Bezpieczeństwo jądrowe i ochrona radiologiczna. Nie tylko PAA...

Transkrypt

1 Bezpieczeństwo jądrowe i ochrona radiologiczna. Nie tylko PAA... Autor: Grzegorz Tokarz - Uniwersytet Wrocławski ("Energia Gigawat" - 1/2016) W III Rzeczpospolitej badania nad kwestiami związanymi z problematyką jądrową są coraz częściej podejmowane, powstało wiele struktur, zarówno państwowych, jak i pozarządowych, które zajmują się wykorzystaniem atomu dla dobra obywateli. Jedną z ważniejszych jest Państwowa Agencja Atomistyki. Instytucja ta zajmuje się wielorakimi aspektami związanymi z atomistyką; wymienić w tym kontekście należy tworzenie projektów, mających chronić bezpieczeństwo jądrowe kraju i nadzorować instytucje, których efektem może być narażenie ludzi na promieniowanie. W gestii pracowników Agencji są zadania związane z ewidencją i kontrolą materiałów jądrowych. Do kolejnych zadań należy ocena sytuacji radiacyjnej kraju oraz opracowywanie projektów aktów normatywnych dotyczących atomistyki i opiniowanie pomysłów będących rezultatem pracy odpowiednich organów państwowych. Powyższe kompetencje nie wyczerpują zadań, które zostały postawione przed Agencją. Ważnym aspektem jej działania jest współpraca z administracją państwową, organizacjami i instytucjami zagranicznymi. Ponadto, pracownicy Agencji zostali zobowiązani do popularyzowania, informowania i edukowania w zakresie atomistyki. Konkludując, kompetencje Agencji są bardzo szerokie. Z tego też względu interesująca jest aktywność jednej ze struktur wchodzących w jej skład, a skupionej przede wszystkim na bezpieczeństwie. Tą strukturą jest Rada do spraw Bezpieczeństwa Jądrowego i Ochrony Radiologicznej. Kwestie związane z działalnością Rady reguluje między innymi Rozporządzenie Ministra Środowiska z listopada 2011 r. w sprawie Rady do spraw Bezpieczeństwa Jądrowego i Ochrony Radiologicznej. Ustalono w nim przede wszystkim sprawy związane ze strukturą jednostki oraz jakie kompetencje przysługują jej członkom. Na czele komórki stanął Przewodniczący, w którego gestii znalazło się kierowanie pracami osób wchodzących w jej skład, jak również reprezentowanie Rady na zewnątrz. Jednocześnie do jego uprawnień należy opracowywanie i przedstawianie planów prac Rady. Należy podkreślić, że w Zarządzeniu uznano, iż gremium powyższe ma spotykać się na posiedzeniach i podejmować uchwały. Kolejną zapisaną w dokumencie funkcją jest funkcja Zastępcy Przewodniczącego. Oprócz zastępowania nieobecnego szefa, powinien on koordynować przygotowanie właściwych dokumentów, które będą przydatne w czasie obrad. Kolejnym stanowiskiem jest stanowisko Sekretarza, w którego gestii jest spisanie protokołu ze spotkań, a także sprawowanie pieczy nad tym, aby właściwe dokumenty znalazły się w rękach członków obradującego gremium. Decyzję o spotkaniu podjąć może Przewodniczący, wnioskować może także Prezes Państwowej Agencji Atomistyki i co najmniej trzech członków Rady. Posiedzenie musi się odbyć najpóźniej czternaście dni od złożenia odpowiedniego wniosku.

