowickim i w województwie łódzkim w latach (stan na 31 grudnia) Powiat łowicki Rok Ogółem Mężczyźni Kobiety Stopa bezrobocia (w%) 15,0 13,3 11,0 9,0 8,0 9,4 10,0 Województwo łódzkie Stopa bezrobocia (w%) 19,5 17,9 14,7 11,2 9,2 11,9 12,2

60 Strona 60 z 256 O sytuacji społeczno-gospodarczej obszaru świadczy m.in. wysokość przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego brutto. W powiecie łowickim w 2010 roku wynosiło ono 2718,68 zł. Na przestrzeni lat zaobserwowano systematyczny wzrost, chociaż wartość wskaźnika wciąż utrzymywała się poniżej średniej krajowej (tabela poniżej). Tabela 37 Przeciętne wynagrodzenie brutto w powiecie łowickim ( ) Rok Przeciętne wynagrodzenie brutto 1 939, , , , , , ,68 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w relacji do średniej krajowej (Polska=100) 80,5 79,7 78,5 77,3 75,6 77,9 79,1 W strukturze zatrudnienia, pod względem trzech podstawowych sektorów gospodarki, w powiecie łowickim dominuje zatrudnienie w sektorze rolniczym (rysunek poniżej), co przekłada się na 53,08% zatrudnionych. Na drugim miejscu odnotowano zatrudnienie w sektorze usług 29,05%, a na trzecim w sektorze przemysłu 17,87%. Rysunek 24 Struktura zatrudnienia według trzech sektorów gospodarczych w powiecie łowickim (stan na 31 grudnia 2010 roku) W latach zaobserwowano korzystne tendencje: spadek zatrudnienia w sektorze rolniczym i utrzymujący się wysoki odsetek zatrudnienia w sektorze usług i przemysłu (tabela poniżej). Wzrost zatrudnienia w sektorze usług i przemysłu na wysokim poziomie będzie stanowić o rozwoju potencjału gospodarczego obszaru. Tabela 38 Zmiany w strukturze zatrudnienia w powiecie łowickim (w %) w latach Rok Sektor rolniczy 57,19 57,07 56,63 55,67 55,25 56,07 53,08 Sektor przemysłowy 17,87 17,71 18,35 18,82 18,02 16,30 17,87 Sektor usługowy 24,94 25,22 25,02 25,50 26,72 27,63 29,05

61 Strona 61 z 256 Należy pamiętać, że wysoki odsetek ludności zatrudnionej w rolnictwie wiąże się często z problemem tzw. ukrytego bezrobocia. Gospodarka W 2010 roku (na dzień 31 grudnia) liczba zarejestrowanych w REGON podmiotów gospodarczych w powiecie łowickim wynosiła W latach zaobserwowano wzrost liczby podmiotów, zwłaszcza w sektorze prywatnym. W roku 2009 liczba podmiotów spadła, natomiast w roku 2010 odnotowano ich ponowny wzrost. Zmiany w latach przedstawiono w poniższej tabeli: Tabela 39 Zmiany liczby podmiotów gospodarczych wg REGON w powiecie łowickim w latach (na dzień 31 grudnia) Rok Ogółem Sektor publiczny Sektor prywatny Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach powiatu łowickiego są niskie. W 2010 r. wysokość nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach ogółem wynosiła 186,3 mln zł, a w przeliczeniu na 1 mieszkańca 2296 zł (tabela poniżej). Tabela 40 Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach powiecie łowickim w latach Powiat łowickim Wysokość nakładów inwestycyjnych w mln zł 105,0 74,8 141,3 96,2 106,5 131,6 186,3 Wysokość nakładów inwestycyjnych na 1 mieszkańca w zł W latach odnotowano wzrost nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach o 77,4%. Edukacja W roku szkolnym 2010/11 r. w powiecie łowickim działało: 16 przedszkoli, 41 szkół podstawowych, 17 gimnazjów, 5 liceów ogólnokształcących, 6 szkół policealnych 4 zasadniczych szkół zawodowych dla młodzieży, 6 techników dla młodzieży, 7 szkół dla dorosłych GUS

62 Strona 62 z 256 W ostatnich latach w szkolnictwie zaobserwowano poprawę w dostępie do komputerów i Internetu. Tym niemniej w powiecie łowickim wciąż problemem jest utrzymująca się duża liczba uczniów przypadających na 1 komputer z dostępem do Internetu (w 2010 r. w gimnazjach przypadało średnio 11,57 uczniów na 1 komputer, a w szkołach podstawowych 8,72). Tendencje w ostatnich latach przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 41 Uczniowie przypadający na 1 komputer przeznaczony do użytku uczniów z dostępem do Internetu w powiecie łowickim w latach Szkoły podstawowe dla dzieci i Rok młodzieży (bez specjalnych) 23,80 19,55 14,60 13,02 9,79 8,84 8,72 Gimnazja dla dzieci i młodzieży (bez specjalnych) 19,58 19,73 15,93 14,09 12,10 11,71 11,57 Ochrona zdrowia W 2010 roku na terenie powiatu łowickiego działało 35 ambulatoryjnych zakładów opieki zdrowotnej oraz Szpital Łowicki Zespół Opieki Zdrowotnej w Łowiczu. W szpitalu funkcjonowało 7 oddziałów oraz cztery działy i 12 pracowni diagnostyki medycznej, a ponadto 8 poradni. 31 Według ostatnich danych 32 w powiecie łowickim prowadziły działalność łącznie 32 apteki i punkty apteczne. Podsumowanie: Na podstawie powyższej analizy wyróżniono mocne i słabe strony powiatu łowickiego. Do mocnych stron należą: dogodne położenie na szlakach komunikacyjnych drogowych i kolejowych, pomiędzy dużymi miastami Łodzią i Warszawą, przewaga ludności młodej (w wieku przedprodukcyjnym) nad ludnością w wieku poprodukcyjnym i wzrost liczby ludności w wieku produkcyjnym, spadek bezrobocia, systematyczny wzrost zatrudnienia w sektorze usług i przemysłu, wzrost przeciętnego wynagrodzenia brutto. Do słabych stron należą: stopniowo wzrastający odsetek liczby ludności w wieku poprodukcyjnym, co świadczy o początkach zjawiska starzenia się społeczeństwa, spadek liczby ludności i ujemny przyrost naturalny, ujemne saldo migracji, niskie wynagrodzenia mieszkańców, poniżej średniej krajowej, niskie nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach, słaba komputeryzacja szkół, pomimo znacznej poprawy w ostatnich latach, zatrudnienie przeważającej liczby mieszkańców w rolnictwie (problem ukrytego bezrobocia), Uchwała nr XV/113/2011 Rady Powiatu Łowickiego z dnia 21 grudnia 2011 r. w sprawie określenia rozkładu godzin pracy aptek ogólnodostępnych funkcjonujących na terenie powiatu łowickiego na 2012 rok

