PRAWO KANONICZNE KWARTALNIK PRAWNO-HISTORYCZNY ROK LIX Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.

Transkrypt

1 PRAWO KANONICZNE KWARTALNIK PRAWNO-HISTORYCZNY ROK LIX Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego Warszawa 2016

2 PRAWO KANONICZNE KWARTALNIK IUS CANONICUM FOLIA TRIMESTRIA studiis canonico-historicis dedicata Założyciel i pierwszy redaktor naczelny ks. Marian Alfons Myrcha Redaktor naczelny ks. Józef Wroceński SCJ Zastępca redaktora naczelnego s. Bożena Szewczul WNO Sekretarz Redakcji ks. Marek Stokłosa SCJ Rada Naukowa: M.J. Arroba Conde (Italia), ks. M.S. Da Costa Gomes SCJ (Portugalia), ks. T. Gałkowski CP, ks. W. Góralski, ks. J. Gręźlikowski, ks. W. Kiwior OCD, ks. G. Leszczyński, K. Martens (USA), ks. J. Miras (Hiszpania), ks. L. Navarro (Italia), ks. W. Necel SChr, ks. J. Otaduy (Hiszpania), ks. H. Stawniak SDB, ks. P. Valdrini (Italia), ks. A. Viana (Hiszpania), J. Zabłocki Redaktorzy językowi: Laura Polkowska (j. polski), Elżbieta Czekaj (j. polski), Maria Cearolo (j. włoski) José Carlos Briñon Domίnguez (j. hiszpański) Wydawca: Wydział Prawa Kanonicznego UKSW Za pozwoleniem Kurii Metropolitalnej Warszawskiej ISSN X e-issn Adres redakcji: ul. Dewajtis 5, Warszawa redakcja.pk@uksw.edu.pl Zgłoszenia prenumeraty przyjmuje Wydawnictwo UKSW ul. Dewajtis 5, Warszawa, tel./fax wydawnictwo@uksw.edu.pl Wersja papierowa czasopisma jest wersją pierwotną Druk i oprawa: od 1992 DjaF drukarnia cyfrowa i offsetowa

3 R O Z P R A W Y I A R T Y K U Ł Y Prawo Kanoniczne 59 (2016) nr 1 KS. JAN DYDUCH Wydział Prawa Kanonicznego Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie ROLA STAŁYCH LEKTORÓW, AKOLITÓW I DIAKONÓW W SŁUŻBIE WSPÓLNOCIE KOŚCIOŁA Treść: Wstęp. 1. Jedność i różnorodność we wspólnocie Kościoła. 2. Stali lektorzy i akolici w służbie słowa Bożego i Ołtarza. 3. Udział diakonów stałych w diakonii sakramentalnej. Zakończenie. Wstęp Sobór Watykański II naucza: Matka Kościół bardzo pragnie, aby wszyscy wierni byli wdrażani do pełnego, świadomego i czynnego udziału w obrzędach liturgicznych Na mocy chrztu lud chrześcijański, będąc, wybranym plemieniem, królewskim kapłaństwem, narodem świętym, ludem Bogu na własność przeznaczonym (1 P 9; por. 2, 4 n.), jest uprawniony i zobowiązany do takiego udziału 1. Tak więc cała wspólnota Kościoła ma prawo i obowiązek brać czynny udział w liturgii. W liturgii tej są różnorodne funkcje i zadania. Niektóre z nich są przeznaczone wyłącznie dla duchownych, zaś inne mogą wykonywać wierni świeccy. Funkcje przysługujące diakonom stałym zarezerwowane są duchownym, zaś funkcje przysługujące stałym lektorom i akolitom należą do wiernych świeckich. W liturgii, szczególnie w Liturgii Eucharystycznej, jawi się współpraca duchownych ze świeckimi, którzy razem pozostają w służbie wspólnocie 1 Konstytucja soborowa, Sacrosanctum Concilium (= KL), n. 14.

4 4 Ks. J. DYDUCH Kościoła. Współpraca w liturgii, która służy tej wspólnocie, będzie ukazana w niniejszym artykule. 1. Jedność i różnorodność we wspólnocie Kościoła Jednym z kluczowych pytań, jakie postawił Sobór Watykański II, jest pytanie o naturę Kościoła: Ecclesia quid dicis de seipsa? Kościele, co mówisz sam o sobie?. Na to pytanie nauczanie soborowe daje kilka odpowiedzi, głównie w konstytucji dogmatycznej o Kościele2. Już na początku naucza przywołana konstytucja: Ponieważ Kościół jest w Chrystusie jakby sakramentem, czyli znakiem i narzędziem wewnętrznego zjednoczenia z Bogiem i jedności całego rodzaju ludzkiego 3. Podstawa tej jedności tkwi w Chrystusowym Odkupieniu, którego wykonanie Ojciec powierzył Synowi, a Duch Święty mieszka w Kościele i jednoczy go we wspólnocie i posłudze. Dzięki temu cały Kościół ukazuje się jako lud zjednoczony jednością Ojca i Syna, i Ducha Świętego 4. We wspólnocie Kościoła rzeczywistość społeczna widzialna i nadprzyrodzona niewidzialna są ze sobą bardzo ściśle powiązane, na wzór powiązania rzeczywistości widzialnej i niewidzialnej w sakramentach. Dlatego jedna bez drugiej nie byłaby tym czym jest. Kościół realizuje się w dwóch wymiarach: boskim nadprzyrodzonym i ludzkim doczesnym, czasoprzestrzennym. Wzajemną korelację i powiązanie tych wymiarów Sobór wyjaśnia, odwołując się do tajemnicy Wcielenia. Wspólnota Kościoła, na wzór Chrystusa, posiada Bosko-ludzki charakter. Chociaż organizm społeczny Kościoła pozostaje w ścisłej łączności z duchem Chrystusa, to zgodnie z nauczaniem soborowym nie zachodzi tu unia hipostatyczna. Wydaje się, że powyższe rozważanie, przynajmniej częściowo, wyjaśnia sformułowanie Kościół jest w Chrystusie jakby sakramentem i że nie chodzi tu o dodatkowy ósmy sakrament. 2 Konstytucja soborowa Lumen gentium (= KK). 3 Tamże, n Tamże, n. 4.

5 ROLA stałych lektorów, akolitów i DIAKONów 5 W Bosko-ludzkiej rzeczywistości wspólnoty Kościoła, Chrystus jego Założyciel, nieustannie ją podtrzymuje i uzupełnia swą łaską oraz jednoczy Kościół ziemski i Kościół bogaty w dobra niebieskie. Naucza Vaticanum II: Wyposażona w hierarchiczne organy społeczność i zarazem Mistyczne Ciało Chrystusa, widzialne zgromadzenie i wspólnota duchowa, Kościół ziemski i Kościół bogaty w dobra niebieskie nie mogą być pojmowane jako dwie odrębne rzeczy, lecz tworzą one jedną złożoną rzeczywistość, w której zrasta się pierwiastek ludzki i Boski 5. Tę jedność wspólnoty Kościoła potęguje i umacnia fakt, że Jeden jest Pan, jedna wiara, jeden chrzest, wspólna jest godność członków wynikająca z ich odrodzenia w Chrystusie, wspólna łaska synów, wspólne powołanie do doskonałości, jedno zbawienie, jedna nadzieja i niepodzielna miłość 6. Przywołane nauczanie o jedności wśród członków wspólnoty Kościoła, uzasadnione biblijnie, stanowi podstawę fundamentalnej równości ochrzczonych. Tej jedności i równości ochrzczonych, tak zaakcentowanej w doktrynie soborowej, nie można rozumieć w tym sensie, jakoby Kościół dawniejszą monarchię, przekształcono w demokrację, gdyż nie miał on ani nie ma ustroju monarchicznego, ani demokratycznego. Natomiast członkowie Kościoła stanowią wspólnotę, w wyżej ukazanym sensie7. Nauczanie soborowe o równości członków wspólnoty Kościoła znajduje odzwierciedlenie w Kodeksie Prawa Kanonicznego (= KPK): Z racji odrodzenia w Chrystusie wszyscy wierni są równi co do godności i działania, na skutek czego każdy zgodnie z własną pozycją i zadaniem, współpracuje w budowaniu Ciała Chrystusowego (kan. 208). To lapidarne ujęcie normy kodeksowej precyzyjnie wskazuje na zasadę równości, ale i na zasadę różnorodności w Kościele, zgodnie z własną pozycją i zadaniem. Jest tu mowa o różnorodności funkcji w Kościele zależnych od własnych pozycji i zadań w realizacji misji Kościoła w świecie. Istnienie 5 Tamże, n Tamże, n Por. R. Sobański, Posoborowy wykład kościelnego prawa publicznego. Zarys problematyki, Prawo Kanoniczne 16(1973) nr 3-4, s

