TEKA EDUKACYJNA POLACY NA WSCHODZIE. #naszezobowiązanie

Transkrypt

1

2 TEKA EDUKACYJNA POLACY NA WSCHODZIE #naszezobowiązanie Warszawa 2018

3 Teka edukacyjna Polacy na Wschodzie nasze zobowiązanie Warszawa 2018 Sfinansowano ze środków Fundacji PZU Warstwa merytoryczna: dr Kinga Gajda, dr Paweł Kowal Redakcja, opracowanie graficzne, druk: ATP Agencja Reklamy Koordynacja projektu: Jakub Kajmowicz Wydawca: Fundacja Energia dla Europy ul. Chocimska 31 m Warszawa adres do korespondencji: ul. Flory 5 m Warszawa

4 SPIS TREŚCI SCENARIUSZ NR 1 4 Uwarunkowania prawne Karta Polaka KARTA PRACY 1 SCENARIUSZ NR Uwarunkowania prawne Ustawa o repatriacji KARTA PRACY 2 SCENARIUSZ NR Prawo i polityka językowa KARTA PRACY 3 SCENARIUSZ NR Polacy na Wschodzie ujęcie geograficzne KARTA PRACY 4 SCENARIUSZ NR Losy indywidualne trudne decyzje Polaków o pozostaniu na Wschodzie KARTA PRACY 5 86

5 Scenariusz nr 1 Uwarunkowania prawne Karta Polaka Materiały multimedialne, hiperłącza, poprzednie wydania teki edukacyjnej i kartę pracy gotową do druku zamieszczono na płycie CD oraz na stronie Cele ogólne: uczniowie znają i rozumieją termin deportacja uczniowie znają wycinki z Ustawy o Karcie Polaka uczniowie wiedzą, czym jest Karta Polaka. Wiadomości: uczniowie poprawnie definiują termin deportacja i potrafią go odnieść do politologicznego i prawnego aspektu uczniowie znają ilość osób pochodzenia polskiego w poszczególnych krajach byłego ZSRR uczniowie wiedzą, jakie są zapisy w Ustawie o Karcie Polaka, kiedy została uchwalona uczniowie wiedzą, jak wyglądają starania o przyznanie Karty Polaka. Umiejętności: uczniowie potrafią wypełnić wniosek urzędowy uczniowie dokonują analizy tekstu ustawy uczniowie potrafią przeprowadzić formalną rozmowę z urzędnikiem uczniowie umieją poprawnie używać terminów: deportacja, Karta Polaka uczniowie wiedzą, kim jest i czym się zajmuje konsul uczniowie prowadzą dyskusję uczniowie prawidłowo streszczają najważniejsze informacje uczniowie prezentują wyniki swojej pracy kolegom uczniowie potrafią zadać pytanie i odpowiedzieć na pytania kolegów uczniowie potrafią dokonać krótkiej autoprezentacji. 4

6 Metody pracy: karty pracy analiza tekstu prawniczego ustawy pogadanka z elementami wykładu dyskusja metoda symulacji praca w grupie autoprezentacja. Środki dydaktyczne: tekst Ustawy o Karcie Polaka lub dostęp do Internetu wniosek o przyznanie lub przedłużenie ważności Karty Polaka lub dostęp do Internetu. Etap 1. Wstęp, faza organizacyjna Działania nauczyciela i uczniów: sprawdzenie obecności, czynności organizacyjno-porządkowe. Nauczyciel wprowadza pojęcie deportacji prosi uczniów o powiedzenie, z czym kojarzy się im ów termin. Następnie dzieli deportację na przymusowe przesiedlenie grupy osób związane z przyczynami politycznymi (znaczenie politologiczne) oraz deportację rozumianą jako wydalenie cudzoziemca na podstawie decyzji administracyjnej (znaczenie prawne). deportacja w sensie politologicznym Deportacja politologiczna: przymusowe przesiedlenie w sensie prawnym zesłanie skazanego do odległego, izolowanego miejsca połączone z częściowym lub całkowitym ograniczeniem wolności. Deportacja prawna: wydalenie z terenu państwa przebywającego w nim nielegalnie obywatela innego kraju głównie do kraju ojczystego. Gdy zajęcia stanowią kontynuację i odwołują się do wcześniejszych Scenariuszy publikowanych przez Fundację Energia dla Europy, nauczyciel może krótko streścić najważniejsze informacje ze scenariuszy zatytułowanych Uciekająca granica, czyli o zmianach polskiej granicy wschodniej oraz Przebieg i konsekwencje II wojny światowej 1. Gdy nie nawiązują do nich, nauczyciel może wykorzystać je do uporządkowania wiedzy uczniów lub krótkiego przedstawienia historycznych uwarunkowań migracji Polaków. Nauczyciel powinien zwrócić szczególną uwagę na to, że deportacje Polaków zaczęły się w XIX wieku, potem były kontynuowane w okresie I i II wojny światowej, wskazać na liczbę deportowanych osób oraz miejsca deportacji. Ponadto winien omówić terytorialne zmiany granic państwa polskiego. Nauczyciel winien zwrócić również uwagę na potencjał liczebny (demograficzny) oraz zawodowy Polaków przebywających za granicą kraju. Tabela poniżej przedstawia dane z 2015 roku. PAŃSTWO ILOŚĆ OSÓB POCHO- DZENIA POLSKIEGO ARMENIA 500 AZERBEJDŻAN 500 BIAŁORUŚ ESTONIA GRUZJA KAZACHSTAN KIRGISTAN LITWA ŁOTWA MOŁDAWIA PAKISTAN 50 ROSJA TADŻYKISTAN TURKMENISTAN UKRAINA UZBEKISTAN RAZEM Paweł Kowal, Maciej Małagocki, Maciej Podbielkowski, Polacy na Wschodzie nasze zobowiązanie. Teka edukacyjna, FEDE, Warszawa,

7 Scenariusz nr 1 Etap 2. Polskość na zesłaniu Treści: wymienienie czynników kulturowo i tożsamościowotwórczych Polaków na obczyźnie. Działania nauczyciela i uczniów:nauczyciel przypomina uczniom, jakie elementy decydują o poczuciu tożsamości polskiej na obczyźnie. Wymienia posługiwanie się językiem polskim w domu, szkole lub podczas praktyk religijnych, wyznanie rzymsko-katolickie, znajomość kultury i historii polskiej, udział w organizacjach polonijnych. Etap 3. Ustawa o Karcie Polaka Treści: ustawa o Karcie Polaka. Działania nauczyciela i uczniów: nauczyciel informuje uczniów, że Ustawę o Karcie Polaka uchwalono we wrześniu 2007 roku, w życie weszła w marcu 2008 roku. Została znowelizowana 24 października 2008 roku. W myśl ustawy Karta Polaka ma umożliwić Polakom mieszkającym na terenach byłego ZSRR uzyskanie potwierdzenia o przynależności do państwa polskiego i związkach z polskim dziedzictwem, kulturą i historią. Zaświadcza zatem o polskim pochodzeniu. Następnie nauczyciel rozdaje uczniom wycinki z Karty Polaka (tekst całego aktu 2 dostępny jest na stronie głównej Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej w ramach ISAP Internetowego Systemu Aktów Prawnych). Rozdział 1 Przepisy ogólne Art Karta Polaka może być przyznana osobie, która deklaruje przynależność do Narodu Polskiego i spełni łącznie następujące warunki: 1) wykaże swój związek z polskością przez przynajmniej podstawową znajomość języka polskiego, który uważa za język ojczysty, oraz znajomość i kultywowanie polskich tradycji i zwyczajów; 2) w obecności konsula Rzeczypospolitej Polskiej, 2 < WDU /T/D L.pdf> zwanego dalej konsulem, lub upoważnionego pracownika organizacji, o której mowa w art. 15 ust. 1, złoży pisemną deklarację przynależności do Narodu Polskiego; 3) wykaże, że co najmniej jedno z jej rodziców lub dziadków albo dwoje pradziadków było narodowości polskiej lub posiadało obywatelstwo polskie, albo przedstawi zaświadczenie organizacji polskiej lub polonijnej działającej na terenie jednego z państw, o których mowa w ust. 2, potwierdzające aktywne zaangażowanie w działalność na rzecz języka i kultury polskiej lub polskiej mniejszości narodowej przez okres co najmniej ostatnich trzech lat. 2. Karta Polaka może być przyznana wyłącznie osobie posiadającej w dniu złożenia wniosku o wydanie Karty Polaka obywatelstwo Republiki Armenii, Republiki Azerbejdżańskiej, Republiki Białoruś, Republiki Estońskiej, Gruzji, Republiki Kazachstanu, Republiki Kirgiskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Łotewskiej, Republiki Mołdowy, Federacji Rosyjskiej, Republiki Tadżykistanu, Turkmenistanu, Ukrainy albo Republiki Uzbekistanu. 3. Karta Polaka może być także przyznana osobie będącej obywatelem jednego z państw, o których mowa w ust. 2, której polskie pochodzenie zostało prawomocnie stwierdzone zgodnie z przepisami ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji (Dz.U. z 2004 r. Nr 53, poz. 532, z 2005 r. Nr 94, poz. 788, z 2006 r. Nr 249, poz oraz z 2007 r. Nr 120, poz. 818). 4. Karta Polaka może być przyznana wyłącznie osobie nieposiadającej obywatelstwa polskiego albo zezwolenia na osiedlenie się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Art Karta Polaka jest dokumentem potwierdzającym przynależność do Narodu Polskiego. Rozdział 2 Uprawnienia posiadacza Karty Polaka Art Posiadacz Karty Polaka może ubiegać się o zwolnienie z opłaty za wydanie wizy pobytowej długoterminowej uprawniającej do wielokrotnego wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub refundację tej opłaty. Art Posiadacz Karty Polaka ma prawo do: 6

8 1) zwolnienia z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę na zasadach określonych w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. Nr 99, poz. 1001, z późn. zm.3)); 2) podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej na takich samych zasadach jak obywatele polscy na zasadach określonych w ustawie z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095); 3) podejmowania i odbywania studiów, studiów doktoranckich oraz innych form kształcenia, a także uczestniczenia w badaniach naukowych i pracach rozwojowych na zasadach określonych w ustawie z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 164, poz. 1365, z późn. zm.4)); 4) korzystania z form kształcenia na zasadach określonych w ustawie z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.5)); 5) korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej w stanach nagłych, w zakresie określonym w ustawie z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. Nr 210, poz. 2135, z późn. zm.6)), chyba że umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, przewiduje zasady bardziej korzystne; 6) ulgi 37 % przy przejazdach środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego w pociągach osobowych, pospiesznych i ekspresowych, na podstawie biletów jednorazowych, na zasadach określonych w ustawie z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (Dz.U. z 2002 r. Nr 175, poz. 1440, z późn. zm.7)); 7) bezpłatnego wstępu do muzeów państwowych. 2. Posiadacz Karty Polaka lub osoba, której stwierdzono pochodzenie polskie zgodnie z ustawą o repatriacji, korzysta z pierwszeństwa przy ubieganiu się o pomoc finansową udzielaną osobom fizycznym ze środków budżetu państwa lub budżetów samorządów terytorialnych przeznaczonych na wspieranie Polaków za granicą. 3. Posiadacz Karty Polaka podejmujący kształcenie, o którym mowa w ust. 1 pkt 3, zachowuje prawo do ubiegania się o stypendia i inną pomoc przewidzianą dla cudzoziemców w odrębnych przepisach. 4. Przepis ust. 1 pkt 5 nie ma zastosowania do osób uprawnionych do świadczeń opieki zdrowotnej na podstawie przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Art Przyznanie Karty Polaka nie oznacza nabycia polskiego obywatelstwa ani stwierdzenia polskiego pochodzenia w rozumieniu odrębnych przepisów. 2. Karta Polaka nie jest dokumentem uprawniającym do przekraczania granicy ani do osiedlenia się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Rozdział 3 Rada do Spraw Polaków na Wschodzie Art Tworzy się Radę do Spraw Polaków na Wschodzie. 2. Rada do Spraw Polaków na Wschodzie, zwana dalej Radą, jest organem administracji publicznej rozpatrującym odwołania od decyzji, o których mowa w art. 19 i Radzie przysługują uprawnienia organu wyższego stopnia w rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego. 4. Rada jest także organem właściwym w sprawach wznowienia postępowania, uchylenia, zmiany lub stwierdzenia nieważności wydanych przez siebie decyzji lub postanowień. 5. Prezes Rady Ministrów określi, w drodze rozporządzenia: 1) wewnętrzną organizację i tryb pracy Rady, w tym tryb podejmowania decyzji, 2) tryb wyboru, uprawnienia i obowiązki przewodniczącego Rady, 3) wysokość wynagrodzenia przysługującego członkom Rady za udział w pracach Rady oraz sposób pokrywania pozostałych wydatków związanych z pracami Rady, 4) zasady prowadzenia centralnego rejestru, o którym mowa w art. 23 ust. 4 uwzględniając zakres zadań Rady oraz konieczność ich sprawnego i terminowego wykonywania. 6. Obsługę administracyjną i kancelaryjną Rady zapewnia Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. 7. Działalność Rady jest finansowana z budżetu państwa, z rozdziału dotyczącego Rady do Spraw Polaków na Wschodzie, z części dotyczącej Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. 7

9 Scenariusz nr 1 8. Prezes Rady Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, warunki organizacyjne wykonywania obsługi Rady, uwzględniając charakter jej zadań. Art W skład Rady wchodzi 6 członków powoływanych przez Prezesa Rady Ministrów na pięcioletnią kadencję spośród osób wyróżniających się wiedzą i doświadczeniem z zakresu spraw dotyczących Polonii i Polaków za granicą. Co najmniej połowa członków Rady powinna posiadać wyższe wykształcenie prawnicze. 2. Członkiem Rady może być osoba posiadająca obywatelstwo polskie i korzystająca z pełni praw publicznych oraz niekarana za przestępstwo popełnione umyślnie, ścigane z oskarżenia publicznego. Art Prezes Rady Ministrów może odwołać członka Rady przed upływem kadencji. 2. Prezes Rady Ministrów odwołuje członka Rady w przypadku prawomocnego skazania za przestępstwo popełnione umyślnie, ścigane z oskarżenia publicznego. 3. W przypadku odwołania członka Rady lub jego śmierci Prezes Rady Ministrów uzupełnia skład Rady, powołując, na miejsce opróżnione, nowego członka Rady na okres do końca kadencji. Rozdział 4 Przyznawanie i unieważnianie Karty Polaka Art Przyznanie Karty Polaka następuje w drodze decyzji administracyjnej, na pisemny wniosek osoby ubiegającej się o jej wydanie, zwanej dalej wnioskodawcą, lub jej przedstawiciela ustawowego. 2. Organem właściwym w sprawie przyznania Karty Polaka jest konsul właściwy ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy. 3. Czynności wykonywane przez konsula w związku ze złożeniem przez wnioskodawcę wniosku i wydaniem decyzji o przyznaniu Karty Polaka są wolne od opłat konsularnych. Art Wniosek o wydanie Karty Polaka zawiera następujące dane: 1) imię i nazwisko; 2) datę i miejsce urodzenia; 3) płeć; 4) adres zamieszkania za granicą; 5) obywatelstwo; 6) narodowość; 7) obywatelstwo i narodowość rodziców, dziadków lub pradziadków, jeżeli ich dane zostały wskazane przez osobę ubiegającą się o przyznanie Karty Polaka. 2. Wnioskodawca ma obowiązek przedstawić dokumenty i inne dowody potwierdzające spełnianie warunków, o których mowa w art. 2 ust. 1 i Dokumentami i dowodami, o których mowa w ust. 2, mogą być w szczególności: 1) polskie dokumenty tożsamości; 2) akty stanu cywilnego lub ich odpisy, metryki chrztu, świadectwa szkolne lub inne dokumenty potwierdzające związek z polskością; 3) dokumenty potwierdzające odbycie służby wojskowej w polskich formacjach wojskowych; 4) dokumenty potwierdzające fakt deportacji lub uwięzienia, zawierające wpis informujący o polskim pochodzeniu; 5) dokumenty o rehabilitacji osoby deportowanej, zawierające wpis informujący o polskim pochodzeniu; 6) zagraniczne dowody tożsamości zawierające informacje na temat narodowości polskiej ich posiadacza; 7) zaświadczenie organizacji polskiej lub polonijnej działającej na terenie jednego z państw, o których mowa w art. 2 ust. 2, potwierdzające aktywne zaangażowanie w działalność na rzecz języka i kultury polskiej lub polskiej mniejszości narodowej; 8

10 8) prawomocna decyzja w sprawie stwierdzenia polskiego pochodzenia, wydana zgodnie z przepisami ustawy o repatriacji. 4. Prezes Rady Ministrów ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej Monitor Polski wykaz organizacji polskich lub polonijnych uprawnionych do wystawiania zaświadczeń, o których mowa w ust. 3 pkt W przypadku osób, o których mowa w art. 2 ust. 3, właściwy organ wydaje decyzję o przyznaniu Karty Polaka na podstawie decyzji, o której mowa w ust. 3 pkt W odniesieniu do wnioskodawcy szczególnie zasłużonego dla Rzeczypospolitej Polskiej konsul może wydać decyzję o przyznaniu Karty Polaka bez konieczności przedstawiania przez wnioskodawcę dokumentów, o których mowa w ust Oceny znajomości języka polskiego dokonuje, z zastrzeżeniem art. 15 ust. 2, konsul podczas rozmowy z wnioskodawcą. Art Prezes Rady Ministrów może określić, w drodze rozporządzenia, wykaz organizacji pozarządowych posiadających osobowość prawną i prowadzących działalność w zakresie pomocy osobom narodowości polskiej zamieszkałym na terenie państw, o których mowa w art. 2 ust. 2, uprawnionych do przyjmowania i przekazywania właściwemu konsulowi wniosków o przyznanie Karty Polaka. 2. W przypadku składania wniosku za pośrednictwem organizacji, o której mowa w ust. 1, oceny znajomości języka polskiego dokonuje upoważniony pracownik organizacji podczas rozmowy z wnioskodawcą. 3. Organizacja, o której mowa w ust. 1, przekazuje niezwłocznie właściwemu konsulowi otrzymany wniosek wraz z oceną znajomości języka polskiego wnioskodawcy. Art Karta Polaka traci ważność z chwilą nabycia obywatelstwa polskiego albo uzyskania zezwolenia na osiedlenie się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Art Kartę Polaka osobie, której ją przyznano, wydaje konsul. 2. Kartę Polaka wręcza konsul lub inna upoważniona przez niego osoba; jeżeli jest to możliwe, wręczenie Karty Polaka następuje w sposób uroczysty. 3. Korzystanie z uprawnień, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 3-5, wymaga okazywania Karty Polaka oraz ważnego dokumentu potwierdzającego tożsamość jej posiadacza. Art. 19. Konsul wydaje decyzję o odmowie przyznania Karty Polaka w przypadku, gdy: 1) wnioskodawca nie spełnia warunków określonych w art. 2, z zastrzeżeniem art. 13 ust. 6; 2) w postępowaniu o przyznanie Karty Polaka wnioskodawca złożył wniosek lub dołączył do niego dokumenty zawierające nieprawdziwe dane osobowe lub fałszywe informacje, jak również gdy zeznał nieprawdę lub zataił prawdę albo, w celu użycia jako autentycznego, podrobił lub przerobił dokument albo takiego dokumentu jako autentycznego użył; 3) wnioskodawca repatriował się z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, na podstawie umów repatriacyjnych zawartych w latach przez Rzeczpospolitą Polską albo przez Polską Rzeczpospolitą Ludową z Białoruską Socjalistyczną Republiką Radziecką, Ukraińską Socjalistyczną Republiką Radziecką, Litewską Socjalistyczną Republiką Radziecką i Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich, do jednego z państw będących stroną tych umów; 4) wnioskodawca nabył obywatelstwo polskie albo uzyskał zezwolenie na osiedlenie się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; 5) przemawiają za tym względy obronności, bezpieczeństwa albo ochrony porządku publicznego Rzeczypospolitej Polskiej; 6) wnioskodawca działa lub działał na szkodę podstawowych interesów Rzeczypospolitej Polskiej. Art Konsul, w drodze decyzji administracyjnej, z urzędu unieważnia Kartę Polaka w przypadku: 1) gdy po otrzymaniu Karty Polaka jej posiadacz zachowuje się w sposób uwłaczający Rzeczypospolitej Polskiej lub Polakom; 9

11 Scenariusz nr 1 2) gdy zachodzi jedna z przesłanek określonych w art. 19 pkt 2 i 4-6; Art ) zrzeczenia się Karty Polaka. 1. Organem odwoławczym od decyzji, o których mowa w art. 19 i 20, jest Rada. 2. Odwołanie wnosi się za pośrednictwem konsula w terminie 30 dni od dnia doręczenia decyzji. Nauczyciel dzieli uczniów na grupy i prosi o przeczytanie, a następnie zreferowanie kolegom i koleżankom odpowiedzi na następujące pytania: Grupa 1 1. Komu może być przyznana Karta Polaka? 2. Czy Karta Polaka jest tożsama z nabyciem obywatelstwa polskiego? Grupa 2 3. Jakie prawa przysługują posiadaczowi Karty Polaka? 4. Co potwierdza dokument Karta Polaka? Grupa 3 5. Jakie uprawnienia ma Rada do Spraw Polaków na Wschodzie? 6. Kiedy konsul może odmówić przyznania Karty Polaka? Grupa 4 7. Jak długo ważna jest Karta Polaka? 8. Kiedy konsul może unieważnić Kartę Polaka? Następnie nauczyciel rozdaje uczniom wniosek o przyznanie lub przedłużenie ważności Karty Polaka i prosi o zapoznanie się z nim (w miarę czasu wypełnienie go). Wniosek można ściągnąć ze stron ambasad Rzeczypospolitej Polskiej 3. 3 Na przykład Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej w Kijowie: < kijow.msz.gov.pl/resource/760c851f-1af6-46dc-8a9b-6c09cccfa43e:jcr> Etap 4. Praca uczniów symulacja Treści: uczniowie dokonują symulacji rozmowy z konsulem o przyznanie Karty Polaka. Działania nauczyciela i uczniów: nauczyciel dzieli klasę na dwuosobowe drużyny. Informuje uczniów, że osoba starająca się o przyznanie Karty Polaka zobowiązana jest do wypełnienia wniosku, w czym czasami pomagają organizacje polonijne. Następnie osoba winna umówić się i odbyć rozmowę z konsulem. Ta, wedle osób starających się o Kartę, jest najtrudniejszym elementem. Rozmowa w rzeczywistości trwa ok. 20 minut (w przypadku lekcji może być o wiele krótsza np. pięciominutowa) i przebiega w języku polskim. W jej trakcie konsul sprawdza znajomość języka polskiego, wiedzę o polskiej historii i kulturze oraz praktykowane przez wnioskodawcę polskie tradycje i zwyczaje. W trakcie rozmowy wnioskodawca jest zobowiązany podpisać deklarację przynależności do Narodu Polskiego, a zatem wykazać, że przynajmniej jedno z rodziców lub dziadków albo dwoje pradziadków było narodowości polskiej lub posiadało obywatelstwo polskie bądź przedstawić zaświadczenia o przynależności do organizacji polskiej lub polonijnej, potwierdzające zaangażowanie w działalność na rzecz języka polskiego i kultury polskiej lub polskiej mniejszości narodowej przez co najmniej trzy lata. Jeden z uczniów odgrywa rolę konsula, drugi osoby ubiegającej się o Kartę Polaka. Przed rozpoczęciem rozmowy nauczyciel przypomina uczniom o tym, że podczas spotkania z konsulem należy posługiwać się formalnym językiem werbalnym i pozawerbalnym. Może wraz z uczniami krótko wymienić, jakie środki językowe 10