2 Oprócz stałych członków, zasiadających w powyższym gremium, w jego obradach może uczestniczyć Prezes Państwowej Agencji Atomistyki, a także osoby przez niego wskazane oraz zaproszeni przez Przewodniczącego. W dokumencie stwierdzono, że spotkania w ramach Rady powinny być protokołowane, przy czym w sposób szczegółowy opisuje się jak to robić. Należy podać datę, czas a także gdzie takie spotkanie się odbywa. Znaleźć się powinny dane dotyczące osób, które są obecne na posiedzeniu, informacje o temacie dyskusji czy podjętych decyzjach i uchwałach. Zapisać również należy, to, o czym zadecyduje Przewodniczący spotkania. Protokół musi być podpisany przez niego i przez Sekretarza. Równie dokładnie zapisano sprawy związane z głosowaniem. Przede wszystkim odbywa się ono w sposób jawny, przy czym prawo do niego mają jedynie członkowie Rady. Decyzje zapadają większością głosów. By głosowanie było ważne, musi brać w nim udział przewodniczący Rady lub jego Zastępca i co najmniej połowa osób zasiadających w tym gremium. Jeden z interesujących zapisów podkreśla, iż nie może głosować ten uprawniony, którego dotyczy uchwała, lub też działa lub działał w strukturach przedsiębiorstwach, w ciągu ostatnich trzech lat (umowa cywilnoprawna). W przypadku, jeśli jeden z głosujących sprzeciwia się temu, co zapisano w uchwale, ma prawo pisemnie wyrazić swoje stanowisko. Będzie ono traktowane jako załącznik do uchwały. W jednym z paragrafów ustala się wynagrodzenie, jakie w skali miesiąca mają otrzymywać różni członkowie Rady. Przewodniczącemu przysługuje 3200 zł brutto, zastępcy 2630 zł brutto, innym 2250 zł brutto. Ustalono, że powyższe Rozporządzenie wchodzi w życie dwa tygodnie po ogłoszeniu. Pomysł powołania do życia Rady był wcześniej konsultowany z wieloma instytucjami, właściwe pismo, z prośbą o wyrażenie opinii skierował Prezes Państwowej Agencji Atomistyki, działając przy tym z upoważnienia Ministra Środowiska. Ewentualny brak odpowiedzi uznano za aprobatę. W sierpniu 2011 roku projekt przesłano instytucjom zajmującym się naukowo i pod względem zapewnienia bezpieczeństwa problematyką atomową: Polskiemu Towarzystwu Nukleonicznemu, Stowarzyszeniu Inspektorów Ochrony Radiologicznej, Stowarzyszeniu Elektryków Polskich Komitet Energetyki Jądrowej SEP, Centralnemu Laboratorium Ochrony Radiologicznej, Zakładowi Unieszkodliwiania Odpadów Promieniotwórczych, Instytutowi Problemów Jądrowych, Instytutowi Fizyki Jądrowej PAN, Instytutowi Energii Atomowej POLATOM, Polskiej Grupie Energetycznej PGE. O opinię zapytano również osoby zasiadające w strukturach zajmujących się ochroną środowiska naturalnego, tutaj wymienić należy: Stowarzyszenie Ekologów na Rzecz Energii Nuklearnej SEREN Polska, Instytut na Rzecz Ekorozwoju, Polski Klub Ekologiczny, Fundację Greenpeace Polska, Fundację Wspierania Inicjatyw Ekologicznych. Uznano także, że sprawą należy zainteresować organizacje związane z pracodawcami oraz związki zawodowe, czyli: Polską Konfederację Pracodawców Prywatnych, Konfederację Pracodawców Polskich, Business Center Club, Komisję Krajową Niezależnego Samodzielnego Związku Zawodowego Solidarność, Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych, Forum Związków Zawodowych. Właściwy dokument wysłano także odbiorcom energii: Radzie Krajowej Federacji Konsumentów, Forum Odbiorców Energii Elektrycznej i Gazu.

