UWARUNKOWANIA LOKALIZACYJNE I PROCES INWESTYCYJNY BUDOWY BIOGAZOWNI ROLNICZYCH W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM

Transkrypt

1 BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO W LUBLINIE UWARUNKOWANIA LOKALIZACYJNE I PROCES INWESTYCYJNY BUDOWY BIOGAZOWNI ROLNICZYCH W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM LUBLIN, LISTOPAD 2010 R. WYDANIE TRZECIE ZAKTUALIZOWANE

2 Zespół autorski Dyrektor Biura HENRYK SZYCH Nadzór merytoryczny EMILIA NIEĆKO LUCJAN ZIELIŃSKI Opracowanie Prowadzący temat - SYLWESTER BECZ ELŻBIETA MAZUREK AGNIESZKA SZEWCZYK ELŻBIETA KASPERSKA CZESŁAWA KOSINIEC WIESŁAWA ZDANOWICZ Zdjęcie na okładce: Biogazownia rolnicza w Liszkowie o mocy elektrycznej 2.1 MW (woj. kujawsko-pomorskie). 2

3 Spis treści 1. Wstęp Zarys technologii produkcji biogazu w biogazowniach rolniczych Uwarunkowania lokalizacyjne budowy biogazowni Dostęp do surowców pierwotnych Wymagania dla terenu inwestycyjnego Dostęp do infrastruktury zapewniającej odbiór wyprodukowanej energii Możliwości zagospodarowania odpadów pofermentacyjnych Oddziaływanie inwestycji na środowisko Proces inwestycyjny Czynności inwestora Zadania dla samorządów lokalnych Ważne aspekty prawne w procesie inwestycyjnym Wykaz przepisów prawnych związanych z procesem inwestycyjnym Krajowa polityka rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce Wnioski

4 Informacja o dokumencie Niniejszy dokument jest wydaniem trzecim aktualizującym opracowanie pod tym samym tytułem: Uwarunkowania lokalizacyjne i proces inwestycyjny budowy biogazowni rolniczych w województwie lubelskim. Konieczność kolejnych aktualizacji pierwszego wydania dokumentu sporządzonego w listopadzie 2009r. wynikła przede wszystkich ze zmiany przepisów prawa: z dokonanej nowelizacji prawa energetycznego (pierwsza aktualizacja), przyjętej przez Sejm w dniu 8 stycznia 2010 r. [Dz. U. z 2010 r. nr 21 poz. 104] oraz przyjęcia przez Radę Ministrów w dniu 9 listopada 2010 r. rozporządzenia w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, uchylające dotychczas obowiązujące rozporządzenie z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko. Pierwsza aktualizacja dokumentu przeprowadzona w marcu 2010 r., poza uwzględnieniem zmian dokonanych w ustawie prawo energetyczne, które to w znacznym stopniu dotyczyły uregulowań promujących proces rozwoju biogazowni rolniczych, obejmowała w swym zakresie ustalenia przyjętej przez Radę Ministrów w dniu 10 listopada 2009r. Polityki energetycznej Polski do 2030 r. i wprowadziła w treść dokumentu dodatkowy punkt dotyczący zakresu oddziaływania biogazowni na środowisko. Niniejsza, a zarazem druga aktualizacja dokumentu, która wynikła z wejścia w życie z dniem 15 listopada 2010 r. rozporządzenia w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, obejmuje oprócz zmian w treści dotyczącej procesu inwestycyjnego budowy biogazowni, nieznaczną korektę informacji odnośnie oddziaływania biogazowni na środowisko. Podejmowane krajowe działania dla wsparcia procesu rozwoju biogazowni rolniczych mogą obejmować kolejne zmiany w obowiązujących przepisach prawa, które w znacznym stopniu mogą wpłynąć na dezaktualizację niniejszego dokumentu, w szczególności punktu 4 i 5 opracowania. W związku z powyższym możliwe są kolejne aktualizacje niniejszego opracowania. 4

5 1. Wstęp W ostatnich latach w Polsce, w wyniku działań mających na celu wypełnienie unijnej polityki energetycznej, nastąpiło zwiększenie zainteresowania budową inwestycji związanych z wykorzystywaniem odnawialnych źródeł energii. Jednym z preferowanych przez politykę państwa działalności związanych z produkcją energii ze źródeł odnawialnych jest produkcja biogazu. Wytworzony biogaz po jego dostosowaniu do odpowiednich parametrów może zasilać sieci gazowe lub służyć do wytwarzania w skojarzeniu energii elektrycznej i cieplnej. Najbardziej rozpowszechnionymi w Europie tego typu inwestycjami są biogazownie rolnicze wykorzystujące w produkcji biogazu biomasę pochodzenia rolniczego. Liderem są Niemcy, gdzie funkcjonuje ich ponad W Polsce dotychczas wybudowano zaledwie kilka biogazowni rolniczych. Inwestowanie w odnawialne źródła energii, oprócz korzyści dla środowiska naturalnego, sprzyja rozwojowi lokalnych gospodarek. Produkcja biomasy dla biogazowni rolniczych może stanowić istotne źródło dochodów dla rolnictwa. Z kolei wyprodukowana energia, a wraz z nią rozwój infrastruktury energetycznej, będzie gwarantować stabilność energetyczną oraz zwiększać potencjał inwestycyjny regionu. W ujęciu globalnym biogazownie mają szansę wpłynąć w stopniu istotnym na dywersyfikację źródeł energii, zapewniając tym samym bezpieczeństwo energetyczne oraz ograniczenie wydobycia i spalania wyczerpywalnych paliw kopalnych. Biogazownie rolnicze mogą być przedmiotem inwestowania zarówno dla podmiotów z branży energetycznej oraz dla specjalnie powoływanych spółek zainteresowanych inwestowaniem w energetykę, jak również, a może przede wszystkim, stanowić dodatkowe źródło dochodów dla gospodarstw rolnych oraz zakładów przemysłu rolno-spożywczego, zwłaszcza tych mających problem z utylizacją odpadów poprodukcyjnych. Inwestorem mogą być również samorządy lokalne zainteresowane rozwiązywaniem problemów utylizacji odpadów oraz problemów zaopatrzenia w energię. Najnowsza nowelizacja prawa energetycznego stworzyła podstawy prawne dla budowy biogazowni, z której biogaz po dostosowaniu do odpowiednich parametrów może być tłoczony do sieci gazowej. Fakt ten, pozwala realnie patrzeć na rozwój sieci gazowych w gminach wiejskich pozbawionych dotychczas źródła energii, jakim jest gaz ziemny. Zasoby i charakter przestrzeni rolniczej oraz wielkość sektora przemysłu rolnospożywczego województwa lubelskiego stanowią istotny potencjał dla produkcji energii z wykorzystaniem biomasy. Dlatego też, wskazane jest, aby polityka energetyczna województwa ewaluowała w kierunku silniejszego wspierania rozwoju inwestycji biogazowych. Niewątpliwie sprzyjać temu będą podejmowane przez rząd działania mające na celu zniesienie licznych barier prawnych i finansowych budowy biogazowni. Zadaniem niniejszego opracowania jest przybliżenie problematyki związanej z technologią produkcji biogazu, uwarunkowaniami lokalizacyjnymi i procesem inwestycyjnym budowy biogazowni, a także z obowiązującymi i planowanymi zmianami 5