12 i mowy niewerbalnej powinien używać zarówno konsul, jak i jego rozmówca. Jak należy ubrać się na takie spotkanie. Po przeprowadzonej rozmowie konsul przyznaje kandydatowi do posiadacza Karty Polaka zgodę na wydanie Karty lub odmawia jej przyznania i uzasadnia swoją decyzję. Następnie uczniowie siadają w kole i osoby ubiegające się o przyznanie Karty opowiadają o swoich odczuciach: o tym, jak się czuli, kiedy musieli udowadniać, że mają polskie pochodzenie, na jakie pytania odpowiadali. Uczniowie zastanawiają się wspólnie, czy trudno dostać Kartę. Następnie osoby odgrywające rolę Konsula opowiadają o swoich odczuciach. Zastanawiają się również, czy subiektywna ocena rozmowy i kandydata do posiadacza Karty Polaka konsula jest zawsze słuszna. Wymieniają, jakie problemy mogą wystąpić podczas rozmowy i zastanawiają się, w jaki sposób je pokonać. Etap 5. Rekapitulacja. Powtórka najważniejszych danych Działania nauczyciela i uczniów: nauczyciel informuje uczniów o tym, że o Kartę Polaka ubiega się wiele osób pochodzenia polskiego mieszkających za wschodnią granicą, rocznie średnio stara się o nią ponad dwadzieścia jeden tysięcy osób. Coraz większy jest też odsetek uznań wniosków. Na wydanie Karty czeka się około dwóch tygodni, a potem około tygodnia na wydanie wizy. Nauczyciel przypomina, że przyznanie Karty nie jest równoznaczne z nabyciem obywatelstwa polskiego ani wizy. Nie jest dokumentem umożliwiającym przekroczenie granicy ani zamieszkanie na terenie RP. Etap 6. Praca domowa Treści: przygotowanie filmiku. Działania nauczyciela i uczniów: nauczyciel informuje uczniów, że bardzo ważna jest umiejętność krótkiego pozytywnego zaprezentowania siebie, swoich możliwości, mocnych stron. Prosi o nagranie krótkich filmików, które mogłyby być wysłane konsulowi RP zamiast rozmowy. Uczniowie mają 3 minuty na przedstawienie siebie, swoich polskich korzeni oraz udowodnienie, że posiadają adekwatną wiedzę na temat polskiej historii, tradycji i dziedzictwa. 11

13 Karta pracy nr 1 KARTA PRACY UWARUNKOWANIA PRAWNE KARTA POLAKA Zadanie 1 DEPORTACJA w sensie politologicznym przymusowe przesiedlenie grupy osób związane z przyczynami politycznymi w sensie prawnym wydalenie cudzoziemca na podstawie decyzji administracyjnej Na podstawie definicji i dyskusji w klasie wypełnij poniższą tabelkę wskazując na różnice między deportacją politologiczną a prawną. DEPORTACJA POLITOLOGICZNA DEPORTACJA PRAWNA 12

14 PAŃSTWO ILOŚĆ OSÓB POCHODZENIA POLSKIEGO ARMENIA 500 AZERBEJDŻAN 500 BIAŁORUŚ ESTONIA GRUZJA KAZACHSTAN KIRGISTAN LITWA ŁOTWA MOŁDAWIA PAKISTAN 50 ROSJA TADŻYKISTAN TURKMENISTAN UKRAINA UZBEKISTAN RAZEM Zadanie 2 W oparciu o wykład nauczyciela i dyskusję wymień elementy, które pozwalają Polakom na zdefiniowanie i manifestowanie swojej polskiej tożsamości na obczyźnie. Elementy potwierdzające polską tożsamość: 13

15 Karta pracy nr 1 Zadanie 3 Ustawę o Karcie Polaka uchwalono we wrześniu 2007 roku, w życie w marcu weszła w 2008 roku. Została znowelizowana 24 października 2008 roku. W myśl ustawy ma umożliwić Polakom mieszkającym na terenach byłego ZSRR uzyskanie potwierdzenia o przynależności do państwa polskiego i związkach z polskim dziedzictwem, kulturą i historią. Zaświadcza zatem o polskim pochodzeniu. USTAWA z dnia 7 września 2007 r. o Karcie Polaka 120, poz. 818). Rozdział 1 Przepisy ogólne Art Karta Polaka może być przyznana osobie, która deklaruje przynależność do Narodu Polskiego i spełni łącznie następujące warunki: 1) wykaże swój związek z polskością przez przynajmniej podstawową znajomość języka polskiego, który uważa za język ojczysty, oraz znajomość i kultywowanie polskich tradycji i zwyczajów; 2) w obecności konsula Rzeczypospolitej Polskiej, zwanego dalej konsulem, lub upoważnionego pracownika organizacji, o której mowa w art. 15 ust. 1, złoży pisemną deklarację przynależności do Narodu Polskiego; 3) wykaże, że co najmniej jedno z jej rodziców lub dziadków albo dwoje pradziadków było narodowości polskiej lub posiadało obywatelstwo polskie, albo przedstawi zaświadczenie organizacji polskiej lub polonijnej działającej na terenie jednego z państw, o których mowa w ust. 2, potwierdzające aktywne zaangażowanie w działalność na rzecz języka i kultury polskiej lub polskiej mniejszości narodowej przez okres co najmniej ostatnich trzech lat. 2. Karta Polaka może być przyznana wyłącznie osobie posiadającej w dniu złożenia wniosku o wydanie Karty Polaka obywatelstwo Republiki Armenii, Republiki Azerbejdżańskiej, Republiki Białoruś, Republiki Estońskiej, Gruzji, Republiki Kazachstanu, Republiki Kirgiskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Łotewskiej, Republiki Mołdowy, Federacji Rosyjskiej, Republiki Tadżykistanu, Turkmenistanu, Ukrainy albo Republiki Uzbekistanu. 3. Karta Polaka może być także przyznana osobie będącej obywatelem jednego z państw, o których mowa w ust. 2, której polskie pochodzenie zostało prawomocnie stwierdzone zgodnie z przepisami ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji (Dz.U. z 2004 r. Nr 53, poz. 532, z 2005 r. Nr 94, poz. 788, z 2006 r. Nr 249, poz oraz z 2007 r. Nr 4. Karta Polaka może być przyznana wyłącznie osobie nieposiadającej obywatelstwa polskiego albo zezwolenia na osiedlenie się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Art Karta Polaka jest dokumentem potwierdzającym przynależność do Narodu Polskiego. Rozdział 2 Uprawnienia posiadacza Karty Polaka Art Posiadacz Karty Polaka może ubiegać się o zwolnienie z opłaty za wydanie wizy pobytowej długoterminowej uprawniającej do wielokrotnego wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub refundację tej opłaty. Art Posiadacz Karty Polaka ma prawo do: 1) zwolnienia z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę na zasadach określonych w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. Nr 99, poz. 1001, z późn. zm.3)); 2) podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej na takich samych zasadach jak obywatele polscy na zasadach określonych w ustawie z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095); 3) podejmowania i odbywania studiów, studiów doktoranckich oraz innych form kształcenia, a także uczestniczenia w badaniach naukowych i pracach rozwojowych na zasadach określonych w ustawie z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 164, poz. 1365, z późn. zm.4)); 14

16 4) korzystania z form kształcenia na zasadach określonych w ustawie z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.5)); 5) korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej w stanach nagłych, w zakresie określonym w ustawie z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. Nr 210, poz. 2135, z późn. zm.6)), chyba że umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, przewiduje zasady bardziej korzystne; 6) ulgi 37 % przy przejazdach środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego w pociągach osobowych, pospiesznych i ekspresowych, na podstawie biletów jednorazowych, na zasadach określonych w ustawie z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (Dz.U. z 2002 r. Nr 175, poz. 1440, z późn. zm.7)); 7) bezpłatnego wstępu do muzeów państwowych. 2. Posiadacz Karty Polaka lub osoba, której stwierdzono pochodzenie polskie zgodnie z ustawą o repatriacji, korzysta z pierwszeństwa przy ubieganiu się o pomoc finansową udzielaną osobom fizycznym ze środków budżetu państwa lub budżetów samorządów terytorialnych przeznaczonych na wspieranie Polaków za granicą. 3. Posiadacz Karty Polaka podejmujący kształcenie, o którym mowa w ust. 1 pkt 3, zachowuje prawo do ubiegania się o stypendia i inną pomoc przewidzianą dla cudzoziemców w odrębnych przepisach. 4. Przepis ust. 1 pkt 5 nie ma zastosowania do osób uprawnionych do świadczeń opieki zdrowotnej na podstawie przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Art Przyznanie Karty Polaka nie oznacza nabycia polskiego obywatelstwa ani stwierdzenia polskiego pochodzenia w rozumieniu odrębnych przepisów. 2. Karta Polaka nie jest dokumentem uprawniającym do przekraczania granicy ani do osiedlenia się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Rozdział 3 Rada do Spraw Polaków na Wschodzie Art Tworzy się Radę do Spraw Polaków na Wschodzie. 2. Rada do Spraw Polaków na Wschodzie, zwana dalej Radą, jest organem administracji publicznej rozpatrującym odwołania od decyzji, o których mowa w art. 19 i Radzie przysługują uprawnienia organu wyższego stopnia w rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego. 4. Rada jest także organem właściwym w sprawach wznowienia postępowania, uchylenia, zmiany lub stwierdzenia nieważności wydanych przez siebie decyzji lub postanowień. 5. Prezes Rady Ministrów określi, w drodze rozporządzenia: 1) wewnętrzną organizację i tryb pracy Rady, w tym tryb podejmowania decyzji, 2) tryb wyboru, uprawnienia i obowiązki przewodniczącego Rady, 3) wysokość wynagrodzenia przysługującego członkom Rady za udział w pracach Rady oraz sposób pokrywania pozostałych wydatków związanych z pracami Rady, 4) zasady prowadzenia centralnego rejestru, o którym mowa w art. 23 ust. 4 uwzględniając zakres zadań Rady oraz konieczność ich sprawnego i terminowego wykonywania. 6. Obsługę administracyjną i kancelaryjną Rady zapewnia Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. 7. Działalność Rady jest finansowana z budżetu państwa, z rozdziału dotyczącego Rady do Spraw Polaków na Wschodzie, z części dotyczącej Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. 8. Prezes Rady Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, warunki organizacyjne wykonywania obsługi Rady, uwzględniając charakter jej zadań. Art W skład Rady wchodzi 6 członków powoływanych przez Prezesa Rady Ministrów na pięcioletnią kadencję spośród osób wyróżniających się wiedzą i doświadczeniem z zakresu spraw dotyczących Polonii i Polaków za granicą. Co najmniej połowa członków Rady powinna posiadać wyższe wykształcenie prawnicze. 2. Członkiem Rady może być osoba posiadająca obywatelstwo polskie i korzystająca z pełni praw publicznych oraz niekarana za przestępstwo popełnione umyślnie, ścigane z oskarżenia publicznego. 15

17 Karta pracy nr 1 Art Prezes Rady Ministrów może odwołać członka Rady przed upływem kadencji. 2. Prezes Rady Ministrów odwołuje członka Rady w przypadku prawomocnego skazania za przestępstwo popełnione umyślnie, ścigane z oskarżenia publicznego. 3. W przypadku odwołania członka Rady lub jego śmierci Prezes Rady Ministrów uzupełnia skład Rady, powołując, na miejsce opróżnione, nowego członka Rady na okres do końca kadencji. Rozdział 4 Przyznawanie i unieważnianie Karty Polaka Art Przyznanie Karty Polaka następuje w drodze decyzji administracyjnej, na pisemny wniosek osoby ubiegającej się o jej wydanie, zwanej dalej wnioskodawcą, lub jej przedstawiciela ustawowego. 2. Organem właściwym w sprawie przyznania Karty Polaka jest konsul właściwy ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy. 3. Czynności wykonywane przez konsula w związku ze złożeniem przez wnioskodawcę wniosku i wydaniem decyzji o przyznaniu Karty Polaka są wolne od opłat konsularnych. Art Wniosek o wydanie Karty Polaka zawiera następujące dane: 1) imię i nazwisko; 2) datę i miejsce urodzenia; 3) płeć; 4) adres zamieszkania za granicą; 5) obywatelstwo; 6) narodowość; 7) obywatelstwo i narodowość rodziców, dziadków lub pradziadków, jeżeli ich dane zostały wskazane przez osobę ubiegającą się o przyznanie Karty Polaka. 2. Wnioskodawca ma obowiązek przedstawić dokumenty i inne dowody potwierdzające spełnianie warunków, o których mowa w art. 2 ust. 1 i Dokumentami i dowodami, o których mowa w ust. 2, mogą być w szczególności: 1) polskie dokumenty tożsamości; 2) akty stanu cywilnego lub ich odpisy, metryki chrztu, świadectwa szkolne lub inne dokumenty potwierdzające związek z polskością; 3) dokumenty potwierdzające odbycie służby wojskowej w polskich formacjach wojskowych; 4) dokumenty potwierdzające fakt deportacji lub uwięzienia, zawierające wpis informujący o polskim pochodzeniu; 5) dokumenty o rehabilitacji osoby deportowanej, zawierające wpis informujący o polskim pochodzeniu; 6) zagraniczne dowody tożsamości zawierające informacje na temat narodowości polskiej ich posiadacza; 7) zaświadczenie organizacji polskiej lub polonijnej działającej na terenie jednego z państw, o których mowa w art. 2 ust. 2, potwierdzające aktywne zaangażowanie w działalność na rzecz języka i kultury polskiej lub polskiej mniejszości narodowej; 8) prawomocna decyzja w sprawie stwierdzenia polskiego pochodzenia, wydana zgodnie z przepisami ustawy o repatriacji. 4. Prezes Rady Ministrów ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej Monitor Polski wykaz organizacji polskich lub polonijnych uprawnionych do wystawiania zaświadczeń, o których mowa w ust. 3 pkt W przypadku osób, o których mowa w art. 2 ust. 3, właściwy organ wydaje decyzję o przyznaniu Karty Polaka na podstawie decyzji, o której mowa w ust. 3 pkt W odniesieniu do wnioskodawcy szczególnie zasłużonego dla Rzeczypospolitej Polskiej konsul może wydać decyzję o przyznaniu Karty Polaka bez konieczności przedstawiania przez wnioskodawcę dokumentów, o których mowa w ust

18 7. Oceny znajomości języka polskiego dokonuje, z zastrzeżeniem art. 15 ust. 2, konsul podczas rozmowy z wnioskodawcą. Art Prezes Rady Ministrów może określić, w drodze rozporządzenia, wykaz organizacji pozarządowych posiadających osobowość prawną i prowadzących działalność w zakresie pomocy osobom narodowości polskiej zamieszkałym na terenie państw, o których mowa w art. 2 ust. 2, uprawnionych do przyjmowania i przekazywania właściwemu konsulowi wniosków o przyznanie Karty Polaka. 2. W przypadku składania wniosku za pośrednictwem organizacji, o której mowa w ust. 1, oceny znajomości języka polskiego dokonuje upoważniony pracownik organizacji podczas rozmowy z wnioskodawcą. 3. Organizacja, o której mowa w ust. 1, przekazuje niezwłocznie właściwemu konsulowi otrzymany wniosek wraz z oceną znajomości języka polskiego wnioskodawcy. Art Karta Polaka traci ważność z chwilą nabycia obywatelstwa polskiego albo uzyskania zezwolenia na osiedlenie się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Art Kartę Polaka osobie, której ją przyznano, wydaje konsul. 2. Kartę Polaka wręcza konsul lub inna upoważniona przez niego osoba; jeżeli jest to możliwe, wręczenie Karty Polaka następuje w sposób uroczysty. 3. Korzystanie z uprawnień, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 3-5, wymaga okazywania Karty Polaka oraz ważnego dokumentu potwierdzającego tożsamość jej posiadacza. Art. 19. Konsul wydaje decyzję o odmowie przyznania Karty Polaka w przypadku, gdy: 1) wnioskodawca nie spełnia warunków określonych w art. 2, z zastrzeżeniem art. 13 ust. 6; fałszywe informacje, jak również gdy zeznał nieprawdę lub zataił prawdę albo, w celu użycia jako autentycznego, podrobił lub przerobił dokument albo takiego dokumentu jako autentycznego użył; 3) wnioskodawca repatriował się z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, na podstawie umów repatriacyjnych zawartych w latach przez Rzeczpospolitą Polską albo przez Polską Rzeczpospolitą Ludową z Białoruską Socjalistyczną Republiką Radziecką, Ukraińską Socjalistyczną Republiką Radziecką, Litewską Socjalistyczną Republiką Radziecką i Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich, do jednego z państw będących stroną tych umów; 4) wnioskodawca nabył obywatelstwo polskie albo uzyskał zezwolenie na osiedlenie się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; 5) przemawiają za tym względy obronności, bezpieczeństwa albo ochrony porządku publicznego Rzeczypospolitej Polskiej; 6) wnioskodawca działa lub działał na szkodę podstawowych interesów Rzeczypospolitej Polskiej. Art Konsul, w drodze decyzji administracyjnej, z urzędu unieważnia Kartę Polaka w przypadku: 1) gdy po otrzymaniu Karty Polaka jej posiadacz zachowuje się w sposób uwłaczający Rzeczypospolitej Polskiej lub Polakom; 2) gdy zachodzi jedna z przesłanek określonych w art. 19 pkt 2 i 4-6; Art ) zrzeczenia się Karty Polaka. 1. Organem odwoławczym od decyzji, o których mowa w art. 19 i 20, jest Rada. 2. Odwołanie wnosi się za pośrednictwem konsula w terminie 30 dni od dnia doręczenia decyzji. 2) w postępowaniu o przyznanie Karty Polaka wnioskodawca złożył wniosek lub dołączył do niego dokumenty zawierające nieprawdziwe dane osobowe lub 17

19 Karta pracy nr 1 Po zapoznaniu się z całą Ustawą lub jej fragmentami odpowiedz na pytania: Grupa 1 1. Komu może być przyznana Karta Polaka? 2. Czy Karta Polaka jest tożsama z nabyciem obywatelstwa polskiego? Grupa 2 3. Jakie prawa przysługują posiadaczowi Karty Polaka? 4. Co potwierdza dokument Karta Polaka? Grupa 3 5. Jakie uprawnienia ma Rada do Spraw Polaków na Wschodzie? 6. Kiedy konsul może odmówić przyznania Karty Polaka? Grupa 4 7. Jak długo ważna jest Karta Polaka? 8. Kiedy konsul może unieważnić Kartę Polaka? Zapoznaj się z wnioskiem o przyznanie lub przedłużenie ważności Karty Polaka. Zadanie 4 symulacja Praca domowa Zapamiętaj, że bardzo ważna jest umiejętność krótkiego pozytywnego zaprezentowania siebie, swoich możliwości, mocnych stron. Nagraj w domu telefonem komórkowym trzyminutowy film, na którym przedstawisz siebie, swoje polskie korzenie oraz udowodnisz, że posiadasz adekwatną wiedzę na temat polskiej historii, tradycji i dziedzictwa. 18

20 Numer wniosku Sygn. akt Adnotacje urzędowe nazwa urzędu przyjmującego wniosek WNIOSEK o przyznanie lub przedłużenie ważności Karty Polaka podpis i pieczęć osoby przyjmującej wniosek Cel składania wniosku: Data złożenia wniosku przyznanie Karty Polaka przedłużenie ważności Karty Polaka wydanie duplikatu Karty Polaka dzień miesiąc rok zmiana danych posiadacza Karty Polaka UWAGA: Pola w rubrykach należy wypełniać czytelnie pismem drukowanym, w języku polskim. A. Dane osoby ubiegającej się o przyznanie lub przedłużenie ważności Karty Polaka (wypełnić także w przypadku występowania z wnioskiem o wydanie duplikatu lub zmianę danych. W przypadku występowania z wnioskiem o przyznanie Karty Polaka dla małoletniego wpisać dane małoletniego) 1 Nazwisko zgodnie z dokumentem tożsamości 2 Imię zgodnie z dokumentem tożsamości Wnioskuję o zapisanie w języku polskim imienia i nazwiska na Karcie Polaka. 3 Nazwisko w języku polskim 4 Imię w języku polskim 5 Data urodzenia 6 Płeć dzień miesiąc rok - - kobieta mężczyzna 7 Miejsce urodzenia 8 Obywatelstwo 9 Narodowość B. Adres zamieszkania 10 Jednostka podziału administracyjnego rodzaj 11 Kod pocztowy 12 Jednostka podziału administracyjnego nazwa 13 Miejscowość 14 Ulica 15 Numer domu i numer lokalu 16 Państwo 19

