4. Sytuacja epizootyczna odnośnie ASF - sytuacja na Ukrainie

Transkrypt

1 Informacje i uwarunkowania dotyczące ustanowienia obszaru zakażonego (obszaru objętego restrykcjami w związku z wystąpieniem przypadków ASF u dzików) na terytorium Polski 1. Sytuacja epizootyczna odnośnie ASF - pierwsze przypadki w rejonie Zakaukazia W 2007 roku wirus afrykaoskiego pomoru świo (ASF) został przeniesiony na terytorium Gruzji. Źródłem zakażenia były prawdopodobnie odpady żywności pochodzenia zwierzęcego, pochodzące ze statku płynącego z Afryki, które zostały użyte do karmienia świo na terytorium Gruzji. Następnie wirus rozprzestrzenił się z pierwotnego ogniska w Gruzji na terytorium Europy. Po wniknięciu wirusa ASF na kontynent euroazjatycki choroba bardzo szybko rozprzestrzeniła się na terytorium Armenii, Azerbejdżanu oraz Federacji Rosyjskiej. 2. Sytuacja epizootyczna odnośnie ASF - sytuacja w Federacji Rosyjskiej Począwszy od 2007 r. przypadki i ogniska ASF stwierdzane są na terytorium Federacji Rosyjskiej każdego roku. Według danych OIE oraz rosyjskich służb weterynaryjnych (stan na 14.III.2014), w latach na terytorium Federacji Rosyjskiej stwierdzono 638 ognisk i przypadków ASF (w samym 2014 r. stwierdzono ich 16). Wg danych rosyjskich służb weterynaryjnych do dnia 14.III.2014 niewygaszonych było 78 ognisk i przypadków ASF. Wg niektórych ekspertów europejskich, ASF występuje w Rosji endemicznie. Możliwy do przewidzenia jest zatem scenariusz, w którym zasięg występowania wirusa ASF może objąd całą europejską częśd tego kraju. Czynniki, które warunkują rozprzestrzenianie się wirusa ASF na terytorium Federacji Rosyjskiej, jak również stwarzają duże ryzyko wyprowadzenia wirusa ASF poza jej obszar to wg. rosyjskich ekspertów przede wszystkim: Przemieszczenia populacji zakażonych dzików (co prowadzi do utrwalania występowania wirusa w danym regionie); Kontakty świo w gospodarstwach o niskim poziomie bioasekuracji z zakażonymi dzikami; Karmienie zdrowych świo odpadkami produktów pochodzenia zwierzęcego ( zlewki ); Brak dobrej infrastruktury w obszarze chowu i hodowli świo; Brak skutecznego sytemu identyfikacji i rejestracji zwierząt w obszarze nadzoru nad obrotem świniami; Ograniczone środki finansowe przeznaczane na zwalczanie ASF. 3. Pierwsze sygnały o możliwości przeniesienia ASF w bezpośrednie pobliże granic RP W lutym 2011 roku, na stronie internetowej rosyjskich służb weterynaryjnych ukazała się informacja o podejrzeniu wystąpienia ASF na terytorium Federacji Rosyjskiej, w Obwodzie Kaliningradzkim, w rejonie bezpośrednio graniczącym z terytorium RP (rejon prawdinski). jednakże wkrótce potem służby rosyjskie przekazały informację o ostatecznym wykluczeniu możliwości wystąpienia ASF w obwodzie kaliningradzkim. Główny Lekarz Weterynarii podjął jednak natychmiastowe działania w celu monitorowania sytuacji wzdłuż granicy z obwodem kaliningradzkim (monitoring choroby), z uwagi na fakt, iż sygnały o podejrzeniu ASF u dzika, które zostały oficjalnie zamieszczone na stronie internetowej rosyjskich służb weterynaryjnych dawały podstawę do poważnego podejrzenia, iż sytuacja epizootyczna w populacji dzików w ww. regionie może stanowid zagrożenie przeniesienia się choroby do Polski.