3 Najważniejszym dokumentem regulującym działania Rady jest Prawo atomowe (Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 września 2014 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy Prawo atomowe). O zadaniach rzeczonej struktury traktuje paragraf 112. Można w nim przeczytać, że jest ona strukturą, o charakterze opiniującym i doradczym. Składać się ma z Przewodniczącego, Zastępcy Przewodniczącego, Sekretarza oraz maksimum 7 członków. Powołuje ich Prezes Agencji Atomowej. Osoby zasiadające w Radzie muszą być fachowcami w takich dziedzinach jak bezpieczeństwo jądrowe czy ochrona radiologiczna. Nominowani do tej struktury mogą być także fachowcy, którzy zajmują się kwestiami korespondującymi z szeroko rozumianym bezpieczeństwem jądrowym. Wszyscy członkowie muszą legitymować się poświadczeniem bezpieczeństwa, dzięki któremu mają wgląd do informacji niejawnych, określanych jako tajne. Kadencja omawianej struktury trwa cztery lata. Ustawodawca uznał, że w kompetencji Rady leży opiniowanie trojakiego rodzaju projektów (wszystkie na wniosek stojącego na czele Państwowej Agencji Atomistyki), po pierwsze: aktów prawnych, które wychodzą z rąk Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki, po drugie: zaleceń o charakterze organizacyjnym i technicznym, opracowywanych przez wspomnianego wyżej Prezesa, po trzecie: zezwoleń na wykonywanie czynności, których efektem jest zezwolenie na budowę, eksploatację czy likwidację obiektów jądrowych. Oprócz funkcji opiniodawczej, w gestii Rady znajduje się również inicjowanie rozwiązań, dzięki którym efektywniejszy stanie się nadzór nad aktywnością, skutkującą narażeniem na promieniowanie. Do obowiązków Przewodniczącego należy między innymi przekazanie raportu rocznego, który opisuje aktywność Rady, musi je złożyć Prezesowi Państwowej Agencji Atomistyki (termin ustalono do 31 stycznia każdego roku). Sprawozdanie to musi być następnie opublikowane. W omawianym paragrafie 112 podejmuje się również sprawę wynagrodzenia dla członków omawianego gremium, ma je, zgodnie z Ustawą, określić Minister Środowiska za pomocą odpowiedniego rozporządzenia. Projekt powołania do życia powyższej Rady (17 sierpnia 2011 r.), powstały w Ministerstwie Środowiska, został poddany przez to ostatnie ocenie w zakresie skutków tejże regulacji. Uznano, że powstanie Rady nie będzie mieć wpływu na rynek pracy, konkurencyjność gospodarki, czy rozwój regionalny, jak również na środowisko naturalne. Odnośnie do kwestii finansowych stwierdzono, że koszty związane z wynagrodzeniem członków Rady w 2012 r. wyniosą zł. (Przewodniczący 3200 zł w skali miesiąca, zastępca 2630 zł, 3 członków po 2250 zł). W roku 2013 przewidziano, że wynagrodzenie wyniesie w sumie zł. (odpowiednio przewodniczący 3200 zł, zastępca 2630 zł i pięciu członków 2250 zł, w 2014 suma miała wzrosnąć do 286 tys. (z czego przewodniczący 3200 zł, zastępca 2630 zł i 8 członków po 2250 zł). Wśród korzyści społecznych wymieniono przejrzystość, która będzie charakteryzować działania Rady. Podkreślono, że powyższe Rozporządzenie nie jest objęte prawem Unii Europejskiej, jest natomiast elementem krajowych ram prawnych w zakresie nadzoru nad bezpieczeństwem obiektów jądrowych, do których ustanowienia są zobowiązane państwa członkowskie Unii Europejskiej przez przepisy dyrektywy Rady 2009/71/Euratom z dnia 25 czerwca 2009 r..