63 Strona 63 z 256 wzrost bezrobocia w ostatnich latach Powiat rawski Informacje ogólne Pod względem fizyczno-geograficznym obszar powiatu, zgodnie z podziałem zaproponowanym przez prof. J. Kondrackiego, leży w południowo-zachodniej części Wysoczyzny Rawskiej, będącej częścią makroregionu Wzniesienia Południowomazowieckie. (Kondracki J., 1988). Wysoczyzna Rawska rozciąga się po wschodniej stronie szerokiej i głęboko wciętej doliny Rawki. W jej południowej części ciągną się pagórki morenowe związane ze strefą maksymalnego zasięgu lądolodu środkowopolskiego stadium Warty. Wysokość bezwzględna tych form w rejonie Cielądza i dalej na wschód, dochodzi miejscami do m n.p.m. Całość Wysoczyzny Rawskiej z wyjątkiem den większych dolin leży powyżej 150 m n.p.m., wznosząc się maksymalnie do 210 m n.p.m. na południe od Mszczonowa. Osią układu hydrograficznego jest rzeka Rawka główny ciek odwadniający, będący prawobrzeżnym dopływem Bzury. Jest to typowa rzeka nizinna, zachowana niemal w nienaruszonym stanie i z tego względu chroniona na całej swojej długości poprzez ustanowienie rezerwatu przyrody. W północnowschodniej części miasta Rawa Mazowiecka rzeka ta otrzymuje prawobrzeżny dopływ Ryłkę. Te dwa cieki stanowią podstawowy układ hydrograficzny. Jego uzupełnieniem są liczne drobne strugi lub rowy oraz sztuczny zbiornik retencyjny Dolna zasilany przepływowo przez Rawkę. Przez teren miasta Rawa Mazowiecka przebiega dział wodny IV rzędu pomiędzy podzlewniami Ryłki i Białki. 33 Pod względem administracyjnym powiat rawski leży we wschodniej części województwa łódzkiego. Graniczy z powiatami: od północnego zachodu ze skierniewickim, od południowego zachodu z tomaszowskim. Od wschodu powiat graniczy z województwem mazowieckim. W skład powiatu wchodzi 6 gmin, 155 sołectw, 177 miejscowości wiejskich i 2 miasta Obszar powiatu zajmuje ponad 646 km², z czego ok. 81% przypada na grunty rolne, 12% na lasy i 7% na pozostałe grunty i nieużytki. 34 Powiat Rawski ma korzystne położenie komunikacyjne. Powiat i miasto Rawa Mazowiecka położone są między Łodzią a Warszawą, przy drodze ekspresowej S8 (E-67) Warszawa - Wrocław Praga. W listopadzie 2005 r. została oddana do użytku obwodnica miasta, usprawniająca komunikację na odcinku Warszawa Łódź. W pobliżu mają też przebiegać autostrady A1 i A2. Rawa Mazowiecka, zlokalizowana jest więc korzystnie pod względem dostępności komunikacyjnej. 35 Inne ważne drogi krajowe i wojewódzkie to: droga krajowa nr 72: Konin - Turek - Łódź - Rawa Mazowiecka, droga wojewódzka nr 707: Skierniewice - Rawa Mazowiecka - Nowe Miasto nad Pilicą, droga wojewódzka nr 725: Rawa Mazowiecka - Biała Rawska - Belsk Duży, droga wojewódzka nr 726: Rawa Mazowiecka - Opoczno Żarnów. Położenie powiatu w obrębie województwa łódzkiego oraz lokalizację gmin przedstawiono na poniższych rysunkach. 33 Plan Rozwoju Lokalnego Rozwoju powiatu Rawskiego, Strategia Rozwoju na lata , s GUS, BDR 35 Plan Rozwoju Lokalnego Rozwoju powiatu Rawskiego, Strategia Rozwoju na lata , s. 6.

64 Strona 64 z 256 Rysunek 25 A. Położenie powiatu rawskiego w Województwie Łódzkim, B. Gminy powiatu rawskiego Źródło: A. B. A. B. Ludność Liczba ludności według faktycznego miejsca zamieszkania w powiecie rawskim (według stanu na dzień 31 grudnia 2010 roku) wynosiła osób, a gęstość zaludnienia 76 os/km². Rozmieszczenie ludności wykazywało zróżnicowanie przestrzenne, co przedstawiono w poniższej tabeli: Tabela 42 Gęstość zaludnienia w gminach powiatu rawskiego w 2010 roku (stan na 31 grudnia) Gmina miejska Rok 2010 Rawa Mazowiecka Gmina miejsko-wiejska Biała Rawska 54 obszar miejski 325 obszar wiejski 41 Gminy wiejskie Cielądz 44 Rawa Mazowiecka 53 Regnów 39 Sadkowice 46 Powiat 76 Liczba ludności powiatu ogółem w ciągu 6 lat zmalała o 779 osób, czyli o ok. 1,6%. Wzrost liczby ludności odnotowano tylko w gminie wiejskiej Rawa Mazowiecka.

65 Strona 65 z 256 Tabela 43 Zmiany liczby ludności w powiecie rawskim w latach (stan na 31 grudnia) Rok Gmina miejska Rawa Mazowiecka Gmina miejsko-wiejska Biała Rawska obszar miejski obszar wiejski Gminy wiejskie Cielądz Rawa Mazowiecka Regnów Sadkowice Powiat Większość ludności zamieszkuje obszary wiejskie 57,85%, a ludność miejska stanowi 42,15% ludności powiatu (rysunek poniżej). Rysunek 26 Ludność zamieszkująca obszary miejskie i wiejskie w powiecie rawskim w 2010 r. (stan na dzień 31 grudnia) Powiat rawski zamieszkuje ludność stosunkowo młoda. Struktura wieku według ekonomicznych grup wieku w 2010 roku przedstawiała się następująco: 19,9% stanowiła ludność w wieku przedprodukcyjnym, 63% w wieku produkcyjnym i 17,1% w wieku poprodukcyjnym. Jednakże na przestrzeni 5 lat ( ) zaobserwowano tendencje starzenia się społeczeństwa: liczba osób w wieku przedprodukcyjnym zmalała o 3%, natomiast liczba ludności w wieku poprodukcyjnym wzrosła o 1,3 pkt procentowego. Korzystną tendencją jest wzrost liczby ludności w wieku produkcyjnym. Zmiany w czasie przedstawiono na poniższym rysunku:

66 Strona 66 z 256 Rysunek 27 Zmiany struktury wieku mieszkańców powiatu rawskiego w latach (stan na 31 grudnia) Powiat rawski charakteryzuje niski przyrost naturalny (dalej PN). W 2010 roku wskaźnik przyjął wartość 0,4 i była ona wyższa niż w roku 2004: -0,3. Najniższą wartość -0,9 odnotowano w roku 2005, najwyższą 0,3 w 2008 (tabela poniżej). Tabela 44 Przyrost naturalny na 1000 ludności w powiecie rawskim w latach Rok PN w -0,3-0,9 0,6 0,0 0,3-0,2-0,4 Kolejnym czynnikiem wpływającym na kształtowanie się liczby ludności obszaru jest zjawisko migracji. Saldo migracji ogółem dla powiatu rawskiego w 2010 roku przyjęło wartość ujemną i wynosiło -2,7. Było niższe niż w roku 2004, gdy jego wartość kształtowała się na poziomie -1,3. W latach zaobserwowano tendencję spadkową. Najniższą wartość saldo migracji ogółem przyjęło w roku 2007 i wynosiło: -3. W latach nastąpił wzrost, natomiast w latach znowu spadek. Większe znaczenie mają migracje międzypowiatowe.

