KASKADA DOLNEJ WISŁY FANABERIA CZY KONIECZNOŚĆ?

Transkrypt

1 KASKADA DOLNEJ WISŁY FANABERIA CZY KONIECZNOŚĆ? Autorzy: Janusz Granatowicz - Hydrotechnik, Energa Invest S.A. Piotr Śliwiński - Hydrotechnik, Energa Invest S.A. ("Energetyka Wodna" - 3/2017) Tytuł niniejszego artykułu to pytanie, na które trzeba odpowiedzieć dziś, ale odpowiedź na tak postawione pytanie nie jest bardzo trudna. W Polsce od lat toczy się dyskusja wokół gospodarczego wykorzystania Wisły, szczególnie Dolnej Wisły. Trzeba stwierdzić, że argumenty przemawiające za kompleksowym zagospodarowaniem Wisły są w pełni udowodnione. W niniejszym artykule raz jeszcze chcemy przedstawić argumenty na rzecz zagospodarowania Dolnej Wisły, mając nadzieję, że przyczyni się to do podjęcia konkretnych działań. Liczymy również na to, że wszyscy czytelnicy na postawione pytanie odpowiedzą KONIECZNOŚĆ. Powstanie szeregu stopni wodnych na Dolnej Wiśle w formie kaskady zwartej, począwszy od Warszawy, a skończywszy na Tczewie, to nie jedyny, ale najlepszy sposób kompleksowego zagospodarowania tego odcinka największej polskiej rzeki. Każdy ze stopni osobno, a wszystkie razem, będą mieć charakter wielofunkcyjny. Dzięki temu ta inwestycja pozwoli na skorzystanie ze wszystkich bogactw, jakie niesie z sobą jedenasta pod względem długości rzeka w Europie, a jedyna niezagospodarowana. Kaskada Dolnej Wisły będzie zatem takim przedsięwzięciem, które: zlikwiduje zagrożenie powodzią, zwiększy retencję spływu powierzchniowego i umożliwi nawadnianie terenów o największym niedoborze wody w okresie wegetacyjnym, czyli na Mazowszu, Kujawach i Wielkopolsce, umożliwi połączenie portu w Gdańsku z centrum kraju, umożliwi wykorzystanie potencjału hydroenergetycznego 50 proc. zasobów krajowych, złagodzi problemy transportowe miast, przyczyni się do rozwoju gospodarczego terenów nadwiślańskich. BEZPIECZEŃSTWO POWODZIOWE Wbrew wielu opiniom wypowiadanym na różnych konferencjach uważamy, że KDW zapewnieni właściwą ochronę przeciwpowodziową w okresie zimowym poprzez zagwarantowanie głębokości nawigacyjnej dla lodołamaczy i bezpieczny spływ pokruszonego

2 lodu. Groźbę powodzi wezbraniowych (letnich) wyeliminuje przepustowość kaskady. Stopnie i zbiorniki KDW umożliwią bezpieczny przepływ o natężeniu ponad m 3 /s. Warto w tym miejscu przypomnieć, że maksymalny przepływ przez stopień Włocławek wystąpił w 1979 roku i wynosił m 3 /s [2]. Trzeba podkreślić, że planowany do realizacji jako pierwszy stopień w Siarzewie zapewni trwałe bezpieczeństwo stopnia wodnego we Włocławku i zapobiegnie katastrofie ekologicznej. Zagrożenie stopnia we Włocławku polega na tym, że przy projektowaniu uwzględniono jego pracę w kaskadzie, a brak podparcia od strony wody dolnej powoduje zmniejszenie współczynnika bezpieczeństwa przy bilansie sił po stronie sił utrzymujących. Ponadto, wieloletnia praca stopnia jako samodzielnego, spowodowała znaczącą erozję dna poniżej stopnia na odcinku kilkudziesięciu kilometrów, co dodatkowo pogorszyło sytuację. Budowa KDW skutecznie i trwale wyeliminuje zagrożenie wiszące nad Włocławkiem. PRZECIWDZIAŁANIE SKUTKOM SUSZY W ciągu ostatnich kilku lat obserwuje się obniżanie średnich wartości przepływu w Wiśle. W roku 2015 zanotowano rekordowo niskie stany rzeki znacznie poniżej nawet przepływu biologicznego. Na rys. 2 zilustrowano wartości przepływów w przekroju wodowskazowym Toruń. Na wykresie wyraźnie widać, jak wiele brakowało, i w jak długim okresie, do wartości średniej w okolicach Torunia, która z wielolecia wynosi 972 m 3 /s. Ponadto w wyniku erozji, do jakiej doszło poniżej stopnia wodnego we Włocławku, obniżeniu uległo zwierciadło wody w rzece Wiśle, a w konsekwencji obniżyło się zwierciadło wód podziemnych użytkowego poziomu wodonośnego w obrębie doliny. Zasięg tych negatywnych zmian poziomu wód podziemnych szacowany jest już na kilka kilometrów od koryta rzeki Wisły. KDW spowoduje wyrównanie przepływów, minimalizując efekty suszy oraz, poprzez podniesienie poziomów wody w rzece, podniesie poziom wód gruntowych wzdłuż koryta rzeki. Zbiorniki kaskady będą stanowiły magazyny wody, które mogą być wykorzystane dla celów nawodnień rolniczych bądź komunalnych w razie potrzeby. UŻEGLOWNIENIE KDW w wymiarze żeglugowym oznacza drogę wodną klasy międzynarodowej Va, a to zdecydowanie wzmocni pozycję portów morskich Gdańska i Gdyni. Planowany do roku krotny wzrost przeładunków w Gdańsku do 100 mln ton oraz 2-krotny wzrost w Gdyni do 37 mln ton oznacza duże inwestycje w infrastrukturę portową. Tak znaczny przyrost przeładunków nie będzie możliwy bez użeglownienia Wisły i budowy portów rzecznych tworzących bufor logistyczny dla portów morskich. Z badań prowadzonych na Uniwersytecie Gdańskim w Katedrze Polityki Transportowej wynika, że po wybudowaniu KDW na drodze wodnej pojawi się strumień towarów w ilości co najmniej 12 mln ton/rok, co zapewni roczne dochody państwa w wysokości ok. 12 mld zł.