6 6 Ks. J. DYDUCH podstawowej zasady równouprawnienia wszystkich wiernych nie oznacza zatem wykluczenia istniejących między nimi różnic, w zależności od ich stanu: duchownego, świeckiego, zakonnego, czy otrzymanych charyzmatów, powierzonych urzędów i własnego powołania8. Zasada różnorodności funkcji i zadań w Kościele bazuje, podobnie jak równości, na nauczaniu soborowym. Nauczanie to łączy zasadę równości z zasadą różnorodności w Kościele: Jak wszystkie członki ciała ludzkiego, chociaż są liczne, tworzą jedno ciało, tak też i wierni w Chrystusie. Również w budowaniu Ciała Chrystusa obowiązuje różnorodność członków i funkcji. Jeden jest Duch, który rozdziela różnorodne dary dla dobra Kościoła, stosownie do swego bogactwa i do potrzeb posługiwania 9. Więź między członkami Kościoła, będąca skutkiem i owocem ich równości i różnorodności, jest bardzo mocna, toteż gdy jeden z nich cierpi, współcierpią także pozostałe, a jeśli jeden doznaje czci, współradują się inne10. Ta współzależność i głębokie więzy między członkami wspólnoty Kościoła zobowiązuje ich do wzajemnej miłości: Tenże Duch, sam przez siebie swoją mocą i wewnętrznym spojeniem członków zespalając ciało, tworzy i nakazuje miłość wzajemną między wiernymi 11. Wyrazem tej miłości jest współpraca we wspólnocie kościelnej. Chodzi tu przede wszystkim o współpracę między duchownymi i świeckimi. Nauczanie soborowe dowartościowuje wiernych świeckich i żąda, aby współpracowali z duchownymi. Z drugiej strony zobowiązuje duchownych, aby chętnie przystępowali do współpracy ze świeckimi. Sobór Watykański II naucza: Po tym zażyłym obcowaniu ze sobą świeckich i pasterzy należy się spodziewać rozlicznych dóbr dla Kościoła: dzięki temu w świeckich umacnia się poczucie własnej odpowiedzialności, wzmaga się zapał, i siły ludzi świeckich łatwiej łączą się z pracą pasterzy. Ci zaś wsparci doświadczeniem świeckich, mogą zdobyć celniejszy 8 Por. J. Krukowski, Obowiązki i uprawnienia wszystkich chrześcijan, w: Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego, red. J. Krukowski, Poznań 2005, s KK, n Por. tamże, n Tamże, n. 7.

7 ROLA stałych lektorów, akolitów i DIAKONów 7 i odpowiedzialniejszy osąd, zarówno w sprawach duchowych jak i doczesnych, tak aby cały Kościół umocniony przez wszystkich swoich członków, skuteczniej pełnił swe posłannictwo dla życia świata 12. Skuteczność misji Kościoła zależy od współpracy pasterzy i wiernych świeckich. Świeccy mają otrzymywać od pasterzy dobra duchowe Kościoła, szczególnie sakramenty i słowo Boże, pasterze mają uznawać godność i odpowiedzialność świeckich, szanować i popierać ich działalność apostolską, słuchać ich rad i opinii. Świeccy są zobowiązani do posłuszeństwa pasterzom, wspierać ich modlitwami, udzielać poparcia moralnego i materialnego, troszczyć się o dobro Kościoła13. Wieloraka współpraca pasterzy i świeckich jawi się także w uczestnictwie w liturgii Kościoła, bowiem czynności liturgiczne należą do całej wspólnoty Kościoła14. Na mocy chrztu wszyscy wierni są uprawnieni i zobowiązani do pełnego, świadomego i czynnego udziału w obrzędach liturgicznych15. Każdy wierny ma godnie wykonywać przynależną mu funkcję liturgiczną: W sprawowaniu liturgii każdy, kto wykonuje swą funkcję czy to duchowny, czy wierny świecki powinien w pełni wykonywać wyłącznie tylko to, co należy do niego z natury rzeczy i na podstawie przepisów liturgicznych16. Stali lektorzy, akolici i diakoni sprawują prawdziwą posługę liturgiczną, współpracując dla dobra wspólnoty Kościoła. Jest to wyraz współpracy duchownych i świeckich, jak również współpracy między świeckimi, a także współpracy między duchownymi. 2. Stali lektorzy i akolici w służbie słowa Bożego i Ołtarza Nauczanie soborowe, nawiązując do tradycji obrządków wschodnich i zachodnich, wzywa do odnowienia i rozwoju liturgii przez żywe i intensywne włączenie do niej tekstów Pisma Świętego, z którego 12 Tamże, n Por. tamże, n Por. KL, n Por. tamże, n Tamże, n. 28.

8 8 Ks. J. DYDUCH natchnienia czerpią prośby, modlitwy i śpiewy liturgiczne17. To zadanie spoczywa także na spełniających posługę lektorach: Ministranci, lektorzy, komentatorzy i członkowie chóru również spełniają prawdziwą posługę liturgiczną. Niech więc wykonują swoje funkcje z tak szczerą pobożnością i dokładnością, jak to przystoi wzniosłej służbie i odpowiada słusznym wymaganiom Ludu Bożego 18. Troska o słowo Boże zawarte w Piśmie Świętym zawsze towarzyszyła nauczaniu i praktyce Kościoła w ciągu wieków. Wyrazem tego było przygotowywanie ludzi do publicznego przekazywania tekstów biblijnych, którzy w wielu przypadkach otrzymywali specjalną misję od upoważnionej władzy kościelnej. Kandydat do kapłaństwa, na ścieżce wiodącej do święceń prezbiteratu, zobowiązany był przyjąć niższe święcenia, wśród których był lektorat upoważniający do publicznego czytania tekstów Pisma Świętego19. Motu proprio Ministeria quaedam, bazując na nauczaniu soborowym, w szczególności zawartym w konstytucji o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium dokonało gruntownej odnowy święceń niższych. Odtąd święcenia te będą nazywane posługami. W całym Kościele łacińskim są dwie posługi obowiązujące, mianowicie lektorat i akolitat20. Do istotnych postanowień motu proprio należy stwierdzenie: Posługi te mogą być powierzane wiernym świeckim, a więc nie są już więcej zarezerwowane kandydatom do sakramentu kapłaństwa 21. Postanowienie powyższe wprowadzało dwie formy lektoratu: 1) lektorzy przejściowi w drodze do święceń kapłańskich; 2) lektorzy stali do służby Kościołowi w posłudze słowa Bożego. Spełnianie tej posługi, odwołując się do czcigodnej tradycji Kościoła, zarezerwowano wyłącznie mężczyznom22. Priorytetowe zadania lektora to: 17 Por. tamże, n Tamże, n Por. Paweł VI, Motu proprio Ministeria quaedam, 15 VIII 1972, AAS 64(1972) , tłum. pol., E. Sztafrowski, Posoborowe Prawodawstwo Kościelne, (= PPK), t. V, z. 2, s. 8-19, wstęp. 20 Por. tamże, n. I-IV. 21 Tamże, n. III. 22 Por. tamże, n. IV, VII.