67 Strona 67 z 256 Rysunek 28 Saldo migracji w powiecie rawskim w latach (na 1000 ludności) i US Województwa Łódzkiego dane powiatowe Według stanu na 31 grudnia 2010 roku w powiecie rawskim było zarejestrowanych 1798 bezrobotnych, w tym 827 kobiet (ok. 46%). Stopa bezrobocia wynosiła 8,6% i była niższa niż średnia wartość dla województwa łódzkiego. W porównaniu z rokiem poprzednim zaobserwowano wzrost stopy bezrobocia z 8.4% na 8.6% (tabela poniżej). Tabela 45 Bezrobocie zarejestrowane w powiecie rawskim i w województwie łódzkim ( , stan na 31 grudnia) Powiat rawski Rok Ogółem Mężczyźni Kobiety Stopa bezrobocia (w%) 14,5 13,2 10,5 7,9 6,5 8,4 8,6 Województwo łódzkie Stopa bezrobocia (w%) 19,5 17,9 14,7 11,2 9,2 11,9 12,2 O sytuacji społeczno-gospodarczej obszaru świadczy m.in. wysokość przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego brutto. W powiecie rawskim w 2010 roku wynosiło ono 2797,21 zł. Na przestrzeni lat zaobserwowano systematyczny wzrost, chociaż wartość wskaźnika wciąż utrzymywała się poniżej średniej krajowej (tabela poniżej). Tabela 46 Przeciętne wynagrodzenie brutto w powiecie rawskim ( ) Rok Przeciętne wynagrodzenie brutto 1 795, , , , , , ,21 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w relacji do średniej krajowej (Polska=100) 74,5 73,3 75,8 76,7 77,6 80,4 81,4

68 Strona 68 z 256 W strukturze zatrudnienia, pod względem trzech podstawowych sektorów gospodarki, w powiecie rawskim dominuje zatrudnienie w sektorze rolniczym 53,13% (rysunek poniżej). Odsetek ludności zatrudnionej w sektorze usługowym wynosi 30,52%, a w sektorze przemysłowym wynosi 16,36%. Rysunek 29 Struktura zatrudnienia według trzech sektorów gospodarczych w powiecie rawskim w 2010 roku W latach zaobserwowano korzystne tendencje: spadek zatrudnienia w sektorze rolniczym i wzrost zatrudnienia w sektorze usług (tabela poniżej). Wzrost zatrudnienia w sektorze usług będzie stanowić o rozwoju potencjału gospodarczego obszaru. Tabela 47 Zmiany w strukturze zatrudnienia w powiecie rawskim (w %) w latach Rok Sektor rolniczy 56,13 56,07 55,78 55,01 53,89 54,08 53,13 Sektor przemysłowy 18,60 18,67 18,83 19,11 19,41 16,45 16,36 Sektor usługowy 25,26 25,27 25,40 25,87 26,69 29,47 30,52 Należy pamiętać, że wysoki odsetek ludności zatrudnionej w rolnictwie wiąże się często w problemem tzw. ukrytego bezrobocia. Gospodarka W 2010 roku (na dzień 31 grudnia) liczba zarejestrowanych w REGON podmiotów gospodarczych w powiecie rawskim wynosiła W ostatnich latach zaobserwowano wzrost liczby podmiotów w sektorze prywatnym. W sektorze publicznym liczba podmiotów gospodarczych zmalała, jednakże nie miało to dużego znaczenia. Zmiany w latach przedstawiono w poniższej tabeli:

69 Strona 69 z 256 Tabela 48 Zmiany liczby podmiotów gospodarczych wg REGON w powiecie rawskim w latach (na dzień 31 grudnia) Rok Ogółem Sektor publiczny Sektor prywatny Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach powiatu rawskiego są niskie. W 2010 roku wysokość nakładów w przedsiębiorstwach ogółem wynosiła 69,9 mln zł, a w przeliczeniu na 1 mieszkańca 1423 zł (tabela poniżej). Najwyższą wartość na przestrzeni ostatnich lat odnotowano w roku 2006: 79,2 mln zł i 1601 zł w przeliczeniu na 1 mieszkańca. Tabela 49 Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach w powiecie rawskim w latach Powiat rawski Wysokość nakładów inwestycyjnych w mln zł 57,9 56,0 79,2 65,4 59,1 57,5 69,9 Wysokość nakładów inwestycyjnych na 1 mieszkańca w zł W latach odnotowano wzrost nakładów inwestycyjnych, natomiast w kolejnych latach, do roku 2009, ich wartość stopniowo spadała. W roku 2010 ponownie nastąpił wzrost. Pomimo tych wahań, można stwierdzić, że na przestrzeni lat nastąpił wzrost nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach o 20,7%. Faktem pozostaje jednak, że są to nakłady niewielkie. Edukacja W roku szkolnym 2010/11 r. w powiecie rawskim prowadziło działalność: 34 przedszkoli, 24 szkół podstawowych, 11 gimnazjów, 4 licea ogólnokształcące, 11 szkół zawodowych, 4 szkół policealnych dla dorosłych 36. W ostatnich latach w szkolnictwie zaobserwowano poprawę w dostępie do komputerów i Internetu. Tym niemniej w powiecie rawskim wciąż problemem jest utrzymująca się duża liczba uczniów przypadających na 1 komputer z dostępem do Internetu (w 2010 roku w gimnazjach przypadało średnio 10,58 uczniów na 1 komputer, a w szkołach podstawowych 10,15). Tendencje na przestrzeni lat przedstawiono w poniższej tabeli. 36 GUS, Warunki życia, dane wojewódzkie,