6 w przepisach prawa. Ponadto, dokument identyfikuje obszary potencjalnych lokalizacji oraz obszary ograniczeń lokalizacji inwestycji w regionie. Biogazownie rolnicze mogą przynieść wyjątkowe korzyści dla obszarów wiejskich Lubelszczyzny, stając się szansą trwałego rozwoju gospodarczego opartego o uprawę roślin energetycznych z przeznaczeniem na produkcję biogazu. 6

7 2. Zarys technologii produkcji biogazu w biogazowniach rolniczych Biogazownia rolnicza jest instalacją wykorzystującą w procesie produkcji biogazu biomasę pochodzenia rolniczego. Otrzymany biogaz może być wykorzystywany do produkcji energii elektrycznej, energii cieplnej, produkcji biopaliw lub przesyłany bezpośrednio do sieci gazowych. Biogaz w biogazowniach rolniczych powstaje w środowisku wodnym w procesie beztlenowej fermentacji biomasy. Masa organiczna zawarta w biomasie, pod wpływem odpowiednio dobranych bakterii ulega rozkładowi, w wyniku czego powstaje biogaz, zawierający ok % metanu i 30 40% dwutlenku węgla oraz niewielkie ilości siarkowodoru i amoniaku. Skład biogazu jest ściśle uzależniony od rodzaju biomasy, temperatury fermentacji oraz przyjętej technologii. Średnio z otrzymanego 1 m 3 biogazu można wyprodukować ok. 2,1 kwh energii elektrycznej oraz 2,4 kwh energii cieplnej. Z uwagi na silne powiązanie lokalizacji biogazowni ze źródłami pozyskiwania biomasy oraz w związku z ograniczonym potencjałem tych źródeł, najbardziej racjonalna jest budowa biogazowni o mocach do kilku MW. W warunkach Polski, jak i Lubelszczyzny przewiduje się, iż dominować będą biogazownie o mocach ok. 1 MW. Jako surowiec do produkcji biogazu w biogazowniach rolniczych można wykorzystywać: odpady z produkcji spożywczej (odpady warzyw, wytłoki owoców, odpady tłuszczy i serów, odpady z produkcji żelatyny i skrobi, wywar pogorzelniany, wysłodziny browarniane), odpady z produkcji zwierzęcej (gnojowica, obornik, suche odchody), odpady poubojowe kategorii K2 i K3, odpady z produkcji roślinnej (odpady zbożowe, odpady z pasz), rośliny energetyczne z upraw celowych (zboża, w tym kukurydza, rośliny okopowe, rzepak, lucerna). W ogólnym założeniu największą wydajnością dla produkcji biogazu cechują się odpady z przemysłu rolno - spożywczego, w dalszej kolejności rośliny energetyczne, a najmniejszą wydajność posiadają odpady z produkcji zwierzęcej. Ilość biogazu w m 3, jaka może być wytworzona z 1 tony określonego substratu, przedstawia tabela nr 1. Dla zobrazowania wielkości zapotrzebowania biogazowni na surowce w odniesieniu do oczekiwanej mocy biogazowni, w tabeli nr 2 przedstawiono możliwości produkcyjne biogazowni dla czterech przykładowych zestawów substratów. Biorąc pod uwagę różne właściwości poszczególnych substratów, łączenie ich w procesie produkcji biogazu powinno uwzględniać zarówno teoretyczną wydajność, jak i stabilność procesów, tak by pomiędzy poszczególnymi składnikami masy fermentacyjnej nie zachodziły negatywne interakcje. Typowa biogazownia rolnicza wysoką wydajność uzyskuje poprzez połączenie kiszonki z kukurydzy oraz gnojowicy. Mniej korzystne jest natomiast łączenie odpadów zwierzęcych poubojowych z odpadami roślinnym. W przypadku wykorzystywania wyłącznie odpadów poubojowych, aby uzyskać zadowalającą wydajność biogazowni, należy zastosować odrębną technologię produkcji biogazu. 7

8 Odpady z produkcji zwierzęcej Rośliny energetyczne Odpady z przemysłu rolno-spożywczego Substraty WYDAJNOŚĆ SUBSTRATÓW W PRODUKCJI BIOGAZU Ilość biogazu (m 3 ) z tony substratu Gnojowica bydlęca 25 Gnojowica świńska 36 Obornik bydlęcy 45 Obornik świński 60 Obornik kurzy 90 Ziemniaki 130 Burak cukrowy 175 Słonecznik 65 Rzepak 46 Kiszonka traw 185 Żyto kiszonka całych roślin 195 Kiszonka kukurydzy 210 Wywar gorzelniany 80 Odpady zielone 110 Odpady ziemniaczane 110 Serwatka 55 Krajanka buraczana 75 Wysłodziny browarniane 115 Tłuszcz odpadowy 950 Wytłoki owoców 180 Odpadki poubojowe 205 Melasa 310 Odpady piekarnicze 525 Gliceryna odpadowa 550 Makuchy rzepakowe 950 Źródło: Dane zebrane i uśrednione z różnych źródeł L.p. Tabela nr 1. Tabela nr 2. PRZYKŁADOWE ZAPOTRZEBOWANIE NA SUROWCE I OCZEKIWANA MOC BIOGAZOWNI Substraty I zestaw substratów Ilość rocznie t Biogaz Nm 3 /t SMO 1 Gnojowica bydlęca Kiszonka z kukurydzy II zestaw substratów Wywar gorzelniany Kiszonka kukurydzy Obornik świński III zestaw substratów 1 Buraki cukrowe Gnojowica świńska IV zestaw substratów 1 Odpady poubojowe Obornik bydlęcy Obornik świński Ilość pozyskiwanego metanu na godzinę Zainstalowana moc elektryczna Zainstalowana moc cieplna Produkcja energii elektrycznej brutto Produkcja energii cieplnej brutto Nm 3 /h MW MW MWh MWh 256 1,02 1, ,51 0, ,89 2, ,51 0, Źródło: Na podstawie poglądowego kalkulatora biogazowego firmy BIOGAZ ZENERIS Sp. z o.o., zamieszczonego na stronie internetowej: 8

9 Na teren biogazowni surowce mogą być dostarczane systematycznie lub okresowo partiami i w zależności od zapotrzebowania, kierowane bezpośrednio do komór fermentacyjnych lub dostarczane do specjalnie przygotowanych w tym celu silosów magazynowych. Biomasa, tuż przed transportem jej do komór fermentacyjnych, poddawana jest specjalnemu przygotowaniu polegającemu na rozdrobnieniu, wymieszaniu i uzyskaniu odpowiedniej konsystencji. Proces fermentacji biomasy w komorach fermentacyjnych trwa kilkadziesiąt dni. Biogaz gromadzi się w górnej części zbiornika fermentacyjnego, skąd kierowany jest do oczyszczenia ze związków siarki i dostarczany do zbiorników biogazu lub bezpośrednio do silnika pracującego w układzie kogeneracyjnym. Energia elektryczna powstaje w napędzanym przez silnik generatorze prądu, a energia cieplna uzyskiwana jest z układu chłodzenia silnika oraz ze spalin. Energia elektryczna w całości jest odprowadzana do sieci elektroenergetycznej, natomiast w przypadku energii cieplnej, część z niej jest wykorzystywana do ogrzewania komór fermentacyjnych, a pozostała część może być odprowadzana do sieci ciepłowniczej lub służyć do ogrzewania gospodarstw, fermy hodowlanej, szklarni lub zakładu przemysłowego. Przefermentowana biomasa transportowana jest do silosów lub lagun, skąd następnie jako nawóz naturalny zostaje wywieziona na pola. Alternatywą dla układu koogeneracyjnego (produkcji w skojarzeniu energii elektrycznej i cieplnej) w biogazowni jest instalacja oczyszczająca biogaz do parametrów umożliwiających wprowadzenie go do sieci gazowej lub zastosowań, jako paliwo do silników samochodowych. Obiekty wchodzące w skład biogazowni rolniczych mogą się różnić w zależności od rodzaju wykorzystywanej biomasy oraz od przyjętych rozwiązań w zakresie dostaw surowców i odprowadzania produktów finalnych biogazowni. Uproszczoną budowę biogazowni oraz zarys procesu technologicznego przedstawia poniższy schemat: BUDOWA I PROCES TECHNOLOGICZNY BIOGAZOWNI ROLNICZEJ, KTÓREJ PRODUKT FINALNY STANOWI ENERGIA ELEKTRYCZNA I CIEPLNA Źródło: Opracowanie własne 9