2 4. Sytuacja epizootyczna odnośnie ASF - sytuacja na Ukrainie W sierpniu 2012 roku ognisko choroby zostało stwierdzone w południowo-wschodniej części Ukrainy. W dniu 1 sierpnia 2012 r. ukraioskie władze weterynaryjne zgłosiły do Światowej Organizacji Zdrowia Zwierząt (OIE) wystąpienie ogniska afrykaoskiego pomoru świo (ASF) na terytorium Ukrainy, w obwodzie zaporoskim, w miejscowości Komyshuvatka. Jak poinformowały władze weterynaryjne Ukrainy, prawdopodobne przeniesienie choroby nastąpiło poprzez żywnośd przywiezioną z Federacji Rosyjskiej. Ponadto, w dniu 8 stycznia 2014 r. Ukraina notyfikowała do OIE przypadek afrykaoskiego pomoru świo u dzika na terytorium wschodniej Ukrainy w obwodzie ługaoskim. Zwłoki dzika zostały znalezione w rzece między Rosją a Ukrainą. Władze ukraioskie wskazały, iż prawdopodobne źródło choroby jest nieznane, ale można domniemywad, iż wykryty przypadek jest związany z występowaniem licznych ognisk i przypadków tej choroby na terytorium Federacji Rosyjskiej. Ponadto, w dniu 31 stycznia 2014 r. ukraioskie władze weterynaryjne zgłosiły do OIE kolejne ognisko afrykaoskiego pomoru świo w miejscowości Krasnodonskij w obwodzie ługaoskim, w gospodarstwie przyzagrodowym utrzymującym 26 świo. Powyższa sytuacja może stanowid dowód na to, iż występuje stałe zagrożenie rozwleczenia wirusa ASF na terytorium Ukrainy. 5. Sytuacja epizootyczna odnośnie ASF - pierwsze sygnały o nieprawidłowościach na Białorusi Na początku 2013 r. na stronach internetowych portali zajmujących się tematyką rolnictwa oraz chowu i hodowli zwierząt pojawiały się informacje o odbywających się masowych akcjach wybijania świo na terytorium Białorusi. Władze białoruskie tłumaczyły wybijanie stad świo zwalczaniem takich chorób jak PRRS czy włośnica, w stosunku do zwalczania których, jak wiadomo, zarówno z uwagi na epizootiologię tych jednostek, jak i standardy międzynarodowe w zakresie zwalczania chorób zakaźnych zwierząt, nie stosuje się tak radykalnych działao. Należy więc przypuszczad, iż źródło decyzji władz białoruskich o tak drastycznych działaniach w zakresie masowego wybijania świo w gospodarstwach, mogło mied związek z wystąpieniem bardzo poważnej choroby zakaźnej trzody chlewnej. Podejmowanie ww. działao w zakresie depopulacji gospodarstw tłumaczono w innych przypadkach odbywającymi się w tych regionach dwiczeniami służb. Hipotezę o występowaniu ASF na Białorusi już w 2012 r. zdaje się potwierdzad dodatkowo fakt, iż w regionach przeprowadzania dwiczeo w 2012 r. w roku 2013 zgłoszone zostały do OIE ogniska afrykaoskiego pomoru świo. 6. Sytuacja epizootyczna odnośnie ASF - sytuacja na Białorusi W czerwcu 2013 r., białoruskie władze weterynaryjne potwierdziły wykrycie afrykaoskiego pomoru świo w: a) gospodarstwie przyzagrodowym we wsi Czapuo w obwodzie grodzieoskim, 170 km od granicy z Rzeczpospolitą Polską i około 40 km od granicy z Litwą, b) w Witebsku, w północno wschodniej części Białorusi, 450 km od granicy z Rzeczpospolitą Polską w gospodarstwie wielkotowarowym, utrzymującym świo. Należy podkreślid, że w świetle doniesieo medialnych o działaniach prowadzonych przez służby białoruskie w 2012 r., jak również z uwagi na brak oficjalnych informacji o aktualnej sytuacji epizootycznej w zakresie ASF w populacji dzików na Białorusi (należy podkreślid, że władze białoruskie do chwili obecnej zgłosiły do OIE wyłącznie dwa ogniska choroby, o których mowa powyżej) aktualną sytuację w zakresie ASF na Białorusi należy ocenid jako nieznaną. Jednakże