70 Strona 70 z 256 Tabela 50 Uczniowie przypadający na 1 komputer przeznaczony do użytku uczniów z dostępem do Internetu w powiecie rawskim w latach Rok Szkoły podstawowe dla dzieci i młodzieży (bez specjalnych) 22,27 24,26 14,79 12,69 10,15 10,84 9,70 Gimnazja dla dzieci i młodzieży (bez specjalnych) 29,81 27,59 15,58 13,28 10,58 10,22 9,73 Ochrona zdrowia W 2010 roku na terenie powiatu rawskiego funkcjonowało 19 ambulatoryjnych zakładów opieki zdrowotnej i Szpital św. Ducha w Rawie Mazowieckiej. W szpitalu funkcjonowało 6 oddziałów, 7 pracowni, Zespół Długoterminowej Opieki Domowej, Zespół Domowego Leczenia Tlenem, 2 Izby przyjęć, Poradnia rehabilitacyjna, blok operacyjny oraz dział anestezjologii 37. Według ostatnich danych w powiecie rawskim funkcjonuje 12 aptek 38. Podsumowanie: Na podstawie powyższej analizy wyróżniono mocne i słabe strony powiatu rawskiego. Do mocnych stron należą: dogodne położenie komunikacyjne, przewaga ludności młodej i wzrost liczby ludności w wieku produkcyjnym, spadek bezrobocia, systematyczny wzrost zatrudnienia w sektorze usług i przemysłu, wzrost przeciętnego wynagrodzenia brutto, wzrost liczby podmiotów gospodarczych. Do słabych stron należą: stopniowo wzrastający odsetek liczby ludności w wieku poprodukcyjnym, co świadczy o początkach zjawiska starzenia się społeczeństwa, spadek liczby ludności i niski przyrost naturalny, ujemne saldo migracji, niskie wynagrodzenia mieszkańców, poniżej średniej krajowej, niskie nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach, słaba komputeryzacja szkół, pomimo znacznej poprawy w ostatnich latach, zatrudnienie przeważającej liczby mieszkańców w rolnictwie (problem ukrytego bezrobocia) Powiat tomaszowski Informacje ogólne Powiat tomaszowski położony jest we wschodniej części województwa łódzkiego. Usytuowany jest na Równinie Piotrkowskiej sąsiadującej ze Wzgórzami Opoczyńskimi, a wchodzącej w skład Wzniesień Południowomazowieckich. Przez powiat przepływa rzeka Pilica. Pod względem administracyjnym

71 Strona 71 z 256 powiat od północy graniczy z powiatami: rawskim, skierniewickim, brzezińskim, od zachodu z łódzkim wschodnim i piotrkowskim, od południa z opoczyńskim, a od wschodu z województwem mazowieckim. Zarówno powiat, jak i województwo zostały utworzone na mocy wprowadzonej od 1 stycznia 1999 r. reformy administracyjnej kraju. Do tego czasu, w ramach podziału obowiązującego w latach gminy leżące w powiecie tomaszowskim wchodziły w skład województwa piotrkowskiego. Powiat jest oddalony o około 55 km od stolicy regionu Łodzi, 110 km od Warszawy, 100 km od Radomia, a od Śląska o ok. 200 km. Powiat tomaszowski posiada dogodne położenie komunikacyjne. Przez jego obszar przebiegają ważne szlaki komunikacyjne: międzynarodowa droga ekspresowa Warszawa - Katowice - Wrocław, drogi krajowe Łódź - Radom, Łódź - Kielce, linie kolejowe Łódź - Skarżysko, Łódź - Radom - Lublin 39. Położenie powiatu w obrębie województwa łódzkiego oraz lokalizację gmin przedstawiono na poniższych rysunkach: Rysunek 30 A. Położenie powiatu tomaszowskiego w Województwie Łódzkim, B. Gminy powiatu tomaszowskiego A. B. Źródło: A. Źródło: B. Ludność Liczba ludności według faktycznego miejsca zamieszkania w powiecie tomaszowskim (według stanu na dzień 31 grudnia 2010 roku) wynosiła osób, a gęstość zaludnienia 117 os/km². Rozmieszczenie ludności na obszarze powiatu wykazywało zróżnicowanie przestrzenne, co przedstawiono w poniższej tabeli. 39 Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Tomaszowskiego, s.7, 15.

72 Strona 72 z 256 Tabela 51 Gęstość zaludnienia na obszarze powiatu tomaszowskiego w 2010 roku (stan na 31 grudnia) Gmina miejska Rok 2010 Tomaszów Mazowiecki Gminy wiejskie Będków 60 Budzieszewice 72 Czerniewice 40 Inowłódz 39 Lubochnia 58 Rokiciny 66 Rzeczyca 44 Tomaszów Mazowiecki 69 Ujazd 80 Żechlinek 37 Powiat 117 Na przestrzeni 6 lat w poszczególnych gminach powiatu zmiany liczby ludności kształtowały się następująco: Tabela 52 Zmiany liczby ludności w powiecie tomaszowskim w latach (stan na 31 grudnia) Gmina miejska Rok Tomaszów Mazowiecki Gminy wiejskie Będków Budzieszewice Czerniewice Inowłódz Lubochnia Rokiciny Rzeczyca Tomaszów Mazowiecki Ujazd Żechlinek Powiat Liczba ludności powiatu ogółem w ciągu 6 lat zmalała o 1705 osób, czyli o ok. 1,4%. Tendencje wzrostowe zaobserwowano jednakże w dwóch gminach wiejskich: Rokiciny i Tomaszów Mazowiecki.

73 Strona 73 z 256 Większość ludności powiatu tomaszowskiego zamieszkuje głównie w obszarach miejskich (54,46%); a zatem większość ludności koncentruje się w mieście Tomaszowie Mazowieckim. Obszary wiejskie zamieszkuje 45,54% mieszkańców (rysunek poniżej). Rysunek 31 Ludność powiatu tomaszowskiego zamieszkująca obszary miejskie i wiejskie w 2010 r. (stan na 31 grudnia) W powiecie tomaszowskim w 2010 roku odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym (18,78%) był nieznacznie większy niż w wieku poprodukcyjnym (18,08%). Na przestrzeni 6 lat ( ) zaobserwowano wyraźną tendencję starzenia się społeczeństwa: liczba osób w wieku przedprodukcyjnym zmalała o 1,89 pkt procentowego, natomiast liczba ludności w wieku poprodukcyjnym wzrosła o 1,53 pkt procentowego. Od roku 2007 odnotowano także spadek liczby ludności w wieku produkcyjnym. Zmiany w czasie przedstawiono na poniższym rysunku: Rysunek 32 Zmiany struktury wieku mieszkańców powiatu tomaszowskiego w latach (stan na 31 grudnia) Powiat tomaszowski charakteryzuje ujemny przyrost naturalny (dalej PN), który w latach powoli wzrastał, a następnie ponownie zaczął spadać. W 2010 roku przyjął wartość -1,4. Najniższą wartość wskaźnik PN osiągnął w roku 2005: -2,6.