4 Wspomnieć należy o osobach, które zasiadają w Radzie. Na jej czele stoi Henryk Jacek Jezierski, z wykształcenia geolog (z tej dziedziny ma stopień doktora). W przeszłości pracował w Państwowym Instytucie Geologicznym oraz w Ministerstwie Środowiska (Dyrektor Departamentu Geologii i Koncesji Geologicznych, w późniejszym okresie Główny Geolog Kraju). Jego zastępcą został Grzegorz Krzysztoszek, w kwestii jego zainteresowań znajdują się sprawy związane z wykorzystywaniem reaktorów badawczych, dość wspomnieć, że w przeszłości, pracując w Instytucie Energii Atomowej, piastował stanowisko zastępcy dyrektora do spraw reaktorów. Następnie awansował na stanowisko dyrektora Departamentu Energii Jądrowej Narodowego Centrum Badań Jądrowych. Kolejnym członkiem jest Andrzej Cholerzyński, swoją karierę poświecił sprawom związanym z zarządzaniem odpadami promieniotwórczymi, pracownik Zakładu Unieszkodliwiania Odpadów Promieniotwórczych, od 2011 r. sprawuje funkcję dyrektora tej jednostki. Kolejną osobą jest Roman Jóźwik, w przeszłości oficer Ludowego Wojska Polskiego, pracował w szefostwie Wojsk Chemicznych Ministerstwa Obrony Narodowej. Przebywał na misjach na Węgrzech, w Rumunii, szkolił się także w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. W tym ostatnim kraju ukończył studia doktoranckie w Akademii Wojskowej w Moskwie (doktor nauk technicznych). Pracował także w Wojskowym Instytucie Chemii i Radiometrii. Sprawuje funkcje dyrektora Wojskowego Instytutu Chemii i Radiometrii. Kolejną osobą jest Jerzy Wojnarowicz, zajmuje się dozymetrią, zainicjował powstanie pracowni dozymetrycznej ośrodka radioizotopów POLATOM, stanął na jego czele. W 2012 r. Rada wydała trzy Uchwały. Pierwsza, przegłosowana 18 lipca, dotyczyła zezwolenia o przełożenie paliwa jądrowego typu EK-10 do pojemników SKODA VPVR/M. Druga, z 5 września odnosiła się do przewozu pojemników transportowych typu TUK-19, w których jest umieszczone wypalone paliwo jądrowe typu MR (między bramą wyjazdową z reaktora MARIA i placem spedycyjnym Otwock Świerk). Odniesiono się również do przechowywania paliwa w kontenerach na tym placu. Ostatnia, trzecia Uchwała została podjęta w tym samym dniu co druga, zajęto się sprawą załadunku wysokowzbogaconego wypalonego paliwa jądrowego typu Mr do pojemników TUK-19. Ustosunkowano się również do pomysłu zastosowania niskowzbogaconego paliwa jądrowego typu MC o wzbogaceniu 19,75% w reaktorze MARIA. W 2013 r. Rada pojęła trzy Uchwały, pierwsza nosi datę 2 stycznia, i dotyczy projektu aneksu nr 9/2013/MARIA do zezwolenia Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki nr 1/2009/MARIA, przedmiotem była sprawa testowego badania paliwa MR-6/485 oraz Aneksu 2012/2 do Eksploatacyjnego Raportu Bezpieczeństwa Reaktora MARIA. Członkowie gremium pozytywnie odnieśli się do treści zawartych w dokumentach. Stwierdzili, że zmiany w drugim Aneksie mają charakter pionierski i eksperymentalny. Co więcej, system zabezpieczeń reaktora MARIA będzie sprzyjać zwiększonemu bezpieczeństwu pracowników, polepszy się również zabezpieczenie środowiska. Kolejną Uchwałę podjęto 23 tego samego miesiąca, była to opinia odnośnie projektu aneksu nr 10/2013/Maria do zezwolenia Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki nr 1/2009/MARIA, sprawa tym razem dotyczyła dopuszczenia do eksploatacji paliwa typu MC, z ograniczonym do 25 m sześciennych/h wydatkiem wody chłodzącej kanał paliwowy, przy ograniczonej do 1,5 MW mocy z jednego