21 Karta pracy nr 1 C. Dokument tożsamości osoby ubiegającej się o przyznanie Karty Polaka (w przypadku wniosku o przyznanie Karty Polaka dla małoletniego wpisać dane dotyczące dokumentu dziecka) 17 Nazwa dokumentu 18 Seria i numer dokumentu 19 Data wydania dokumentu 20 Data ważności dokumentu dzień miesiąc rok dzień miesiąc rok D. Dane przodków osoby ubiegającej się o przyznanie Karty Polaka (nie dotyczy wniosku o przedłużenie ważności Karty Polaka, wydanie duplikatu oraz o zmianę danych). W przypadku wniosku o przyznanie Karty Polaka dla małoletniego wpisać dane rodziców Pierwsza osoba matka babcia prababcia 21 Nazwisko, imiona 22 Pokrewieństwo ojciec dziadek pradziadek 23 Obywatelstwo 24 Narodowość (w przypadku występowania z wnioskiem o przyznanie Karty Polaka dla małoletniego wpisać numer Karty Polaka rodzica) 25 Nazwa dokumentu tożsamości (wypełnić tylko w przypadku występowania z wnioskiem o przyznanie Karty Polaka dla małoletniego) 26 Seria i numer dokumentu tożsamości (wypełnić tylko w przypadku występowania z wnioskiem o przyznanie Karty Polaka dla małoletniego) Druga osoba matka babcia prababcia 27 Nazwisko, imiona 28 Pokrewieństwo ojciec dziadek pradziadek 29 Obywatelstwo 30 Narodowość (w przypadku występowania z wnioskiem o przyznanie Karty Polaka dla małoletniego wpisać numer Karty Polaka rodzica) 31 Nazwa dokumentu tożsamości (wypełnić tylko w przypadku wniosku o przyznanie Karty Polaka dla małoletniego) 32 Seria i numer dokumentu tożsamości (wypełnić tylko w przypadku wniosku o przyznanie Karty Polaka dla małoletniego) E. Zaświadczenie organizacji polskiej lub polonijnej (nie dotyczy wniosku o przyznanie Karty Polaka dla małoletniego, wniosku o przedłużenie ważności Karty Polaka, o wydanie duplikatu oraz o zmianę danych) 33 Do wniosku załączono zaświadczenie TAK NIE F. Poświadczenie znajomości języka polskiego (nie dotyczy wniosku o przedłużenie ważności Karty Polaka, wydanie duplikatu oraz o zmianę danych) 34 Do wniosku załączono poświadczenie znajomości języka polskiego wydane na podstawie przepisów ustawy o języku polskim, świadectwo ukończenia szkoły lub studiów w Rzeczypospolitej Polskiej lub świadectwa ukończenia szkoły za granicą z wykładowym językiem polskim TAK NIE G. Oświadczenia osoby składającej wniosek: Świadom(a) odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań zgodnie z art ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. z 2016 r. poz. 1137), w związku z art. 2 ust. 1 pkt 4 i art. 2 ust. 4 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o Karcie Polaka (Dz. U. z 2014 r. poz. 1187, z późn. zm.), oświadczam, że: 1. ja lub moi wstępni nie repatriowali się lub nie zostali repatriowani z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, na podstawie umów repatriacyjnych zawartych w latach przez Rzeczpospolitą Polską albo przez Polską Rzeczpospolitą Ludową z Białoruską Socjalistyczną Republiką Radziecką, Ukraińską Socjalistyczną Republiką Radziecką, Litewską Socjalistyczną Republiką Radziecką i Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich, do jednego z państw będących stroną tych umów; 2. nie posiadam /małoletni nie posiada ** obywatelstwa polskiego albo zezwolenia na pobyt stały na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. 20

22 H. Podpis osoby składającej wniosek o przyznanie Karty Polaka lub podpis osoby małoletniej w wieku od 13 do 18 lat w przypadku wniosku o przyznanie Karty Polaka dla małoletniego Prawdziwość danych zawartych we wniosku potwierdzam własnoręcznym podpisem miejsce na fotografię* Wyrażam zgodę na przyznanie mi Karty Polaka (dotyczy małoletnich powyżej 16. roku życia) 35 Miejscowość i data 36 Podpis (podpis dziecka w przypadku wniosku o przyznanie Karty Polaka dla małoletniego powyżej 13. roku życia) NIE WYKRACZAĆ POZA RAMKĘ I. Podpisy rodziców lub przedstawicieli ustawowych małoletniego (złożone w obecności konsula) Na podstawie art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy o Karcie Polaka z dnia 7 września 2007 r. (Dz. U. z 2014 r. poz. 1187, z późn. zm.) wnioskuję/wnioskujemy** o przyznanie Karty Polaka małoletniemu wymienionemu w części A wniosku. Prawdziwość danych zawartych we wniosku potwierdzam własnoręcznym podpisem/potwierdzamy własnoręcznymi podpisami** 37 Podpis rodziców posiadających Kartę Polaka lub przedstawiciela ustawowego Na podstawie art. 16 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o Karcie Polaka (Dz. U. z 2014 r. poz. 1187, z późn. zm.) wyrażam zgodę na przyznanie mojemu dziecku Karty Polaka. 38 Podpis rodzica nieposiadającego Karty Polaka 39 Liczba załączników / liczba kartek 40 Uwagi / Adnotacje urzędowe * Wyraźna fotografia o wymiarach 35 x 45 mm wykonana w ciągu ostatnich 6 miesięcy na jednolitym jasnym tle z zachowaniem równomiernego oświetlenia twarzy, bez nakrycia głowy i okularów z ciemnymi szkłami. ** Niewłaściwe skreślić. 21

23 Scenariusz nr 2 Uwarunkowania prawne Ustawa o repatriacji Zajęcia te powinny być poprzedzone lekcją dotyczącą Karty Polaka (zobacz: Scenariusz nr 1). Materiały multimedialne, hiperłącza, poprzednie wydania teki edukacyjnej i kartę pracy gotową do druku zamieszczono na płycie CD oraz na stronie Cele ogólne: uczniowie znają i rozumieją termin repatriacja uczniowie znają wycinki z Ustawy o repatriacji uczniowie potrafią porównać sytuację osoby posiadającej Kartę Polaka oraz osoby posiadającej wizę w celu repatriacji. Wiadomości: uczniowie poprawnie definiują termin repatriacja, repatriant uczniowie wiedzą, jakie są zapisy w Ustawie o repatriacji, kiedy została uchwalona, jakie prawa nadaje osobom pochodzenia polskiego i jakie obowiązki te osoby muszą spełniać, aby otrzymać wizę w celu repatriacji uczniowie wiedzą, jak wyglądają starania o przyznanie wizy w celu repatriacji uczniowie wiedzą, czym jest obywatelska inicjatywa ustawodawcza. Umiejętności: uczniowie wiedzą, jak zgłosić obywatelski projekt uchwały uczniowie dokonują analizy tekstu ustawy uczniowie porównują dwie ustawy uczniowie umieją poprawnie używać terminów: repatriacja, repatriant, deportacja, uczniowie wiedzą, kim jest i czym się zajmuje konsul uczniowie prowadzą dyskusję. Metody pracy: karta pracy analiza porównawcza analiza tekstu prawniczego ustawy 22

24 pogadanka z elementami wykładu dyskusja metoda symulacji praca w grupie. Środki dydaktyczne: tekst Ustawy o repatriacji lub dostęp do Internetu. Etap 1. Wstęp, faza organizacyjna Działania nauczyciela i uczniów: sprawdzenie obecności, czynności organizacyjno-porządkowe. Nauczyciel wprowadza pojęcie repatriacji. Tłumaczy, że termin ów oznacza z języka łacińskiego powrót do ojczyzny i dotyczy osób, które z różnych przyczyn, zwykle niezależnych od ich woli, znalazły się poza granicami swego kraju. Podkreśla, że w sytuacji chęci powrotu są obywatele pochodzenia polskiego, którzy w wyniku deportacji, zsyłek, prześladowań narodowościowych i/lub zmiany granic Polski przebywają w krajach byłego ZSRR. Osoba powracająca do kraju to repatriant jest to zawsze osoba polskiego pochodzenia, która przybyła do Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy wjazdowej w celu osiedlenia się na stałe. Wedle Ustawy o repatriacji repatriantem jest osoba polskiego pochodzenia, która przybyła do Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy krajowej w celu repatriacji z zamiarem osiedlenia się na stałe. Przypomina, że w latach dziewięćdziesiątych miał miejsce samoistny proces repatriacyjny, podczas którego wiele osób polskiego pochodzenia wróciło do Polski z zamiarem osiedlenia się z Ukrainy i Białorusi. Etap 2. Ustawa o repatriacji Treści: wymienienie czynników kulturowo i tożsamościowotwórczych Polaków na obczyźnie. Działania nauczyciela i uczniów: nauczyciel cytuje artykuł 52, ust. 5 Konstytucji RP i prosi uczniów o powiedzenie, jak rozumieją ów zapis. osoba, której pochodzenie polskie zostało stwierdzone zgodnie z ustawą, może osiedlić się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na stałe. Uczniowie wraz z nauczycielem zastanawiają się, jakie warunki musi spełnić dana osoba, aby mogła otrzymać od państwa pomoc w repatriacji. Następnie nauczyciel przedstawia uczniom Ustawę o repatriacji 1 (Tekst ustawy znajduje się na stronach Kancelarii Sejmu), która powstała 9 listopada 2010 roku jako zadośćuczynienie dla tych osób, które zostały deportowane z Polski, a których nie objęła repatriacja w latach czterdziestych i pięćdziesiątych XX wieku. USTAWA z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji Rozdział 1 Przepisy ogólne Art Repatriantem jest osoba polskiego pochodzenia, która przybyła do Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy krajowej w celu repatriacji z zamiarem osiedlenia się na stałe. Rozdział 2 Nabycie obywatelstwa polskiego w drodze repatriacji i udzielanie zezwoleń na pobyt stały na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej członkom najbliższej rodziny repatrianta Art. 4. Osoba przybywająca do Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy krajowej w celu repatriacji nabywa obywatelstwo polskie z mocy prawa z dniem przekroczenia granicy Rzeczypospolitej Polskiej. Art Za osobę polskiego pochodzenia, w rozumieniu niniejszej ustawy, uznaje się osobę deklarującą narodowość polską i spełniającą łącznie następujące warunki: 1) co najmniej jedno z jej rodziców lub dziadków albo dwoje pradziadków było narodowości polskiej; 2) wykaże ona swój związek z polskością, w szczególności przez pielęgnowanie polskiej mowy, polskich tradycji i zwyczajów. 2. Za osobę polskiego pochodzenia uznaje się również osobę 1 < zgloszeniowy/rep..pdf> 23

25 Scenariusz nr 2 deklarującą narodowość polską, która posiadała w przeszłości obywatelstwo polskie lub co najmniej jedno z jej rodziców lub dziadków albo dwoje pradziadków posiadało obywatelstwo polskie oraz spełniającą warunek określony w ust. 1 pkt Warunek określony w ust. 1 pkt 1 uważa się za spełniony, jeżeli co najmniej jedno z rodziców lub dziadków albo dwoje pradziadków wnioskodawcy potwierdziło swoją przynależność do Narodu Polskiego przez, w szczególności, pielęgnowanie polskich tradycji i zwyczajów. 4. Decyzje w sprawach, o których mowa w ust. 1, wydaje konsul. 4a. Od decyzji w sprawie stwierdzenia polskiego pochodzenia przysługuje odwołanie do ministra właściwego do spraw wewnętrznych. 5. Organem wyższego stopnia w rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego w sprawach o stwierdzenie polskiego pochodzenia jest minister właściwy do spraw wewnętrznych. Art Dowodami potwierdzającymi polskie pochodzenie mogą być dokumenty, wydane przez polskie władze państwowe lub kościelne, a także przez władze byłego Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, dotyczące wnioskodawcy lub jego rodziców, dziadków lub pradziadków, a w szczególności: 1) polskie dokumenty tożsamości; 2) akty stanu cywilnego lub ich odpisy albo metryki chrztu poświadczające związek z polskością; 3) dokumenty potwierdzające odbycie służby wojskowej w Wojsku Polskim, zawierające wpis informujący o narodowości polskiej; 4) dokumenty potwierdzające fakt deportacji lub uwięzienia, zawierające wpis informujący o narodowości polskiej; 5) dokumenty tożsamości lub inne dokumenty urzędowe zawierające wpis informujący o narodowości polskiej. 2. Dowodami potwierdzającymi polskie pochodzenie mogą być również inne dokumenty, a w szczególności: 1) o rehabilitacji osoby deportowanej, zawierające wpis informujący o jej narodowości polskiej; 2) potwierdzające prześladowanie osoby ze względu na jej polskie pochodzenie. Art. 8. Wiza krajowa w celu repatriacji nie może być wydana osobie, która: 1) utraciła obywatelstwo polskie nabyte w drodze repatriacji na podstawie niniejszej ustawy lub 2) repatriowała się z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej na podstawie umów repatriacyjnych zawartych w latach przez Rzeczpospolitą Polską albo przez Polską Rzeczpospolitą Ludową z Białoruską Socjalistyczną Republiką Radziecką, Ukraińską Socjalistyczną Republiką Radziecką, Litewską Socjalistyczną Republiką Radziecką i Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich do jednego z państw będących stroną tych umów, lub 3) w czasie pobytu poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej działała na szkodę podstawowych interesów Rzeczypospolitej Polskiej, lub 4) uczestniczyła lub uczestniczy w łamaniu praw człowieka. Art Wiza krajowa w celu repatriacji może być wydana osobie polskiego pochodzenia, która przed dniem wejścia w życie ustawy zamieszkiwała na stałe na terytorium obecnej Republiki Armenii, Republiki Azerbejdżańskiej, Republiki Gruzji, Republiki Kazachstanu, Republiki Kyrgyskiej, Republiki Tadżykistanu, Republiki Turkmenistanu, Republiki Uzbekistanu albo azjatyckiej części Federacji Rosyjskiej. Art. 10. Rada Ministrów może określić, w drodze rozporządzenia, inne państwa lub inne części Federacji Rosyjskiej niż wymienione w art. 9, których obywatele polskiego pochodzenia mogą ubiegać się o wydanie wizy krajowej w celu repatriacji, w szczególności w których osoby polskiego pochodzenia są dyskryminowane ze względów religijnych, narodowościowych lub politycznych. Art Osobie, która nie posiada zapewnionego w Rzeczypospolitej Polskiej lokalu mieszkalnego i utrzymania, a spełnia pozostałe warunki do uzyskania wizy krajowej w celu repatriacji, 24

26 konsul wydaje decyzję o przyrzeczeniu wydania wizy krajowej w celu repatriacji. 2. Decyzję, o której mowa w ust. 1, minister właściwy do spraw wewnętrznych może uchylić, jeżeli: 1) osoba polskiego pochodzenia zostanie skazana w Rzeczypospolitej Polskiej prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne na karę co najmniej roku pozbawienia wolności lub 2) osoba polskiego pochodzenia zostanie skazana poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne, będące zbrodnią w rozumieniu prawa polskiego, na karę co najmniej roku pozbawienia wolności, lub 3) dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe, lub lub 4) decyzja została wydana w wyniku przestępstwa, 5) wyjdą na jaw istotne dla sprawy nowe okoliczności faktyczne lub nowe dowody istniejące w dniu wydania decyzji, nieznane organowi, który wydał decyzję. Art Konsul wydaje wizę krajową w celu repatriacji po przedstawieniu dowodu potwierdzającego posiadanie lub zapewnienie lokalu mieszkalnego i źródeł utrzymania w Rzeczypospolitej Polskiej, zwanych dalej warunkami do osiedlenia się. 2. Dowodem potwierdzającym zapewnienie warunków do osiedlenia się jest: 1) uchwała rady gminy, zawierająca zobowiązanie zapewnienia warunków do osiedlenia się przez okres nie krótszy niż 12 miesięcy; 2) oświadczenie obywatela polskiego, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej mających siedzibę w Polsce, sporządzone w formie aktu notarialnego, zawierające zobowiązanie zapewnienia warunków do osiedlenia się przez okres nie krótszy niż 12 miesięcy, z zastrzeżeniem ust. 5; 3) uchwała rady powiatu, zobowiązująca starostę do zapewnienia miejsca w domu pomocy społecznej na terenie powiatu. 3.Uchwała oraz oświadczenie, o których mowa w ust. 2 pkt 1 i 2, powinny zawierać w szczególności wskazanie lokalu mieszkalnego, formę udostępnienia tego lokalu oraz wskazanie źródeł utrzymania. 4. Dowód potwierdzający źródła utrzymania nie jest wymagany od osób, którym przysługują uprawnienia emerytalne lub rentowe w rozumieniu przepisów emerytalnych i rentowych Rzeczypospolitej Polskiej. 5. Oświadczenie osoby fizycznej, o którym mowa w ust. 2 pkt 2, zawierające zobowiązanie do zapewnienia warunków do osiedlenia się może dotyczyć wyłącznie wstępnych, zstępnych lub rodzeństwa tej osoby. Art. 12b. 1. Wizę krajową w celu repatriacji lub decyzję o przyrzeczeniu wydania wizy krajowej w celu repatriacji wydaje albo odmawia jej wydania konsul właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o jej wydanie, po uzyskaniu zgody ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Jeżeli przemawia za tym uzasadniony interes wnioskodawcy, minister właściwy do spraw zagranicznych może wyznaczyć innego konsula. 2. Przed wyrażeniem zgody, o której mowa w ust. 1, minister właściwy do spraw wewnętrznych może wystąpić do Komendanta Głównego Straży Granicznej, Komendanta Głównego Policji, Szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Szefa Agencji Wywiadu oraz Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu o przekazanie informacji o cudzoziemcu, mających znaczenie dla przeprowadzenia postępowania. Rozdział 3 Uznanie za repatrianta Art Za repatrianta może być uznana osoba, która spełnia łącznie następujące warunki: 1) jest polskiego pochodzenia; 2) przed dniem wejścia w życie ustawy zamieszkiwała na stałe na terytorium, o którym mowa w art. 9; 3) nie zachodzą wobec niej okoliczności, o których mowa w art. 8; 4) przebywała na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie zezwolenia, o którym mowa w art

27 Scenariusz nr 2 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach; 5) złoży wniosek do wojewody w terminie 12 miesięcy od ukończenia szkoły wyższej. 2. Organem właściwym do wydania decyzji o uznaniu za repatrianta osoby, o której mowa w ust. 1, jest wojewoda właściwy ze względu na zamierzone miejsce osiedlenia się tej osoby. 3. Osoba, o której mowa w ust. 1, nabywa obywatelstwo polskie z dniem, w którym decyzja o uznaniu za repatrianta stała się ostateczna. 4. Decyzja o uznaniu za repatrianta osoby, o której mowa w ust. 1, powoduje, że przy ustalaniu prawa tej osoby do świadczeń emerytalnych i rentowych oraz ich wysokości w Rzeczypospolitej Polskiej okresy zatrudnienia za granicą uwzględnia się jako okresy składkowe. Rozdział 4 Formy i tryb udzielania pomocy dla repatriantów Art Repatriantowi oraz przybywającym z nim do Rzeczypospolitej Polskiej członkom najbliższej rodziny repatrianta, pozostającym we wspólnym gospodarstwie domowym, udziela się jednorazowo pomocy ze środków budżetu państwa na: 1) pokrycie kosztów przejazdu od najbliższej jego miejscu zamieszkania za granicą stacji kolejowej do miejsca osiedlenia się w Rzeczypospolitej Polskiej, w wysokości ceny biletu kolejowego drugiej klasy oraz równowartości ceny jednego biletu kolejowego drugiej klasy na pokrycie kosztów przewozu mienia; 2) zagospodarowanie i bieżące utrzymanie, w wysokości dwukrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej Monitor Polski, zwanego dalej przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniem, w kwartale poprzedzającym dzień przyznania pomocy, na każdego członka rodziny; 3) pokrycie kosztów związanych z podjęciem na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nauki przez małoletniego, podlegającego obowiązkowi szkolnemu w rozumieniu art. 15 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 i Nr 106, poz. 496, z 1997 r. Nr 28, poz. 153 i Nr 141, poz. 943, z 1998 r. Nr 117, poz. 759 i Nr 162, poz. 1126, z 2000 r. Nr 12, poz. 136, Nr 19, poz. 239, Nr 48, poz. 550, Nr 104, poz. 1104, Nr 120, poz i Nr 122, poz. 1320, z 2001 r. Nr 111, poz i Nr 144, poz. 1615, z 2002 r. Nr 41, poz. 362, Nr 113, poz. 984, Nr 141, poz i Nr 200, poz oraz z 2003 r. Nr 6, poz. 65, Nr 128, poz. 1176, Nr 137, poz i Nr 203, poz. 1966), w wysokości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia na każde dziecko. 2. Repatriantowi, który przybył do Rzeczypospolitej Polskiej z terenów azjatyckich byłego Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich i poniósł koszty związane z remontem lub adaptacją lokalu mieszkalnego w miejscu osiedlenia się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, udziela się pomocy ze środków budżetu państwa na częściowe pokrycie poniesionych kosztów. 3. Repatriantowi, który przybył do Rzeczypospolitej Polskiej z terenów innych niż określone w ust. 2, może być udzielona pomoc ze środków budżetu państwa na częściowe pokrycie kosztów związanych z remontem lub adaptacją lokalu mieszkalnego w miejscu osiedlenia się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, poniesionych przez repatrianta, jeżeli repatriant znajduje się w szczególnie trudnej sytuacji materialnej. 4. Pomoc, o której mowa w ust. 2 i 3, stanowi zwrot udokumentowanych i uzasadnionych kosztów. Pomocy udziela się do wysokości zł na repatrianta i każdego członka jego najbliższej rodziny. 8. Wypłaty kwoty stanowiącej równowartość pomocy, o której mowa w ust. 1, 2 i 3, dokonuje starosta. 9. Konsul może przyznać i wypłacić kwotę stanowiącą równowartość pomocy, o której mowa w ust. 1 pkt 1, jeżeli osoba, której wydano wizę krajową w celu repatriacji, nie posiada wystarczających środków na pokrycie kosztów podróży do Rzeczypospolitej Polskiej Art Osobie, której wydano decyzję o przyrzeczeniu wydania wizy krajowej w celu repatriacji, a także członkom jej najbliższej rodziny, konsul może zapewnić pokrycie kosztów uczestnictwa w kursie nauki języka polskiego. 2. Repatriantowi i przybyłym z nim do Rzeczypospolitej Polskiej członkom najbliższej rodziny repatrianta może być udzielona pomoc przez zapewnienie uczestniczenia w bezpłatnych kursach języka polskiego i adaptacji w społeczeństwie polskim. 3. Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania oraz minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego organizują 26