9 ROLA stałych lektorów, akolitów i DIAKONów 9 Lektor jest ustanawiany dla wypełnienia funkcji czytania słowa Bożego w zgromadzeniu liturgicznym, co też stanowi treść właściwej mu posługi 23. Dowartościowanie słowa Bożego w nauczaniu soborowym jest równocześnie dowartościowaniem posługi lektora, zarówno przyjmowanej przejściowo, jak i na stałe. Lektor wykonuje publicznie czytanie Pisma Świętego podczas sprawowania świętej liturgii oprócz czytania Ewangelii. Może także w liturgii odmawiać psalm responsoryjny, wygłaszać intencje modlitwy powszechnej. Do właściwych jego zadań należy również kierowanie śpiewem wiernych, ich uczestnictwem w liturgii oraz przygotowanie ich do godnego przyjęcia sakramentów, jak i do czytania Pisma Świętego, gdy będą do tego czasowo wyznaczeni24. Drugą posługą, która mogła być udzielana zarówno przejściowo jak i na stałe, jest akolitat. Priorytetowe zadanie akolity to pełnienie służby Ołtarza: Jest przeto zadaniem akolity pełnić służbę Ołtarza, pomagać diakonowi i kapłanowi w wypełnianiu czynności liturgicznych, zwłaszcza podczas odprawiania Mszy świętej 25. Do bardzo ważnych czynności liturgicznych, które przyznano zarówno akolicie przejściowemu jak i stałemu, należy funkcja nadzwyczajnego szafarza Komunii świętej26. Zgodnie z KPK z 1917 r. funkcja nadzwyczajnego szafarza Komunii świętej była przyznana diakonowi, nie mogli jej spełniać posiadający niższe święcenia i subdiakonat (por. kan. 845). Akolita, jako nadzwyczajny szafarz, może udzielać Komunii świętej zarówno podczas Mszy świętej, jak i poza nią w ściśle określonych okolicznościach. Może to mieć miejsce wówczas, gdy nie ma szafarza zwyczajnego, albo jest przeszkodzony z powodu choroby, czy podeszłego wieku lub wypełniania innej posługi, oraz gdy liczba wiernych przystępujących do Komunii świętej jest tak wielka, że Msza święta zbytnio by się przeciągnęła. W takich samych nadzwyczajnych okolicznościach można powierzyć akolicie dokonanie wystawienia 23 Por. tamże, n. V. 24 Por. tamże, n. V. 25 Tamże, n. VI. 26 Por. tamże, n. VI.

10 10 Ks. J. DYDUCH i schowania Najświętszego Sakramentu dla adoracji przez wiernych. Nie może on jednak udzielić błogosławieństwa. Między udzieleniem lektoratu i akolitatu należy zachować określony odstęp czasu, potrzebny do praktykowania przyjętej posługi. Określenie tego czasu (interstycje) należy do Stolicy Apostolskiej lub konferencji biskupiej27. O dopuszczeniu do przyjęcia posług lektoratu i akolitatu decyduje biskup diecezji, w której mają zamiar spełniać te posługi. Kandydaci przedstawiają własnoręcznie napisaną i podpisaną prośbę o dopuszczenie do posługi. Mają oni mieć odpowiedni wiek i inne przymioty, uzdalniające ich do przyjęcia posług, których określenie należy do konferencji biskupiej. Wymagana jest szczera wola służenia Panu Bogu i Kościołowi28. Nawiązując do norm zawartych w motu proprio Ministeria quaedam, KPK postanawia: Mężczyźni świeccy posiadający wiek i przymioty ustalone zarządzeniem Konferencji Episkopatu, mogą być na stałe przyjęci, przepisanym obrzędem liturgicznym do posługi lektora i akolity, udzielenie jednak tych posług nie daje im prawa do utrzymania czy wynagrodzenia ze strony Kościoła (kan. 230, 1). Rezerwacja posług lektoratu i akolitatu tylko mężczyznom była przedmiotem dyskusji na VII Synodzie Biskupów od 1 do 30 października 1987 r. O powołaniu i misji świeckich w Kościele. Proponowano anulowanie przywołanej rezerwacji i dopuszczenia kobiet do posług lektoratu i akolitatu. Niemniej jednak dotychczas to nie nastąpiło29. Wydaje się, że parcie niektórych środowisk do udzielania święceń kapłańskich kobietom wstrzymało pracę na tym odcinku. Zarówno motu proprio Ministeria quaedam jak i KPK wiele spraw związanych ze stałym lektoratem i akolitatem powierzyło konferencjom biskupim. Konferencja Episkopatu Polski zajęła się stałym lektoratem i akolitatem zachęcona przez II Polski Synod Plenarny. Postanawia on: Mężczyźni świeccy, którzy ukończyli przynajmniej 27 Por. tamże, n. VI, X. 28 Por. tamże, n. VIII. 29 Por. J. Dyduch, Obowiązki i prawa wiernych chrześcijan świeckich, w: Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego, red. J. Krukowski, Poznań 2005, s. 52.

11 ROLA stałych lektorów, akolitów i DIAKONów lat oraz cieszą się dobrą opinią, posiadają odpowiednie przymioty i są przygotowani do swych zadań przez odpowiednią formację, mogą być przyjęci do posługi stałego akolity. Posługę lektora można udzielić w wieku wcześniejszym 30. W ślad za postanowieniem Synodu Plenarnego Konferencja Episkopatu Polski uznała przydatność stałych posług lektora i akolity i opublikowała instrukcję, która przypomniała znaczenie tych posług i określiła zasady formacji kandydatów31. Instrukcja postrzega posługę lektora i akolity w dwojakiej formie: jako przejściową dla kandydatów do święceń i jako stałą udzielaną świeckim. Wymienia również zadania, które mają spełniać, dzieli je na liturgiczne i pozaliturgiczne32. Zwraca uwagę na odróżnienie udzielania posługi lektora od praktyki błogosławienia chłopców do czytania słowa Bożego, polecając, aby tacy młodzieńcy, często nazywani lektorami, po wstąpieniu do seminarium duchownego otrzymali właściwą posługę lektora33. Wśród zadań stałego lektora i akolity ważne jest ich świadectwo życia34. Wydaje się, że przed Kościołem w Polsce stoi ważne zadanie wprowadzenia w szerszym zakresie przepisów o stałych lektorach i akolitach. Zadanie to dotyczy także diakonów stałych. 3. Udział diakonów stałych w diakonii sakramentalnej Wskazania Soboru Watykańskiego II sięgają do źródeł Kościoła, tzn. do jego pierwotnej historii. Już Dzieje Apostolskie opisujące działalność pierwotnego Kościoła, podkreślają ustanowienia pierwszych diakonów. Apostołowie, chcąc zażegnać spory dotyczące sprawiedliwego rozdziału dóbr materialnych, postanowili ustanowić, do zajęcia 30 II Polski Synod Plenarny ( ), Poznań 2001, s Instrukcja Episkopatu Polski w sprawie udzielania posługi lektora i akolity świeckim mężczyznom, 2 X 2007, Anamnesis 52(2008) Por. tamże, n Por. tamże, n Szerzej o stałych lektorach i akolitach, por. Z. Janczewski, Instrukcja Episkopatu Polski w sprawie udzielania posługi lektora i akolity świeckim mężczyznom z 2007 r., jako forma realizacji postanowień Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r., Prawo Kanoniczne 52(2009) nr 1-2, s