10 3. Uwarunkowania lokalizacyjne budowy biogazowni Spośród wszystkich rodzajów inwestycji wykorzystujących odnawialne źródła energii, biogazownie rolnicze należą do inwestycji o szczególnie istotnych uwarunkowaniach lokalizacyjnych. Do najważniejszych z nich zaliczamy: dostęp do surowców pierwotnych (substratów do produkcji biogazu), wymagania dla terenu inwestycyjnego odnośnie warunków powierzchniowych, infrastrukturalnych i środowiskowych, dostęp do infrastruktury zapewniającej odbiór wyprodukowanej energii, możliwości zagospodarowania odpadów pofermentacyjnych Dostęp do surowców pierwotnych W warunkach polskich, jak również województwa lubelskiego największe szanse rozwoju mają w pierwszej kolejności biogazownie wykorzystujące odpady z przemysłu rolnospożywczego. Czynnikami przemawiającymi za tym są przede wszystkim minimalne dla inwestora koszty pozyskiwania surowców oraz fakt pełnienia przez takie biogazownie funkcji utylizacyjnej dla pozyskiwanych odpadów. Dlatego też, lokalizacja pierwszych inwestycji będzie ściśle związana z lokalizacją zakładów przemysłu rolno-spożywczego. W przypadku małych biogazowni o mocach do kilkuset kw możliwe są również lokalizacje w pobliżu dużych gospodarstw rolnych i ferm hodowlanych. Przyjąć można, iż rośliny energetyczne nie będą podstawowym substratem do produkcji biogazu do momentu całkowitego zagospodarowania istniejącego potencjału surowców odpadowych i gnojowicy. Dostęp do surowców pierwotnych, a więc substratów do produkcji biogazu, należy rozpatrywać w grupie trzech podstawowych źródeł ich pozyskiwania: zakłady przemysłu spożywczego (odpady poprodukcyjne), duże gospodarstwa produkcji zwierzęcej fermy hodowlane (obornik i gnojowica), grunty orne możliwe do wykorzystania na celowe uprawy roślin energetycznych. O wyborze substratów do produkcji biogazu decydują przede wszystkim aspekty ekonomiczne ich pozyskiwania. Jednym ze składników kosztu pozyskiwania substratów są koszty transportowe. Dlatego też wskazane jest, aby źródła produkcji substratów znajdowały się jak najbliżej miejsca lokalizacji biogazowni. W ogólnym założeniu przyjmuje się, iż opłacalność dowozu biomasy (w zależności od rodzaju surowca) występuje w promieniu do km od biogazowni. Maksymalne obniżenie kosztów transportowych biomasy można osiągnąć poprzez lokalizację biogazowni w bezpośrednim sąsiedztwie źródła jej pozyskiwania. Wskazanym rozwiązaniem jest wtedy budowa rurociągów lub zamkniętych taśm transportowych, eliminujących konieczność korzystania z transportu samochodowego. Na poniższej rycinie (ryc. nr 1) przedstawione zostały lokalizacje wybranych zakładów przemysłu spożywczego na terenie województwa lubelskiego, które mogą stanowić potencjalne źródła pozyskiwania biomasy dla biogazowni rolniczych. 10

11 UWARUNKOWANIA LOKALIZACJI BIOGAZOWNI ROLNICZYCH Wybrane zakłady przemysłu spożywczego Ryc. nr 1 Źródło: Dane zebrane z różnych źródeł 11

12 Potencjałem dla lokalizacji biogazowni wykorzystujących odpady z produkcji zwierzęcej są gospodarstwa rolne o dużej skali chowu zwierząt. Średnio, w zależności od rodzaju chowu zwierząt, przyjmuje się, iż opłacalność produkcji biogazu zachodzi w gospodarstwach rolnych o chowie zwierząt powyżej 100 DJP (duża jednostka przeliczeniowa). Gnojowica, a także obornik oraz suche odchody zwierząt, tak jak i w przypadku odpadów z przemysłu rolno-spożywczego mogą być surowcem głównie dla biogazowni zlokalizowanych w bliskim sąsiedztwie gospodarstwa rolnego, przy wykorzystaniu, jako środki transportu substratów - rurociągów i zamkniętych taśm transportowych. W poniższej tabeli przedstawione zostały dane dotyczące liczby gospodarstw rolnych o dużej skali chowu zwierząt w województwie w roku 2007 (dane GUS): Tabela nr 3. Chów Liczba gospodarstw o chowie powyżej: 100 sztuk 200 sztuk 500 sztuk sztuk sztuk sztuk Bydło Trzoda chlewna Drób kurzy Analizując powyższą tabele, w celu określenia wielkości gospodarstw, w których budowa biogazowni jest uzasadniona ekonomicznie, należy dokonać przeliczenia sztuk fizycznych na sztuki DJP (odpowiadająca sztuce fizycznej o masie 500 kg). Przeprowadzane badania wykazują, iż opłacalność produkcji biogazu zachodzi w gospodarstwach i fermach utrzymujących: bydło i trzodę chlewną powyżej 100 DJP, drób powyżej 4000 sztuk fizycznych (16 DJP). W gospodarstwach o średniej strukturze chowu zwierząt można przyjąć następujące wskaźniki przeliczeniowe sztuk fizycznych zwierząt na DJP: dla bydła 0,8, dla trzody chlewnej: 0,2, dla drobiu 0,004. Po przeliczeniu sztuk fizycznych na DJP możemy stwierdzić, że w województwie lubelskim produkcja biogazu może być dodatkową działalnością dla ok. 300 gospodarstw rolnych zajmujących się chowem zwierząt. Potencjał produkcyjny biogazu w tych gospodarstwach zależy również od wykorzystania odpadów z produkcji roślinnej oraz możliwości celowych upraw roślin energetycznych. W przypadku, gdy biomasa pochodząca z chowu zwierząt jest jedynie surowcem uzupełniającym, pozyskiwanie gnojowicy z gospodarstw o mniejszym chowie zwierząt, również nie pozostaje bez znaczenia. W poniższej tabeli przedstawiono teoretyczny potencjał produkcji biogazu i energii z biomasy organicznej pochodzenia zwierzęcego. Tabela nr DJP Produkcja biogazu [m 3 /100 DJP/rok] Zawartość metanu w biogazie [%] Produkcja biometanu [m 3 /100 DJP/rok] Wartość energetyczna [GJ] Możliwości produkcyjne energii elektrycznej / cieplnej [MWh] Bydło / 159 Trzoda chlewna / 91 Drób kurzy / 362 Źródło: Obliczenia własne 12