28 lub mogą zlecić organizację kursów, o których mowa w ust. 1 i 2, organizacji społecznej posiadającej znaczący dorobek w zakresie pomocy repatriantom. 4. Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, rodzaje kursów języka polskiego i adaptacyjnych oraz sposób ich organizacji, uwzględniając w szczególności stopień znajomości języka polskiego i wiek uczestnika kursu, możliwość zapewnienia bezpłatnego zakwaterowania, wyżywienia i zwrotu kosztów dojazdu uczestnikom kursów, o których mowa w ust. 1 i 2, oraz potrzebę przygotowania dzieci do podjęcia nauki w szkole. Rozdział 6 Aktywizacja zawodowa repatriantów Art. 23. WZÓR Załącznik do rozporządzenia Ministra Spraw Zagranicznych z dnia 15 maja 2017 r. (poz. 994) WNIOSEK O WYDANIE WIZY KRAJOWEJ W CELU REPATRIACJI ЗАЯВКА НА ПРЕДОСТАВЛЕНИЕ НАЦИОНАЛЬНОЙ ВИЗЫ В ЦЕЛЯХ РЕПАТРИАЦИИ... (pieczęć urzędu konsularnego/ печать консульского учреждения) Nr akt/ документа... Formularz bezpłatny/ Бесплатная заявка CZĘŚĆ I WNIOSKODAWCA/ ЧАСТЬ I ЗАЯВИТЕЛЬ Uwaga : Wniosek wypełnia się w języku polskim. W przypadku braku wystarczającej ilości miejsca na dokonanie wpisów proszę sporządzić je na oddzielnych kartkach i dołączyć do wniosku. Примечание : Заявка заполняется на польском языке. При нехватке места для записей к заявке прилагается дополнительный лист. A. OŚWIADCZENIE WNIOSKODAWCY/ ЗАЯВЛЕНИЕ (rok/ год) (miesiąc/ (dzień/ день) месяц) (data złożenia wniosku/ дата составления заявки) Fotografia 35mm x 45mm Фотография 35мм x 45мм Wnoszę/ nie wnoszę 1 o wydanie decyzji w sprawie uznania mnie za osobę pochodzenia polskiego w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji (Dz. U. z 2014 r. poz. 1392, z późn. zm.). Я подаю заявление/не подаю заявление 2 о выдаче решения по вопросу признания меня лицом польского происхождения в соответствии с законом «О репатриации» от 9 ноября 2000 г. (Законодательный вестник за 2014 г., поз. 1392, с последующими изменениями). 1. Repatriantowi, który nie ma możliwości samodzielnego podjęcia pracy, starosta właściwy ze względu na miejsce zamieszkania repatrianta może zapewnić aktywizację zawodową przez: 1) zwrot części kosztów poniesionych przez repatrianta na podnoszenie kwalifikacji zawodowych; 2) zwrot części kosztów poniesionych przez pracodawcę na: a) utworzenie stanowiska pracy, b) przeszkolenie repatrianta, c) wynagrodzenie, nagrody i składki na ubezpieczenia społeczne. 2. Zwrotu kosztów poniesionych na aktywizację zawodową prowadzoną w formach, o których mowa w ust. 1, można dokonywać w okresie nie dłuższym niż 5 lat od dnia nabycia przez repatrianta obywatelstwa polskiego. (rok / год) (miesiąc/ (dzień/ (miejsce złożenia oświadczenia/ месяц) день) место составления заявки) B. DANE OSOBOWE WNIOSKODAWCY/ ЛИЧНЫЕ ДАННЫЕ ЗАЯВИТЕЛЯ 1. Nazwisko/ Фамилия: 2. Czy używał(a) Pan(i) innych nazwisk?/ Использовали ли вы другие фамилии? Tak/ Да (proszę wstawić x w odpowiedniej rubryce/ поставить x в соответствующем поле) Nazwiska wcześniej używane/ Предыдущие фамилии: 1 Niepotrzebne skreślić. 2 Ненужное зачеркнуть. (podpis wnioskodawcy/ подпись заявителя) Nie/ Нет Następnie nauczyciel prosi o przypomnienie informacji dotyczących Karty Polaka i uzupełnienie tabeli. 27

29 Scenariusz nr 2 PYTANIE ODPOWIEDŹ DOT. USTAWY O KARCIE POLAKA 1. Kogo dotyczy ustawa? Karta Polaka może być przyznana wyłącznie osobie posiadającej w dniu złożenia wniosku o wydanie Karty Polaka obywatelstwo Republiki Armenii, Republiki Azerbejdżańskiej, Republiki Białoruś, Republiki Estońskiej, Gruzji, Republiki Kazachstanu, Republiki Kirgiskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Łotewskiej, Republiki Mołdowy, Federacji Rosyjskiej, Republiki Tadżykistanu, Turkmenistanu, Ukrainy albo Republiki Uzbekistanu Osoby pochodzenia polskiego, która deklaruje narodowość polską, zna język polski, polską kulturę i tradycję, może udokumentować, ze jedno z rodziców lub dziadków bądź dwoje pradziadków było narodowości polskiej 2. Jakie warunki musi spełniać osoba ubiegająca się o Kartę Polaka lub wizę w celu repatriacji? jw. 3. Czy Karta Polaka jest tożsama z nabyciem obywatelstwa polskiego? Karta Polaka jest dokumentem potwierdzającym przynależność do Narodu Polskiego. Przyznanie Karty Polaka nie oznacza nabycia polskiego obywatelstwa ani stwierdzenia polskiego pochodzenia w rozumieniu odrębnych przepisów. Karta Polaka nie jest dokumentem uprawniającym do przekraczania granicy ani do osiedlenia się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. 28

30 ODPOWIEDŹ DOT. USTAWY O REPATRIACJI UZASADNIENIE/WSKAZANIE NA PROBLEMY Wiza krajowa w celu repatriacji może być wydana osobie polskiego pochodzenia, która przed dniem wejścia w życie ustawy zamieszkiwała na stałe na terytorium obecnej Republiki Armenii, Republiki Azerbejdżańskiej, Republiki Gruzji, Republiki Kazachstanu, Republiki Kyrgyskiej, Republiki Tadżykistanu, Republiki Turkmenistanu, Republiki Uzbekistanu albo azjatyckiej części Federacji Rosyjskiej. Osoby pochodzenia polskiego, która deklaruje narodowość polską, zna język polski, polską kulturę i tradycję, może udokumentować, ze jedno z rodziców lub dziadków bądź dwoje pradziadków było narodowości polskiej Obywatele krajów graniczących z Polską lub znajdujących się blisko jej mogą korzystać z rozwiązan wizowych i Ustawy o cudzoziemnach. Art. 10 Ustawy o repatriacji mówi o możliwości rozszerzenia katalogu państw. Nowy katalog jednak nie został przygotowany. Jego wydanie musi uwzględnić nie tylko listę państw, ale również sytuacje, w jakiej muszą znajdywać się osoby chcące powrócić do kraju (względy polityzne, dyskryminacja na tle religijnym czy narodowym). Musi posiadać dowód posiadania (akt kupna lub najmu) lub zapewnienia lokalu mieszkaniowego i źródła utrzymania się (wynagrdzenia, renty, emerytury, stypendium, darowizna) w RP od gminy (uchwała rady gminy, powiatu, starostwa, DPS) lub z samodzielnie znaleznionych źródeł (akt notarialny od osoby fizycznej, prawnej lub spółki) na okres niekrótszy niż 12 miesięcy. W przypadku, gdy ich nie ma konsul wydaje decyzję o przyrzeczeniu wydania wizy i osoba o nią się starająca trafia na listę oczekujących na lokal od gminy i propozycję pracy. System RODAK, działający od maja 2001 r., pozwala kojarzyć anonimowe polskie rodziny ze Wschodu z gminami w kraju, które deklarują możliwości przyjęcia rodaków. Osoba przybywająca do Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy krajowej w celu repatriacji nabywa obywatelstwo polskie z mocy prawa z dniem przekroczenia granicy Rzeczypospolitej Polskiej. 29

31 Scenariusz nr 2 PYTANIE ODPOWIEDŹ DOT. USTAWY O KARCIE POLAKA 4. Jakie prawa przysługują posiadaczowi Karty Polaka? Posiadacz Karty Polaka może ubiegać się o zwolnienie z opłaty za wydanie wizy pobytowej długoterminowej uprawniającej do wielokrotnego wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub refundację tej opłaty. Ponadto posiadacz Karty Polaka może być zwolniony z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę na zasadach określonych w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Ma prawo studiować i kształcić się, z form kształcenia na zasadach określonych w ustawie z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, ze świadczeń opieki zdrowotnej w stanach nagłych, w zakresie określonym w ustawie z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Osobie tej przysługuje ulga 37 % przy przejazdach środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego w pociągach osobowych, pospiesznych i ekspresowych, na podstawie biletów jednorazowych, na zasadach określonych w ustawie z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego. Ma prawo do bezpłatnego wstępu do muzeów państwowych. 5. Jaki organ wydaje decyzję? Organem właściwym w sprawie przyznania Karty Polaka jest konsul właściwy ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy. 6. Jaka jest procedura wnioskowania o Kartkę Polaka lub wizę w celu repatriacji? Złożenie wnioski, rozmowa z konsulem. 30

32 ODPOWIEDŹ DOT. USTAWY O REPATRIACJI UZASADNIENIE/WSKAZANIE NA PROBLEMY Te same prawa co obywatelowi RP. Akcja repatriacyjna pokrywana jest z budżetu państwa. Gmina otrzymuje środki finansowe na zapewnienie repatriantowi lokalu socjalnego i realizacji polityki repatriacyjnej. Gmina wskazuje profil zawodowy repatrianta (zazwyczaj jest to fach, którego brakuje na danym terytorium). Niestety w nowym miejscu zamieszkania repatriant często spotyka się z dyskryminacją. Boryka się również z problemami finansowymi. Bariery, które musi pokonać, przypominają te, które stawiane są przed imigrantami. Konsul wydaje wizę krajową w celu repatriacji po przedstawieniu dowodu potwierdzającego posiadanie lub zapewnienie lokalu mieszkalnego i źródeł utrzymania w Rzeczypospolitej Polskiej. Złożenie wniosku, rozmowa z konsulem. 31

33 Scenariusz nr 2 Etap 3. Projekt obywatelski Działania nauczyciela i uczniów: nauczyciel zwraca uwagę uczniów, że repatrianci mogą starać się o wizę lub przyrzeczenie wydania wizy w przypadku, gdy nie spełniają wszystkich warunków. W drugim wypadku osoba, której przyrzeczono wizę może jednorazowo wjechać na teren RP. Informuje uczniów, że najwięcej wniosków o wizy w celu repatriacji wpłynęło w pierwszym roku po uchwaleniu Ustawy głównie z obszarów Kazachstanu, Uzbekistanu i Rosji, a potem z roku na rok ich ilość malała. Najprawdopodobniej spowodowane to jest zbyt sformalizowaną procedurą oraz trudnościami w przygotowaniu warunków bytowo-zarobkowych w Polsce. Procedura przyznawania jest długa, średnio osoba starająca się o wizę na cel repatriacji oczekuje na nią i możliwość przeprowadzenia się do Polski około trzy lata najpierw na decyzję konsula, potem na środki finansowe. Osoby starające się o powrót do RP przede wszystkim kierują swoje kroki do ośrodków akademickich w województwach dolnośląskim, mazowieckim, zachodnio-pomorskim i śląskim. Nie wykorzystano również środków finansowych przeznaczonych na repatriacje (pokrycie kosztów przejazdu, nauki języka polskiego, adaptację repatrianta na terenie Polski, zasiłki, remont lokalu mieszkalnego, aktywizację zawodową czy dofinansowanie gmin zapraszających) początkowo była to kwota czterdziestu milionów złotych. Toteż z roku na rok zmniejszano kwoty przeznaczone na ten cel w 2012 roku na przykład rząd zarezerwował na repatriację dziewięć tysięcy. Niewiele gmin wysyła zaproszenia do repatriantów oraz stara się o dotację państwa w celu przyjęcia repatriantów. Władze gmin uważają bowiem, że akcje pomocowe dla repatriantów to obciążenie finansowe i organizacyjne. Tymczasem w bazie RODAK oczekuje na takie zaproszenie około dwa tysiące osób. Wedle badaczy, ustawa o repatriacji funkcjonuje słabo. Następnie tłumaczy uczniom, czym jest obywatelska inicjatywa ustawodawcza, która jest elementem współdziałania obywateli w procesie decyzyjnym. To jeden z przejawów sprawowania władzy przez obywateli. Jako instytucja demokracji daje grupie obywateli prawo wystąpienia do parlamentu z inicjatywą ustawodawczą dotycząca uchwalenia ustawy lub wprowadzenia zmian w istniejącym akcie prawnym. Przy czym inicjatywa ta nie może dotyczyć ustaw budżetowych ani zmian w Konstytucji. Inicjatywa ludowa oznacza uczestnictwo w procesie podejmowania decyzji, polegające na uprawnieniu określonej liczby członków ludu czy narodu do zainicjowania postępowania ustawodawczego 2. Nauczyciel wyjaśnia, jakie są etapy wnoszenia projektu ustawy obywatelskiej: 1. Inicjowanie procesu powstanie Komitetu Inicjatywy Ustawodawczej składającego się co najmniej 15 obywateli polskich, mających prawo wyborcze. Komitet winien mieć wyznaczonego pełnomocnika i jego zastępcę. 2. Zbieranie podpisów pod projektem pod treścią ustawy, która nie może ulec zmianie i musi być ogólnodostępna, komitet zbiera podpisy (minimum sto tysięcy). 3. Wniesienie projektu projekt jest wnoszony do Laski Marszałkowskiej, następnie odbywa się jego pierwsze czytanie. Przedstawiciel Komitetu może brać udział w pracach Sejmu i Senatu nad projektem. Potem nauczyciel przedstawia uczniom obywatelski projekt ustawy o powrocie do Rzeczypospolitej Polskiej osób pochodzenia polskiego deportowanych i zesłanych przez władze Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich oraz przyjęte przez Radę Ministrów stanowisko wobec niego. Może pokazać również fan page Obywatelskiego Komitetu. Nauczyciel wskazuje na wybrane kwestie i omawia stanowisko rządu 3. Projekt wprowadza dodatkowo rozbudowany system świadczeń społecznych dla repatriantów i członków ich rodzin. Przede wszystkim poszerza grono adresatów ustawy i pozwala na wnioskowanie o wizę wszystkim osobom polskiego pochodzenia i ich zstępnym, które zostały zesłane lub deportowane przez władze radzieckie w ramach stalinowskich represji bez względu na miejsce zsyłki i deportacji oraz aktualne miejsce zamieszkania. Ponadto ubiegać się o nabycie obywatelstwa polskiego mogliby małżonkowie repatriantów, nieposiadający polskiego pochodzenia. 2 Marczewska-Rytko M., Demokracja bezpośrednia w teorii i praktyce politycznej, Lublin, 2001, s < nsf/0/1d4ac40e75e7a220c1257bc0004d1842/$file/22-s.pdf> 32

34 Odpowiedź rządu: Rząd zarzuca autorom projektu ustawy brak jasnych kryteriów adresatów ustawy. Twierdzi, że autorzy nie wyjaśniają w przekonujący sposób, dlaczego forma nabycia obywatelstwa polskiego miałaby być ograniczona tylko do osób (lub ich potomków), które doświadczyły jednej z form represji ze strony władz Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Ponadto ustawa objęłaby osoby nieposiadające obywatelstwa polskiego a poddane stalinowskim represjom. Kolejnym zarzutem jest przyjęcie nieostrych ram czasowych. Nadto rząd zwraca uwagę, że nabycie obywatelstwa polskiego w drodze repatriacji będzie równoznaczne z nabyciem obywatelstwa państwa członkowskiego Unii Europejskiej oraz wszelkich przywilejów z tym związanych. Autorzy projektu obowiązek zapewnienia lokalu mieszkalnego repatriantom nakładają na ministra właściwego do spraw wewnętrznych przez okres 24 miesięcy, fakultatywnie zakładając możliwość zapewnienia takiego lokalu przez gminy oraz osoby fizyczne, a wymóg posiadania źródeł utrzymania na terytorium RP zastępują świadczeniami pieniężnymi wypłacanymi przez starostę w okresie do 36 miesięcy w wysokości 1175 zł miesięcznie na osobę. Odpowiedź rządu: Autorzy projektu nie przewidzieli uregulowań prawnych, co do tego świadczenia. Ponadto zdaniem rządu opieka społeczna repatriantów będzie niewspółmierna wobec tej, którą objętą są obywatele polscy. Rząd stoi również na stanowisku, że autorzy projektu nie wzięli pod uwagę liczebności adresatów nowych przepisów oraz kosztów wskazanych w uzasadnieniu do projektu. Należałoby zarezerwować w budżecie państwa kwotę nie mniejszą niż 716 mln zł na wypłatę świadczeń gwarantowanych repatriantom przez projektowaną ustawę, w pierwszych dwóch latach jej obowiązywania, na co rząd nie może sobie pozwolić. Następnie nauczyciel dzieli klasę na piętnastoosobowe (lub w zbliżonej liczbie) grupy Komitety. 33

35 Scenariusz nr 2 Etap 6. Omówienie pracy domowej na kolejnych zajęciach lub w formie pisemnej Działania nauczyciela i uczniów: w zależności od możliwości czasowych, nauczyciel prosi każdą grupę uczniów o przedstawienie zawiadomienia o powstaniu komitetu, jego nazwy oraz projektu ustawy. Następnie reprezentując rząd dokonuje oceny pracy uczniów, wskazując na mocne i słabe strony ich pracy. Może również poprosić o przygotowanie prezentacji w power point lub pisemnego przedstawienia wyników pracy uczniów i pisemnie ustosunkować się do ich propozycji. Etap 4. Praca uczniów zadanie domowe Treści: projekt wprowadzenia zmian w Ustawie o Karcie Polaka (jedna grupa) i Ustawie o repatriacji (druga grupa). Działania nauczyciela i uczniów: uczniowie zakładają Komitety i przygotowują projekt wprowadzenia zmian w Ustawie o Karcie Polaka (jedna grupa) i Ustawie o repatriacji (druga grupa). Etap 5. Rekapitulacja. Powtórka najważniejszych danych 34

36 Karta pracy nr 2 KARTA PRACY UWARUNKOWANIA PRAWNE USTAWA O REPATRIACJI Zadanie 1 REPATRIACJA powrót do kraju ojczystego osób, np. jeńców wojennych, przesiedleńców, którzy wskutek przyczyn niezależnych od siebie znaleźli się poza granicami (wg Słownika Języka Polskiego) REPATRIANT osoba polskiego pochodzenia, która przybyła do Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy krajowej w celu repatriacji z zamiarem osiedlenia się na stałe (wg Ustawy o repatriacji) Zadanie 2 Osoba, której pochodzenie polskie zostało stwierdzone zgodnie z ustawą, może osiedlić się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na stałe (artykuł 52, ust. 5 Konstytucji RP). USTAWA z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji Rozdział 1 Przepisy ogólne Art Repatriantem jest osoba polskiego pochodzenia, która przybyła do Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy krajowej w celu repatriacji z zamiarem osiedlenia się na stałe. Rozdział 2 Nabycie obywatelstwa polskiego w drodze repatriacji i udzielanie zezwoleń na pobyt stały na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej członkom najbliższej rodziny repatrianta Art. 4. Osoba przybywająca do Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy krajowej w celu repatriacji nabywa obywatelstwo polskie z mocy prawa z dniem przekroczenia granicy Rzeczypospolitej Polskiej. Art Za osobę polskiego pochodzenia, w rozumieniu niniejszej ustawy, uznaje się osobę deklarującą narodowość polską i spełniającą łącznie następujące warunki: 1) co najmniej jedno z jej rodziców lub dziadków albo dwoje pradziadków było narodowości polskiej; 2) wykaże ona swój związek z polskością, w szczególności przez pielęgnowanie polskiej mowy, polskich tradycji i zwyczajów. 2. Za osobę polskiego pochodzenia uznaje się również osobę deklarującą narodowość polską, która posiadała w przeszłości obywatelstwo polskie lub co najmniej jedno z jej rodziców lub dziadków albo dwoje pradziadków posiadało obywatelstwo polskie oraz spełniającą warunek określony w ust. 1 pkt 2. 35