12 12 Ks. J. DYDUCH się tą sprawą, siedmiu diakonów (por. Dz 6, 1-6). Nawiązując do tych wydarzeń, naucza Sobór Watykański II: Na niższym szczeblu hierarchii stoją diakoni, na których nakłada się ręce nie dla kapłaństwa, lecz dla posługi. Umocnieni bowiem łaską sakramentalną służą ludowi Bożemu w posłudze liturgii, słowa i miłości, w łączności z biskupem i prezbiterami 35. To wskazanie soborowe stało się sygnałem, aby stały diakonat, który w pierwszych wiekach Kościoła przyniósł wiele zbawiennych owoców, a potem zaczął wygasać, przywrócić do służby Ludowi Bożemu36. Idąc po linii wskazań soborowych, zostało opublikowane motu proprio ustalające normy ogólne dla przywróconego w Kościele łacińskim stałego diakonatu37. Przywołany dokument ostrożnie zaleca wprowadzenie diakonatu stałego w poszczególnych częściach Kościoła: Ponieważ jednak nie ma konieczności wznowienia diakonatu stałego w całym Kościele łacińskim, dlatego do kompetentnych terytorialnych konferencji biskupów, za aprobatą samego papieża, należy rozstrzyganie, czy i gdzie jest rzeczą pożyteczną ustanowić tego rodzaju diakonów dla sprawowania opieki duszpasterskiej 38. Tak więc krajowe konferencje biskupie są kompetentne, po uzyskaniu zgody Stolicy Apostolskiej, wprowadzić w danym kraju stały diakonat. Jednak o jego wprowadzeniu w konkretnej diecezji decyduje biskup diecezjalny39. Przed podjęciem takiej decyzji jest on zobowiązany zasięgnąć opinii Rady Kapłańskiej i Diecezjalnej Rady Duszpasterskiej. Następnie ma powołać właściwe struktury formacyjne i zatroszczyć się o przeprowadzenie pouczenia o sensie i roli posługi diakona stałego, a także opublikować regulamin diecezjalny 35 KK, n Por. J. Dyduch, Diakonat stały w świetle dokumentów Stolicy Apostolskiej, Prawo Kanoniczne 42(1999) nr 1-2, s Paweł VI, Motu proprio Sacrum diaconatus ordinem, 18 VI 1967, AAS 59(1967) (= SDO); tłum. pol. PPK, t. I, z. 1, s Tamże, wstęp, s Por. tamże, n. 3, s. 222.

13 ROLA stałych lektorów, akolitów i DIAKONów 13 określający tę posługę40. Uzasadnieniem wprowadzenia diakonatu stałego jest przede wszystkim ukazanie daru Bożego ubogacającego wspólnotę Kościoła i trwałego sakramentalnego stopnia hierarchicznego. Diakonat jest stopniem sakramentu święceń, gdyż jest udzielany przez akt sakramentalny i włącza wyświęconego w posługę urzędową Kościoła. Diakon jest wyświęcony nie dla kapłaństwa lecz dla posługi, jednak przynależy do hierarchii. Jest on przeznaczony do służenia całej wspólnocie Kościoła, wobec której spełnia misję potrójnej diakonii słowa, liturgii i miłości. Diakonat jako stopień święceń wyciska na przyjmującym niezatarte znamię i udziela specjalnej łaski sakramentalnej oraz upodabnia go do Chrystusa Diakona Sługi. Duchowość diakona ma charakter służby41. Odzwierciedleniem nauczania Kościoła o sakramentalności diakonatu są znowelizowane kanony 1008 i 1009 KPK. Nowelizacji dokonał papież Benedykt XVI42. Kanon 1009 KPK brzmi aktualnie: 1. Święceniami są: biskupstwo, prezbiterat i diakonat. 2. Są one udzielane przez nałożenie rąk i modlitwę konsekracyjną, przepisaną dla poszczególnych w księgach liturgicznych. 3. Ci, którzy zostali ustanowieni biskupami lub kapłanami, otrzymują misję i zdolność działania w osobie Chrystusa Głowy (in persona Christi), natomiast diakoni otrzymują moc służenia Ludowi Bożemu w diakonii liturgii, słowa i miłości. Końcowy trzeci paragraf przywołanego kanonu 1009 jest dodany i podkreśla służebny charakter diakonatu jako sakramentalnego stopnia święceń. Diakon należy do stanu duchownego i dlatego podlega obowiązkom i cieszy się uprawnieniami tego stanu. Podlega także przepisom kanonicznym dotyczącym inkardynacji i ekskardynacji43. Przez 40 Por. Kongregacja Edukacji Katolickiej, Ratio fundamentalis institutionis diaconorum permanentium, 22 II 1998 (= RFD), tekst polski, Wytyczne dotyczące formacji diakonów stałych, Watykan 1998, n Por. Konferencja Episkopatu Polski, Wytyczne dotyczące formacji, życia i posługi diakonów stałych w Polsce, 22 I 2004, Częstochowa 2004, n Motu proprio Omnium in mentem, 26 X 2009, AAS 102(2010) Por. H. Schwendenwein, Der Ständige Diakon, w: Handbuch des katholischen Kirchenrechts, (red. J. List, H. Müller, H. Schmitz), Regensburg 1983, s. 229.

14 14 Ks. J. DYDUCH inkardynację diakon wiąże się z określoną wspólnotą wiernych, która zgodnie z prawem jest zdolna do inkardynowania. W innej wspólnocie, na przykład w innej diecezji może spełniać posługę diakońską, po uzyskaniu zgody obu biskupów i zawarciu między nimi odpowiedniej umowy44. Diakon stały na swój sposób uczestniczy w potrójnej posłudze Kościoła: nauczycielskiej (munus docendi), uświęcającej (munus sanctificandi) i królewskiej (munus regendi). Diakon wypełnia posługę nauczania przez głoszenie wiernym słowa Bożego. Posługę uświęcającą wypełnia przez udzielanie niektórych sakramentów i sakramentaliów, właściwy sobie udział w Eucharystii i w modlitwie liturgicznej Kościoła. Posługę królewską spełnia przez poświęcenie się dziełom miłosierdzia i pomocy potrzebującym, przez troskę o wspólnotę kościelną, zwłaszcza o jej działalność charytatywną. Ta właśnie posługa jest najbardziej typowa dla diakona i sięga czasów apostolskich45. Do szczegółowych zadań diakona stałego należy: asystowanie biskupowi i kapłanowi w czasie funkcji liturgicznych, zgodnie z księgami liturgicznymi, w tym czytanie tekstu Ewangelii podczas Mszy świętej i głoszenie homilii. Udzielanie chrztu uroczystym obrzędem, udzielanie Komunii świętej i zanoszenie jej ciężko chorym jako Wiatyku (zwyczajny szafarz Komunii świętej), asystowanie przy zawarciu małżeństwa i jego błogosławienie zgodnie z przepisami prawa, przewodniczenie obrzędom pogrzebowym, kierowanie nabożeństwami słowa Bożego, zajmowanie się w imieniu hierarchii dziełami miłosierdzia i administracją oraz akcją społecznej pomocy, kierowanie w imieniu proboszcza i biskupa oddalonymi społecznościami chrześcijan, popieranie i wspomaganie apostolskiej działalności świeckich. Wszystkie te funkcje winny być wykonywane pod władzą biskupa i kapłana, którzy w danym miejscu prowadzą duszpasterstwo46. Wielkie i odpowiedzialne zadania, jakie stoją przed diakonami stałymi, wymagają odpowiedniej formacji. Jest to proces wieloetapowy i wie- 44 Por. J. Dyduch, Diakonat stały w świetle, s Por. RFD, n Por. SDO, n