13 UWARUNKOWANIA LOKALIZACJI BIOGAZOWNI ROLNICZYCH Gospodarstwa rolne i fermy hodowlane o dużej skali chowu zwierząt Ryc. nr 2 Źródło: - dane dotyczące: - bydła i trzody chlewnej - materiały Lubelskiego Oddziału Regionalnego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, - drobiu - materiały Głównego Inspektoratu Weterynarii, Wojewódzkiego Inspektoratu Weterynarii w Lublinie oraz Lubelskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Końskowoli niepełne informacje 13

14 Rozmieszczenie gospodarstw rolnych i ferm hodowlanych o dużej skali chowu zwierząt przedstawiono na ryc. nr 2. Nie obejmuje ona pełnej informacji dotyczącej lokalizacji gospodarstw zajmujących się hodowlą drobiu, nie mniej zebrane dane pozwalają stwierdzić, iż największa koncentracja tychże gospodarstw znajduje się w powiatach: kraśnickim, lubelskim i zamojskim. Kolejnym źródłem pozyskiwania substratów do produkcji biogazu, zdecydowanie najistotniejszym z punktu widzenia korzyści dla gospodarki lokalnej, są grunty orne możliwe do wykorzystywania na uprawy celowe roślin energetycznych. W pełni przydatnymi do uprawy roślin energetycznych są grunty orne o kompleksach rolniczej przydatności gleb 1-5 i 8. Największą wydajnością energetyczną mierzoną ilością uzyskanej biomasy w warunkach Europy środkowo-zachodniej charakteryzuje się kukurydza. Oprócz kukurydzy zastosowanie powinny mieć także inne zboża, rośliny okopowe korzeniowe, a także lucerna i trawy łąkowe. Z uwagi na znaczne zasoby trwałych użytków zielonych w północnej i wschodniej części województwa oraz nadwyżkę w tym obszarze siana, szczególne znaczenie dla zasobów biomasy mogą mieć trawy. Potencjał gruntów, o możliwym przeznaczeniu na produkcje biomasy na cele energetyczne w województwie lubelskim, został rozpoznany w Wojewódzkim Programie Rozwoju Alternatywnych Źródeł Energii (uchwała Nr XLIV/676/06 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 27 lutego 2006 r.), co przedstawione zostało na rycinie nr 3. 14

15 UWARUNKOWANIA LOKALIZACJI BIOGAZOWNI ROLNICZYCH Obszary preferowane do uprawy roślin na cele energetyczne wynikające z polityki przestrzennej województwa Ryc. nr 3 Źródło: Wojewódzki Program Rozwoju Alternatywnych Źródeł Energii (2006 r.) 15

16 Wielkość obszarów o korzystnych warunkach dla rozwoju upraw roślin energetycznych, nie stanowi o właściwym potencjale województwa dla pozyskiwania biomasy do produkcji biogazu. O właściwym potencjale decyduje maksymalny udział w strukturze zasiewów celowych upraw roślin energetycznych. W skali kraju maksymalny udział gruntów ornych, jaki może być przeznaczony na potrzeby rolnictwa energetycznego ustalany jest na poziomie 25%. Uważa się, że wartość ta, nie zagraża stabilności rozwoju rolnictwa dla potrzeb żywności i jednocześnie powinna zapewnić wypełnienie celów polityki energetycznej UE do 2020r. Maksymalny udział gruntów ornych możliwych do przeznaczenia na cele energetyczne w poszczególnych regionach uzależniony jest od lokalnych uwarunkowań przyrodniczych, gospodarczych i ekonomicznych. W przypadku województwa lubelskiego, z uwagi na ważną rolę rolnictwa w gospodarce regionu, udział ten jest szczególnie trudny do oszacowania. Wstępnie, w celu analizy potencjału biomasy można przyjąć, iż w województwie udział w strukturze zasiewów roślin energetycznych nie powinien przekraczać 20%. W całym województwie, gleb przydatnych do uprawy roślin energetycznych znajdujących się pod użytkami rolnymi, jest ha, co stanowi 62,2% powierzchni użytków rolnych. Przyjmując zachowawczo, iż maksymalny udział 20% dotyczy tylko gleb przydatnych na cele energetyczne, daje to wynik ha użytków rolnych, a uwzględniając tylko grunty orne ok. 170 tys. ha. Gdyby całość tych gruntów przeznaczyć na uprawę kukurydzy, to surowca wystarczyłoby na zaspokojenie potrzeb biogazowni o łącznej mocy rzędu 340 MW, a wyprodukowana przez biogazownie energia elektryczna zaspokoiłaby połowę zapotrzebowania województwa. Przydatność gleb w poszczególnych powiatach przedstawia rycina nr 4. Rozmieszczenie kompleksów przydatności rolniczej gleb warunkuje powstawanie rejonów wyspecjalizowanej produkcji roślin energetycznych na cele biogazowni, a zatem i preferowanych obszarów inwestycji w biogazownie rolnicze. Można się spodziewać, że obszarami takimi będą powiaty południowej i zachodniej części województwa. Jednakże pewien potencjał istnieje również w pozostałych częściach województwa. Rozmieszczenie kompleksów rolniczej przydatności gleb w województwie ilustruje rycina nr 5. 16

17 UWARUNKOWANIA LOKALIZACJI BIOGAZOWNI ROLNICZYCH Powierzchnia gleb przydatnych do upraw celowych roślin energetycznych w poszczególnych powiatach Ryc. nr 4 Źródło: Opracowanie własne 17

18 UWARUNKOWANIA LOKALIZACJI BIOGAZOWNI ROLNICZYCH Kompleksy rolniczej przydatności gleb Ryc. nr 5 Źródło: Opracowanie własne 18

19 Powyższe ryciny wykazują, iż ilość gruntów ornych, jaka może być przeznaczona na cele biogazowni w poszczególnych obszarach województwa znacznie się różni, a zatem udział w strukturze zasiewów roślin energetycznych w poszczególnych gminach nie będzie identyczny. W niektórych rejonach województwa nie uda się przeznaczyć wystarczającej ilości gruntów do zaspokojenia potrzeb biogazowni, szczególnie o mocach 1MW i większych, ale także będą obszary, w których będzie możliwe wykorzystanie więcej niż założone 20% wszystkich gruntów ornych. Wobec powyższego dla sprecyzowania możliwości lokalizacyjnych na obszarze województwa biogazowni rolniczych wykorzystujących do produkcji rośliny energetyczne wskazane jest wstępne oszacowanie zasobów gruntów ornych, jakie mogą być przeznaczone na cele biogazowni w poszczególnych gminach. W tym celu można przyjąć następujące uproszczone złożenia: procentowy udział gruntów ornych przydatnych do uprawy roślin energetycznych w gminie odpowiada wartości procentowej udziałowi gleb przydatnych do uprawy roślin energetycznych w powiecie, udział roślin energetycznych przeznaczonych na potrzeby biogazowni w strukturze zasiewów nie powinien przekraczać 20% gruntów ornych przydatnych do ich uprawy. Analiza zasobów gruntów ornych na powyższych zasadach pozwoli, obok określenia maksymalnej wielkości w strukturze zasiewów upraw roślin energetycznych, określić wielkość biogazowni (moc biogazowni), dla której zasoby surowca będą wystarczające. Wymaga to jednak przyjęcia kolejnego założenia, iż ocena zasobów dla lokalizacji biogazowni, a więc zasięg opłacalności ekonomicznej dowozu surowców zamyka się w granicach administracyjnych gminy. Przedstawione na mapach wyniki analizy odnoszą się do oceny możliwości lokalizacji biogazowni o mocach 0,5 1,0 MW, dla których można przyjąć, iż zapotrzebowanie na powierzchnię surowcową w przypadku, gdy dominującą uprawą będzie kukurydza, będzie wynosić ha oraz o mocach powyżej 2 MW, dla których zapotrzebowanie na biomasę będzie wymagać ponad 1000 ha upraw. Możliwą powierzchnię zasiewu roślin energetycznych przekraczającą 1000 ha posiadają głównie gminy powiatów: hrubieszowskiego, lubelskiego i krasnostawskiego. Dla gmin tych istnieją szczególne warunki dla budowy większych biogazowni, o mocach przekraczających 2 MW. Powyżej dokonane analizy odnoszą się do możliwości budowy biogazowni opierającej się na substratach pochodzących z roślinnych upraw celowych. Możliwa jednak dywersyfikacja źródeł pozyskiwania surowców zwiększa wielkość bazy surowcowej, jaka może być wykorzystana do produkcji biogazu. Przy obecnych uwarunkowaniach prawnych, ekonomicznych oraz dopiero rozwijającej się sieci biogazowni mało prawdopodobne jest przyjęcie w najbliższych latach przez inwestorów za źródło surowców wyłącznie uprawy celowe roślin energetycznych. 19