37 Karta pracy nr 2 3. Warunek określony w ust. 1 pkt 1 uważa się za spełniony, jeżeli co najmniej jedno z rodziców lub dziadków albo dwoje pradziadków wnioskodawcy potwierdziło swoją przynależność do Narodu Polskiego przez, w szczególności, pielęgnowanie polskich tradycji i zwyczajów. 4. Decyzje w sprawach, o których mowa w ust. 1, wydaje konsul. 4a. Od decyzji w sprawie stwierdzenia polskiego pochodzenia przysługuje odwołanie do ministra właściwego do spraw wewnętrznych. 5. Organem wyższego stopnia w rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego w sprawach o stwierdzenie polskiego pochodzenia jest minister właściwy do spraw wewnętrznych. Art Dowodami potwierdzającymi polskie pochodzenie mogą być dokumenty, wydane przez polskie władze państwowe lub kościelne, a także przez władze byłego Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, dotyczące wnioskodawcy lub jego rodziców, dziadków lub pradziadków, a w szczególności: 1) polskie dokumenty tożsamości; 2) akty stanu cywilnego lub ich odpisy albo metryki chrztu poświadczające związek z polskością; 3) dokumenty potwierdzające odbycie służby wojskowej w Wojsku Polskim, zawierające wpis informujący o narodowości polskiej; 4) dokumenty potwierdzające fakt deportacji lub uwięzienia, zawierające wpis informujący o narodowości polskiej; 5) dokumenty tożsamości lub inne dokumenty urzędowe zawierające wpis informujący o narodowości polskiej. 2. Dowodami potwierdzającymi polskie pochodzenie mogą być również inne dokumenty, a w szczególności: 1) o rehabilitacji osoby deportowanej, zawierające wpis informujący o jej narodowości polskiej; 2) potwierdzające prześladowanie osoby ze względu na jej polskie pochodzenie. Art. 8. Wiza krajowa w celu repatriacji nie może być wydana osobie, która: 1) utraciła obywatelstwo polskie nabyte w drodze repatriacji na podstawie niniejszej ustawy lub 2) repatriowała się z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej na podstawie umów repatriacyjnych zawartych w latach przez Rzeczpospolitą Polską albo przez Polską Rzeczpospolitą Ludową z Białoruską Socjalistyczną Republiką Radziecką, Ukraińską Socjalistyczną Republiką Radziecką, Litewską Socjalistyczną Republiką Radziecką i Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich do jednego z państw będących stroną tych umów, lub 3) w czasie pobytu poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej działała na szkodę podstawowych interesów Rzeczypospolitej Polskiej, lub 4) uczestniczyła lub uczestniczy w łamaniu praw człowieka. Art Wiza krajowa w celu repatriacji może być wydana osobie polskiego pochodzenia, która przed dniem wejścia w życie ustawy zamieszkiwała na stałe na terytorium obecnej Republiki Armenii, Republiki Azerbejdżańskiej, Republiki Gruzji, Republiki Kazachstanu, Republiki Kyrgyskiej, Republiki Tadżykistanu, Republiki Turkmenistanu, Republiki Uzbekistanu albo azjatyckiej części Federacji Rosyjskiej. Art. 10. Rada Ministrów może określić, w drodze rozporządzenia, inne państwa lub inne części Federacji Rosyjskiej niż wymienione w art. 9, których obywatele polskiego pochodzenia mogą ubiegać się o wydanie wizy krajowej w celu repatriacji, w szczególności w których osoby polskiego pochodzenia są dyskryminowane ze względów religijnych, narodowościowych lub politycznych. Art Osobie, która nie posiada zapewnionego w Rzeczypospolitej Polskiej lokalu mieszkalnego i utrzymania, a spełnia pozostałe warunki do uzyskania wizy krajowej w celu repatriacji, konsul wydaje decyzję o przyrzeczeniu wydania wizy krajowej w celu repatriacji. 2. Decyzję, o której mowa w ust. 1, minister właściwy do spraw wewnętrznych może uchylić, jeżeli: 36

38 1) osoba polskiego pochodzenia zostanie skazana w Rzeczypospolitej Polskiej prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne na karę co najmniej roku pozbawienia wolności lub 2) osoba polskiego pochodzenia zostanie skazana poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne, będące zbrodnią w rozumieniu prawa polskiego, na karę co najmniej roku pozbawienia wolności, lub 3) dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe, lub lub 4) decyzja została wydana w wyniku przestępstwa, 5) wyjdą na jaw istotne dla sprawy nowe okoliczności faktyczne lub nowe dowody istniejące w dniu wydania decyzji, nieznane organowi, który wydał decyzję. Art Konsul wydaje wizę krajową w celu repatriacji po przedstawieniu dowodu potwierdzającego posiadanie lub zapewnienie lokalu mieszkalnego i źródeł utrzymania w Rzeczypospolitej Polskiej, zwanych dalej warunkami do osiedlenia się. 2. Dowodem potwierdzającym zapewnienie warunków do osiedlenia się jest: 1) uchwała rady gminy, zawierająca zobowiązanie zapewnienia warunków do osiedlenia się przez okres nie krótszy niż 12 miesięcy; 2) oświadczenie obywatela polskiego, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej mających siedzibę w Polsce, sporządzone w formie aktu notarialnego, zawierające zobowiązanie zapewnienia warunków do osiedlenia się przez okres nie krótszy niż 12 miesięcy, z zastrzeżeniem ust. 5; 3) uchwała rady powiatu, zobowiązująca starostę do zapewnienia miejsca w domu pomocy społecznej na terenie powiatu. 3.Uchwała oraz oświadczenie, o których mowa w ust. 2 pkt 1 i 2, powinny zawierać w szczególności wskazanie lokalu mieszkalnego, formę udostępnienia tego lokalu oraz wskazanie źródeł utrzymania. 4. Dowód potwierdzający źródła utrzymania nie jest wymagany od osób, którym przysługują uprawnienia emerytalne lub rentowe w rozumieniu przepisów emerytalnych i rentowych Rzeczypospolitej Polskiej. 5. Oświadczenie osoby fizycznej, o którym mowa w ust. 2 pkt 2, zawierające zobowiązanie do zapewnienia warunków do osiedlenia się może dotyczyć wyłącznie wstępnych, zstępnych lub rodzeństwa tej osoby. Art. 12b. 1. Wizę krajową w celu repatriacji lub decyzję o przyrzeczeniu wydania wizy krajowej w celu repatriacji wydaje albo odmawia jej wydania konsul właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o jej wydanie, po uzyskaniu zgody ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Jeżeli przemawia za tym uzasadniony interes wnioskodawcy, minister właściwy do spraw zagranicznych może wyznaczyć innego konsula. 2. Przed wyrażeniem zgody, o której mowa w ust. 1, minister właściwy do spraw wewnętrznych może wystąpić do Komendanta Głównego Straży Granicznej, Komendanta Głównego Policji, Szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Szefa Agencji Wywiadu oraz Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu o przekazanie informacji o cudzoziemcu, mających znaczenie dla przeprowadzenia postępowania. Rozdział 3 Uznanie za repatrianta Art Za repatrianta może być uznana osoba, która spełnia łącznie następujące warunki: 1) jest polskiego pochodzenia; 2) przed dniem wejścia w życie ustawy zamieszkiwała na stałe na terytorium, o którym mowa w art. 9; 3) nie zachodzą wobec niej okoliczności, o których mowa w art. 8; 4) przebywała na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie zezwolenia, o którym mowa w art. 144 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach; 5) złoży wniosek do wojewody w terminie 12 miesięcy od ukończenia szkoły wyższej. 2. Organem właściwym do wydania decyzji o uznaniu za 37

39 Karta pracy nr 2 repatrianta osoby, o której mowa w ust. 1, jest wojewoda właściwy ze względu na zamierzone miejsce osiedlenia się tej osoby. 3. Osoba, o której mowa w ust. 1, nabywa obywatelstwo polskie z dniem, w którym decyzja o uznaniu za repatrianta stała się ostateczna. 4. Decyzja o uznaniu za repatrianta osoby, o której mowa w ust. 1, powoduje, że przy ustalaniu prawa tej osoby do świadczeń emerytalnych i rentowych oraz ich wysokości w Rzeczypospolitej Polskiej okresy zatrudnienia za granicą uwzględnia się jako okresy składkowe. Rozdział 4 Formy i tryb udzielania pomocy dla repatriantów Art Repatriantowi oraz przybywającym z nim do Rzeczypospolitej Polskiej członkom najbliższej rodziny repatrianta, pozostającym we wspólnym gospodarstwie domowym, udziela się jednorazowo pomocy ze środków budżetu państwa na: 1) pokrycie kosztów przejazdu od najbliższej jego miejscu zamieszkania za granicą stacji kolejowej do miejsca osiedlenia się w Rzeczypospolitej Polskiej, w wysokości ceny biletu kolejowego drugiej klasy oraz równowartości ceny jednego biletu kolejowego drugiej klasy na pokrycie kosztów przewozu mienia; 2) zagospodarowanie i bieżące utrzymanie, w wysokości dwukrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej Monitor Polski, zwanego dalej przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniem, w kwartale poprzedzającym dzień przyznania pomocy, na każdego członka rodziny; 3) pokrycie kosztów związanych z podjęciem na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nauki przez małoletniego, podlegającego obowiązkowi szkolnemu w rozumieniu art. 15 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 i Nr 106, poz. 496, z 1997 r. Nr 28, poz. 153 i Nr 141, poz. 943, z 1998 r. Nr 117, poz. 759 i Nr 162, poz. 1126, z 2000 r. Nr 12, poz. 136, Nr 19, poz. 239, Nr 48, poz. 550, Nr 104, poz. 1104, Nr 120, poz i Nr 122, poz. 1320, z 2001 r. Nr 111, poz i Nr 144, poz. 1615, z 2002 r. Nr 41, poz. 362, Nr 113, poz. 984, Nr 141, poz i Nr 200, poz oraz z 2003 r. Nr 6, poz. 65, Nr 128, poz. 1176, Nr 137, poz i Nr 203, poz. 1966), w wysokości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia na każde dziecko. 2. Repatriantowi, który przybył do Rzeczypospolitej Polskiej z terenów azjatyckich byłego Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich i poniósł koszty związane z remontem lub adaptacją lokalu mieszkalnego w miejscu osiedlenia się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, udziela się pomocy ze środków budżetu państwa na częściowe pokrycie poniesionych kosztów. 3. Repatriantowi, który przybył do Rzeczypospolitej Polskiej z terenów innych niż określone w ust. 2, może być udzielona pomoc ze środków budżetu państwa na częściowe pokrycie kosztów związanych z remontem lub adaptacją lokalu mieszkalnego w miejscu osiedlenia się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, poniesionych przez repatrianta, jeżeli repatriant znajduje się w szczególnie trudnej sytuacji materialnej. 4. Pomoc, o której mowa w ust. 2 i 3, stanowi zwrot udokumentowanych i uzasadnionych kosztów. Pomocy udziela się do wysokości zł na repatrianta i każdego członka jego najbliższej rodziny. 8. Wypłaty kwoty stanowiącej równowartość pomocy, o której mowa w ust. 1, 2 i 3, dokonuje starosta. 9. Konsul może przyznać i wypłacić kwotę stanowiącą równowartość pomocy, o której mowa w ust. 1 pkt 1, jeżeli osoba, której wydano wizę krajową w celu repatriacji, nie posiada wystarczających środków na pokrycie kosztów podróży do Rzeczypospolitej Polskiej Art Osobie, której wydano decyzję o przyrzeczeniu wydania wizy krajowej w celu repatriacji, a także członkom jej najbliższej rodziny, konsul może zapewnić pokrycie kosztów uczestnictwa w kursie nauki języka polskiego. 2. Repatriantowi i przybyłym z nim do Rzeczypospolitej Polskiej członkom najbliższej rodziny repatrianta może być udzielona pomoc przez zapewnienie uczestniczenia w bezpłatnych kursach języka polskiego i adaptacji w społeczeństwie polskim. 3. Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania oraz minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego organizują lub mogą zlecić organizację kursów, o których mowa w ust. 1 i 2, organizacji społecznej posiadającej znaczący dorobek w zakresie pomocy repatriantom. 4. Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, rodzaje kursów języka polskiego i adaptacyjnych oraz sposób ich organizacji, uwzględniając w szczególności stopień znajomości 38

40 języka polskiego i wiek uczestnika kursu, możliwość zapewnienia bezpłatnego zakwaterowania, wyżywienia i zwrotu kosztów dojazdu uczestnikom kursów, o których mowa w ust. 1 i 2, oraz potrzebę przygotowania dzieci do podjęcia nauki w szkole. Rozdział 6 Aktywizacja zawodowa repatriantów Art Repatriantowi, który nie ma możliwości samodzielnego podjęcia pracy, starosta właściwy ze względu na miejsce zamieszkania repatrianta może zapewnić aktywizację zawodową przez: 1) zwrot części kosztów poniesionych przez repatrianta na podnoszenie kwalifikacji zawodowych; 2) zwrot części kosztów poniesionych przez pracodawcę na: a) utworzenie stanowiska pracy, b) przeszkolenie repatrianta, WZÓR Załącznik do rozporządzenia Ministra Spraw Zagranicznych z dnia 15 maja 2017 r. (poz. 994) WNIOSEK O WYDANIE WIZY KRAJOWEJ W CELU REPATRIACJI ЗАЯВКА НА ПРЕДОСТАВЛЕНИЕ НАЦИОНАЛЬНОЙ ВИЗЫ В ЦЕЛЯХ РЕПАТРИАЦИИ... (pieczęć urzędu konsularnego/ печать консульского учреждения) Nr akt/ документа... Formularz bezpłatny/ Бесплатная заявка CZĘŚĆ I WNIOSKODAWCA/ ЧАСТЬ I ЗАЯВИТЕЛЬ Uwaga : Wniosek wypełnia się w języku polskim. W przypadku braku wystarczającej ilości miejsca na dokonanie wpisów proszę sporządzić je na oddzielnych kartkach i dołączyć do wniosku. Примечание : Заявка заполняется на польском языке. При нехватке места для записей к заявке прилагается дополнительный лист. A. OŚWIADCZENIE WNIOSKODAWCY/ ЗАЯВЛЕНИЕ Wnoszę/ nie wnoszę 1 o wydanie decyzji w sprawie uznania mnie za osobę pochodzenia polskiego w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji (Dz. U. z 2014 r. poz. 1392, z późn. zm.). Я подаю заявление/не подаю заявление 2 о выдаче решения по вопросу признания меня лицом польского происхождения в соответствии с законом «О репатриации» от 9 ноября 2000 г. (Законодательный вестник за 2014 г., поз. 1392, с последующими изменениями). (rok / год) (miesiąc/ месяц) (dzień/ день) (miejsce złożenia oświadczenia/ место составления заявки) B. DANE OSOBOWE WNIOSKODAWCY/ ЛИЧНЫЕ ДАННЫЕ ЗАЯВИТЕЛЯ 1. Nazwisko/ Фамилия: 2. Czy używał(a) Pan(i) innych nazwisk?/ Использовали ли вы другие фамилии? (proszę wstawić x w odpowiedniej rubryce/ поставить x в соответствующем поле) Nazwiska wcześniej używane/ Предыдущие фамилии: 1 Niepotrzebne skreślić. 2 Ненужное зачеркнуть. (rok/ год) (miesiąc/ (dzień/ день) месяц) (data złożenia wniosku/ дата составления заявки) Tak/ Да Fotografia 35mm x 45mm Фотография 35мм x 45мм (podpis wnioskodawcy/ подпись заявителя) Nie/ Нет c) wynagrodzenie, nagrody i składki na ubezpieczenia społeczne. 2. Zwrotu kosztów poniesionych na aktywizację zawodową prowadzoną w formach, o których mowa w ust. 1, można dokonywać w okresie nie dłuższym niż 5 lat od dnia nabycia przez repatrianta obywatelstwa polskiego. W oparciu o treść Ustawy o repatriacji i Karty Polaka uzupełnij tabelę. 39

41 Karta pracy nr 2 PYTANIE ODPOWIEDŹ DOT. USTAWY O KARCIE POLAKA 1. Kogo dotyczy ustawa? 2. Jakie warunki musi spełniać osoba ubiegająca się o Kartę Polaka lub wizę w celu repatriacji? 3. Czy Karta Polaka jest tożsama z nabyciem obywatelstwa polskiego? 40

42 ODPOWIEDŹ DOT. USTAWY O REPATRIACJI UZASADNIENIE/WSKAZANIE NA PROBLEMY 41

43 Karta pracy nr 2 PYTANIE ODPOWIEDŹ DOT. USTAWY O KARCIE POLAKA 4. Jakie prawa przysługują posiadaczowi Karty Polaka? 5. Jaki organ wydaje decyzję? 6. Jaka jest procedura wnioskowania o Kartkę Polaka lub wizę w celu repatriacji? 42

44 ODPOWIEDŹ DOT. USTAWY O REPATRIACJI UZASADNIENIE/WSKAZANIE NA PROBLEMY 43

45 Karta pracy nr 2 Zadanie 3 projekt obywatelski Osoba, której pochodzenie polskie zostało stwierdzone zgodnie z ustawą, może osiedlić się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na stałe (artykuł 52, ust. 5 Konstytucji RP). OBYWATELSKA INICJATYWA USTAWODAWCZA INICJATYWA LUDOWA oznacza uczestnictwo w procesie podejmowania decyzji, polegające na uprawnieniu określonej liczby członków ludu czy narodu do zainicjowania postępowania ustawodawczego (Marczewska-Rytko M., Demokracja bezpośrednia w teorii i praktyce politycznej, Lublin, 2001, s. 122) Etapy wnoszenia projektu ustawy obywatelskiej: 1. Inicjowanie procesu. 2. Zbieranie podpisów pod projektem. 3. Wniesienie projektu. Projekt ustawy o powrocie do Rzeczypospolitej Polskiej osób pochodzenia polskiego deportowanych i zesłanych przez władze Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich oraz przyjęte przez Radę Ministrów stanowisko wobec niego. Projekt wprowadza dodatkowo rozbudowany system świadczeń społecznych dla repatriantów i członków ich rodzin. Przede wszystkim poszerza grono adresatów ustawy i pozwala na wnioskowanie o wizę wszystkim osobom polskiego pochodzenia i ich zstępnym, które zostały zesłane lub deportowane przez władze radzieckie w ramach stalinowskich represji bez względu na miejsce zsyłki i deportacji oraz aktualne miejsce zamieszkania. Ponadto ubiegać się o nabycie obywatelstwa polskiego mogliby małżonkowie repatriantów, nieposiadający polskiego pochodzenia. Odpowiedź rządu: Rząd zarzuca autorom projektu ustawy brak jasnych kryteriów adresatów ustawy. Twierdzi, że autorzy nie wyjaśniają w przekonujący sposób, dlaczego forma nabycia obywatelstwa polskiego miałaby być ograniczona tylko do osób (lub ich potomków), które doświadczyły jednej z form represji ze strony władz Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Ponadto ustawa objęłaby osoby nieposiadające obywatelstwa polskiego a poddane stalinowskim represjom. Kolejnym zarzutem jest przyjęcie nieostrych ram czasowych. Nadto rząd zwraca uwagę, że nabycie obywatelstwa polskiego w drodze repatriacji będzie równoznaczne z nabyciem obywatelstwa państwa członkowskiego Unii Europejskiej oraz wszelkich przywilejów z tym związanych. Autorzy projektu obowiązek zapewnienia lokalu mieszkalnego repatriantom nakładają na ministra właściwego do spraw wewnętrznych przez okres 24 miesięcy, fakultatywnie zakładając możliwość zapewnienia takiego lokalu przez gminy oraz osoby fizyczne, a wymóg posiadania źródeł utrzymania na terytorium RP zastępują świadczeniami pieniężnymi wypłacanymi przez starostę w okresie do 36 miesięcy w wysokości 1175 zł miesięcznie na osobę. Odpowiedź rządu: Autorzy projektu nie przewidzieli uregulowań prawnych, co do tego świadczenia. Ponadto zdaniem 44

46 rządu opieka społeczna repatriantów będzie niewspółmierna wobec tej, którą objętą są obywatele polscy. Rząd stoi również na stanowisku, że autorzy projektu nie wzięli pod uwagę liczebności adresatów nowych przepisów oraz kosztów wskazanych w uzasadnieniu do projektu. Należałoby zarezerwować w budżecie państwa kwotę nie mniejszą niż 716 mln zł na wypłatę świadczeń gwarantowanych repatriantom przez projektowaną ustawę, w pierwszych dwóch latach jej obowiązywania, na co rząd nie może sobie pozwolić. Zadanie domowe Z koleżankami i kolegami załóż Komitet i razem przygotujcie projekt wprowadzenia zmian w Ustawie o Karcie Polaka lub Ustawie o repatriacji. 45

47 Scenariusz nr 3 Prawo i polityka językowa Zajęcia te mogą, ale nie muszą być poprzedzonymi lekcjami dotyczącymi Karty Polaka (zobacz: Scenariusz nr 1) i Ustawy o repatriacji (Scenariusz nr 2). Materiały multimedialne, hiperłącza, poprzednie wydania teki edukacyjnej i kartę pracy gotową do druku zamieszczono na płycie CD oraz na stronie Cele ogólne: uczniowie znają wybrane fragmenty z Ustawy o języku polskim uczniowie znają wybrane fragmenty z Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych uczniowie znają wybrane fragmenty z Deklaracji w sprawie Osób Należących do Mniejszości Narodowych lub Etnicznych, Religijnych i Językowych uczniowie znają wybrane fragmenty z Konwencji Ramowej o ochronie mniejszości narodowych uczniowie znają wybrane fragmenty z Europejskiej Karty Języków Regionalnych i Mniejszościowych uczniowie znają wybrane fragmenty z Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej uczniowie potrafią powiedzieć, na czym polega prawna ochroną języka. Wiadomości: uczniowie wyjaśniają, dlaczego język polski jest ważny na obczyźnie uczniowie wiedzą, jak istotna jest ochrona języka polskiego uczniowie wiedzą, że język chronią prawa na poziomie narodowym, europejskim oraz międzynarodowym (globalnym) uczniowie wyjaśniają, jak wygląda polityka językowa w wybranych krajach na Wschodzie, gdzie przebywają Polacy uczniowie wiedzą, w jaki sposób łamane są Polaków prawa do używania języka ojczystego. Umiejętności: uczniowie wiedzą, dlaczego należy dbać o język polski i w jakiś sposób można dbać o język polski, gdy mieszka się poza granicami kraju uczniowie dokonują analizy tekstu ustaw uczniowie prowadzą dyskusję. 46