74 Strona 74 z 256 Tabela 53 Przyrost naturalny na 1000 ludności w powiecie tomaszowskim w latach Rok PN w -1,3-2,6-1,9-1,5-0,4-1,2-1,4 Na podstawie powyższych danych można wnioskować, że zjawisko starzenia się społeczeństwa w najbliższych latach będzie ulegało pogłębieniu. Kolejnym czynnikiem wpływającym na kształtowanie się liczby ludności obszaru jest zjawisko migracji. Saldo migracji ogółem dla powiatu tomaszowskiego w latach przyjęło wartość ujemną. W roku 2010 wynosiło -1,9 i było nieco niższe niż w roku 2004, gdy jego wartość kształtowała się na poziomie -1,1. W latach zaobserwowano tendencję spadkową. Większe znaczenie mają migracje międzypowiatowe. Saldo migracji zagranicznych w latach zaczęło przyjmować wartość dodatnią (0,09. i 0,12.), jednakże mają one niewielkie znaczenie. Rysunek 33 Saldo migracji w powiecie tomaszowskim w latach i US woj. łódzkiego dane powiatowe Według stanu na 31 grudnia 2010 roku w powiecie tomaszowskim było zarejestrowanych 8243 bezrobotnych, w tym 3986 kobiet (48,36%). Stopa bezrobocia wynosiła 17,7% i była wyższa niż średnia wartość dla województwa łódzkiego. Biorąc pod uwagę zmiany na przestrzeni lat, w latach zaobserwowano tendencję spadkową. W 2009 roku natomiast nastąpił wzrost bezrobocia (z 13,7% aż do 18,0%), po czym w roku 2010 odnotowano niewielki spadek (tabela poniżej). Tabela 54 Bezrobocie zarejestrowane w powiecie tomaszowskim i w województwie łódzkim ( , stan na 31 grudnia) Rok Powiat tomaszowski Ogółem Mężczyźni Kobiety Stopa bezrobocia (w%) 25,6 23,0 20,6 16,0 13,7 18,0 17,7

75 Strona 75 z 256 Województwo łódzkie Stopa bezrobocia (w%) 19,5 17,9 14,7 11,2 9,2 11,9 12,2 O sytuacji społeczno-gospodarczej obszaru świadczy m.in. wysokość przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego brutto. W powiecie tomaszowskim w 2010 roku wynosiło ono 2745,64 zł i było poniżej średniej krajowej. Na przestrzeni lat zaobserwowano systematyczny wzrost wartości wskaźnika (tabela poniżej). Jednakże wartość ta przez cały czas utrzymuje się poniżej średniej krajowej. Tabela 55 Przeciętne wynagrodzenie brutto w powiecie tomaszowskim w latach Rok Przeciętne wynagrodzenie brutto 1 837, , , , , , ,64 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w relacji do średniej krajowej (Polska=100) 76,2 76,4 76,1 74,4 75,6 76,2 79,9 W strukturze zatrudnienia, pod względem trzech podstawowych sektorów gospodarki, w powiecie tomaszowskim nieznacznie dominuje zatrudnienie w sektorze usług: 39,17% (rysunek poniżej). Zatrudnienie w sektorze rolniczym kształtuje się na poziomie 31,19%, a w sektorze przemysłowym 19,64%. Rysunek 34 Struktura zatrudnienia według trzech sektorów gospodarczych w powiecie tomaszowskim W latach zaobserwowano korzystne tendencje: spadek zatrudnienia w sektorze rolniczym i wzrost zatrudnienia w sektorze przemysłu oraz usług (tabela poniżej). Tabela 56 Zmiany w strukturze zatrudnienia w powiecie tomaszowskim w latach Rok Sektor rolniczy 34,06 33,56 32,95 31,88 31,25 33,45 31,19 Sektor 30,39 32,01 29,98 29,77 32,01 30,45 29,64

76 Strona 76 z 256 przemysłowy Sektor usługowy 35,55 34,43 37,08 38,36 36,73 36,10 39,17 Gospodarka W 2010 roku (na dzień 31 grudnia) liczba zarejestrowanych w REGON podmiotów gospodarczych w powiecie tomaszowskim wynosiła W ostatnich latach, do roku 2009 zaobserwowano spadek liczby podmiotów, zarówno w sektorze publicznym jak i w sektorze prywatnym. Dopiero w roku 2010 odnotowano wzrost, zwłaszcza w sektorze prywatnym. Zmiany w latach przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 57 Zmiany liczby podmiotów gospodarczych wg REGON w powiecie tomaszowskim w latach (na dzień 31 grudnia) Rok Ogółem Sektor publiczny Sektor prywatny Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach powiatu tomaszowskiego są niskie. W 2010 roku wysokość nakładów w przedsiębiorstwach ogółem wynosiła 281,1 mln zł, a w przeliczeniu na 1 mieszkańca 2345 zł (tabela poniżej). Zmiany na przestrzeni lat przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela 58 Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach w powiecie tomaszowskim w latach Powiat tomaszowski Wysokość nakładów inwestycyjnych w mln zł. 244,9 195,6 180,8 155,5 230,4 672,8 281,1 Wysokość nakładów inwestycyjnych na 1 mieszkańca w zł W latach odnotowano spadek nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach, natomiast w latach bardzo dynamiczny wzrost: o 517,3 mln zł. W roku 2010 ponownie odnotowano spadek. Edukacja W roku szkolnym 2010/11 w powiecie tomaszowskim działało: 27 przedszkoli, 34 szkoły podstawowe, 23 gimnazja, 6 liceów ogólnokształcących,