5 kanału paliwowego. Rada zaakceptowała powyższy dokument, stwierdzając przy tym, iż reaktor MARIA ma wystarczające możliwości technologiczne. Kolejna Uchwała nosi datę 24 października i dotyczy, podobnie jak we wcześniejszych, Aneksu nr 11/2013/MARIA, opiniowany był zaś Aneks nr 11/2013.MARIA. W projekcie przewidywano wymianę pomp głównych i zarazem ułożenie pomp powyłączeniowych obiegu chłodzenia kanałów paliwowych. Kolejnym punktem była możliwość zainstalowania gniazda paliwowego w pozycji h-8 rdzenia reaktora. Propozycje zmian znalazły zrozumienie wśród członków Rady, którzy się do nich przychylili. Prace Rady uległy wzmożeniu w 2014 r., wtedy też wydano siedem Uchwał. Pierwsza została przegłosowana 20 stycznia i dotyczyła sprawozdania za poprzedni rok. Druga odnosiła się do opracowania pod tytułem: Zalecenia techniczne Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki dotyczące oceny stabilności tektonicznej podłoża i aktywności uskoków dla lokalizacji obiektów jądrowych. Wątpliwości wywołały zalecenia o charakterze organizacyjnym i technicznym pod nazwą Metodologia oceny terenu przeznaczonego pod lokalizację obiektu jądrowego z zakresu oceny stabilności tektonicznej podłoża i aktywności uskoków. W czasie posiedzenia, które miało miejsce 18 kwietnia, postanowiono krytycznie odnieść się do zapisów w nim zawartych. Ostatecznie ze swojego grona Rada wybrała zespół, którego zadaniem miało być poprawienie nieodpowiednich sformułowań. Na spotkaniu 25 czerwca pozytywnie zaopiniowano cały dokument. Kolejna Uchwała nosi datę 31 lipca, pozytywnie zaopiniowano opracowanie Zalecenia techniczne Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki dotyczące oceny warunków geologiczno-inżynierskich i hydrogeologicznych dla lokalizacji obiektów jądrowych. W tym samym dniu podjęto kolejną, czwartą Uchwałę, pozytywnie odniesiono się do aneksu nr 1/2014/ZUOP do Zezwolenia nr 1/2002/EWA, chodziło o wywóz wypalonego paliwa jądrowego na tereny należące do Federacji Rosyjskiej. Piąta Uchwała, z tego samego dnia co poprzednia, odnosiła się do kwestii pozbycia się wypalonego paliwa jądrowego typu MR znajdującego się w reaktorze MARIA. Członkowie Rady uznali, że treść Aneksu nr 12/2014/MARIA do Zezwolenia n1 1/2009/MARIA z dnia 31 marca 2009 r. nie doprowadzi do zwiększenia bezpieczeństwa jądrowego, zatem ustosunkowano się do zmian w sposób pozytywny. Kolejna, szósta Uchwała dotyczyła zaopiniowania Wniosku o zmianę zezwolenia nr 1/2009/MARIA z dnia 31 marca 2009 r., na mocy art. 155 k.p.a. Poprzez dopuszczenie do eksploatacji w reaktorze MARIA konwertera neutronów termicznych na neutrony prędkie o energii 14 MeV, w oparciu o program badań zawarty w raporcie NCBJ B 4/2014. Ostatnia w tym roku Uchwała została podjęta 5 listopada, pozytywnie odniesiono się do wniosku, aby nowoczesne zasilacze bezprzerwowe zastąpiły przetwornice elektromaszynowe (chodziło o reaktor MARIA). Zauważyć należy, że wydawanie Uchwał nie wyczerpuje działań członków zasiadających w tej strukturze. W 2012 r. miały miejsce w sumie cztery spotkania osób zasiadających w tym gremium, (11 lipca, 18 lipca, 5 września i 24 października). Poruszono również kwestie problemy związane z zaleceniami organizacyjnymi i technicznymi odnośnie oceny sejsmiczności podłoża do lokalizacji obiektów jądrowych. Powyższe zalecenia zgłosił Prezes Państwowej Agencji Atomistyki. Nie poddano tych treści opinii, uznając, iż wymagają one zmian.