3 biorąc pod uwagę informacje pozyskane przez GLW od wojewody lubelskiego, jak również oficjalne oświadczenia w mediach przedstawicieli Ministerstwa Rolnictwa Białorusi o prowadzonej na całym terytorium tego kraju akcji masowego odstrzału dzików, w tym na obszarze bezpośrednio graniczącym z RP, można z dużym prawdopodobieostwem stwierdzid, że możliwośd ewentualnego pojawienia się nowych przypadków ASF na terytorium Białorusi pozostaje do dnia dzisiejszego aktualna. Dodatkowo, misja ekspercka (CVET), która odbyła się w Polsce w dniach lutego br., oceniła, iż jako najbardziej prawdopodobną hipotezę w kwestii źródła pojawienia się ASF na terytorium RP, należy wziąd pod uwagę sytuację w zakresie ASF w na Białorusi. Obszar przygraniczny z Białorusią jest strefą strzeżoną przez Straż Graniczną, jednakże przemieszczenia zwierząt dzikich mogą odbywad się w sposób swobodny, dlatego w analizie ryzyka dotyczącej możliwości rozprzestrzeniania się wirusa ASF z obszaru Białorusi należy traktowad obszar tego kraju jako terytorium, na którym wirus u dzików może występowad endemicznie. Z informacji przekazywanych telefonicznie od straży granicznej, służby leśnej i myśliwych wynikało, że od czasu stycznia 2014 r. po stronie białoruskiej odbywają się masowe polowania na dziki celem depopulacji. Polowania te, na podstawie informacji podanej przez powyższe służby powodowały, że notowano nasilone przemieszczenia dzików ze strony białoruskiej na stronę polską. Należy dodatkowo odnotowad, iż jedną z dróg możliwego przeniesienia ASF na terytorium Polski - aktualną zarówno obecnie, jak i w lutym br. był przyjazd na terytorium Polski pojazdów przez drogowe przejścia graniczne oraz bezpośrednio związany z tym nielegalny przywóz potencjalnie skażonej wirusem ASF żywności pochodzenia zwierzęcego. Przejścia te rozmieszczone są wzdłuż całej granicy polsko-białoruskiej, przy czym jedno z większych przejśd (Kukuryki - Koroszczyn), na którym zachodzi intensywny ruch drogowy znajduje się w południowej części strefy granicznej polsko-białoruskiej, w powiecie bialskim województwa lubelskiego, w związku z czym tym bardziej zasadnym - w obliczu potencjalnego ryzyka przeniesienia ASF również ta drogą - było włączenie tego rejonu do obszaru zakażonego. 7. Sytuacja epizootyczna odnośnie ASF - analiza ryzyka Mając na uwadze powyższe czynniki ryzyka i dostępne informacje, należy brad pod uwagę, iż ryzyko przeniesienia ASF na tereny paostw graniczących z terytorium Federacji Rosyjskiej i dalej istnieje stale. Skalę zagrożenia przeniesienia wirusa ASF obrazują wyniki analizy molekularnej wirusa ASF pozyskanego od dzika stanowiącego pierwszy polski przypadek ASF. Wyniki te wskazują na zbieżnośd wirusa pozyskanego w Polsce z wirusem pozyskanym zarówno na Ukrainie (2012 r.), Białorusi (2013 r.) oraz Litwie (2014 r.), przy czym należy podkreślid, że w pierwszych dwóch spośród w/w przypadków prawdopodobne źródło wirusa znajdowało się na terytorium Federacji Rosyjskiej, a co za tym idzie - aktualna sytuacja epizootyczna w Europie (wystąpienie ASF w czterech paostwach sąsiadujących z Federacją Rosyjską na przestrzeni niespełna 2 lat) jest bezpośrednim skutkiem niekorzystnej sytuacji epizootycznej odnośnie ASF w Federacji Rosyjskiej. 8. Sytuacja epizootyczna odnośnie ASF - sytuacja na Litwie 2 przypadki ASF u dzików zostały stwierdzone w drugiej połowie stycznia br. na Litwie. Chod nie było możliwe ustalenie dokładnego źródła choroby, najbardziej prawdopodobną hipotezą było przeniesienie jej przez dziki przemieszczające się z Białorusi. Potwierdzają tę hipotezę liczne