20 UWARUNKOWANIA LOKALIZACJI BIOGAZOWNI ROLNICZYCH Możliwości lokalizacji biogazowni o mocy 0,5 1,0 MW wykorzystującej, jako podstawowy substrat rośliny energetyczne Ryc. nr 6 Źródło: Opracowanie własne 20

21 UWARUNKOWANIA LOKALIZACJI BIOGAZOWNI ROLNICZYCH Preferowane obszary lokalizacji biogazowni o mocy ponad 2 MW wykorzystującej jako podstawowy substrat rośliny energetyczne Ryc. nr 7 Źródło: Opracowanie własne 21

22 3.2. Wymagania dla terenu inwestycyjnego Przy ocenie przydatności terenu pod inwestycje, należy brać pod uwagę uwarunkowania: powierzchniowe wymiary przestrzenne działki, infrastrukturalne dostępność do infrastruktury technicznej oraz komunikacyjnej, środowiskowe wymagania w stosunku do siedlisk ludzkich oraz ograniczenia wynikające z ochrony środowiska i przyrody. Wymiary przestrzenne działki inwestycyjnej są uzależnione od wielkości produkcyjnej biogazowni, przyjętej technologii produkcji, rodzajów wykorzystywanych substratów oraz od przyjętych rozwiązań w zakresie dostaw substratów i odprowadzania odpadów pofermentacyjnych. Różnorodność możliwych rozwiązań powoduje, iż dokładna wielkość zapotrzebowania na powierzchnię może być ustalona dopiero na etapie projektowania inwestycji. Nie mniej, wymagania terenowe dla biogazowni rolniczej o mocy produkcyjnej 1 MW 2 MW, posiadającej komplet obiektów, w tym służących do przechowywania substratów i składowania odpadów pofermentacyjnych, wynoszą ok. 3 ha. Wpływ na powierzchnię inwestycyjną, oprócz wielkości powierzchni poszczególnych obiektów biogazowni wraz z niezbędnymi strefami komunikacyjnymi, powinno mieć istniejące sąsiedztwo, na przykład w kontekście wymagań realizacji pasów zieleni izolacyjnej. Szczegółowe warunki lokalizacji obiektów biogazowni, w tym szczególnie komór fermentacyjnych i zbiorników biogazu, względem innych obiektów budowlanych i działek sąsiednich oraz wielkości stref bezpieczeństwa z uwagi na zagrożenie pożarem lub wybuchem określa Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 7 października 1997 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle rolnicze i ich usytuowanie (Dz. U. z 1997 r., Nr 132, poz. 877, z późn. zm.). Główne warunki lokalizacyjne dla komór fermentacyjnych i zbiorników biogazu zgodnie z rozporządzeniem to minimalne odległości od otworów okiennych i drzwiowych pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi oraz od budynków inwentarskich, od innych budynków, od granicy działki sąsiedniej, od składu węgla i koksu, od innych komór fermentacyjnych i zbiorników biogazu, od silosów na zboże i pasze o pojemności większej niż 100 ton, oraz od innych obiektów budowlanych nie będących budynkami. Zgodnie też z powyższym rozporządzeniem lokalizacja biogazowni wyposażonych w komory fermentacyjne i zbiorniki biogazu o pojemności większej niż 100 m3, a więc takich, o których mowa jest w opracowaniu, możliwa jest na działkach przeznaczonych wyłącznie pod biogazownię. Niezbędnymi warunkami przydatności terenu pod budowę biogazowni, oprócz odpowiednich wymiarów działki jest dostępność do infrastruktury, w szczególności do sieci elektroenergetycznej lub gazowej oraz komunikacji drogowej. W zakresie infrastruktury technicznej wskazany jest też dostęp do sieci wodociągowej i kanalizacyjnej. W przypadku braku sieci wodociągowej i kanalizacyjnej alternatywą jest wyposażenie inwestycji we własne ujęcie wody oraz własną instalację zbierającą ścieki bytowe, w tym ścieki deszczowe z placu manewrowego, które następnie będą wywożone do oczyszczalni ścieków. 22

23 W zakresie obsługi komunikacyjnej, z uwagi na konieczność dowozu surowców do biogazowni przez pojazdy o dużej ładowności, wymagana jest droga dojazdowa posiadająca nawierzchnię dostosowaną do ruchu samochodów ciężarowych. Dla dużych biogazowni (2 MW) wskazane jest, aby nośność nawierzchni zapewniała możliwość przewożenia ładunków o masie powyżej 15 t. Z uwagi na stan lokalnej infrastruktury komunikacyjnej dla wielu inwestycji konieczne może być wybudowanie nowego lub przebudowanie istniejącego odcinka drogi. Z uwagi na ograniczenie możliwego negatywnego oddziaływania biogazowni na siedliska ludzkie w postaci emisji: hałasu, spalin, nieprzyjemnych zapachów oraz na konsekwencje możliwych awarii, wymaga się aby biogazownia była lokalizowana w odległości powyżej 300 m od siedlisk ludzkich, z uwzględnieniem występowania przeważających kierunków wiatrów, tak żeby przez jak najdłuższą część roku znajdowała się po stronie zawietrznej względem obiektów budowlanych przeznaczonych na pobyt ludzi oraz względem obszarów chronionych. W odniesieniu do siedlisk ludzkich wskazane jest również eliminowanie transportu surowców i odpadów pofermentacyjnych przez tereny zabudowane. Ponadto biogazownie powinny być odizolowane od przyległych terenów pasami zieleni średnio- i wysokopiennej. Z uwagi na przepisy ochrony przyrody zawarte w ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r., Nr 92, poz. 880, z późn. zm.) biogazownie i ich strefy oddziaływania nie mogą występować na obszarach ochrony uzdrowiskowej, w parkach narodowych i rezerwatach przyrody. Ograniczenia lokalizacyjne mogą wystąpić w parkach krajobrazowych, obszarach chronionego krajobrazu, otulinach parków, obszarach sieci Natura 2000, obszarach korytarzy ekologicznych oraz obszarach proponowanych do objęcia ochroną prawną. W przypadku parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu należy brać pod uwagę rozporządzenia wojewody dotyczące ich ustanowienia oraz wprowadzania planów ochrony. Na obszarach tych wojewoda ma prawo wprowadzić całkowity zakaz realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, do których jest zakwalifikowana biogazownia rolnicza. Oprócz warunków fizycznych terenu inwestycyjnego, ważne jest jej prawne przeznaczenie w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. W przypadku braku miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego pozwolenie na budowę musi zostać poprzedzone wydaniem decyzji o warunkach zabudowy lub decyzji o lokalizacji inwestycji celu publicznego (odpowiedź na pytanie jakie decyzje są wymagane dla lokalizacji biogazowni w rozdziale - procedura inwestycyjna ). Należy również pamiętać, że przy braku miejscowego planu decydujące znaczenie mogą mieć ustalenia studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Pomimo braku mocy prawnej studium, lokalizacja biogazowni winna być zgodna z przyjętymi w studium kierunkami zagospodarowania przestrzennego gminy. 23