77 Strona 77 z zasadnicze szkoły zawodowe dla młodzieży, 4 technika dla młodzieży, 8 szkół policealnych, 21 szkół dla dorosłych. 40 W ostatnich latach w szkolnictwie zaobserwowano poprawę w dostępie do komputerów i Internetu. Tym niemniej w powiecie tomaszowskim wciąż problemem jest utrzymująca się duża liczba uczniów przypadających na 1 komputer z dostępem do Internetu (w 2010 r. w gimnazjach przypadało średnio 11,45 uczniów na 1 komputer, a w szkołach podstawowych 13,71). Tabela 59 Uczniowie przypadający na 1 komputer przeznaczony do użytku uczniów z dostępem do Internetu w powiecie tomaszowskim w latach Rok Szkoły podstawowe dla dzieci i młodzieży (bez specjalnych) 32,75 33,11 21,01 18,50 13,72 13,79 13,71 Gimnazja dla dzieci i młodzieży (bez specjalnych) 24,73 24,91 18,78 16,43 12,10 11,40 11,45 Ochrona zdrowia Pod względem ilości zakładów opieki zdrowotnej powiat tomaszowski zajmuje czołowe miejsce wśród powiatów województwa łódzkiego. W 2010 roku na obszarze powiatu odnotowano 57 ambulatoryjnych zakładów opieki zdrowotnej. Również ilość aptek w powiecie 45, co w zestawieniu z liczbą mieszkańców daje 2661 osób na 1 aptekę znacznie wyróżnia się na tle innych powiatów województwa łódzkiego. Na terenie powiatu funkcjonuje Szpital Rejonowy w Tomaszowie Mazowieckim. W obrębie szpitala funkcjonują m.in. 24 oddziały, 4 zakłady, 23 poradnie. 41 Podsumowanie: Na podstawie powyższej analizy wyróżniono mocne i słabe strony powiatu tomaszowskiego. Do mocnych stron należą: położenie w Polsce Centralnej, na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacyjnych, wzrost zatrudnienia w sektorze usług, wzrost przeciętnego wynagrodzenia brutto, stosunkowo duża liczba placówek medycznych i aptek. Do słabych stron należą: spadek liczby ludności, starzenie się społeczeństwa i ujemny przyrost naturalny, ujemne saldo migracji, spadek liczby przedsiębiorstw, słaba komputeryzacja szkół, pomimo znacznej poprawy w ostatnich latach. 40 GUS, Warunki życia, dane wojewódzkie,

78 Strona 78 z Wariant południowy Powiat opoczyński Informacje ogólne: Powiat opoczyński leży na Wyżynie Kielecko-Sandomierskiej, obejmując obszar Wzgórz Opoczyńskich. 42 W podłożu występują takie bogactwa naturalne, takie jak wapienie, piaskowce, iły, piasek kwarcowy, które są istotnym filarem gospodarki powiatu 43. Powiat Opoczyński położony jest w centralnej Polsce, we wschodniej części województwa łódzkiego. Graniczy z powiatami: od zachodu z piotrkowskim, od północnego zachodu z tomaszowskim. Od południa graniczy z województwem świętokrzyskim, a od północy z mazowieckim. W skład powiatu wchodzi: 8 gmin, 199 sołectw, 240 miejscowości wiejskich i 2 miasta. Na gminy składają się miasta: Opoczno i Drzewica oraz sześć gmin wiejskich: Białaczów, Mniszków, Paradyż, Poświętne, Sławno i Żarnów. Od strony zachodniej i północnej powiat posiada naturalną granicę jaką jest rzeka Pilica. Oddziela ona częściowo powiat od powiatu tomaszowskiego i piotrkowskiego. Pozostałe rzeki powiatu to dopływy Pilicy: Drzewiczka, Wąglanka i rzeka Czarna. Obszar powiatu zajmuje powierzchnię ok km², z czego ok. 61% stanowią użytki rolne, 30% to lasy i grunty leśne, a nieużytki i pozostałe ok. 9%. 44 Powiat opoczyński charakteryzuje się bardzo dobrą dostępnością komunikacyjną drogową i kolejową oraz bardzo korzystnym położeniem komunikacyjnym w stosunku do najważniejszych źródeł ruchu w regionie. Teren powiatu opoczyńskiego znajduje się na przecięciu następujących szlaków komunikacyjnych: drogi krajowej Nr 12, drogi krajowej Nr 74, drogi krajowej Nr 48, dróg wojewódzkich Nr 713, 726, 728, 746. Ponadto przez teren powiatu przebiega Centralna Magistrala Kolejowa oraz linie o znaczeniu ponadregionalnym: Łódź Skarżysko Kamienna oraz Tomaszów Mazowiecki Radom. Centralne położenie powiatu w kraju, na przecięciu szlaków komunikacyjnych jest jednym z podstawowych jego atutów, zarówno w aspekcie gospodarczym, jak i w zakresie rozwoju turystyki. 45 Położenie powiatu w obrębie województwa łódzkiego oraz lokalizację gmin przedstawiono na poniższych rysunkach: Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Opoczyńskiego na lata , s GUS, BDR 45 Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Opoczyńskiego na lata , s. 7

79 Strona 79 z 256 Rysunek 35 A. Położenie powiatu opoczyńskiego w Województwie Łódzkim, B. Gminy powiatu opoczyńskiego A. B. Źródło: A. B. test.lodzkie.pl/lodzkie/wojewodztwo/mapa/opoczynskig.html Ludność Liczba ludności według faktycznego miejsca zamieszkania w powiecie opoczyńskim (według stanu na dzień 31 grudnia 2010 roku) wynosiła osób, a gęstość zaludnienia 75 os/km². Rozmieszczenie ludności wykazywało zróżnicowanie przestrzenne, co przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 60 Gęstość zaludnienia w gminach powiatu opoczyńskiego w latach (stan na 31 grudnia) Rok 2010 Gminy miejsko-wiejskie Drzewica 93 obszar miejski 820 obszar wiejski 62 Opoczno 186 obszar miejski 917 obszar wiejski 77 Gminy wiejskie Białaczów 52 Mniszków 38 Paradyż 55 Poświętne 23 Sławno 57 Żarnów 43 Powiat 75

80 Strona 80 z 256 Na przestrzeni 6 lat w poszczególnych gminach powiatu zmiany liczby ludności kształtowały się następująco: Tabela 61 Zmiany liczby ludności w powiecie opoczyńskim w latach (stan na 31 grudnia) Rok Gminy miejsko-wiejskie Drzewica obszar miejski obszar wiejski Opoczno obszar miejski obszar wiejski Gminy wiejskie Białaczów Mniszków Paradyż Poświętne Sławno Żarnów Powiat Liczba ludności powiatu ogółem w ciągu 6 lat zmalała o 799 osób, czyli o ok. 1%. Wzrost odnotowano jedynie w gminie miejsko-wiejskiej Opoczno. Większość ludności powiatu opoczyńskiego koncentruje się w obszarach wiejskich (65,97%). Obszar miejski zamieszkuje 34,03% mieszkańców (rysunek poniżej). Rysunek 36 Ludność powiatu opoczyńskiego zamieszkująca obszary miejskie i wiejskie w 2010 r. (stan na 31 grudnia)