15 ROLA stałych lektorów, akolitów i DIAKONów 15 loaspektowy, o który winien się zatroszczyć cały Kościół. Wierni mają otoczyć kandydatów miłością, modlitwą i solidarnością, aby osiągnęli pełnię swojego powołania47. Formacja kandydatów do diakonatu stałego nie może się odbywać wspólnie z kandydatami do diakonatu przejściowego, ma bowiem swój odrębny profil, program i charakter. W konsekwencji ewentualne przejście diakonów stałych nieżonatych i wdowców do prezbiteriatu stanowi bardzo rzadki wyjątek, dopuszczany wówczas, gdy przemawiają za tym szczególne i poważne przyczyny. Decyzję w takiej sprawie może podjąć właściwy biskup diecezjalny, po uzyskaniu zgody Kongregacji Edukacji Katolickiej i Kongregacji do spraw Duchowieństwa48. Wprowadzenie diakonatu stałego w Polsce nastąpiło stosunkowo późno, bo dopiero 20 czerwca 2001 r. na Zebraniu Plenarnym Episkopatu Polski. Było to pokłosie II Polskiego Synodu Plenarnego, który uznał, że diakonat stały w naszej dzisiejszej sytuacji może stanowić znaczne wzbogacenie realizacji posłannictwa Kościoła 49. Konferencja Episkopatu Polski opublikowała w roku 2004 dokument: Wytyczne dotyczące formacji, życia i posługi diakonów stałych w Polsce. Normuje on w oparciu o nauczanie Vaticanum II i prawodawstwo powszechne status diakonów w naszym kraju50. Wprowadzenie diakonatu stałego uzasadniono potrzebą ubogacenia Kościoła darem, który otrzymał u swoich początków, stanowiący poniekąd element jego hierarchicznej struktury, a także sprawiający ożywienie wspólnot chrześcijańskich. Niemniej jednak trzeba zaznaczyć, że posługę stałych diakonów z dużym dynamizmem wprowadzono zwłaszcza tam, gdzie brakowało powołań kapłańskich i kurczyły się szeregi prezbiterów. W Polsce do niedawna sytuacja pod 47 Por. R. Selejdak, Tożsamość, duchowość, formacja i posługa diakonów stałych, Częstochowa 2003, s Por. Kongregacja ds. Duchowieństwa, Directorium pro ministerio et vita diaconorum permanentium, 22 II 1998, tekst Polski, Dyrektorium o posłudze i życiu diakonów stałych, Watykan 1998, n II Polski Synod Plenarny ( ), Poznań 2001, s Szerzej na ten temat por. J. Dyduch, Diakonat stały w polskim prawodawstwie kościelnym, Analecta Cracoviensia 36(2004), s

16 16 Ks. J. DYDUCH tym względem była lepsza i można przypuszczać, iż to podyktowało dość późne wprowadzenie tej posługi i to, że jej rozwój jest mało dynamiczny. Wydaje się, że w aktualnej sytuacji Kościoła w naszej ojczyźnie byłoby wskazane większe zainteresowanie i większa troska o rozwój posługi diakonów stałych, traktując ją jako specyficzne powołanie w Kościele, różne od powołania do kapłaństwa, do życia zakonnego i od powołania wiernych świeckich. Zakończenie Nauczanie soborowe o Kościele głosi, że jest on wspólnotą, w której panuje jedność i różnorodność. Te dwie zasady rzutują na podstawową równość co do godności wszystkich członków wspólnoty kościelnej i różnorodność w funkcjach. To zobowiązuje do współpracy wszystkich w Kościele w wielorakiej jego działalności. Szczególnym wyrazem współpracy jest współuczestnictwo w liturgii Kościoła. Służą jej różnorodne funkcje liturgiczne, wśród których trzeba wymienić stałych lektorów, akolitów i diakonów. W tym uczestnictwie jawi się współpraca duchownych z wiernymi świeckimi. Współdziałanie to wymaga ustawicznej troski, wyrażającej się w wydawaniu odpowiednich norm a także w ich praktycznej realizacji. The role of permanent lectors, acolytes, and deacons in the service of the Church community The leading idea of the Second Vatican Council was the call for cooperation between the laity and the clergy. The cooperation in question is a reinforcement of the community of the Church, where one can find both: the equality of the members, and diversity of the functions. This cooperation appears, e.g., as a participation of all the Faithfull in in the sacred liturgy of the Church. In the liturgy the permanent lectors, acolytes, and deacons play an important role. The functions were re-instituted according to directions provided by the council and called to the service of the Church. Słowa kluczowe: wspólnota Kościoła, stały lektor, akolita stały, stały diakon.

17 ROLA stałych lektorów, akolitów i DIAKONów 17 Key Words: community of the Church, permanent lector, permanent acolyte, permanent deacon. Nota o Autorze: Ks. prof. dr hab. Jan Dyduch w latach rektor Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, a od 2009 do 2010 Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II, profesor zwyczajny kierownik Katedry Prawa Osobowego i Ustroju Kościoła na Wydziale Prawa Kanonicznego UPJPII.

18

19 Prawo Kanoniczne 59 (2016) nr 1 S. BOŻENA SZEWCZUL WNO Wydział Prawa Kanonicznego Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie DEFINICJA PRAWNO-TEOLOGICZNA ŻYCIA KONSEKROWANEGO PRZEZ PROFESJĘ RAD EWANGELICZNYCH Treść: Wprowadzenie. 1. Terminologia: od stanu doskonałości do życia konsekrowanego. 2. Potrzeba zdefiniowania życia konsekrowanego. 3. Życie konsekrowane przez profesję rad ewangelicznych. 4. Elementy teologiczne Działanie Ducha Świętego Dokładniejsze naśladowanie Chrystusa Całkowite oddanie się umiłowanemu nade wszystko Bogu Poświęcenie się z nowego i szczególnego tytułu dla chwały Boga, budowania Kościoła i zbawienia świata Dążenie do świętości w służbie Królestwu Bożemu Bycie w Kościele wyraźnym znakiem Zapowiadanie Królestwa Bożego. 5. Elementy prawne Stałość w obranej formie życia Wolność wyboru życia konsekrowanego Zobowiązanie się do życia radami ewangelicznymi przez śluby lub inne więzy Szczególna łączność z Kościołem i jego tajemnicą Kanoniczne erygowanie instytutów życia konsekrowanego Przestrzeganie prawa własnego instytutu. Zakończenie Wprowadzenie Ogłoszenie przez papieża Franciszka Roku Życia Konsekrowanego trwającego od 30 listopada 2015 r. (I Niedziela Adwentu) do 2 lutego 2016 r. (Święto Ofiarowania Pańskiego) skłania do zastanowienia się nad samym terminem życie konsekrowane, który pojawił się stosunkowo niedawno, a także nad jego znaczeniem. Mało pisze się na ten temat, podczas gdy określenie to nie jest chyba rozumiane w sposób pełny nawet przez same osoby konsekrowane. Niewiele z nich sięga