24 UWARUNKOWANIA LOKALIZACJI BIOGAZOWNI ROLNICZYCH Ryc. nr 8 Środowiskowe uwarunkowania lokalizacji inwestycji Źródło: Opracowanie własne 24

25 3.3. Dostęp do infrastruktury zapewniającej odbiór wyprodukowanej energii Przy planowaniu lokalizacji biogazowi, obok dostępu do biomasy niezwykle ważnym czynnikiem jest dostęp do infrastruktury energetycznej o odpowiednich parametrach technicznych zapewniającej odbiór produktów finalnych biogazowni w postaci energii elektrycznej, energii cieplnej bądź biogazu o parametrach gazu ziemnego. Energia elektryczna wyprodukowana przez biogazownie może być dostarczana do sieci elektroenergetycznej średniego (15 kv) lub niskiego (0,4 kv) napięcia energetyki zawodowej. Podstawowymi kryteriami decydującymi o miejscu przyłączenia do sieci elektroenergetycznej energetyki zawodowej są: moc przyłączeniowa (moc czynna planowana do pobierania lub wprowadzenia do sieci) i parametry techniczne sieci elektroenergetycznej zasilającej dany obszar. Teoretycznie można przyjąć, że do sieci niskiego napięcia mogą być przyłączane biogazownie o mocach do 250 kw, natomiast większe biogazownie do sieci średniego napięcia. Niemniej każde przyłączenie będzie wymagało analizy stanu i układu pracy sieci elektroenergetycznej. Obecnie, parametry techniczne sieci elektroenergetycznych średniego i niskiego napięcia województwa, szczególnie na obszarach wiejskich, dostosowane są do zasilania odbiorców, charakteryzujących się małym, rozproszonym poborem energii elektrycznej. Potencjalna lokalizacja biogazowi na tak zasilanych obszarach ograniczona jest w znacznym stopniu możliwością wyprowadzenia mocy elektrycznej ze źródeł wytwórczych (generatorów) i wymaga ze strony inwestorów (na etapie planowania) uwzględnienia poniesienia dodatkowych nakładów na budowę lub przebudowę linii średniego lub niskiego napięcia oraz ewentualną rozbudowę stacji transformatorowych. Dlatego też, przed decyzją o rozpoczęciu procesu inwestycyjnego wskazane jest pozyskanie przez inwestora od operatora systemu dystrybucyjnego zarządzającego siecią elektroenergetyczną na danym terenie, informacji dotyczącej możliwości przyłączenia biogazowni dla planowanej lokalizacji. Gęstość sieci dystrybucyjnych wysokiego napięcia na terenie województwa jest niewielka, co ma bezpośrednie przełożenie na gęstość sieci średniego napięcia, do których głównie przyłączane będą biogazownie. Na rycinie nr 9 przedstawione zostały obszary o prawdopodobnie małych możliwościach przyłączania do sieci elektroenergetycznych dużych biogazowni rolniczych. Warunki przyłączenia do sieci elektroenergetycznej biogazowni inwestor musi uzyskać od operatora sieci dystrybucyjnej, do której chce się przyłączyć przed przystąpieniem do inwestycji. Podstawę prawną dla realizacji procedury przyłączenia i wymagań związanych z przyłączeniem biogazowni do sieci elektroenergetycznej stanowią zapisy zawarte w ustawie z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz. U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 z późn. zmianami). Szczegółowe zasady przyłączenia określają dodatkowo następujące dokumenty: Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 4 maja 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego (tzw. Rozporządzenie Systemowe Dz. U. z 2007 r. nr 93, poz.623, z późn. zm.), 25

26 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 2 lipca 2007 r. w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń w obrocie energią elektryczną (Dz. U. z 2007 nr 128 poz. 895, z późn. zm.), Instrukcje Ruchu i Eksploatacji Sieci Dystrybucyjnej Operatorów Systemu Dystrybucyjnego. Mając na uwadze powyższe uwarunkowania, przy podejmowaniu decyzji o lokalizacji biogazowni, inwestor powinien brać pod uwagę możliwości techniczne dostępnej sieci elektroenergetycznej. Z uwagi na korzyści ekonomiczne produkcji energii w kogeneracji, niezwykle istotne jest istnienie w pobliżu lokalizacji biogazowni sieci ciepłowniczej, do której odprowadzana byłaby energia cieplna niewykorzystana w procesie technologicznym. W przypadku braku sieci ciepłowniczej alternatywą jest lokalizacja biogazowni w sąsiedztwie obiektów o dużym zapotrzebowaniu na ciepło, takich jak: szklarnie, zakłady przemysłowe. Całkowite wykorzystanie energii cieplnej biogazowni z uwagi na charakter zabudowy wiejskiej może być szczególnie trudnym wyzwaniem. Do niedawna z powodu ograniczeń prawnych wykorzystywanie biogazu do produkcji energii elektrycznej i cieplnej było jedynym opłacalnym sposobem gospodarowania biogazem. Najnowsza nowelizacja prawa energetycznego rozszerzyła możliwości wykorzystania biogazu. Biogaz rolniczy oczyszczony do parametrów jakościowych gazu ziemnego wysokometanowego lub gazu zaazotowanego może posłużyć do zasilania dystrybucyjnych sieci gazu ziemnego lub lokalnych sieci gazowych budowanych z inicjatyw samorządów na obszarach dotychczas niezgazyfikowanych. Koncepcja zasilania sieci gazem ziemnym wytworzonym w biogazowni może mieć szczególne znaczenie dla dużych skupisk zabudowy mieszkaniowej i przemysłowej oddalonych znacznie od sieci przesyłowych gazu ziemnego. Możliwość wtłaczania biogazu do istniejących sieci gazowych posiada także znaczenie strategiczne dla gospodarki stanowi istotny krok dla dywersyfikacji źródeł dostaw gazu ziemnego. W dalszej perspektywie biogaz po wcześniejszym jego przystosowaniu może być wykorzystywany, jako paliwo samochodowe, przyczyniając się tym samym do rozwoju zasilania silników samochodowych sprężonym gazem ziemnym CNG. Gaz ziemny pozyskany z uprawy 1 ha kukurydzy może pozwolić na przejechanie kilkudziesięciu tysięcy km, co pod względem ekonomicznym stawia biogaz ponad inne biopaliwa. W oparciu o biogazownie rolnicze mogłyby funkcjonować stacje tankowania gazu ziemnego. Na rycinie nr 10 przedstawione zostały gminy, w których możliwa byłaby lokalizacja biogazowni dostarczających biogaz do istniejących sieci gazowych oraz gminy pozbawione gazu z sieci, dla których wskazana byłaby lokalizacja biogazowni, z których biogaz zasilałby budowane lokalne sieci gazowe. 26