3 KORZYŚCI ENERGETYCZNE Na Dolnej Wiśle skupia się ok. 50 proc. potencjału hydroenergetycznego polskich rzek [2]. Z obliczeń wykonanych w Katedrze Hydro-techniki Politechniki Gdańskiej [1] wynika, że przy stopniach KDW można zainstalować elektrownie wodne o łącznej mocy ok. 850 MW, co w średnim roku hydrologicznym umożliwia produkcję ok GWh energii elektrycznej. Powstaje w tym momencie pytanie: Czy 850 MW jest wielkością znaczącą w polskim systemie energetycznym? Odpowiedź musi być poprzedzona podaniem kilku liczb: moc zainstalowana w polskim systemie energetycznym to około MW, przeciętny popyt to około MW, największy popyt, jaki wystąpił, to około MW, popyt powyżej MW zdarza się przez mniej niż 100 godzin rocznie. Własności elektrowni wodnych pozwalają na wprowadzenie do systemu pełnej mocy w ciągu 2-3 minut. Zatem 850 MW odniesione do MW oznacza możliwość pokrycia chwilowego zwiększenia zapotrzebowania w ok. 28 proc., co jest wielkością istotną. OPŁACALNOŚĆ KDW W 2016 r. profesorowie K. Wojewódzka-Król i R. Rolbiecki wykonali badania społecznoekonomicznych skutków zagospodarowania dolnej Wisły [3]. Metodykę badań efektywności ekonomicznej inwestycji oparto na: Analizie ekonomicznej projektu analiza opłacalności projektu z punktu widzenia gospodarki i społeczeństwa; Zasadzie przyrostowości porównanie stanu nierealizowania inwestycji i stanu osiągniętego w wyniku realizacji przedsięwzięcia; Okresie odniesienia 30 lat; Współczynniku dyskontowym sprowadzenie wartości przepływów z poszczególnych okresów do wartości bieżącej (na rok rozpoczęcia inwestycji); Społecznej stopie dyskontowej 5 proc. - zalecana w okresie przez Komisję Europejską w przypadku dużych projektów w państwach członkowskich objętych polityką spójności; Wartości rezydualnej. Do oceny wyników przyjęto dwa wskaźniki: ENPV (Economic Net Present Value - ekonomiczna wartość bieżąca projektu) służy do decyzji o przyjęciu bądź odrzuceniu projektu:

4 ENPV > 0 projekt korzystny z punktu widzenia ekonomiczno-społecznego, ENPV < 0 projekt niekorzystny, ENPV = 0 projekt nie przynosi ani korzyści, ani strat. B/C (Benefits Costs Ratio) wskaźnik mający służyć efektywnej ewaluacji projektów inwestycyjnych: B/C > 1 projekt generuje więcej korzyści niż kosztów, B/C < 1 projekt generuje więcej kosztów niż korzyści, B/C = 1 korzyści są równe kosztom. Do obliczeń przyjęto następujące założenia: KDW tworzy 10 stopni (Włocławek istnieje, do wybudowania 9 stopni); koszt budowy 9 stopni szacuje się na 31,5 mld zł; czas budowy przewiduje się na 30 lat; czas budowy 1 stopnia powinien wynieść 5 lat; jednocześnie można budować nie więcej niż 2 stopnie. Wartość bieżąca głównych korzyści wymiernych w ciągu 30 lat wyniesie 100,0 mld zł: dochody budżetu wynikające ze wzrostu obrotów portów morskich: 40,7 mld zł; zmniejszenie strat wynikających z ograniczenia ryzyka powodzi: 21,8 mld zł; wzrost dochodów z turystyki: 17,0 mld zł; wzrost dochodów z tytułu produkcji energii elektrycznej: 9,7 mld zł; zmniejszenie strat związanych z suszą w rolnictwie: 7,3 mld zł; z tytułu obniżenia kosztów transportu: 2,2 mld zł; z tytułu zmniejszenia kosztów wypadków: 0,8 mld zł; z tytułu obniżenia strat pożarowych w lasach: 0,6 mld zł; z tytułu obniżenia kosztów emisji zanieczyszczeń powietrza: 0,03 mld zł. Analiza wskaźnikowa opłacalności zagospodarowania dolnej Wisły przedstawia się następująco: Suma zdyskontowanych korzyści przyrostowych 100,2 mld zł; Suma zdyskontowanych kosztów netto projektu 16,4 mld zł; Ekonomiczna wartość bieżąca netto ENPV 83,8 mld zł; Ekonomiczny wskaźnik korzyści/koszty B/C 6,11 mld.

5 ŚRODOWISKO Na całym odcinku Dolnej Wisły od stopnia wodnego we Włocławku do ujścia ustanowiono obszary Natura Inwestycje na takich obszarach nie są niemożliwe, ale ich realizacja poprzedzona jest pokonaniem wielu barier i ograniczeń. Ramowa Dyrektywa Wodna definiuje takie przypadki, w których państwa członkowskie mogą wyznaczyć część wód powierzchniowych jako sztucznie lub silnie zmienioną w sytuacji, kiedy w grę wchodzi ważna działalność człowieka związana ze zrównoważonym rozwojem. Także wtedy, kiedy zapobiega się powodzi, reguluje wody bądź odwadnia się tereny. Dyrektywa dopuszcza nawet sytuację, kiedy dobry stan ekologiczny wód może zostać nieosiągnięty wtedy, gdy zmiana miałaby niekorzystny wpływ na środowisko, żeglugę lub rekreację. Niemniej istotna jest retencja i działalność, do której jest ona wykorzystywana (nawadnianie, zaopatrzenie w wodę i wytwarza-nie prądu), gdyż i takie przypadki określa Ramowa Dyrektywa Wodna jako priorytetowe wobec osiągnięcia dobrego stanu wód. Autorzy uważają, że w koncepcji zagospodarowania Dolnej Wisły nie ma konfliktu pomiędzy celami środowiskowymi a gospodarczymi, natomiast realizacja tej koncepcji doprowadzi wręcz do poprawy stanu wód. WNIOSKI Kaskada Dolnej Wisły jest jedynym rozwiązaniem technicznym, które umożliwia kompleksowe wykorzystanie potencjału rzeki na tym odcinku, przy likwidacji lub minimalizacji generowanych tamże zagrożeń. Kaskada wyeliminuje główną przyczynę ewentualnych powodzi, za którą uważa się zatory lodowe. Właściwe przygotowanie czasz zbiorników zwiększy przepustowość koryta w stopniu zapewniającym bezpieczne przejście największych fal wezbraniowych. Kaskada pozwoli na zmagazynowanie m 3 wody, która dotychczas bezużytecznie spływa do morza. Kaskada podniesie i ustabilizuje poziom zwierciadła wody w korycie, poprawiając warunki gruntowo-wodne, umożliwiając żeglugę klasy międzynarodowej, tworząc przyjazne warunki zachowania i rozwoju organizmów żywych. I wreszcie, piętrzenie utworzone przez stopnie kaskady pozwoli na optymalne wykorzystanie potencjału hydroenergetycznego Dolnej Wisły poprzez produkcję czystej, natychmiast dostępnej i odnawialnej energii. Analiza ekonomiczna wykazała, że KDW jest przedsięwzięciem o bardzo wysokiej opłacalności. Budowa kaskady otwiera niemal nieograniczone możliwości rozwoju gospodarczego i społecznego regionu Dolnej Wisły i całej Polski, a trudno wyobrazić sobie branżę lub grupę społeczną, która w tym przedsięwzięciu nie znalazłaby korzyści dla siebie. Czyli KONIECZNOŚĆ!

6 Literatura: 1. Kosiński J. i Zdulski W. Potencjał hydroenergetyczny Wisły, Acta Energetica Szydłowski M., Szymkiewicz R., Zima P., Gąsiorowski D., Hakiel J., Hydrodynamiczny model dolnej Wisły z uwzględnieniem koncepcji kaskady stopni piętrzących, Gdańsk, kwiecień Wojewódzka Król K., Rolbiecki R. Badania społeczno-ekonomicznych skutków zagospodarowania Dolnej Wisły, opracowanie dla Energa SA.