81 Strona 81 z 256 Powiat opoczyński zamieszkuje ludność stosunkowo młoda. Struktura wieku według ekonomicznych grup wieku w 2010 roku przedstawiała się następująco: 21% stanowi ludność w wieku przedprodukcyjnym, 62,1% w wieku produkcyjnym i 16,9% w wieku poprodukcyjnym. Jednakże na przestrzeni 6 lat ( ) zaobserwowano zarysowujące się stopniowo tendencje starzenia się społeczeństwa: liczba osób w wieku przedprodukcyjnym zmalała o 3,1 pkt procentowych, natomiast liczba ludności w wieku poprodukcyjnym wzrosła o 0,7 pkt procentowego. Zmiany w czasie przedstawiono na poniższym rysunku: Rysunek 37 Zmiany struktury wieku mieszkańców powiatu opoczyńskiego w latach (stan na 31 grudnia) Powiat opoczyński charakteryzuje niski przyrost naturalny (dalej PN), który w ostatnich latach powoli wzrastał. W 2010 roku przyjął wartość dodatnią, na poziomie 0,9. W latach zaobserwowano tendencję rosnącą natomiast w latach nastąpił spadek. Jednakże od roku 2007 PN przyjmował wartości dodatnie. Zmiany na przestrzeni lat przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 62 Przyrost naturalny na 1000 ludności w powiecie opoczyńskim w latach Rok PN w -1,0 0,0-0,3 0,3 1,8 0,9 0,9 Kolejnym czynnikiem wpływającym na kształtowanie się liczby ludności obszaru jest zjawisko migracji. Saldo migracji ogółem dla powiatu opoczyńskiego w 2010 roku przyjęło wartość ujemną i wynosiło - 1,7. Było nieco wyższe niż w roku 2004, gdy jego wartość kształtowała się na poziomie -2,3. Od 2006 roku zaobserwowano tendencje wzrostowe, tym niemniej saldo migracji przyjmuje wartość ujemną. Większe znaczenie mają migracje międzypowiatowe.

82 Strona 82 z 256 Rysunek 38 Saldo migracji w powiecie opoczyńskim w latach i US woj. łódzkiego dane powiatowe Według stanu na 31 grudnia 2010 roku w powiecie opoczyńskim było zarejestrowanych 4905 bezrobotnych, w tym 2623 kobiety (53%). Stopa bezrobocia wynosiła 15,7% i była wyższa niż średnia wartość dla województwa łódzkiego. Biorąc pod uwagę zmiany na przestrzeni lat, zaobserwowano tendencje spadku bezrobocia do roku W roku 2009 nastąpił wzrost (stopa bezrobocia wzrosła z 12,7 do 16,5%), natomiast w 2010 roku ponownie odnotowano spadek (tabela poniżej). Tabela 63 Bezrobocie zarejestrowane w powiecie opoczyńskim i w województwie łódzkim ( , stan na 31 grudnia) Rok Powiat opoczyński Ogółem Mężczyźni Kobiety Stopa bezrobocia (w %) 23,2 21,9 19,6 16,9 12,7 16,5 15,7 Województwo łódzkie Stopa bezrobocia (w %) 19,5 17,9 14,7 11,2 9,2 11,9 12,2 O sytuacji społeczno-gospodarczej obszaru świadczy m.in. wysokość przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego brutto. W powiecie opoczyńskim w 2010 roku wynosiło ono 2650,06 zł i było poniżej średniej krajowej. Na przestrzeni lat zaobserwowano systematyczny wzrost wartości wskaźnika (tabela poniżej), chociaż przez cały czas utrzymywała się ona poniżej średniej wartości dla Polski.

83 Strona 83 z 256 Tabela 64 Przeciętne wynagrodzenie brutto w powiecie opoczyńskim ( ) Rok Przeciętne wynagrodzenie brutto 2 020, , , , , , ,06 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w relacji do średniej krajowej (Polska=100) 83,8 83,6 81,7 80,4 79,0 73,6 77,1 W strukturze zatrudnienia, pod względem trzech podstawowych sektorów gospodarki, w powiecie opoczyńskim dominuje zatrudnienie w sektorze rolniczym: 45,87% (rysunek poniżej). Zatrudnienie w sektorze przemysłowym kształtuje się na poziomie 24,96%, a w sektorze usług 29,17%. Rysunek 39 Struktura zatrudnienia według trzech sektorów gospodarczych w powiecie opoczyńskim w 2010 roku W latach zaobserwowano ponadto korzystne tendencje: powolny spadek zatrudnienia w sektorze rolniczym i wzrost zatrudnienia w sektorze usług (tabela poniżej). Wzrost zatrudnienia w sektorze usług i utrzymanie rozwoju przemysłu na wysokim poziomie będzie stanowić o rozwoju potencjału gospodarczego obszaru. Tabela 65 Zmiany w strukturze zatrudnienia w powiecie opoczyńskim w latach Rok Sektor rolniczy 53,10 52,81 51,53 50,19 50,21 50,57 45,87 Sektor przemysłowy 22,57 22,56 22,54 24,12 25,05 22,73 24,96 Sektor usługowy 24,33 24,63 25,92 25,69 24,73 26,70 29,17

84 Strona 84 z 256 Gospodarka W 2010 roku (na dzień 31 grudnia) liczba zarejestrowanych w REGON podmiotów gospodarczych w powiecie opoczyńskim wynosiła W latach zaobserwowano spadek liczby podmiotów, zarówno w sektorze publicznym jak i w sektorze prywatnym. W roku 2010 liczba podmiotów wzrosła, głównie w sektorze prywatnym. Zmiany w latach przedstawiono w poniższej tabeli: Tabela 66 Zmiany liczby podmiotów gospodarczych wg REGON w powiecie opoczyńskim w latach (na dzień 31 grudnia) Rok Ogółem Sektor publiczny Sektor prywatny Nakłady inwestycyjne w powiecie opoczyńskim są niskie. W latach odnotowano dynamiczny spadek nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach (o 52,4%). Zmiany na przestrzeni lat przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela 67 Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach w powiecie opoczyńskim w latach Powiat opoczyński Wysokość nakładów inwestycyjnych w mln zł. 104,6 149,5 64,7 82,7 99,8 61,7 52,2 Wysokość nakładów inwestycyjnych na 1 mieszkańca w zł W latach wartość nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach spadła o 50,1%. Edukacja W roku szkolnym 2010/2011 r. w powiecie opoczyńskim działało: 53 przedszkoli, 46 szkoły podstawowe, 17 gimnazjów, 5 liceów ogólnokształcących, 2 licea profilowane dla młodzieży, 4 technika dla młodzieży, 7 szkół policealnych,