27 UWARUNKOWANIA LOKALIZACJI BIOGAZOWNI ROLNICZYCH Uwarunkowania lokalizacji inwestycji z uwagi na stan sieci elektroenergetycznych Ryc. nr 9 Źródło: Opracowanie własne 27

28 UWARUNKOWANIA LOKALIZACJI BIOGAZOWNI ROLNICZYCH Uwarunkowania lokalizacji inwestycji z uwagi na stan sieci gazowych Ryc. nr 10 Źródło: Opracowanie własne 28

29 3.4. Możliwości zagospodarowania odpadów pofermentacyjnych Odpady pofermentacyjne biogazowni rolniczych charakteryzują się wysoką zawartością zmineralizowanego azotu, fosforu i potasu oraz niską agresywnością. Ponadto, w wyniku fermentacji ulegają zniszczeniu składniki organiczne, takie jak: jaja i zarodniki pasożytów, chwastów, a także bakterii fekalnych. Powyższe cechy sprawiają, że materiał pofermentacyjny doskonale nadaje się do zastosowania, jako pełnowartościowy nawóz do nawożenia upraw polowych. Takie wykorzystanie odpadów biogazowni rolniczych jest najbardziej racjonalne. Zatem w kontekście uwarunkowań lokalizacyjnych, na zagospodarowanie odpadów pofermentacyjnych wpływa dostępność do pól uprawnych, które z uwagi na koszty transportowe rozwożenia nawozu, powinny być położone w jak najbliższym sąsiedztwie biogazowni. Przefermentowana biomasa może być wywożona na pola w postaci półpłynnej lub po wydzieleniu frakcji stałej w postaci osadu. Dla zagospodarowania odpadów pofermentacyjnych biogazowni o mocy 1 MW może być wymagana powierzchnia upraw wynosząca ok ha. Powierzchnie te mogą się jeszcze bardziej wahać w zależności od właściwości opadów pofermentacyjnych. Warunki rozprowadzanie odpadów pofermentacyjnych w celu nawożenia lub ulepszenia gleby zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie procesu odzysku R10 (Dz. U. z 2007 r., Nr 228, poz. 1685) oraz w Ustawie z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. z 2007 r., nr 147, poz. 1033). Największą niedogodnością takiego wykorzystywania odpadów jest sezonowa możliwość rozprowadzania nawozów po polach, trwająca od 1 marca do 30 listopada (Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 kwietnia 2008 r. w sprawie szczegółowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich stosowania, Dz. U. z 2008 r., Nr 80, poz. 479). Wobec powyższego konieczne jest magazynowanie odpadów w zbiornikach gazoszczelnych lub otwartych lagunach zlokalizowanych na terenie biogazowni lub w jej sąsiedztwie. Ze względów ekologicznych zaleca się stosowanie zbiorników gazoszczelnych. Ze zbiorników fermentacyjnych odpady powinny być transportowane przy użyciu rurociągów. Wielkość zbiornika lub laguny uzależniona jest od ilości biomasy wprowadzanej do komór fermentacyjnych. Dla dużych biogazowni o mocach rzędu 1 2 MW mogą być wymagane laguny o pojemnościach ponad m 3. Sposobem na zmniejszenie objętości odpadów pofermentacyjnych jest zastosowanie technologii separacji membranowej. Mniejsza objętość odpadów pofermentacyjnych pozwala na zastosowanie mniejszych lagun, a także na zmniejszenie kosztów transportowych związanych z ich rozwożeniem. 29

30 3.5. Oddziaływanie inwestycji na środowisko Biogazownia rolnicza jest instalacją urządzeń, w której rozkład beztlenowy materii organicznej, będący naturalnym proces zachodzący w środowisku jest w maksymalnie możliwym stopniu zintensyfikowany i w pełni kontrolowany. Najnowsze rozwiązania techniczne, rozwijane przez kilkadziesiąt lat głownie na zachodzie Europy, spowodowały iż negatywne oddziaływanie biogazowni rolniczej na środowisko w znacznym stopniu zostało ograniczone. Emisja zanieczyszczeń do atmosfery Proces produkcji biogazu wykorzystuje naturalne zjawiska zachodzące w środowisku, dlatego też biogazownia nie wytwarza innych substancji, niż te, które w środowisku naturalnym występują powszechnie. Jednakże zintensyfikowana fermentacja beztlenowa biomasy niesie ze sobą uciążliwość zapachową. Rozwiązaniem tego problemu jest stosowanie w możliwie w maksymalnym stopniu zamkniętych technologii produkcji biogazu, w wyniku, czego następuje znaczny spadek emisji niepożądanych zapachów. Najtrudniejszy w eliminacji jest zapach występujący okresowo podczas załadunku biomasy do dozowników komór fermentacyjnych. Przyjmowane rozwiązania techniczne rozładunku, ograniczają w pewnym stopniu emisję zapachów powodując, iż nie są one odczuwalne poza terenem biogazowni. Dla surowców tłoczonych rurociągami uciążliwość ta nie występuje, bowiem czynność rozładunku biomasy nie występuje. Kolejnym aspektem wymagającym właściwego rozwiązania ograniczającego uciążliwości zapachowe jest właściwe rozwiązanie transportu i składowania odpadów pofermentacyjnych. Zaznaczyć jednak należy, iż przy właściwie dokonanym procesie fermentacji odpady nie powinny generować uciążliwych zapachów, a czynności i zalecenia głównie lokalizacyjne z dala od siedlisk ludzkich i z uwzględnieniem dominujących kierunków wiatrów mają znaczenie przede wszystkim zapobiegawcze. W celu ograniczenia ewentualnych negatywnych skutków emisji zapachów, również w przypadku awarii instalacji, biogazownie i otwarte zbiorniki na odpady pofermentacyjne, powinny być lokalizowane na terenach, dla których bezpośrednim sąsiedztwem nie byłaby zabudowa mieszkaniowa, ani inna wrażliwa na uciążliwości zapachowe. Osobnym tematem jest emisja spalin z silników agregatów prądotwórczych. Jednakże z uwagi, iż stosowane obecnie silniki posiadają niskie emisje spalin oraz z uwagi na rodzaj spalanego paliwa, nie wywołują one przekroczenia dopuszczalnym norm zanieczyszczenia powietrza w otoczeniu biogazowni. Hałas Dominującym źródłem hałasu o charakterze ciągłym na terenie biogazowni są pracujące silniki spalinowe agregatów prądotwórczych. W wyniku zastosowywania specjalnie wytłumianych kontenerów oraz tłumików, hałas ten w znacznej części jest redukowany. W połączeniu z odpowiednim zlokalizowaniem na terenie inwestycji agregatów, ewentualnie zastosowanie pasów zieleni izolacyjnej powoduje, iż klimat akustyczny na sąsiednich terenach pozostaje niezakłócony. Poza terenem biogazowni nadmierny hałas, będący 30