4 przesłanki, w tym m.in. bliskośd obu przypadków od granicy z Białorusią, ale również wyniki analizy molekularnej wirusa ASF pozyskanego przypadków litewskich, które wskazują, że wirus ASF z Litwy jest identyczny do szczepu wyizolowanego na Białorusi. Wyniki badao próbek pobranych od przypadków z Polski wykazały identyczną jak w przypadku Litwy zbieżnośd wirusa ASF. Od momentu stwierdzenia przypadku ASF w Polsce najwięcej dowodów świadczyło, że źródłem zakażenia ASF mogą byd dziki na Białorusi. Jednakże z uwagi na odległośd dzielącą przypadki litewskie i polskie, jak również brak jakichkolwiek oficjalnych danych na temat faktycznej sytuacji epizootycznej odnośnie ASF u dzików na terytorium Białorusi, należało założyd, że wirus jest rozprzestrzeniony na Białorusi w dużym stopniu, wzdłuż granicy zarówno z Litwą, jak i Polską. 9. Wyznaczenie obszaru zakażonego Mając powyższe na względzie uznano, że po stwierdzeniu dwóch przypadków ASF u dzików w naszym kraju, po stronie polskiej należy utworzyd, zgodnie z przepisami dyrektywy 2002/60/WE, poza obszarem zapowietrzonym i zagrożonym (o promieniu łącznie 10 km), dodatkowo tzw. obszar zakażony. Przy tworzeniu tego obszaru Komisja Europejska ściśle współpracowała z Inspekcją Weterynaryjną. Z uwagi na powyższe argumenty, za narażony na bezpośrednie zagrożenie przeniknięciem ASF należało uznad obszar wzdłuż całej granicy polsko-białoruskiej, jak również obszar bezpośrednio graniczący z wyznaczoną na terytorium Litwy strefą zakażoną (co dodatkowo potwierdza się w stanowisku Komisji Europejskiej w tym zakresie). Ponadto, z uwagi na średni dystans, na jaki przemieszczają się dziki, który został określony na ok km przyjęto, w świetle powyższego założenia, iż niebezpieczeostwo przeniesienia ASF dotyczy całej granicy polsko-białoruskiej oraz pod uwagę wzięto również obszar powiatu włodawskiego. Dodatkowo, w okresie zimowym, w którym wyznaczana była strefa zakażona, przez dłuższy czas utrzymywały się bardzo niskie temperatury otoczenia, które spowodowały zamarznięcie rzeki Bug (luty 2014 r.). W analizie epizootycznej należało wziąd również pod uwagę, iż zamarznięta rzeka, która w innych warunkach pogodowych (dodatnie temperatury) potencjalnie stanowiłaby barierę w przemieszczaniu się chorych dzików, w takiej sytuacji nie stanowi żadnej bariery do pokonania zarówno dla zdrowych, jak i chorych osobników. Jednocześnie, wskazaniem misji eksperckiej CVET (26-28 lutego 2014 r.) jest uwzględnienie przy tworzeniu ww. obszaru zakażonego dużych kompleksów leśnych, tj. występujące na tym obszarze Puszczę Białowieską, Puszczę Knyszyoską oraz Puszczę Augustowską. 10. Zapobieganie nakładaniu na Polskę restrykcji handlowych Jednocześnie, biorąc pod uwagę pkt 5 preambuły decyzji Komisji 2014/100/UE z dnia 18 lutego 2014 r., tj. iż jedną z przesłanek do utworzenia przez Komisję Europejską przy współpracy z paostwem członkowskim, wykazu terytoriów zakażonych związanych z afrykaoskim pomorem świo u dzików, jest zapobieżenie niepotrzebnym zakłóceniom w handlu wewnątrz Unii oraz uniknięcie nieuzasadnionych barier handlowych ze strony paostw trzecich, przy ustanawianiu obszaru zakażonego należało wziąd pod uwagę również powyższą przesłankę. Należy zauważyd, że zastosowana regionalizacja została zaakceptowana przez szereg paostw trzecich. Eksport mięsa wieprzowego i produktów wieprzowych spoza obszaru zakażonego jest możliwy do Hongkongu, Wietnamu, USA, Kanady, Macedonii, Mołdawii, Serbii, natomiast RPA, Australia, Federacja Rosyjska i Kazachstan dopuszczają import produktów mięsnych poddanych obróbce spoza obszaru zakażonego.