20 20 S. B. Szewczul do Kodeksu Prawa Kanonicznego Jana Pawła II z 1983 roku, gdzie, jak się wydaje, podano całościową definicję tego rodzaju życia w Kościele. Najczęściej bowiem życie konsekrowane wyjaśnia się jako szczególnie poświęcone (konsekrowane) Bogu. Tymczasem już sakrament chrztu, określany także mianem konsekracji chrzcielnej, poświęca Bogu życie każdego ochrzczonego, tak że staje się on alter Christi i jego życie jest prawdziwym życiem konsekrowanym. Również przez przyjęcie sakramentu święceń kapłańskich kapłan konsekruje się całkowicie Bogu1. O jaką więc konsekrację chodzi w przypadku tzw. osób konsekrowanych, kiedy ona się dokonuje i co tak bardzo wyróżnia osoby konsekrowane, że tworzą one odrębny stan w Kościele, aczkolwiek niehierarchiczny? 1. Terminologia: od stanu doskonałości do życia konsekrowanego Przed Soborem Watykańskim II życie zakonne określano mianem stanu doskonałości (status perfectionis). Przez pojęcie stanu rozumiano stały sposób życia, który według prawa kanonicznego nazywano stanem prawnym obejmującym określoną grupę osób posiadających te same prawa i obowiązki. Rzeczownik doskonałość wskazywał na coś, co jest doskonałe, a więc nie wykazuje żadnych braków, i w porządku nadprzyrodzonym odnosił się do miłości i świętości rezerwowanej w tym wypadku dla zakonników, którzy przyjmują jako stały sposób życia dążenie do świętości, czyli doskonałej miłości. Trzeba w tym miejscu dodać, że w tradycji teologicznej i prawnej w odniesieniu do zakonników mówiło się o doskonałości nabywanej (perfectio acquirenda), nie zaś doskonałości posiadanej (perfectio acqusita), zarezerwowanej w tamtej epoce dla stanu biskupiego. Wierny, wchodząc do stanu zakonnego w wyniku złożenia profesji zakonnej, nie stawał się tym samym doskonały, lecz wyrażał pragnienie dążenia do 1 J. F. Castaño, Significato di vita consacrata. Studio comparativo tra il Vaticano II e il CIC 83, Angelicum 72(1995), s

21 DEFINICJA prawno-teologiczna życia konsekrowanego 21 doskonałości2. Stąd klasztor, życie zakonne pojmowano jako szkołę doskonałości, służby Panu, szkołę miłości i świętości3. Życie zakonne już samo w sobie dzięki profesji zakonnej służyło osiągnięciu miłości doskonałej, ponieważ zakonnicy zobowiązywali się do tego publicznie w odróżnieniu od laików, a ich ślubowanie rad ewangelicznych umożliwiało łatwiejsze jej zdobycie4. W 1947 roku papież Pius XII w konstytucji apostolskiej Provida Mater Ecclesia zaliczył do stanów doskonałości nabywanej także członków instytutów świeckich, którzy realizują swą konsekrację, żyjąc na sposób wiernych świeckich5. Termin stan doskonałości, wskazujący na nabycie doskonałości dzięki obraniu życia w instytutach zakonnych lub świeckich i wyłączający tym samym inne możliwości dążenia do osiągnięcia świętości w Kościele katolickim, np. w przypadku wiernych świeckich, budził zastrzeżenia w czasie opracowywania dokumentów Concilium Vaticanum II i stąd unikano go. Nie pojawiła się w nich jeszcze w sposób wyraźny nowa nazwa życie konsekrowane6. Dopiero w schematach 2 J.F. Castaño, Significato di vita consacrata, s ; G. Ghirlanda, Vita consacrata, Dizionario degli Istituti di Perfezione (odtąd DIP), vol. 10, Roma 2003, col ; A. Passini, Professione di carità perfetta, Rivista delle Religiose 15(1966), s Benedykt z Nursji, Reguła, Prolog, (przekład A. Świderkówna), Tyniec 19972, s ; P. Beniamino della SS. Trinità, Vita religiosa e santità della Chiesa, w: AA.VV., La santità nella costituzione conciliare sulla Chiesa, Roma 1966, s ; Jan Paweł II, Posynodalna adhortacja apostolska o życiu konsekrowanym i jego misji w Kościele i świecie «Vita consecrata», nr 35, Warszawa-Ząbki 1996 (odtąd Vita consecrata). 4 J.M. Lozano, La sequela di Cristo. Teologia storico-sistematica della vita consacrata, Milano 1981, s Pius XII, Constitutio apostolica, De statibus canonicis institutisque saecularibus christianae perfectionis adquirendae, «Provida Mater Ecclesia». Lex peculiaris Institutorum saecularium, 2 februarii 1947, AAS 39(1947), s ; tekst polski: Święta Kongregacja dla Zakonów i Instytutów Świeckich, Instytuty świeckie w wypowiedziach Magisterium Kościoła, Roma 1975, s Termin stan doskonałości pojawia się przypadkowo tylko w pierwszych dokumentach soborowych tj. konstytucji o świętej liturgii Sacrosanctum Concilium nr 98 i oraz w konstytucji dogmatycznej o Kościele Lumen gentium nr 45 używa się sformułowania instytuty doskonałości, natomiast życie konsekrowane

22 22 S. B. Szewczul przygotowawczych do KPK/1983, a następnie w odpowiednich kanonach Kodeksu, zastosowano dość długie określenie instytuty życia konsekrowanego przez profesję rad ewangelicznych7. Wskazuje ono jasno, że życie konsekrowane to podjęcie rad ewangelicznych przez złożenie profesji, która wprowadza do nowego stanu w Kościele stanu życia konsekrowanego. Z biegiem czasu powszechnie przyjęła się skrócona wersja wyżej wspomnianej nazwy ograniczająca się jedynie do członu życie konsekrowane. 2. Potrzeba zdefiniowania życia konsekrowanego Prawodawca kościelny, przejmując doktrynę Soboru Watykańskiego II dotyczącą życia według rad ewangelicznych oraz posoborowe doświadczenie przystosowanej do współczesności odnowy życia zakonnego, podjął się sformułowania w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 roku kompleksowej definicji życia konsekrowanego, mimo iż wszelkie definicje w prawie są niebezpieczne8. Do podjęcia takiej decyzji przyczyniła się zapewne zbyt daleko idąca odnowa życia zakonnego w niektórych krajach, poddająca w wątpliwość nie tylko niektóre jego fundamentalne zasady, ale nawet sam sens istnienia9. Aby przybliżyć istotę życia konsekrowanego i zapobiec pojawiającym się nieporozumieniom, w pierwszym kanonie dotyczącym norm wspólnych wszystkim instytutom życia konsekrowanego KPK/1983 podano w ramach definicji zasadnicze elementy teologiczne i prawne pojawia się tylko raz w dekrecie o przystosowanej do współczesności odnowie życia zakonnego Perfectae caritatis nr 1d; G. Ghirlanda, Vita consacrata, DIP, vol. 10, Roma 2003, col KPK/1983, kan. 573; J.F. Castaño, Significato di vita consacrata, s D. 50,17,202: Omnis definitio in iure civili periculosa est, parum est enim ut non subverti possit. Por. L. De Mauri, Regulae iuris. Raccolta di 2000 regole del diritto, Milano , s. 192; J. Śliwa, La funzione stabilizzante della Chiesa nel processo di nascita degli IVC CIC can. 573, Angelicum 85/1(2008), s Święta Kongregacja Zakonów i Instytutów Świeckich, Instrukcja o istotnych elementach nauczania Kościoła na temat życia konsekrowanego w zastosowaniu do instytutów oddających się pracy apostolskiej «The renewal of religious life», 2, 4, 5, w: Życie konsekrowane w dokumentach Kościoła. Od Vaticanum II do Ripartire da Cristo (red. K. Wójtowicz), Kraków 20032, s