31 skutkiem lokalizacji biogazowni może być związany z ruchem drogowym generowanym przez środki transportowe przewożące do biogazowni biomasę, a z biogazowni odpady pofermentacyjne. Odpowiednia organizacja transportu eliminująca ruch samochodów przez tereny zabudowy mieszkaniowej, dla której ten ruch może być uciążliwy, a także w ostateczności budowa nowych odcinków dróg są rozwiązaniami pożądanymi i opłacalnymi, szczególnie w kontekście uzyskania akceptacji społecznej w procesie lokalizacji inwestycji. Zanieczyszczenie gleb i wód podziemnych Biogazownia należy do przedsięwzięć, które w swym procesie produkcyjnym unieszkodliwiają odpady, a więc w ujęciu globalnym przyczyniają się pozytywnie do zmniejszenia zanieczyszczeń gleb i wód podziemnych. Poza odpadami pofermentacyjnymi, które mają zastosowanie w nawożeniu gleb, biogazownia generuje jedynie odpady eksplotacyjne silników oraz innych urządzeń i instalacji. Infrastruktura kanalizacyjna odprowadzająca ścieki sanitarne bytowe oraz ścieki z utwardzonych placów biogazowni jest wystarczająca dla zapewnienia ochrony przez zanieczyszczeniem gleb i wód podziemnych. Zmiany w krajobrazie Obiekty i urządzenia techniczne wchodzące w skład zabudowy terenu biogazowni, głównie zbiorniki fermentacyjne, obiekty magazynowania gazu lub inne z racji swoich gabarytów i wielkości zainwestowanej powierzchni mogą stanowić subdominantę w krajobrazie. Istotne jest więc możliwie harmonijne wkomponowanie biogazowni w krajobraz poprzez: unikanie lokalizacji w otwartych przestrzeniach, na wyniosłościach terenu, w sąsiedztwie obiektów o wyjątkowo cennych walorach kulturowych i przyrodniczych. Natomiast obsadzenie terenu inwestycji wysoką zielenią może w znacznym stopniu zneutralizować negatywne odczucia wizualne. Podsumowanie Stosowanie przez inwestorów najnowszych rozwiązań technologicznych oraz uwzględnianie zaleceń lokalizacyjnych gwarantuje, iż biogazownia rolnicza nie będzie stanowiła ponadnormatywnej uciążliwości dla środowiska. 31

32 4. Proces inwestycyjny 4.1. Czynności inwestora Pierwszą czynnością inwestora przed rozpoczęciem procesu inwestycyjnego polegającego na budowie biogazowni powinna być identyfikacja potencjalnych miejsc lokalizacji inwestycji. Dla kilku wstępnie wybranych lokalizacji inwestor dokonuje analizy dotyczącej: dostępności surowców do produkcji biogazu, rynku zapotrzebowania na produkty biogazowni, w szczególności na energię cieplną i odpady pofermentacyjne, warunków środowiskowych i infrastrukturalnych terenu inwestycji, możliwości przyłączenia i odprowadzania energii elektrycznej do sieci elektroenergetycznej, bądź sieci gazowej. Następnie w oparciu o powyższe analizy inwestor powinien dokonać analizy porównawczej poszczególnych wariantów celem wyboru najbardziej korzystnego miejsca lokalizacji z punktu widzenia własnych korzyści ekonomicznych, korzyści dla społeczności lokalnej oraz uwarunkowań środowiskowych. Przeprowadzona analiza wariantowa może być później wykorzystana w wymaganym przepisami prawa raporcie oddziaływania inwestycji na środowisko. Po dokonaniu wyboru lokalizacji biogazowni inwestor pomijając aspekty finansowe: uzyskuje tytuł prawny do terenu lokalizacji inwestycji, wykonuje koncepcję projektową biogazowni, uzyskuje postanowienie o zakresie raportu oddziaływania inwestycji na środowisko i sporządza raport oddziaływania inwestycji na środowisko (jeśli będzie istnieć potrzeba jego wykonania), uzyskuje decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji inwestycji (jeśli będzie wymagana), uzyskuje warunki zabudowy, na podstawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub decyzji, uzyskuje warunki przyłączenia do sieci elektroenergetycznej lub sieci gazowej, sporządza projekt budowlany, uzgadnia projekt budowlany w zakresie wymagań przeciwpożarowych, ZUD, BHP i higieniczno-sanitarnych, uzyskuje decyzję o pozwoleniu na budowę, uzyskuje decyzję o pozwoleniu na użytkowanie biogazowni, podpisuje umowę na dostarczanie i sprzedaż energii elektrycznej lub gazu do sieci, uzyskuje wpis do rejestru przedsiębiorstw energetycznych zajmujących się wytwarzaniem biogazu rolniczego prowadzonego przez Agencję Rynku Rolnego, uzyskuje świadectwo lub świadectwa pochodzenia energii odnawialnej, uzyskuje decyzję o pozwoleniu na odzysk odpadów z biogazowni metodą R10. 32

33 4.2. Zadania dla samorządów lokalnych Z uwagi na specyfikę działalności biogazowni oraz szczególny jej wpływ na zagospodarowanie przestrzenne i lokalną gospodarkę wskazane jest, aby lokalizacja inwestycji odbywała się w drodze ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Zadaniem samorządów wspierających rozwój energii z OZE powinno być wskazywanie w opracowywanych studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowych planach możliwych miejsc lokalizacji biogazowni wraz ze szczegółowymi zasadami i warunkami zagospodarowania. Kolejnym argumentem przemawiającym za podjęciem prac mających na celu zamieszczanie w planach miejscowych lokalizacji biogazowni jest fakt, iż produkcja biogazu rolniczego nie jest ujęta w Polskiej Klasyfikacji Działalności Gospodarczej. Brak ujęcia wytwarzania biogazu z odchodów zwierzęcych i odpadów produkcji roślinnej w spisie działalności należących do Działów specjalnej produkcji rolnej powoduje, iż istnieje możliwość interpretacji produkcji biogazu, jako produkcji przemysłowej. Powyższe, może stwarzać wątpliwości, na jakich terenach w obowiązujących MPZP można lokalizować biogazownie czy na terenach przeznaczonych pod przemysł, terenach produkcji rolniczej, czy na terenach obsługi produkcji rolniczej, czy jeszcze innych? Z uwagi na obszerną ilość czynników mających wpływ na ocenę potencjału i warunków lokalizacyjnych budowy biogazowni, w tym związanych z akceptacją społeczności lokalnej, a także dość złożonego procesu inwestycyjnego, wskazane jest nawiązywanie ścisłej współpracy samorządów lokalnych z inwestorami. Celem współpracy powinna być sprawna identyfikacja potencjałów i zagrożeń lokalizacyjnych oraz rozwiązywanie problemów związanych z ograniczeniami prawnymi, finansowymi, technicznymi, społecznymi i środowiskowymi realizacji inwestycji. Biogazownie rolnicze mogą mieć szczególne znaczenie dla rozwoju gospodarki lokalnej dlatego też, kolejnym zadaniem dla samorządu lokalnego dążącego do wzrostu gospodarczego i społecznego gminy powinna być aktywna promocja technologii produkcji biogazu rolniczego wśród lokalnych właścicieli dużych gospodarstw rolnych oraz przedsiębiorców działających w rolnictwie i przemyśle spożywczym Ważne aspekty prawne w procesie inwestycyjnym W obecnie obowiązujących polskich przepisach prawa brak jest jednoznacznej definicji biogazowni rolniczej, a także co jest tego pochodną, jednoznacznych regulacji prawnych związanych z lokalizacją i wszelkimi aspektami działalności biogazowni. Powyższa sytuacja tworzy bariery prawne oraz niesie ze sobą konieczność wnikliwej interpretacji prawa w odniesieniu do każdej z cech i specyfiki działalności biogazowni. Nie mniej oczekiwane zmiany w przepisach prawa, czego pierwszym potwierdzeniem jest zakres przyjętej przez sejm nowelizacji prawa energetycznego w dniu 8 stycznia 2010r [Dz. U. z 2010 r. nr 21 poz. 104] przyczynią się do pozytywnych zmian w procesie 33