48 Metody pracy: karta pracy case studies analiza tekstu prawniczego - ustawy pogadanka z elementami wykładu dyskusja praca w grupie. Środki dydaktyczne: tekst Ustawy o języku polskim tekst Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych tekst Deklaracji w sprawie Osób Należących do Mniejszości Narodowych lub Etnicznych, Religijnych i Językowych tekst Konwencji Ramowej o ochronie mniejszości narodowych tekst Europejskiej Karty Języków Regionalnych i Mniejszościowych tekst Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Parlament Rzeczypospolitej Polskiej: - zważywszy, że język polski stanowi podstawowy element narodowej tożsamości i jest dobrem narodowej kultury, - zważywszy na doświadczenie historii, kiedy walka zaborców i okupantów z językiem polskim była narzędziem wynaradawiania, - uznając konieczność ochrony tożsamości narodowej w procesie globalizacji, - uznając, że polska kultura stanowi wkład w budowę wspólnej, różnorodnej kulturowo Europy, a zachowanie tej kultury i jej rozwój jest możliwy tylko poprzez ochronę języka polskiego, - uznając tę ochronę za obowiązek wszystkich organów i instytucji publicznych Rzeczypospolitej Polskiej i powinność jej obywateli uchwala niniejszą ustawę. Art. 3. Ochrona języka polskiego 1. Ochrona języka polskiego polega w szczególności na: 1) dbaniu o poprawne używanie języka i doskonaleniu sprawności językowej jego użytkowników oraz na stwarzaniu warunków do właściwego rozwoju języka jako narzędzia międzyludzkiej komunikacji; 2) przeciwdziałaniu jego wulgaryzacji; Etap 1. Wstęp, faza organizacyjna 3) szerzeniu wiedzy o nim i jego roli w kulturze; Działania nauczyciela i uczniów: sprawdzenie obecności, czynności organizacyjno-porządkowe. Etap 2. Ranga języka narodowego i narodowa ochrona języka Treści: ustawa o języku polskim. Działania nauczyciela i uczniów: nauczyciel rozdaje uczniom fragment z Ustawy o języku polskim z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim. 4) upowszechnianiu szacunku dla regionalizmów i gwar, a także przeciwdziałaniu ich zanikowi; 5) promocji języka polskiego w świecie; 6) wspieraniu nauczania języka polskiego w kraju i za granicą. 2. Do ochrony języka polskiego są obowiązane wszystkie organy władzy publicznej oraz instytucje i organizacje uczestniczące w życiu publicznym. 3. (uchylony) 47

49 Scenariusz nr 3 Następnie nauczyciel dzieli klasę na grupy pięcioosobowe nadając im numery: jeden i dwa. Grupy numer jeden przygotowują w oparciu o Ustawę oraz własną wiedzę odpowiedź na pytanie, dlaczego należy dbać o język polski szczególnie dlaczego warto to robić za granicą Polski. Grupy z numerem dwa odpowiadają na pytanie, w jakiś sposób można dbać o język polski szczególnie, gdy mieszka się poza granicami kraju. Uczniowie wypełniają karty pracy, następnie przedstawiają swoje odpowiedzi na forum klasy. Nauczyciel podsumowuje wypowiedzi i wysuwa wnioski. Uwaga: gdyby wywiązała się rozmowa między uczniami, nauczyciel winien pozwolić na wymianę zdań, moderować dyskusję i dbać o odpowiedni jej poziom językowy, poszanowanie dla przeciwnych opinii oraz dbałość w sposobie argumentowania. Warto, aby nauczyciel podsumowując tę część zajęć, wskazał na język jako istotny element cywilizacji, wartość kulturową, dziedzictwo, a także nośnik komunikacji międzykulturowej. Szczególnie należy zwrócić uwagę na to, że język jest podstawowym elementem kultury danego narodu, który stanowi suwerenny byt, jest zapisem historii kraju oraz utrwala jego specyfikę. Etap 3. Ranga języka narodowego i jego ochrona na polu międzynarodowym Działania nauczyciela i uczniów: nauczyciel wraz z uczniami wymienia kraje na Wschodzie, gdzie przebywają Polacy. ARMENIA AZERBEJDŻAN BIAŁORUŚ ESTONIA GRUZJA KAZACHSTAN KIRGISTAN LITWA ŁOTWA MOŁDAWIA PAKISTAN ROSJA TADŻYKISTAN TURKMENISTAN UKRAINA UZBEKISTAN Następnie prosi uczniów o wskazanie tych państw, które należą do Unii Europejskiej (UE). Następnie informuje uczniów, że prawo do wyrażania się we własnym języku gwarantują dokumenty o zakresie międzynarodowym (globalnym), europejskim i narodowym. Przypomina, że Unia Europejska, uznając pluralizm językowy i kulturowy jako jeden z istotnym elementów funkcjonowania unii, dostrzega potrzebę prawnej ochrony języków narodowy i dlatego w aktach prawnych podkreśla rolę języków w procesie integracji społecznej. Nauczyciel prezentuje uczniom najważniejsze akty i ich zapisy. Może poprosić uczniów o przeczytanie wskazanych fragmentów aktów prawnych i ich interpretację. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (MPPOiP, ang. International Covenant on Civil and Political Rights) z dnia 19 grudnia 1966 roku uchwalony podczas konferencji Zgromadzenia Ogólnego ONZ w Nowym Jorku, ratyfikowany w marcu 1976 roku przez 166 państw, przez Polskę w 1977 r. Akt stanowi rozwinięcie Powszechnej deklaracji praw człowieka). Artykuł 26 Wszyscy są równi wobec prawa i są uprawnieni bez żadnej dyskryminacji do jednakowej ochrony prawnej. Jakakolwiek dyskryminacja w tym zakresie powinna być ustawowo zakazana oraz powinna być zagwarantowana przez ustawę równa dla wszystkich i skuteczna ochrona przed dyskryminacją z takich względów, jak: rasa, kolor skóry, płeć, język, religia, poglądy polityczne lub inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, sytuacja majątkowa, urodzenie lub jakiekolwiek inne okoliczności. Artykuł 27 W Państwach, w których istnieją mniejszości etniczne, religijne lub językowe, osoby należące do tych mniejszości nie mogą być pozbawione prawa do własnego życia kulturalnego, wyznawania praktykowania własnej religii oraz posługiwania się własnym językiem wraz z innymi członkami danej grupy. Deklaracja w sprawie Osób Należących do Mniejszości Narodowych lub Etnicznych, Religijnych i Językowych przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1992 Artykuł 1 Państwa będą chroniły w obrębie ich odnośnych terytoriów istnienie oraz tożsamość narodową lub etniczną, religijną i językową mniejszości, jak również zapewniały warunki 48

50 służące wspieraniu takiej tożsamości. Artykuł 2 Osoby należące do mniejszości narodowych lub etnicznych, religijnych i językowych, (zwane osobami należącymi do mniejszości) mają prawo do korzystania ze swej własnej kultury, do wyznawania i praktykowania swej własnej religii oraz do używania swego własnego języka, publicznie i prywatnie, swobodnie i bez ingerencji lub jakiejkolwiek formy dyskryminacji. Konwencja Ramowa o ochronie mniejszości narodowych sporządzona w Strasburgu dnia 1 lutego 1995 roku Artykuł Strony zobowiązują się uznać, że każda osoba należąca do mniejszości narodowej ma prawo do swobodnego używania, bez jakiejkolwiek ingerencji, jego/jej języka mniejszości, zarówno prywatnie, jak i publicznie, ustnie oraz pisemnie. 2. Na obszarach zamieszkałych tradycyjnie lub w znaczącej ilości przez osoby należące do mniejszości narodowej, o ile osoby te tego sobie zażyczą, i tam, gdzie takie życzenie odpowiada rzeczywistym potrzebom, Strony będą starać się zapewnić, na tyle, na ile to możliwe, warunki, które umożliwią używanie języka mniejszości w stosunkach pomiędzy tymi osobami a organami administracyjnymi. Artykuł Strony zobowiązują się uznać, że każda osoba należąca do mniejszości narodowej ma prawo do używania jego/jej nazwiska (patronimika) i imion w języku mniejszości oraz ich oficjalnego uznania zgodnie z trybem przyjętym w ich ustawodawstwie. 2. Strony zobowiązują się uznać, że każda osoba należąca do mniejszości narodowej ma prawo do umieszczenia w jego lub jej języku znaków, napisów i innych informacji o charakterze prywatnym w sposób widoczny dla osób postronnych. 3. W rejonach tradycyjnie zamieszkałych przez znaczącą ilość osób należących do mniejszości narodowej Strony będą starać się - zgodnie z obowiązującym prawem, w tym także, tam gdzie to stosowne, umowami z innymi państwami oraz przy uwzględnieniu ich specyficznych warunków - umieszczać również w języku mniejszości tradycyjne nazwy lokalne, nazwy ulic i inne oznakowania topograficzne o charakterze publicznym, o ile istnieje tam wystarczające zapotrzebowanie na takie oznakowania. Europejska Karta Języków Regionalnych i Mniejszościowych podpisana w 1992 Artykuł 1 Definicje Na użytek niniejszej Karty: a) języki regionalne lub mniejszościowe oznaczają języki, które są: i. tradycyjnie używane na terytorium danego państwa przez jego obywateli, stanowiących grupę liczebnie mniejszą od reszty ludności tego państwa; oraz ii. różnią się od oficjalnego języka tego państwa; nie obejmuje to ani dialektów języka oficjalnego państwa, ani języków migrantów; Artykuł 7 Cele i zasady 1. Strony zobowiązują się w stosunku do języków regionalnych lub mniejszościowych, na terytoriach, na których są one używane i odpowiednio do sytuacji każdego języka, opierać swoją politykę, ustawodawstwo i praktykę działania na następujących celach i zasadach: a) w uznaniu języków regionalnych lub mniejszościowych za przejaw bogactwa kulturalnego; ( ) c) uznaniu potrzeby zdecydowanych działań dla wspierania języków regionalnych lub mniejszościowych, w celu ich ochrony; d) ułatwianiu lub popieraniu posługiwania się językami regionalnymi lub mniejszościowymi w mowie i na piśmie, w życiu publicznym i prywatnym; e) utrzymywaniu i rozwijaniu związków, w sferze spraw objętych niniejszą Kartą, między grupami używającymi języka regionalnego lub mniejszościowego i innymi grupami w państwie, używającymi tego samego lub podobnego języka, a także tworzeniu kulturalnych związków z innymi grupami w tym państwie, używającymi innych języków; f) zapewnieniu odpowiednich metod i środków do nauczania i studiów w językach regionalnych lub mniejszości, na 49

51 Scenariusz nr 3 wszystkich stosownych poziomach; g) zapewnieniu środków umożliwiających osobom nie władającym językiem regionalnym lub mniejszościowym, zamieszkującym na obszarze gdzie jest on używany, naukę tego języka na ich życzenie; Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej podkreśla rolę języków w integracji społecznej, politycznej i gospodarczej Artykuł 22 Różnorodność kulturowa, religijna i językowa Unia szanuje różnorodność kulturową, religijną i językową. Etap 4. Wybrane polityki językowe Treści: krótkie omówienie polityk dot. mniejszości na Łotwie, Litwie, Ukrainie, Białorusi i w Rosji. Działania nauczyciela i uczniów: nauczyciel przedstawia uczniom wybrane polityki językowe, między innymi na Łotwie czy Litwie. Zwraca uwagę na to, że regulacje międzynarodowe pozostawiają państwom wiele swobody na ich realizację. Nie każde państwo też respektuje prawa międzynarodowe. Wedle standardów międzynarodowych przedstawiciele mniejszości narodowych mają prawo do używania i rozwijania własnego języka ojczystego. Prawa te podlegają jednak legislacji wewnątrzpaństwowych. Winno się dążyć do szukania równowagi w stosowaniu języka mniejszości w życiu publicznym. Stąd bardzo często pojawiają się zapisy, ile procent na danym terenie musi stanowić mniejszość, aby mogła posługiwać się swoim językiem narodowym. Konstytucja łotewska gwarantuje mniejszościom narodowym prawo do ochrony i rozwijania ich języków. Biorąc pod uwagę, że na Łotwie co najmniej pięć tysięcy osób używa języka polskiego jako ojczystego, język ten winien być uznany jako stosowany w administracji. Podobnie wygląda sytuacja na Litwie, gdzie 6,6% mieszkańców to polska mniejszość narodowa. Ponadto Polonia skupia się tam na kilku terenach, tworząc zwarte grupy. W życiu prywatnym osoby te w większości posługują się językiem polskim, dwie trzecie z nich zna język litewski. Pojawiają się również tacy, którzy w ogóle nie mówią po litewsku. Na Litwie istnieje prawo (orzeczenia Sądu Konstytucyjnego Republiki Litwy i Litewskiego Naczelnego Sądu Administracyjnego) do zachowania i ochrony własnej tożsamości, kultury, języka i religii oraz zakaz dyskryminacji. Litwa nie podpisała jednak Europejskiej Karty Języków Regionalnych lub Mniejszościowych. Od 2010 roku, kiedy na Litwie wygasła ustawa o mniejszościach narodowych z 1989 roku, nie funkcjonuje tam prawo broniące mniejszości poza zapisem w Konstytucji (artykuł 29 ust. 2), który mówi o ogólnym zakazie dyskryminacji. Toteż obecnie żaden akt prawny na Litwie nie reguluje kwestii praw mniejszościowych. Na Ukrainie formalnie istnieją prawa grup mniejszościowych, ale istnieje duży problem z ich faktycznym egzekwowaniem. Na Białorusi Polacy są drugą pod względem liczebności mniejszością narodową. Białoruska konstytucja gwarantuje równe prawa wszystkim mniejszościom, w tym także prawo do spuścizny historycznej i kulturowej oraz rozwoju własnej kultury. Mimo to prawa te są łamane, w szczególności prawa Polaków. Władze białoruskie ograniczają lub zakazują całkowicie nauczania języka polskiego w szkołach lub działalności kulturalnej mniejszości polskiej. Sprzeciwiają się również realizacji Ustawy o Karcie Polaka. W Rosji osób polskiego pochodzenia jest ok. 47 tysięcy, jednak nieoficjalnie uważa się, że liczba ta jest znacznie wyższa. Prawa Polaków mieszkających w Rosji określa traktat o przyjaznej i dobrosąsiedzkiej współpracy podpisany między państwami oraz rozporządzenie prezydenta dotyczące mniejszości narodowych. Nauka w języku polskim odbywa się w wielu ośrodkach na różnym poziomie w szkołach weekendowych, jako język obcy w szkołach państwowych lub w klasach z nauczaniem polskiego. Według Ministerstwa Spraw Zagranicznych Polacy są jednak na tych terenach represjonowani. Etap 5. Case studies Działania nauczyciela i uczniów: nauczyciel dzieli uczniów na grupy. Rozdaje uczniom artykuły dotyczące konkretnych, toczonych spraw związanych z łamaniem praw językowych lub prosi uczniów o przeczytanie ich on-line. Mogą to być artykuły zaproponowane poniżej lub bardziej aktualne prowadzonej lekcji. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z artykułem oraz wskazanie, jakie prawa językowe zostały naruszone przez dane państwo. 50

52 Artykuł Gigantyczna kara za dwujęzyczne tablice, Nasz Dziennik, 8 stycznia Artykuł Małgorzaty Kozicz Nie zrezygnujemy z walki o nazwiska, Wilnoteka.lt, 17 grudnia Artykuł Białoruś ogranicza możliwość nauki języka polskiego, Nasz Dziennik, 17 października Etap 6. Rekapitulacja. Powtórka najważniejszych danych 1 < [dostęp: 4 lipca 2018]. 2 < [dostęp: 4 lipca 2018]. 3 < [dostęp: 4 lipca 2018]. 51

53 Karta pracy nr 3 PRAWO I POLITYKA JĘZYKOWA KARTA PRACY Zadanie 1 Ustawa o języku polskim z dnia 7 października 1999 roku o języku polskim Parlament Rzeczypospolitej Polskiej: - zważywszy, że język polski stanowi podstawowy element narodowej tożsamości i jest dobrem narodowej kultury, - zważywszy na doświadczenie historii, kiedy walka zaborców i okupantów z językiem polskim była narzędziem wynaradawiania, - uznając konieczność ochrony tożsamości narodowej w procesie globalizacji, - uznając, że polska kultura stanowi wkład w budowę wspólnej, różnorodnej kulturowo Europy, a zachowanie tej kultury i jej rozwój jest możliwy tylko poprzez ochronę języka polskiego, - uznając tę ochronę za obowiązek wszystkich organów i instytucji publicznych Rzeczypospolitej Polskiej i powinność jej obywateli uchwala niniejszą ustawę. Art. 3. Ochrona języka polskiego 1. Ochrona języka polskiego polega w szczególności na: 1) dbaniu o poprawne używanie języka i doskonaleniu sprawności językowej jego użytkowników oraz na stwarzaniu warunków do właściwego rozwoju języka jako narzędzia międzyludzkiej komunikacji; 2) przeciwdziałaniu jego wulgaryzacji; 3) szerzeniu wiedzy o nim i jego roli w kulturze; 4) upowszechnianiu szacunku dla regionalizmów i gwar, a także przeciwdziałaniu ich zanikowi; 5) promocji języka polskiego w świecie; 6) wspieraniu nauczania języka polskiego w kraju i za granicą. 2. Do ochrony języka polskiego są obowiązane wszystkie organy władzy publicznej oraz instytucje i organizacje uczestniczące w życiu publicznym. 3. (uchylony) 52

54 W oparciu o powyższą ustawę oraz własną wiedzę odpowiedz na pytanie: Grupy z numerem 1: dlaczego należy dbać o język polski i dlaczego szczególnie warto to robić za granicą Polski? Grupy z numerem 2: w jaki sposób można dbać o język polski szczególnie, gdy mieszka się poza granicami kraju?

55 Karta pracy nr 3 Zadanie 2 Postaraj się podsumować dotychczasowe rozważania wskaż na te elementy języka, które, Twoim zdaniem, są istotne w krzewieniu tożsamości narodowej. Dlaczego język jest ważny w krzewieniu tożsamości narodowej? 54

56 Zadanie 3 Wymień, które z poniższych państw należą do UE. Kraje należące do UE: ARMENIA AZERBEJDŻAN BIAŁORUŚ ESTONIA GRUZJA KAZACHSTAN KIRGISTAN LITWA ŁOTWA MOŁDAWIA PAKISTAN ROSJA TADŻYKISTAN TURKMENISTAN UKRAINA UZBEKISTAN Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (MPPOiP, ang. International Covenant on Civil and Political Rights) z dnia 19 grudnia 1966 roku, uchwalony podczas konferencji Zgromadzenia Ogólnego ONZ w Nowym Jorku, ratyfikowany w marcu 1976 roku przez 166 państw, przez Polskę w 1977 roku. Akt stanowi rozwinięcie Powszechnej deklaracji praw człowieka. Artykuł 26 Wszyscy są równi wobec prawa i są uprawnieni bez żadnej dyskryminacji do jednakowej ochrony prawnej. Jakakolwiek dyskryminacja w tym zakresie powinna być ustawowo zakazana oraz powinna być zagwarantowana przez ustawę równa dla wszystkich i skuteczna ochrona przed dyskryminacją z takich względów, jak: rasa, kolor skóry, płeć, język, religia, poglądy polityczne lub inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, sytuacja majątkowa, urodzenie lub jakiekolwiek inne okoliczności. Artykuł 27 W Państwach, w których istnieją mniejszości etniczne, religijne lub językowe, osoby należące do tych mniejszości nie mogą być pozbawione prawa do własnego życia kulturalnego, wyznawania praktykowania własnej religii oraz posługiwania się własnym językiem wraz z innymi członkami danej grupy. Deklaracja w sprawie Osób Należących do Mniejszości Narodowych lub Etnicznych, Religijnych i Językowych przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1992 Artykuł 1 Państwa będą chroniły w obrębie ich odnośnych terytoriów istnienie oraz tożsamość narodową lub etniczną, religijną i językową mniejszości, jak również zapewniały warunki służące wspieraniu takiej tożsamości. 55

57 Karta pracy nr 3 Artykuł 2 Osoby należące do mniejszości narodowych lub etnicznych, religijnych i językowych, (zwane osobami należącymi do mniejszości) mają prawo do korzystania ze swej własnej kultury, do wyznawania i praktykowania swej własnej religii oraz do używania swego własnego języka, publicznie i prywatnie, swobodnie i bez ingerencji lub jakiejkolwiek formy dyskryminacji. Konwencja Ramowa o ochronie mniejszości narodowych sporządzona w Strasburgu dnia 1 lutego 1995 roku Artykuł Strony zobowiązują się uznać, że każda osoba należąca do mniejszości narodowej ma prawo do swobodnego używania, bez jakiejkolwiek ingerencji, jego/jej języka mniejszości, zarówno prywatnie, jak i publicznie, ustnie oraz pisemnie. 2. Na obszarach zamieszkałych tradycyjnie lub w znaczącej ilości przez osoby należące do mniejszości narodowej, o ile osoby te tego sobie zażyczą, i tam, gdzie takie życzenie odpowiada rzeczywistym potrzebom, Strony będą starać się zapewnić, na tyle, na ile to możliwe, warunki, które umożliwią używanie języka mniejszości w stosunkach pomiędzy tymi osobami a organami administracyjnymi. Artykuł Strony zobowiązują się uznać, że każda osoba należąca do mniejszości narodowej ma prawo do używania jego/jej nazwiska (patronimika) i imion w języku mniejszości oraz ich oficjalnego uznania zgodnie z trybem przyjętym w ich ustawodawstwie. 2. Strony zobowiązują się uznać, że każda osoba należąca do mniejszości narodowej ma prawo do umieszczenia w jego lub jej języku znaków, napisów i innych informacji o charakterze prywatnym w sposób widoczny dla osób postronnych. 3. W rejonach tradycyjnie zamieszkałych przez znaczącą ilość osób należących do mniejszości narodowej Strony będą starać się - zgodnie z obowiązującym prawem, w tym także, tam gdzie to stosowne, umowami z innymi państwami oraz przy uwzględnieniu ich specyficznych warunków - umieszczać również w języku mniejszości tradycyjne nazwy lokalne, nazwy ulic i inne oznakowania topograficzne o charakterze publicznym, o ile istnieje tam wystarczające zapotrzebowanie na takie oznakowania. Europejska Karta Języków Regionalnych i Mniejszościowych podpisana w 1992 Artykuł 1 Definicje Na użytek niniejszej Karty: a) języki regionalne lub mniejszościowe oznaczają języki, które są: i. tradycyjnie używane na terytorium danego państwa przez jego obywateli, stanowiących grupę liczebnie mniejszą od reszty ludności tego państwa; oraz ii. różnią się od oficjalnego języka tego państwa; nie obejmuje to ani dialektów języka oficjalnego państwa, ani języków migrantów; Artykuł 7 Cele i zasady 56