5 11. Analiza ryzyka W analizie sytuacji wzięto pod uwagę strukturę gospodarstw w regionie. Należy zauważyd, że na terenie obecnie istniejącego obszaru zakażonego znajdują się głównie małe i średnie gospodarstwa, w znacznej liczbie których stopieo bioasekuracji nie gwarantuje pełnego zabezpieczenia przez przedostaniem się wirusa ASF. W przedmiotowym obszarze znajduje się ok gospodarstw, w których utrzymywanych jest ok świo, co stanowi w skali kraju ok. 3,9% gospodarstw i 2,5% pogłowia świo. W przedmiotowym obszarze funkcjonują dwie fermy wielkoprzemysłowe świo, w których system zabezpieczeo przed wniknięciem wirusa stoi na wysokim poziomie, niemniej jednak zastosowanie w tej sytuacji procedury kompartmentalizacji w zakresie ASF jest raczej skomplikowane, co potwierdzone zostało przez ekspertów z misji eksperckiej KE. W analizie epizootycznej, poprzedzającej wyznaczenie obszaru zakażonego, oprócz powyższych przesłanek, wzięto również pod uwagę przede wszystkim w pełni wrażliwą na tę chorobę populację świo w Polsce, charakter tej choroby (prowadzącej do blisko 100% śmiertelności w stadach świo), jak również brak profilaktyki oraz stosunkowo niski stopieo bioasekuracji gospodarstw, w szczególności w chowie przyzagrodowym. Należy stwierdzid, że nie tylko Główny Lekarz Weterynarii, ale również nikt inny, w dniu, w którym ustanowiono obszar zakażony w związku z wystąpieniem dwóch przypadków ASF u dzików w Polsce, nie był w stanie przewidzied tempa i kierunku rozwoju choroby na terytorium RP. Należy przy tym stanowczo podkreślid, że w dniu ustanowienia obszaru zakażonego w drodze decyzji Komisji (18 lutego 2014 r.), po stwierdzeniu następujących bezpośrednio po sobie dwóch przypadków ASF u dzików w dniach 17 i 18 lutego 2014 r., nie istniały dowody na to, iż w Polsce nie doszło już do cyrkulacji wirusa w populacji dzików. W związku z powyższym, Główny Lekarz Weterynarii stał na stanowisku, iż należało ustanowid obszar zakażony o rozmiarach dostatecznie zabezpieczających przed ewentualnym przeniesieniem się wirusa na pozostałe terytorium Polski. Należy zauważyd, że obszar zakażony, ustanowiony w decyzji Komisji 2014/100/UE podlega modyfikacji. Propozycja zmniejszenia wielkości obszaru zakażonego została po raz pierwszy przekazana Komisji Europejskiej przez stronę polską w dniu 4 marca 2014 r., podczas posiedzenia Stałego Komitetu ds. Łaocucha Żywnościowego i Zdrowia Zwierząt. Podczas tego posiedzenia strona polska, w trakcie dyskusji nad przedłożonym pod głosowanie projektem decyzji dotyczącej niektórych środków ochronnych w odniesieniu do afrykaoskiego pomoru świo w Polsce (projekt co do zasady potwierdzał środki zapisane w przyjętej uprzednio przez KE decyzji 2014/100/UE) przedstawiła argumenty za zmniejszeniem wielkości w/w obszaru, jednakże KE nie zdecydowała się na odpowiednią zmianę w w/w projektu decyzji. Ostatecznie decyzja została przegłosowana i opublikowana w dniu 14 marca 2014 r. pod sygnaturą 2014/134/UE. Jednocześnie, w trakcie dyskusji KE przychyliła się do ewentualnej zmiany wielkości w/w obszaru w najbliższej przyszłości pod warunkiem utworzenia tzw. strefy wzmożonego nadzoru okalającego obszar zakażony. W dniu 18 marca br., podczas nadzwyczajnego posiedzenia Komitetu, przegłosowany został projekt nowej decyzji wykonawczej Komisji, który po opublikowaniu zastąpi decyzje dotyczące Litwy (2014/93/UE) i Polski (2014/134/UE) i wprowadzi jednolity wykaz środków zwalczania choroby na obszarach, jakie zostaną wskazane w załączniku do dokumentu. Jednocześnie, z uwagi na korzystną sytuację epizootyczną na terytorium Polski, tj.

6 brak nowych przypadków choroby u dzików i niepojawieniem się ognisk choroby u świo, Komisja Europejska wyraziła zgodę na znaczne ograniczenie tego obszaru. Również art. 16 dyrektywy Rady 2002/60/WE, dotyczący m.in. ustanowienia przez paostwo członkowskie dotknięte wystąpieniem ASF u dzików planu zwalczania w ciągu 90 dni od dnia potwierdzenia przypadku choroby, dopuszcza także, po zatwierdzeniu ww. planu, dalszą modyfikację ustanowionego obszaru zakażonego.