6 Z kolei w 2013 r. członkowie Rady spotkali się osiem razy. Zauważyć przy tym należy, że część z tych posiedzeń miała charakter wyjazdowy. O ile spotkania z 2012 r. odbywały się w Państwowej Agencji Atomistyki, to rok później jedna odbyła się w Krajowym Składowisku Odpadów Promieniotwórczych w Różanie, druga w Wojskowym Instytucie Chemii i Radiometrii w Rembertowie, trzecia zaś w Narodowym Centrum Badań Jądrowych w Świerku. Wydaje się, że rok 2013 był czasem, kiedy to członkowie Rady omawiali najwięcej i jednocześnie najróżniejsze kwestie. W lutym ustosunkowano się do polityki informacyjnej Państwowej Agencji Atomistyki, zaproponowano nowe rozwiązania w tej dziedzinie, np. powołanie rzecznika prasowego, a także uznano potrzebę zwiększonej działalności promocyjnej. W kwietniu członkowie omawianego gremium przygotowywali się do spotkania z członkami komisji Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej. Interesująco przedstawiają się tzw. wyjazdowe spotkania Rady, w maju dyskutowano w Różanie, w Krajowym Składowisku Odpadów Promieniotwórczych. Podjęto takie tematy jak składowanie odpadów promieniotwórczych, możliwości odnośnie uruchomienia w III Rzeczpospolitej nowego składowiska powierzchniowego. Analizowano geologiczne aspekty budowy głębokiego składowiska. W czerwcu debatowano w Wojskowym Instytucie Chemii i Radiometrii. Pokazano członkom Rady jak działa laboratorium kalibracyjne, poszerzono ich wiedzę o sprzęcie do pomiaru skażeń chemicznych PRS-1. W kontekście budowy elektrowni jądrowej poruszono sprawę monitoringu radiacyjnego. W październiku osoby zasiadające w Radzie spotkały się w Świerku. Przekazano członkom tego gremium szereg informacji dotyczących eksploatacji reaktora MARIA. Ponadto osoby zasiadające w tej strukturze zobaczyły skutki działań wymiany pomp głównych obiegu chłodzenia kanałów paliwowych tegoż reaktora. W tymże roku podjęto także sprawę systemu koordynacji kontroli i nadzoru nad obiektami jądrowymi. W czasie posiedzeń w 2014 r. omawiano szereg różnorakich kwestii. Część z nich miała charakter organizacyjno-porządkowy. Podkreślano, że do kompetencji Rady powinno należeć również opiniowanie badań naukowych, jakie chciałaby podjąć Państwowa Agencja Atomistyki. Odnosi się to między innymi do spraw, które wiążą się z wprowadzaniem w życie Programu Polskiej Energetyki Jądrowej. Podjęto problem racjonalności w zakresie opiniowania, Rada zaapelowała aby kolejne ekspertyzy na podstawie których powstają zalecenia Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki były przedstawiane Radzie na tyle wcześnie, aby uwagi Rady mogły być uwzględniane przez ewentualnych wykonawców tych ekspertyz. Innym efektem spotkań Rady było wyrażenie pozytywnego stanowiska wobec strategii komunikacyjnej, jaką przyjęła Państwowa Agencja Atomistyki w związku z realizacją Programu Polskiej Energetyki Jądrowej. Stwierdzono także, że członkowie Rady są zainteresowani wzmożonym dialogiem ze społeczeństwem. W trakcie innego spotkania zauważono, że zezwolenie dla reaktora MARIA upływa w niedługim czasie, z tego też

7 względu Narodowe Centrum Badań Jądrowych powinno podjąć działania, których efektem byłoby sporządzenie nowego zezwolenia. Z czasem daje się zauważyć wzmożenie prac Rady, przy jednoczesnym powiększeniu liczby członków w niej zasiadających. Niewątpliwie znajdują się w tym gremium osoby, które mają wysokie kompetencje, są ekspertami w swojej dziedzinie. Aktywność Rady sprzyja zwiększeniu bezpieczeństwa jądrowego w Polsce, jest strukturą, która w sposób niezależny formułuje swoje opinie, może pełnić swoistego rodzaju filtra, który chronić będzie przed błędami, jakie mogą pojawić się w różnego rodzaju projektach dotyczących problematyki jądrowej.