58 1. Strony zobowiązują się w stosunku do języków regionalnych lub mniejszościowych, na terytoriach, na których są one używane i odpowiednio do sytuacji każdego języka, opierać swoją politykę, ustawodawstwo i praktykę działania na następujących celach i zasadach: a) w uznaniu języków regionalnych lub mniejszościowych za przejaw bogactwa kulturalnego; ( ) c) uznaniu potrzeby zdecydowanych działań dla wspierania języków regionalnych lub mniejszościowych, w celu ich ochrony; d) ułatwianiu lub popieraniu posługiwania się językami regionalnymi lub mniejszościowymi w mowie i na piśmie, w życiu publicznym i prywatnym; e) utrzymywaniu i rozwijaniu związków, w sferze spraw objętych niniejszą Kartą, między grupami używającymi języka regionalnego lub mniejszościowego i innymi grupami w państwie, używającymi tego samego lub podobnego języka, a także tworzeniu kulturalnych związków z innymi grupami w tym państwie, używającymi innych języków; f) zapewnieniu odpowiednich metod i środków do nauczania i studiów w językach regionalnych lub mniejszości, na wszystkich stosownych poziomach; g) zapewnieniu środków umożliwiających osobom nie władającym językiem regionalnym lub mniejszościowym, zamieszkującym na obszarze gdzie jest on używany, naukę tego języka na ich życzenie; Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej podkreśla rolę języków w integracji społecznej, politycznej i gospodarczej Artykuł 22 Różnorodność kulturowa, religijna i językowa Unia szanuje różnorodność kulturową, religijną i językową. Zadanie 4 Zapoznaj się z treścią artykułu i wskaż, jakie prawa językowe zostały naruszone przez dane państwo. 57

59 Scenariusz nr 4 Polacy na Wschodzie ujęcie geograficzne Materiały multimedialne, hiperłącza, poprzednie wydania teki edukacyjnej i kartę pracy gotową do druku zamieszczono na płycie CD oraz na stronie uczniowie potrafią wymienić przykłady polskich stowarzyszeń i związków znajdujących się na Wschodzie. Cele ogólne: uczniowie wymieniają najważniejsze ośrodki polonijne na Wschodzie uczniowie wskazują, gdzie mieszkają Polacy na Wschodzie. Wiadomości: uczniowie poprawnie definiuję terminy: Polonia, mniejszość narodowa, tożsamość narodowa uczniowie wskazują na miejscowości, gdzie przebywa Polonia na Wschodzie uczniowie potrafią wymienić przyczyny przebywania Polaków poza granicami kraju uczniowie wiedzą, w jaki sposób Polacy podtrzymują polskość za granicami kraju Umiejętności: uczniowie potrafią wskazać na mapie miejsca, gdzie żyją Polacy na Wschodzie uczniowie umieją poprawnie używać terminów: Polonia, mniejszość narodowa, tożsamość narodowa uczniowie prawidłowo streszczają najważniejsze informacje uczniowie prezentują wyniki swojej pracy kolegom. Metody pracy: od szczegółu do ogółu pogadanka z elementami wykładu praca na mapie. 58

60 Środki dydaktyczne: karta pracy mapa Europy Wschodniej atlas geograficzny lub dostęp do map on-line. Etap 1. Wstęp, faza organizacyjna Działania nauczyciela i uczniów: sprawdzenie obecności, czynności organizacyjno-porządkowe. na Wschodzie oraz przyczyn znalezienia się Polaków poza granicami kraju. Działania nauczyciela i uczniów: nauczyciel przynosi mapę wschodniej części Euro-Azji, z pomocą uczniów wymienia kraje, gdzie żyją Polacy na Wschodzie i wskazuje na miejsca, gdzie Polonia jest najliczniejsza. Następnie miejscowości te zaznacza na mapie. Uczniowie czynią to samo na mapkach umieszczonych w kartach pracy. W celu prawidłowego umieszczenia na mapie konkretnych miejsc uczniowie mogą posłużyć się atlasami geograficznymi lub mapami on-line. Etap 2. Wprowadzenie tematu Treści: rys historyczny. Działania nauczyciela i uczniów: nauczyciel przypomina uczniom o migracji Polaków oraz zmianie narodowości związanej z przesuwaniem granic może sięgnąć do pierwszej teki edukacyjnej Polacy na Wschodzie przygotowanej przez Fundację Energia dla Europy 1 w szczególności do scenariusza zatytułowanego Uciekająca granica, czyli o zmianach polskiej granicy wschodniej i/lub Przebieg i konsekwencje II wojny światowej. Może wcześniej przeprowadzić te lekcje lub odwołać się krótko do treści w nich zawartych. W drugim przypadku ważne jest, aby zwrócić uwagę uczniów na fakt, że deportacje Polaków rozpoczęły się w XIX wieku, potem były kontynuowane w czasie I i II wojny światowej oraz po wojnach. Podaje krótko dane statystyczne. Pokazuje uczniom, jak wielu obywateli Polski wyjechało z kraju a niewielu wróciło, i jaki potencjał ludzki straciła Polska. Wyjaśnia, że Polacy mieszkający za granicą wciąż czują się Polakami, niektórzy kultywują tradycję polską i posługują się językiem polskim, inni coraz bardziej asymilują się z mieszkańcami danych terenów, powoli zapominają o polskim języku, posługują się nim w niewielkim stopniu, czasami tylko podczas modlitwy. Etap 3. Polacy na Wschodzie ujęcie geograficzne Treści: ukazanie geograficznego rozmieszczenia Polaków 1 Paweł Kowal, Maciej Małagocki, Maciej Podbielkowski, Polacy na Wschodzie nasze zobowiązanie. Teka edukacyjna, FEDE, Warszawa, Nauczyciel definiuje termin Polonia : Polonię można określić jako ogół ludzi, którzy bez względu na kraj urodzenia i stopień znajomości języka zachowali tradycje polskiego pochodzenia; przejawiają zainteresowanie polską kulturą i zrozumienie dla polskich interesów narodowych. 2 2 Kubiak H., Omówienie dyskusji, [w:] Stan i potrzeby badań nad zbiorowościami polonijnymi, pod red. H. Kubiaka, A. Pilcha, Wrocław, 1976, s

61 Scenariusz nr 4 PAŃSTWO ARMENIA AZERBEJDŻAN BIAŁORUŚ ESTONIA GRUZJA KAZACHSTAN KIRGISTAN LITWA ŁOTWA MOŁDAWIA ROSJA TADŻYKISTAN TURKMENISTAN UKRAINA UZBEKISTAN GŁÓWNE OŚRODKI POLONII Erywań Baku obwody grodzieński, brzeski, miński i witebski Talin, Narwa, Kohtla Järve Tbilisi, Kutaisi, Gori, Telawi, Batumi i Signahi Akmola, Astana, Ałmaty, Karaganda, okolice miasta Kokczetaw Biszkek i obwód czujskim Wilno, Troki, Sołecznik, wileński, świeciański, trocki, janowski, koszedarski, kiejdański oraz kowieński Dyneburg, Lipawa, Ryga, Kraslaw, Rzeżyca, Jełgawa Bielce, Styrcza, Kiszyniów Moskwa, Petersburg, Syberia, obwody omski, irkucki, kemerowski, tomski, nowosybirski, rostowski, wołgogradzki, kaliningradzki, Nadwołżańskim i Uralskim Okręgu Federalnym, Północno-Zachodni Okręg Federalny, Bijsk obwody żytomierski i chmielnicki, Kijów Taszkent Następnie wymienia niektóre powody, dlaczego Polacy znaleźli się poza granicami wschodnimi, wskazując na różnorodność losów ludzkich: społeczność polska na Kresach Wschodnich Polacy wywiezieni przymusowo np. zesłańcy polityczni deportacje, m.in. z terenów II Rzeczypospolitej zajętych przez Armię Czerwoną potomkowie Polaków agitowanych przez urzędników carskich ludność polska zamieszkująca tereny, które dawniej należały do Polski etniczna ludność polska wywieziona przed i w czasie wojny (przesiedlenia ludności) osoby, które pozostały na terenach ZSRR po zwolnieniu z sowieckich łagrów lub specposiołków emigracja zarobkowa (np. Estonia pod koniec lat trzydziestych XX wieku, Kaukaz na przełomie XIX i XX wieku) działalność badawcza (np. prowadzenie badań nad Azją Mniejszą, choćby Bronisław Grąbczewski, podróżnik i generał w służbie rosyjskiej, autor wielotomowych wspomnień w Kirgistanie) założenie rodziny. Nauczyciel podaje kilka przykładów miejsc/miejscowości, gdzie przebywają Polacy. Opowiada ich historię, pokazuje na mapie. Ważne jest, aby przedstawił zróżnicowane miejsca, jeśli chodzi o przyczyny przebywania tam Polaków, ich liczebność oraz sposoby krzewienia tożsamości narodowej. Może wykorzystać poniższe przykłady lub przygotować własne. Może również rozdać materiały uczniom podzielonym na grupy i poprosić ich o przedstawienie pozostałym uczniom streszczenia najważniejszych informacji o danej miejscowości. Wszystkie miejscowości nanosi na mapę a uczniowie zaznaczają 60

62 na swoich mapkach. Ważne jest, aby uczniowie mogli zobaczyć, jaka jest przestrzenna rozpiętość geograficznego ujęcia Polaków na Wschodzie. Dlatego też w poniższych przykładach została zaznaczona odległość wybranej miejscowości do Warszawy i czas, w jaki pieszo trzeba byłoby ją pokonać. Giumri (Armenia) drugie co do wielkości miasto w Armenii. Znajduje się w nim Dom Polski, organizacja społeczno-charytatywna zrzeszająca osoby polskiego pochodzenia mieszkające w regionie Szirak. Jej celem jest budowanie współpracy oraz pozytywnych relacji Polaków i Ormian, a także promowanie polskiej kultury, tradycji i języka. Baku już pod koniec XIX wieku w Baku było wielu katolików, dlatego w 1884 roku Duma zgodziła się na wydzielenie dzielnicy katolickiej, zbudowanie szkoły. Kiedy społeczność wzniosła kaplicę, została ona uznana za budynek postawiony nieprawnie, a następnie skonfiskowany i oddany do wynajęcia. Kiedy kaplicę wynajął kapelan wojskowy, Konrad Keller, i zaczął tam odprawiać msze, władze wysiedliły go. Dopiero w 1900 roku wydano zgodę na postawienie kościoła rzymskokatolickiego, ale z własnych środków wiernych. Trzy lata później powstały kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, którego proboszczem był ks. Stefan Demurow skazany za szpiegostwo na karę śmierci i rozstrzelany, pierwowzór księdza Gruzina w powieści Stefana Żeromskiego Przedwiośnie; Rzymskokatolickie Towarzystwo Dobroczynności, którego przewodniczącym został magnat naftowy Stefan Rylski; oraz Katolicka Wspólnota Polska. A zaraz potem biblioteka, czytelnia, schronisko dla dzieci i seniorów. Rok później szkoła. Warto wspomnieć, że Polacy przybyli do Baku z różnych przyczyn byli to zesłańcy polityczni, wojskowi armii carskiej rekrutowani z Królestwa Polskiego oraz migranci zarobkowi. Polskie organizacje społeczne w Baku powstały na początku XX wieku, między innymi: Rada Polskich Organizacji, Towarzystwo Dom Polski czy Polskie Towarzystwo Wzajemnej Pomocy Ognisko. Wydawano czasopismo polskie Farys. Po rewolucji w 1917 roku wyjeżdżali w ramach repatriacji, głównie jednak osiadali w Rosji: Moskwie i Petersburgu (ówczesnymi Leningradzie). Krótkotrwała swoboda katolików w Baku skończyła się wraz z masowymi represjami religijnych za czasów stalinowskich. Kościół zburzono, jednak wierni spotykali się nadal potajemnie. Mimo wielu walk o religię, katolicyzm przestał istnieć w Azerbejdżanie i pojawił się ponownie dopiero w latach dziewięćdziesiątych XX wieku, po upadku Związku Radzieckiego. Wówczas zaistniały również sprzyjające warunki do zjednoczenia Polaków mieszkających w Azerbejdżanie i powołania towarzystwa «Polonia» (Centrum przyjaźni i współpracy Azerbejdżan-Polska), którego jedna piąta członków miała polskie korzenie. Aczkolwiek, osoby te szybko opuściły stowarzyszenie. Polakom jednak udało się, w czasie ich działalności na rzecz stowarzyszenia, zwrócić do Watykanu z prośbą o opiekę duszpasterską w Baku, co spowodowało przybycie do Baku polskiego księdza. Jerzy Piluś zebrał nieliczną grupę osób polskiego pochodzenia, która spotykała się na nabożeństwa w prywatnym mieszkaniu. W 2001 roku wybudowano w Baku kaplicę parafii katolickiej oraz rozpoczęto prace nad utworzeniem Wspólnoty Polskiej, zarejestrowanej dwa lata później, liczącej obecnie ponad stu członków. 61

63 Scenariusz nr 4 Iwieniec (Białoruś) niewielkie miasto związane z historią rodów Sołłohubów, a potem od XIX wieku Plewaków. Rodzina Sołłohubów ufundowała w Iwieńsku kościół parafialny, który potem został zamknięty, a następnie zmieniony w cerkiew. Do dzisiaj istnieją ruiny posiadłości i parków właścicieli miasta. Iwieniec przestał być polskim miastem po II rozbiorze, aby wrócić na tereny polskie w okresie międzywojnia. Bliska odległość od ZSRR (raptem 16 kilometrów od granicy) sprzyjało kontrabandzie i propagandzie komunistycznej. Tuż przed II wojną światową Iwieniec był miastem wielokulturowym. Mieszkali tam Żydzi, Białorusini oraz Polacy. W czasie II wojny światowej w okolicznej puszczy działały oddziały AK. Czkałowo (Kazachstan) skupisko Polaków deportowanych do Kazachstanu w latach trzydziestych XX wieku i ulokowanych w tzw. punktach (toczkach). Taka toczka nr 12 przeistoczyła się w niewielką miejscowość. Wokół Czkałowa funkcjonowały łagry, do których w 1945 roku trafiali Pomorzanie. 35% mieszkańców to Polacy wywiezieni z Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej i ich potomkowie. Dzisiaj skupiają się wokół kościoła rzymskokatolickiego pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła oraz Domu Polskiego, gdzie znajduje się szkoła, drużyna harcerska Stepowe Orły, redakcja Głosu Polskiego i chór parafialny. 3 Koleje losu mieszkańców tych ziem zmieniały się tak, jak szybko przechodziły w ręce kolejnych najeźdźców. Od 1939 do 1941 roku Iwieniec należał do ZSRR, potem do 1944 roku do Rzeszy jako niemiecki Komisariat Rzeszy Wschód. Przez kilkanaście godzin Iwieniec należał też do Polski, po tym jak w ramach powstania iwienieckiego miasto zostało zdobyte przez Polski Oddział Partyzancki z Ośrodka AK Stołpce. Niemcy szybko odzyskały miasto, karząc mieszkańców zamordowali 150 osób, a wielu wywieźli na roboty przymusowe. Od 1944 miast należało ponownie do ZSRR, a od 1991 do Białorusi. Herb miasta wzorowany jest na szlacheckim herbie Sołłohubów. Iwieniec związany jest również z losem dwóch polskich beatyfikowanych franciszkanów, którzy w 1943 roku podczas masowych aresztowań dobrowolnie dołączyli do wiernych. Józef Achilles Puchała i Karol Herman Stępień jako jedyni zostali wówczas przez hitlerowców zamordowani, a ich ciała zostały spalone. Obecnie Polacy wciąż mieszkają w Iwieńcu oraz pobliskich wsiach stanowiąc mniejszość narodową, działają w Domu Polskim. 3 < [dostęp: 10 lipca 2018]. 62

64 Wciąż jednak Polacy stanowią większość mieszkańców miasta. Niektórzy szacują, że nawet 75%. Co czwarty Polak należy do Towarzystwa Polskiego im. Jana Pawła II. Niektórzy są członkami oddziału Zjednoczenia Polaków Żytomierszczyzny Polonia". Nie wszyscy jednak posługują się językiem polskim, po represjach w latach trzydziestych zlikwidowano polskie szkoły, które powróciły na te tereny dopiero pod koniec lat dziewięćdziesiątych. Dołbysz (Ukraina) miasto, które na terenie Ukraińskiej Socjalistyczne Republiki Radzieckiej od 1925 przez dziesięć lat było stolicą Polskiego Rejonu Narodowego im. Juliana Marchlewskiego (Marchlewszczyzna), czyli autonomiczną polską jednostką administracyjną na terenie ZSRR. W 1997 roku otworzono polską szkołę utrzymywaną jednak z pieniędzy pochodzących z Polski. Ponadto za posługiwanie się językiem polskim groziły represje i wywózka na Syberię, dopiero od początku lat dziewięćdziesiątych Polacy mogli przyznawać się do swojego pochodzenia. Taka możliwość przyznaniu uprawnień nierosyjskim narodom zamieszkującymi ZSRR powstała w ramach zasady korienizacji, czyli polityce Józefa Stalina powrotu do korzeni. Terytorium miało być podzielone według kryteriów narodowościowych, aby przedstawiciele danych kultur rozwijając się wzbogacali imperium rosyjskie i zakładali lokalne partie komunistyczne. Efektem korienizacji była polityka ukrainizacji czy też stworzenie republik Uzbeckiej, Tadżyckiej, Kazachskiej, Kirgiskiej i Turkmeńskiej. W latach trzydziestych korenizację zastąpiono rusyfikacją. Zanim to jednak nastąpiło powstały dwa polskie rejony narodowe: im. Juliana Marchlewskiego oraz im. Feliksa Dzierżyńskiego w Białoruskiej Sowieckiej Republice Radzieckiej. Oba rejony miały być polskimi republikami radzieckimi, które zapowiadały akcję na szersza skalę akcję opanowania Polski. Marchlewski i Dzierżyński byli jednymi z kilku polskich komunistów, który inicjowali utworzenie polskich rejonów autonomicznych i zabiegali o stworzenie z Polski republiki sowieckiej. Marchlewsk był miastem wielokulturowym, mieszkali w nim Żydzi, Ukraińcy i Niemcy, ale 70% mieszkańców stanowili Polacy, którzy zakładali szkoły, czytelnie, drukowali własną prasę. Po dziesięciu latach odebrano Polakom autonomię i zlikwidowano rejon. Polaków wywożono na Syberię i do Kazachstanu, aresztowano, skazywano na śmierć i od razu wykonywano egzekucje. Aby zatrzeć ślady po polskim mieście, zmieniono jego nazwę na Szczorsk, a potem wrócono do pierwotnej nazwy: Dołbysz. Białystok, Biełastok (Rosja) miejscowość założona przez polskich osadników z Podlasia na przełomie XIX i XX wieku, którzy dobrowolnie przybyli na Syberię. W czasach sowieckich walczyli o zachowanie swojej tożsamości i religii, opierając się kolektywizacji, wstępowania do kołchozu. W 1927 roku władze sowieckie zamknęły kościół, wokół którego gromadzili się Polacy. Potem kościół zamieniono na magazyny, a po wojnie klub. Również w latach trzydziestych walczyli o swoją narodowość mimo represji ze strony NKWD za używanie języka polskiego. W ramach tzw. operacji polskiej aresztowano ponad stu mężczyzn, a przeszło połowę z nich rozstrzelano. Dopiero w latach dziewięćdziesiątych XX wieku do Biełstoku przyjechał ksiądz katolicki, wybudowano kościół, który potem spłonął, a w szkole zaczęto uczyć języka polskiego. Dzisiaj Polacy stanowią 25% mieszkańców Biełastoku to potomkowie osadników, którzy powoli zapominają o języku polskim. Posługują się nim tylko podczas modlitw. 63

65 Scenariusz nr 4 szykanowania i eliminowania wszelkich przejawów polskich na tych ziemiach. Mimo tego, wielu Polaków z Laudy do dzisiaj wciąż mieszka w Kiejdanach. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku jednoczyli się w ramach kół Związku Polaków, które w 1996 roku utworzyły Związek Polaków na Litwie Lauda. Wydają tygodnik Nasza Gazeta. Powstały również Polski Zespół Pieśni i Tańca Issa oraz Stowarzyszenie Polaków Kiejdan. Zakładane są niedzielne szkółki języka polskiego. Kiejdany (Litwa) miasto kojarzone przede wszystkim z Potopem Henryka Sienkiewicza, gdzie noblista opisał laudańską, polską szlachtę. Historycznie rzecz ujmując, mała rybacka osada wielokrotnie zmieniała swoich właścicieli pozostawała pod panowaniem Zakonu Krzyżackiego, potem w posiadaniu szlachty polskiej: Radziwiłów, Kiszków, Hutten-Czapskich. 4 TYGODNIK ZWIĄZKU POLAKÓW NA LITWIE ISSN STYCZNIA 2018 R., NR 1 (1297) /ZwiazekPolakowNaLitwie Witając Nowy 2018 Rok W czasach radziwiłłowskich Kiejdany były wielokulturową miejscowością zamieszkałą przez Niemców, Szkotów, Żydów. Było to drugie po Wilnie najważniejsze miasto Wielkiego Księstwa Litewskiego i stolica kalwinizmu. Osobami, które kształtowały charakterystyczną kulturę tego miejsca, byli Polacy z Laudy, regionu w pobliżu Kowna, nad rzeczką Laudą. To Polacy, którzy ulegli lituanizacji. Laudowie stanowiący ponad połowę ogółu ludności (w niektórych pobliskich miejscowościach nawet 70-80%) na tych terenach również na początku XX wieku odznaczali się dwukulturowością, przede wszystkim dwujęzycznością. Ślady języka polskiego do dnia dzisiejszego można odnaleźć w gwarze kowieńskiej. Spowodowane to było licznymi mieszanymi małżeństwami polsko-litewskimi. Jerzy Karpowicz HOL DOMU POLSKIEGO W WILNIE WYPEŁNILI RODACY Z CAŁEJ LITWY... Wkroczyliśmy w znamienny rok, szczególny rok zarówno dla Litwy państwa, którego jesteśmy obywatelami oraz Polski Macierzy, z którą łączą nas więzy duchowe. Oba kraje tego roku obchodzić będą szczególną datę setną rocznicę niepodległości. Zarówno Litwa jak i Polska przez 123 lata znosiły niewolę mocarstw, które podzieliły Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Aż odległy i jakże znamienny rok 1918 przyniósł Litwie i Polsce upragnioną niepodległość. 16 Lutego i 11 Listopada są wielkim świętem naszych dwóch ojczyzn. Jako wierni i kochający je córki i synowie z godnością, wiarą i miłością spotykajmy te jubileusze, witając nowy 2018 rok. Dzieląc się opłatkiem na tradycyjnym spotkaniu świątecznym zorganizowanym w okresie oktawy Świąt Bożego Narodzenia przez Związek Polaków na Litwie życzyliśmy sobie nawzajem, by był to owocny rok, niosący pokój, szczęście i dobrobyt. Witając Nowy 2018 Rok życzmy sobie, by był on hojny, zdrowy, szczęśliwy. Przyniósł każdemu spełnienie marzeń, pozwolił zrealizować plany i osiągnąć sukces. Niech w naszych domach, rodzinach nie zabraknie ciepła i miłości, zrozumienia i wzajemnego wsparcia, a każdy dzień nowego roku niesie nam satysfakcję z treściwie przeżytych chwil. Życzmy sobie, byśmy jako społeczność Polacy na Litwie potrafili zachować jedność i solidarność. Miniony rok nauczył nas, że kiedy jesteśmy razem potrafimy zwyciężać. Więc niech 2018 rok przyniesie nam sukcesy i powody do dumy z naszych poczynań, dokonań, większych i mniejszych zwycięstw. Niech za progiem nowego roku pozostaną kłopoty i niepowodzenia. Wkraczajmy w Nowy Rok pełni optymizmu, nadziei i wiary, bo bez nich niemożliwe jest podejmowanie nowych wyzwań, budowanie przyszłości, osiąganie celów, które życiu każdego z nas nadają sens. Staropolskie życzenia do siego roku składa wszystkim Rodakom prezes Michał Mackiewicz oraz członkowie Zarządu Głównego Związku Polaków na Litwie Potem większość polskiej inteligencji została wysiedlona z tych ziem w ramach sowieckich deportacji i po zakończeniu II wojny światowej, wielu powróciło do Polskich w toku dwóch fal repatriacji, co doprowadziło do 4 < [dostęp: ]. 64