23 DEFINICJA prawno-teologiczna życia konsekrowanego 23 tego rodzaju życia. Elementy te zostały następnie doprecyzowane w kolejnych kanonach definiujących szczegółowiej instytuty zakonne, instytuty świeckie i stowarzyszenia życia apostolskiego oraz życie prowadzone w indywidualnych formach konsekracji, tj. życie pustelnicze i kanoniczny stan dziewic konsekrowanych10. W dalszej części artykułu zostaną opisane najpierw elementy teologiczne, a następnie prawne składające się na pojęcie życia konsekrowanego. Przypomnienie ich wszystkich i krótkie omówienie w ramach jednego artykułu wydaje się użyteczne, gdyż i obecnie 50 lat od wydania soborowego dekretu o przystosowanej do współczesności odnowie życia zakonnego Perfectae caritatis i 30 lat od promulgacji KPK/1983 poszczególne aspekty życia konsekrowanego bywają poddawane w wątpliwość, a nawet negowane. A trzeba zauważyć, że wymienione w KPK/1983 elementy prawne i teologiczne składające się na treść kan. 573 dadzą się od siebie odróżnić, ale nie można ich rozdzielać, ponieważ stracą swą tożsamość i znaczenie, które wynikają z ich spójni i ostatecznie definicja życia konsekrowanego okaże się niepełna Życie konsekrowane przez profesję rad ewangelicznych Przed przywołaniem istotnych elementów składowych definicji życia konsekrowanego wydaje się słuszne poświęcenie nieco miejsca samemu terminowi życia konsekrowanego przez profesję rad ewangelicznych, zastosowanego przez prawodawcę w kanonie 573 inicjującym regulację prawną tego stanu w Kościele12. Trzeba zaznaczyć, że określenie to odnosi się do zinstytucjonalizowanej formy realizacji rad ewangelicznych, nie zaś do ich praktykowania na sposób uczuciowy, życia tylko ich duchem, do którego zobowiązani są wszyscy chrześcijanie KPK/1983, kan. 607; 710, 731, 603, D. Andrés, Le forme di vita consacrata. Commentario teologico-giuridico al Codice di diritto canonico, Roma 20147, s KPK/1983, kan J.F. Castaño, Significato di vita consacrata, s. 261.

24 24 S. B. Szewczul Od Soboru Trydenckiego profesję rad ewangelicznych składa się w określonym instytucie życia konsekrowanego lub stowarzyszeniu, do których dzięki temu profes jest inkorporowany ze wszystkimi prawami i obowiązkami określonymi precyzyjniej przez prawo własne danego instytutu. Tak więc profesja rad ewangelicznych zgodnie z kan. 654 KPK/ ma wymiar zarówno osobisty powoduje konsekrację własną osoby przez Boga za pośrednictwem Kościoła, jak i prawny powoduje inkorporację do instytutu, stowarzyszenia lub indywidualnej formy życia konsekrowanego i przyjęcie określonych praw oraz obowiązków. Określenie życie konsekrowane obejmuje zatem oba aspekty profesji, które powinny być rozróżniane, aby nie postrzegano jej tylko jako wcielenia do instytutu z pominięciem pryncypialnego znaczenia pielęgnowania oblubieńczej relacji z Bogiem. Tę relację KPK/1983 wymienia na pierwszym miejscu w definicji profesji, której jeden ze skutków stanowi konsekracja życia danej osoby Bogu15. Ponieważ profesja jest aktem ewangelicznym i eklezjalnym, stąd do swej ważności potrzebuje przyjęcia i zatwierdzenia kompetentnej władzy kościelnej, gdyż tylko wyrażenie przez wiernego wobec Kościoła własnej woli całkowitego poświęcenia się służbie Bogu powoduje odpowiednie skutki teologiczne i prawne. 4. Elementy teologiczne Wśród wymienionych w pierwszej części kanonu 573 elementów teologicznych życia konsekrowanego przez profesję rad ewangelicznych znajdują się: powołanie niektórych wiernych do dokładniejszego naśladowania Chrystusa pod działaniem Ducha Świętego; ich całkowite oddanie się umiłowanemu nade wszystko Bogu; poświęcenie się dla chwały Boga; budowania Kościoła i zbawienia świata z nowego i szczególnego tytułu; dążenie tych osób do osiągnięcia doskonałej 14 KPK/1983, kan KPK/1983, kan. 654: Przez profesję zakonną członkowie zobowiązują się publicznym ślubem do zachowania trzech rad ewangelicznych, zostają konsekrowani przez posługę Kościoła Bogu i włączeni do instytutu z prawami i obowiązkami określanymi w prawie.

25 DEFINICJA prawno-teologiczna życia konsekrowanego 25 miłości; konieczność służby Królestwu Bożemu oraz stawanie się w Kościele wyraźnym znakiem i zapowiadanie niebieskiej chwały Działanie Ducha Świętego Początki życia konsekrowanego w Kościele potwierdzają, że zawsze było ono postrzegane jako oblubieńcze przymierze człowieka z Bogiem, zaślubiny z Nim lub jako pakt miłości17. Fakt boskiego pochodzenia rad ewangelicznych i sposobu życia według nich przypominają soborowa konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium oraz KPK/1983, gdzie podano, że są one darem Bożym, który Kościół otrzymał od swego Pana i z Jego łaski ustawicznie zachowuje 18. W ostatnich latach podkreśla się natomiast coraz bardziej rolę Ducha Świętego i trynitarny charakter życia konsekrowanego zauważając, że powołanie każdej osoby do tej konsekracji, u którego początku jest zawsze inicjatywa Ojca, wiąże się bardzo mocno z działaniem Ducha Świętego. To Trzecia Osoba Trójcy Świętej sprawia, że na przestrzeni dziejów wciąż nowe osoby, na wzór uwiedzionego przez Boga Jeremiasza, odkrywają piękno życia konsekrowanego, rozpoznają własne powołanie, wzrastają w nim i dzięki Duchowi Świętemu zdobywają się na pozytywną odpowiedź na nie. Także stopniowa realizacja powołania dzięki praktykowaniu rad ewangelicznych odbywa się pod przewodnictwem Ducha Świętego aż do ostatecznego uformowania się osób konsekrowanych na wzór Chrystusa19. Podobnie wielość 16 KPK/1983, kan ; D. Andrés, Definizione teologico-canonica della vita consacrata per mezzo dei consigli evangelici, w: Tenże, Le innovazioni nel Libro II Parte III del Codice di Diritto Canonico sugli IVC e sulle SVA (cc ), Vita Consacrata 10(1983), s V. Fagiolo, Identità teologica e canonica della vita consacrata nella Chiesa, Rivista di Scienze Religiose 7(1993), s Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele «Lumen gentium», nr 43, w: Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje. Tekst polski. Nowe tłumaczenie, Poznań 2002, s (odtąd LG); KPK/1983, kan PC 1, 14; Vita consecrata 19, 14: Tak więc to szczególne naśladowanie Chrystusa, u którego początków zawsze jest inicjatywa Ojca, ma zasadniczy wymiar chrystologiczny i pneumatologiczny, dzięki czemu wyraża w sposób niezwykle żywy