85 Strona 85 z szkół dla dorosłych. 46 W ostatnich latach w szkolnictwie zaobserwowano poprawę w dostępie do komputerów i Internetu. Tym niemniej w powiecie opoczyńskim wciąż problemem jest utrzymująca się duża liczba uczniów przypadających na 1 komputer z dostępem do Internetu (w 2010 r. w gimnazjach przypadało średnio 11,58 uczniów na 1 komputer, a w szkołach podstawowych 9,02). Tabela 68 Uczniowie przypadający na 1 komputer przeznaczony do użytku uczniów z dostępem do Internetu w powiecie opoczyńskim w latach Rok Szkoły podstawowe dla dzieci i młodzieży (bez specjalnych) 25,80 27,26 20,53 12,61 10,49 9,43 9,02 Gimnazja dla dzieci i młodzieży (bez specjalnych) 23,47 22,03 17,68 15,85 13,62 12,31 11,58 Ochrona zdrowia W 2010 roku na terenie powiatu opoczyńskiego działało 21 ambulatoryjnych zakładów opieki zdrowotnej oraz Szpital Rejonowy w Opocznie. W szpitalu funkcjonowało 8 oddziałów oraz zakład Opiekuńczo-Pielęgnacyjny, 13 poradni specjalistycznych i pracownia Fizjoterapeutyczna. Według ostatnich danych 47 w powiecie opoczyńskim prowadziło działalność łącznie 28 aptek i punktów aptecznych. Podsumowanie: Na podstawie powyższej analizy wyróżniono mocne i słabe strony powiatu opoczyńskiego. Do mocnych stron należą: położenie w Polsce Centralnej, na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacyjnych, przewaga ludności młodej (w wieku przedprodukcyjnym nad ludnością w wieku poprodukcyjnym i wzrost liczby ludności w wieku produkcyjnym), wzrost zatrudnienia w sektorze usług, wzrost przeciętnego wynagrodzenia brutto. Do słabych stron należą: spadek liczby ludności, spadek liczby przedsiębiorstw, spadek wysokości nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach, ujemne saldo migracji, stopniowo wzrastający odsetek liczby ludności w wieku poprodukcyjnym, co świadczy o początkach zjawiska starzenia się społeczeństwa, słaba komputeryzacja szkół, pomimo znacznej poprawy w ostatnich latach. 46 GUS, Warunki życia, dane wojewódzkie,

86 Strona 86 z Powiat pajęczański Informacje ogólne: Powiat pajęczański położony jest na pograniczu Wyżyny Małopolskiej i Niziny Wielkopolskiej, na północnym skraju Jury Krakowsko Częstochowskiej. Od strony południowej i zachodniej powiat okala dolina i przełom rzeki Warty. Tereny powiatu pajęczańskiego stanowią również formę przejściową z wyżynnej na południu, ku nizinnej w kierunku północnym. Dla krajobrazu powiatu charakterystyczne są formy polodowcowe: pagórki i wzgórza morenowe, doliny, wąwozy i wysoczyzny. Uzupełnieniem są formy krasowe powstałe w wyniku rozpuszczania przez wodę skał wapiennych. Obszar południowy, odznacza się brakiem wód powierzchniowych. Jedyną większą rzeką jest Warta, z którą wiąże się poziom wód gruntowych na tym terenie. W części północnej zaś, brak jest większych cieków wodnych. Istnieje tu tylko kilka niewielkich strumyków i zarastających stawów. Powiat usytuowany jest w Polsce centralnej, południowej części województwa łódzkiego. Graniczy z powiatami: radomszczańskim na wschodzie, częstochowskim i kłobuckim na południu (z województwem śląskim), wieluńskim na zachodzie i bełchatowskim na północnym wschodzie. W skład powiatu wchodzi 8 gmin, 124 sołectwa, 210 miejscowości wiejskich i 2 miasta. Obszar powiatu zajmuje 804 km², z czego użytki rolne stanowią 68,05%, lasy 23,9%, pozostałe grunty i nieużytki 8,05%. Przez teren powiatu przebiegają krajowe drogi i linie kolejowe. Dobre połączenie zapewniają: magistrala kolejowa Śląsk - Porty, drogi krajowe: nr 486 (Wrocław - Wieluń - Radomsko - Kielce - Kijów), nr 483 (Łódź - Szczerców - Częstochowa) położone w pobliżu powiatu drogi szybkiego ruchu E 67 i E Położenie powiatu w obrębie województwa łódzkiego oraz lokalizację gmin przedstawiono na poniższych rysunkach: Rysunek 40 A. Położenie powiatu pajęczańskiego w Województwie Łódzkim, B. Gminy powiatu pajęczańskiego A. B. Źródło: A. B Na podstawie:

87 Strona 87 z 256 Ludność Liczba ludności według faktycznego miejsca zamieszkania w powiecie pajęczańskim (według stanu na dzień 31 grudnia 2010 roku) wynosiła osób, a gęstość zaludnienia 65 os/km². Rozmieszczenie ludności wykazywało zróżnicowanie przestrzenne, co przedstawiono w poniższej tabeli: Tabela 69 Zmiany gęstości zaludnienia powiatu pajęczańskim w latach (stan na 31 grudnia) Gminy miejskie Rok 2010 Działoszyn 106 obszar miejski obszar wiejski 58 Pajęczno 102 obszar miejski 332 obszar wiejski 52 Gminy wiejskie Kiełczygłów 49 Nowa Brzeźnica 36 Rząśnia 55 Siemkowice 49 Sulmierzyce 56 Strzelce Wielkie 61 Powiat 65 Zmiany liczby ludności w poszczególnych gminach powiatu na przestrzeni lat kształtowały się następująco (tabela poniżej): Tabela 70 Zmiany liczby ludności w powiecie pajęczańskim w latach (stan na 31 grudnia) Rok Gminy miejsko-wiejskie Działoszyn obszar miejski obszar wiejski Pajęczno obszar miejski obszar wiejski Gminy wiejskie Kiełczygłów Nowa Brzeźnica Rząśnia Siemkowice Sulmierzyce Strzelce Wielkie Powiat

88 Strona 88 z 256 Liczba ludności powiatu ogółem w ciągu 6 lat zmalała o 1221 osób, czyli o ok. 2,2%. Spadek liczby ludności odnotowano we wszystkich gminach powiatu. Większość ludności powiatu pajęczańskiego zamieszkuje głównie w obszarach wiejskich (75,51%). Obszary miejskie zamieszkuje 24,41% mieszkańców (rysunek poniżej). Rysunek 41 Ludność powiatu pajęczańskiego zamieszkująca obszary miejskie i wiejskie w 2010 r. (stan na 31 grudnia) Powiat pajęczański zamieszkuje ludność stosunkowo młoda: ludność w wieku przedprodukcyjnym stanowi 19,3% i a produkcyjnym 62,5%. Odsetek ludności w wieku poprodukcyjnym wynosi 18,2%. Na przestrzeni 6 lat ( ) zaobserwowano się tendencję starzenia się społeczeństwa: liczba osób w wieku przedprodukcyjnym zmalała o 3,3 pkt procentowego, natomiast liczba ludności w wieku poprodukcyjnym wzrosła o 0,7 pkt procentowych. Od roku 2005 odnotowano wzrost liczby ludności w wieku produkcyjnym o 2,6 pkt procentowego. Zmiany w czasie przedstawiono na poniższym rysunku. Rysunek 42 Zmiany struktury wieku mieszkańców powiatu pajęczańskiego w latach (stan na 31 grudnia)