26 26 S. B. Szewczul historycznych form i różnorodność instytutów życia konsekrowanego jest dziełem Ducha Świętego. Ich inicjatorzy i założyciele, obdarowywani Jego charyzmatami, prowadzili życie pustelnicze albo zakładali określone wspólnoty podejmując konkretne cele oraz zadania i obierając określony sposób życia duchowego, odpowiednio do potrzeb Kościoła i świata20. Staje się więc widoczne, że zarówno życie poszczególnych osób powołanych do życia konsekrowanego, jak i całych instytutów jest przeniknięte obecnością i mocą działania Ducha Świętego. A że stan życia według rad ewangelicznych jest znakiem Kościoła-Oblubienicy i stanowi jego część, dzięki niemu Kościół powinien przybierać coraz wyraźniejsze rysy Chrystusa-Oblubieńca, tak aby był święty i nieskalany Dokładniejsze naśladowanie Chrystusa Złożenie profesji rad ewangelicznych zawiera samo w sobie pragnienie naśladowania przez profesów Chrystusa (sequela Christi) w pełnym znaczeniu słowa łacińskiego, tzn. podążania za Nim, kroczenia Jego śladami, nie zaś naśladowania w rozumieniu jedynie imitowania Go, kopiowania, upodabniania się do Niego (imitari)22. Aby oddać należyty sposób naśladowania Chrystusa, jaki powinien stać się udziałem osób konsekrowanych, pisze się w dokumentach soborowych o naśladowaniu dokładniejszym, wierniejszym i wyraźniejszym niż czynią to pozostali wierni23. Innymi słowy owo wierniejsze naśladowanie wymaga nie tylko zewnętrznego upodobnienia sposobu życia osoby konsekrowanej do życia Chrystusa, ale przede wszystkim wewnętrznego przeobrażenia się jej aż do odtworzenia w sobie myśli i uczuć Chrystusa, a więc przyjęcia za swoje całego sposobu życia, trynitarny charakter chrześcijańskiego życia ; D. Seri, La presenza attiva dello Spirito Santo nell anima della religiosa, Rivista delle Religiose, 16(1967), s PC 1: Wielu spośród nich, z natchnienia Ducha Świętego, bądź to prowadziło życie pustelnicze, bądź to tworzyło rodziny zakonne ; Vita consecrata 5, Ef 5, 27; Vita consecrata Castaño, Significato di vita consacrata, s LG 41, 44; PC 1; Vita consecrata 72, 76.

27 DEFINICJA prawno-teologiczna życia konsekrowanego 27 jaki On przyjął, przychodząc na ziemię. Chodzi też o intymną jedność z Nim dotyczącą myśli, woli (Christo coniunguntur), a w końcu o stanie się samym Chrystusem, jak zostało podkreślone w adhortacji apostolskiej Vita consecrata24. Nieodzowność dokładniejszego naśladowania Chrystusa wynika z profesji trzech rad ewangelicznych25 i dotyczy głównie dążenia do przeżywania życia w czystości, ubóstwie i posłuszeństwie, właściwych Chrystusowi, a więc najbardziej radykalnej formy urzeczywistniania Ewangelii na ziemi, formy Boskiej, ponieważ przyjął ją sam Bóg-Człowiek26. Jednak osoby konsekrowane należące do różnych instytutów będą zależnie od charyzmatu swojego instytutu nieco odmiennie realizowały owo naśladowanie. Dzieje się tak, ponieważ charyzmaty założycieli instytutów dotyczą tylko niektórych przejawów życia Zbawiciela zawartych w Ewangelii i przekazanych następnie ich uczniom do przeżywania i rozwijania w życiu. Treści charyzmatyczne poszczególnych instytutów, a tym samym zaszczepione określone wartości ewangeliczne, dodatkowo mobilizują ich członków do odzwierciedlenia swym życiem życia Zbawiciela, bo w każdym charyzmacie jest żar przenikający do głębi duszę, która pragnie się upodobnić do Chrystusa, aby dawać świadectwo o wybranym aspekcie Jego tajemnicy Całkowite oddanie się umiłowanemu nade wszystko Bogu Życie konsekrowane, mimo iż często jest określane mianem sequela Christi, nie polega jedynie na jak najwierniejszym naśladowaniu Go w czystości, ubóstwie i posłuszeństwie woli Ojca aż do śmierci, ale 24 PC 1, 8; Vita consecrata 109: Nie zapominajcie, że to wy właśnie w bardzo szczególny sposób możecie i powinniście głosić, iż nie tylko należycie do Chrystusa, ale «staliście się Chrystusem». 25 PC 2; Vita consecrata 18: Rady ewangeliczne, poprzez które Chrystus wzywa niektórych, aby dzielili Jego doświadczenie dziewictwa, ubóstwa i posłuszeństwa, wymagają od tego, kto je przyjmuje, zdecydowanej woli całkowitego upodobnienia się do Niego. 26 Vita consecrata Vita consecrata 36.

28 28 S. B. Szewczul jeszcze bardziej na przeżywaniu i wyrażaniu swej konsekracji przez poddanie Mu całej egzystencji, które zdecydowanie upodabnia do Niego 28. Z jednej strony od osoby obdarzonej powołaniem do życia konsekrowanego Bóg oczekuje odpowiedzi w postaci całkowitego i wyłącznego oddania się Jemu, z drugiej natomiast to doświadczenie głębokiej miłości Boga w momencie powołania niejako przymusza osobę do odpowiedzi bezwarunkowym poświęceniem Mu swego życia, złożeniem w ofierze siebie samego i wszystkiego, co się posiada29. Całkowitość oddania została w konstytucji Lumen gentium określona jako zupełne oddanie się w niewolę (totaliter mancipatur) co upodabnia zakonnika do niewolnika uzależnionego od swego pana30. Całkowitość odzwierciedlona w tym pojęciu oznacza nie tylko oddanie uczuć, ale także faktyczną rezygnację z siebie przez wyrzeczenie się trzech największych dóbr człowieka: miłości, dóbr materialnych i wolności. W przypadku zakonników dodatkową konsekwencją całkowitego oddania się Bogu jest przyjęcie warunków życia obcych człowiekowi oddzielenia od świata zgodnie z charyzmatem instytutu31. Także zewnętrzny strój, czyli habit zakonny, powinien świadczyć o całkowitości oddania się i poświęcenia Bogu, co potwierdza soborowy dekret Perfectae caritatis, w którym napisano, że habit jest znakiem konsekracji Bogu32. W KPK/1983 zrezygnowano z użycia słowa mancipatur, a w celu podkreślenia pełni oddania Bogu wobec wszystkich osób konsekrowanych stosuje się określenie całkowite poświęcenie (totaliter dedicantur) umiłowanemu nade wszystko Bogu. W przypadku zakonników podkreśla się konieczność poświęcenia całej osoby tak, aby 28 Vita consecrata 16; Gambari E., Vita religiosa oggi, Roma 1983, s Vita consecrata LG 44: Deo summe dilecto totaliter mancipatur, ita ut ipse ad Dei servitium eiusque honorem novo et peculiari titulo referatur ; J.F. Castaño, Lo «status consecratorum» nell attuale legislazione della Chiesa, Angelicum 60(1983), s KPK/1983, kan. 607; P. Beniamino della SS. Trinità, Vita religiosa e santità della Chiesa, w: AA.VV., La santità nella costituzione conciliare sulla Chiesa, Roma 1966, s. 175; J.F. Castaño, Significato di vita consacrata, s PC 17.