66 Dyneburg (Łotwa) to drugie co do wielkości miasto w Łotwie. Zostało założone przez Zakon Kawalerów Mieczowych, a potem po jego sekularyzacji włączone do Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Po I rozbiorze znalazło się na terytorium Rosji, aby wrócić do Polski podczas wojny bolszewickiej. Większą część ziem zajętych podczas operacji dyneburskiej przez generała Rydza-Śmigłego przekazano niepodległej Łotwie. Po II wojnie światowej wszystkie ziemie dyneburskie znalazły się na terytorium Łotewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Styrcza (Mołdawia) to wieś założona w XIX wieku przez Polaków, którzy w latach trzydziestych XX wieku zaczęli budowę kościoła katolickiego. Jednak przyłączenie tych terenów do ZSRR i II wojna światowa udaremniła ich zamiary a osoby zaangażowane w tę działalność zostały zesłane na Syberię. Pod koniec XX wieku nieukończony budynek kościoła, który został zamieniony w magazyny produktów rolnych, został zwrócony kościołowi i przystosowany do prowadzenia nabożeństw. Do dnia dzisiejszego Polacy są najliczniejszą grupą etniczną w Styrczy. Oprócz nich mieszkają tam (w kolejności od największej liczebności): Mołdawianie, Ukraińcy i Rosjanie. We wsi znajduje się Dom Polski, który wydaje polskie czasopismo i gdzie można uczyć się języka polskiego. Dyneburg dzisiaj to wciąż miasto wielokulturowe. Żyją w nim (w kolejności od najliczniejszej grupy): Rosjanie, Łotysze, Polacy, Białorusini, Ukraińcy, Żydzi i Estończycy. Polacy tam mieszkający to największe skupisko Polonii na Łotwie. Gromadzą się głównie wokół parafii Niepokalanego Poczęcia NMP, Państwowego Gimnazjum Polskiego im. Józefa Piłsudskiego oraz założonego w 1997 roku Centrum Kultury Polskiej ściśle współpracującego z Związkiem Polaków na Łotwie znajdującym się w Rydze. Etap 4. Praca uczniów. Rekapitulacja. Powtórka najważniejszych danych Działania nauczyciela i uczniów: nauczyciel prosi uczniów, aby nanieśli na mapę miejscowości, o których wiedzą, że mieszkają w nich Polacy. Dzieli uczniów na grupy i prosi, aby w oparciu o przedstawiony materiał przygotowali odpowiedzi na dwa pytania: 1. Dlaczego na terenach wschodnich mieszkają Polacy? 2. W jaki sposób manifestują swoją polskość? Etap 5. Praca domowa Działania nauczyciela i uczniów: nauczyciel prosi, aby uczniowie znaleźli informacje o miejscowości (w dowolnie wybranym kraju we wschodniej Europie), gdzie mieszkają Polacy i krótko ją zaprezentowali na wzór tych, które przedstawiane były podczas lekcji. 65

67 Karta pracy nr 4 KARTA PRACY POLACY NA WSCHODZIE UJĘCIE GEOGRAFICZNE Zadanie 1 Na mapie wschodniej części Euro-Azji zaznacz państwa, a potem miasta, w których mieszkają Polacy. POLONIA ogół ludzi, którzy bez względu na kraj urodzenia i stopień znajomości języka zachowali tradycje polskiego pochodzenia; przejawiają zainteresowanie polską kulturą i zrozumienie dla polskich interesów narodowych (Kubiak H., Omówienie dyskusji, [w:] Stan i potrzeby badań nad zbiorowościami polonijnymi, pod red. H. Kubiaka, A. Pilcha, Wrocław: 1976, s. 96). PAŃSTWO ARMENIA AZERBEJDŻAN BIAŁORUŚ ESTONIA GRUZJA KAZACHSTAN KIRGISTAN LITWA ŁOTWA MOŁDAWIA ROSJA TADŻYKISTAN TURKMENISTAN UKRAINA UZBEKISTAN GŁÓWNE OŚRODKI POLONII Erywań Baku obwody grodzieński, brzeski, miński i witebski Talin, Narwa, Kohtla Järve Tbilisi, Kutaisi, Gori, Telawi, Batumi i Signahi Akmola, Astana, Ałmaty, Karaganda, okolice miasta Kokczetaw Biszkek i obwód czujskim Wilno, Troki, Sołecznik, wileński, świeciański, trocki, janowski, koszedarski, kiejdański oraz kowieński Dyneburg, Lipawa, Ryga, Kraslaw, Rzeżyca, Jełgawa Bielce, Styrcza, Kiszyniów Moskwa, Petersburg, Syberia, obwody omski, irkucki, kemerowski, tomski, nowosybirski, rostowski, wołgogradzki, kaliningradzki, Nadwołżańskim i Uralskim Okręgu Federalnym, Północno-Zachodni Okręg Federalny, Bijsk obwody żytomierski i chmielnicki, Kijów Taszkent 66

68 67

69 Karta pracy nr 4 Zadanie 2 Wskaż na powody, dlaczego Polacy znaleźli się poza wschodnimi granicami Polski. Powody, dlaczego Polacy znaleźli się poza wschodnimi granicami Polski: 68

70 Giumri (Armenia) drugie co do wielkości miasto w Armenii. Znajduje się w nim Dom Polski, organizacja społeczno-charytatywna zrzeszająca osoby polskiego pochodzenia mieszkające w regionie Szirak. Jej celem jest budowanie współpracy oraz pozytywnych relacji Polaków i Ormian, a także promowanie polskiej kultury, tradycji i języka. 69

71 Karta pracy nr 4 Baku już pod koniec XIX wieku w Baku było wielu katolików, dlatego w 1884 roku Duma zgodziła się na wydzielenie dzielnicy katolickiej, zbudowanie szkoły. Kiedy społeczność wzniosła kaplicę, została ona uznana za budynek postawiony nieprawnie, a następnie skonfiskowany i oddany do wynajęcia. Kiedy kaplicę wynajął kapelan wojskowy, Konrad Keller, i zaczął tam odprawiać msze, władze wysiedliły go. Dopiero w 1900 roku wydano zgodę na postawienie kościoła rzymskokatolickiego, ale z własnych środków wiernych. Trzy lata później powstały kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, którego proboszczem był ks. Stefan Demurow skazany za szpiegostwo na karę śmierci i rozstrzelany, pierwowzór księdza Gruzina w powieści Stefana Żeromskiego Przedwiośnie; Rzymskokatolickie Towarzystwo Dobroczynności, którego przewodniczącym został magnat naftowy Stefan Rylski; oraz Katolicka Wspólnota Polska. A zaraz potem biblioteka, czytelnia, schronisko dla dzieci i seniorów. Rok później szkoła. Warto wspomnieć, że Polacy przybyli do Baku z różnych przyczyn byli to zesłańcy polityczni, wojskowi armii carskiej rekrutowani z Królestwa Polskiego oraz migranci zarobkowi. Polskie organizacje społeczne w Baku powstały na początku XX wieku, między innymi: Rada Polskich Organizacji, Towarzystwo Dom Polski czy Polskie Towarzystwo Wzajemnej Pomocy Ognisko. Wydawano czasopismo polskie Farys. Po rewolucji w 1917 roku wyjeżdżali w ramach repatriacji, głównie jednak osiadali w Rosji: Moskwie i Petersburgu (ówczesnymi Leningradzie). Krótkotrwała swoboda katolików w Baku skończyła się wraz z masowymi represjami religijnych za czasów stalinowskich. Kościół zburzono, jednak wierni spotykali się nadal potajemnie. Mimo wielu walk o religię, katolicyzm przestał istnieć w Azerbejdżanie i pojawił się ponownie dopiero w latach dziewięćdziesiątych XX wieku, po upadku Związku Radzieckiego. Wówczas zaistniały również sprzyjające warunki do zjednoczenia Polaków mieszkających w Azerbejdżanie i powołania towarzystwa «Polonia» (Centrum przyjaźni i współpracy Azerbejdżan-Polska), którego jedna piąta członków miała polskie korzenie. Aczkolwiek, osoby te szybko opuściły stowarzyszenie. Polakom jednak udało się, w czasie ich działalności na rzecz stowarzyszenia, zwrócić do Watykanu z prośbą o opiekę duszpasterską w Baku, co spowodowało przybycie do Baku polskiego księdza. Jerzy Piluś zebrał nieliczną grupę osób polskiego pochodzenia, która spotykała się na nabożeństwa w prywatnym mieszkaniu. W 2001 roku wybudowano w Baku kaplicę parafii katolickiej oraz rozpoczęto prace nad utworzeniem Wspólnoty Polskiej, zarejestrowanej dwa lata później, liczącej obecnie ponad stu członków. 70

72 Iwieniec (Białoruś) niewielkie miasto związane z historią rodów Sołłohubów, a potem od XIX wieku Plewaków. Rodzina Sołłohubów ufundowała w Iwieńsku kościół parafialny, który potem został zamknięty, a następnie zmieniony w cerkiew. Do dzisiaj istnieją ruiny posiadłości i parków właścicieli miasta. Iwieniec przestał być polskim miastem po II rozbiorze, aby wrócić na tereny polskie w okresie międzywojnia. Bliska odległość od ZSRR (raptem 16 kilometrów od granicy) sprzyjało kontrabandzie i propagandzie komunistycznej. Tuż przed II wojną światową Iwieniec był miastem wielokulturowym. Mieszkali tam Żydzi, Białorusini oraz Polacy. W czasie II wojny światowej w okolicznej puszczy działały oddziały AK. Koleje losu mieszkańców tych ziem zmieniały się tak, jak szybko przechodziły w ręce kolejnych najeźdźców. Od 1939 do 1941 roku Iwieniec należał do ZSRR, potem do 1944 roku do Rzeszy jako niemiecki Komisariat Rzeszy Wschód. Przez kilkanaście godzin Iwieniec należał też do Polski, po tym jak w ramach powstania iwienieckiego miasto zostało zdobyte przez Polski Oddział Partyzancki z Ośrodka AK Stołpce. Niemcy szybko odzyskały miasto, karząc mieszkańców zamordowali 150 osób, a wielu wywieźli na roboty przymusowe. Od 1944 miast należało ponownie do ZSRR, a od 1991 do Białorusi. Herb miasta wzorowany jest na szlacheckim herbie Sołłohubów. Iwieniec związany jest również z losem dwóch polskich beatyfikowanych franciszkanów, którzy w 1943 roku podczas masowych aresztowań dobrowolnie dołączyli do wiernych. Józef Achilles Puchała i Karol Herman Stępień jako jedyni zostali wówczas przez hitlerowców zamordowani, a ich ciała zostały spalone. Obecnie Polacy wciąż mieszkają w Iwieńcu oraz pobliskich wsiach stanowiąc mniejszość narodową, działają w Domu Polskim. 71

73 Karta pracy nr 4 Czkałowo (Kazachstan) skupisko Polaków deportowanych do Kazachstanu w latach trzydziestych XX wieku i ulokowanych w tzw. punktach (toczkach). Taka toczka nr 12 przeistoczyła się w niewielką miejscowość. Wokół Czkałowa funkcjonowały łagry, do których w 1945 roku trafiali Pomorzanie. 35% mieszkańców to Polacy wywiezieni z Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej i ich potomkowie. Dzisiaj skupiają się wokół kościoła rzymskokatolickiego pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła oraz Domu Polskiego, gdzie znajduje się szkoła, drużyna harcerska Stepowe Orły, redakcja Głosu Polskiego i chór parafialny. < [dostęp: 10 lipca 2018]. 72

74 Dołbysz (Ukraina) miasto, które na terenie Ukraińskiej Socjalistyczne Republiki Radzieckiej od 1925 przez dziesięć lat było stolicą Polskiego Rejonu Narodowego im. Juliana Marchlewskiego (Marchlewszczyzna), czyli autonomiczną polską jednostką administracyjną na terenie ZSRR. Taka możliwość przyznaniu uprawnień nierosyjskim narodom zamieszkującymi ZSRR powstała w ramach zasady korienizacji, czyli polityce Józefa Stalina powrotu do korzeni. Terytorium miało być podzielone według kryteriów narodowościowych, aby przedstawiciele danych kultur rozwijając się wzbogacali imperium rosyjskie i zakładali lokalne partie komunistyczne. Efektem korienizacji była polityka ukrainizacji czy też stworzenie republik Uzbeckiej, Tadżyckiej, Kazachskiej, Kirgiskiej i Turkmeńskiej. W latach trzydziestych korenizację zastąpiono rusyfikacją. Zanim to jednak nastąpiło powstały dwa polskie rejony narodowe: im. Juliana Marchlewskiego oraz im. Feliksa Dzierżyńskiego w Białoruskiej Sowieckiej Republice Radzieckiej. Oba rejony miały być polskimi republikami radzieckimi, które zapowiadały akcję na szersza skalę akcję opanowania Polski. Marchlewski i Dzierżyński byli jednymi z kilku polskich komunistów, który inicjowali utworzenie polskich rejonów autonomicznych i zabiegali o stworzenie z Polski republiki sowieckiej. Marchlewsk był miastem wielokulturowym, mieszkali w nim Żydzi, Ukraińcy i Niemcy, ale 70% mieszkańców stanowili Polacy, którzy zakładali szkoły, czytelnie, drukowali własną prasę. Po dziesięciu latach odebrano Polakom autonomię i zlikwidowano rejon. Polaków wywożono na Syberię i do Kazachstanu, aresztowano, skazywano na śmierć i od razu wykonywano egzekucje. Aby zatrzeć ślady po polskim mieście, zmieniono jego nazwę na Szczorsk, a potem wrócono do pierwotnej nazwy: Dołbysz. Wciąż jednak Polacy stanowią większość mieszkańców miasta. Niektórzy szacują, że nawet 75%. Co czwarty Polak należy do Towarzystwa Polskiego im. Jana Pawła II. Niektórzy są członkami oddziału Zjednoczenia Polaków Żytomierszczyzny Polonia". Nie wszyscy jednak posługują się językiem polskim, po represjach w latach trzydziestych zlikwidowano polskie szkoły, które powróciły na te tereny dopiero pod koniec lat dziewięćdziesiątych. W 1997 roku otworzono polską szkołę utrzymywaną jednak z pieniędzy pochodzących z Polski. Ponadto za posługiwanie się językiem polskim groziły represje i wywózka na Syberię, dopiero od początku lat dziewięćdziesiątych Polacy mogli przyznawać się do swojego pochodzenia. 73

75 Karta pracy nr 4 Kiejdany (Litwa) miasto kojarzone przede wszystkim z Potopem Henryka Sienkiewicza, gdzie noblista opisał laudańską, polską szlachtę. Historycznie rzecz ujmując, mała rybacka osada wielokrotnie zmieniała swoich właścicieli pozostawała pod panowaniem Zakonu Krzyżackiego, potem w posiadaniu szlachty polskiej: Radziwiłów, Kiszków, Hutten-Czapskich. W czasach radziwiłłowskich Kiejdany były wielokulturową miejscowością zamieszkałą przez Niemców, Szkotów, Żydów. Było to drugie po Wilnie najważniejsze miasto Wielkiego Księstwa Litewskiego i stolica kalwinizmu. Osobami, które kształtowały charakterystyczną kulturę tego miejsca, byli Polacy z Laudy, regionu w pobliżu Kowna, nad rzeczką Laudą. To Polacy, którzy ulegli lituanizacji. Laudowie stanowiący ponad połowę ogółu ludności (w niektórych pobliskich miejscowościach nawet 70-80%) na tych terenach również na początku XX wieku odznaczali się dwukulturowością, przede wszystkim dwujęzycznością. Ślady języka polskiego do dnia dzisiejszego można odnaleźć w gwarze kowieńskiej. Spowodowane to było licznymi mieszanymi małżeństwami polsko-litewskimi. 74

76 Potem większość polskiej inteligencji została wysiedlona z tych ziem w ramach sowieckich deportacji i po zakończeniu II wojny światowej, wielu powróciło do Polskich w toku dwóch fal repatriacji, co doprowadziło do szykanowania i eliminowania wszelkich przejawów polskich na tych ziemiach. Mimo tego, wielu Polaków z Laudy do dzisiaj wciąż mieszka w Kiejdanach. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku jednoczyli się w ramach kół Związku Polaków, które w 1996 roku utworzyły Związek Polaków na Litwie Lauda. Wydają tygodnik Nasza Gazeta. Powstały również Polski Zespół Pieśni i Tańca Issa oraz Stowarzyszenie Polaków Kiejdan. Zakładane są niedzielne szkółki języka polskiego. TYGODNIK ZWIĄZKU POLAKÓW NA LITWIE ISSN STYCZNIA 2018 R., NR 1 (1297) /ZwiazekPolakowNaLitwie Witając Nowy 2018 Rok Jerzy Karpowicz HOL DOMU POLSKIEGO W WILNIE WYPEŁNILI RODACY Z CAŁEJ LITWY... Wkroczyliśmy w znamienny rok, szczególny rok zarówno dla Litwy państwa, którego jesteśmy obywatelami oraz Polski Macierzy, z którą łączą nas więzy duchowe. Oba kraje tego roku obchodzić będą szczególną datę setną rocznicę niepodległości. Zarówno Litwa jak i Polska przez 123 lata znosiły niewolę mocarstw, które podzieliły Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Aż odległy i jakże znamienny rok 1918 przyniósł Litwie i Polsce upragnioną niepodległość. 16 Lutego i 11 Listopada są wielkim świętem naszych dwóch ojczyzn. Jako wierni i kochający je córki i synowie z godnością, wiarą i miłością spotykajmy te jubileusze, witając nowy 2018 rok. Dzieląc się opłatkiem na tradycyjnym spotkaniu świątecznym zorganizowanym w okresie oktawy Świąt Bożego Narodzenia przez Związek Polaków na Litwie życzyliśmy sobie nawzajem, by był to owocny rok, niosący pokój, szczęście i dobrobyt. Witając Nowy 2018 Rok życzmy sobie, by był on hojny, zdrowy, szczęśliwy. Przyniósł każdemu spełnienie marzeń, pozwolił zrealizować plany i osiągnąć sukces. Niech w naszych domach, rodzinach nie zabraknie ciepła i miłości, zrozumienia i wzajemnego wsparcia, a każdy dzień nowego roku niesie nam satysfakcję z treściwie przeżytych chwil. Życzmy sobie, byśmy jako społeczność Polacy na Litwie potrafili zachować jedność i solidarność. Miniony rok nauczył nas, że kiedy jesteśmy razem potrafimy zwyciężać. Więc niech 2018 rok przyniesie nam sukcesy i powody do dumy z naszych poczynań, dokonań, większych i mniejszych zwycięstw. Niech za progiem nowego roku pozostaną kłopoty i niepowodzenia. Wkraczajmy w Nowy Rok pełni optymizmu, nadziei i wiary, bo bez nich niemożliwe jest podejmowanie nowych wyzwań, budowanie przyszłości, osiąganie celów, które życiu każdego z nas nadają sens. Staropolskie życzenia do siego roku składa wszystkim Rodakom prezes Michał Mackiewicz oraz członkowie Zarządu Głównego Związku Polaków na Litwie < [dostęp: ]. 75

77 Karta pracy nr 4 Dyneburg (Łotwa) to drugie co do wielkości miasto w Łotwie. Zostało założone przez Zakon Kawalerów Mieczowych, a potem po jego sekularyzacji włączone do Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Po I rozbiorze znalazło się na terytorium Rosji, aby wrócić do Polski podczas wojny bolszewickiej. Większą część ziem zajętych podczas operacji dyneburskiej przez generała Rydza-Śmigłego przekazano niepodległej Łotwie. Po II wojnie światowej wszystkie ziemie dyneburskie znalazły się na terytorium Łotewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Dyneburg dzisiaj to wciąż miasto wielokulturowe. Żyją w nim (w kolejności od najliczniejszej grupy): Rosjanie, Łotysze, Polacy, Białorusini, Ukraińcy, Żydzi i Estończycy. Polacy tam mieszkający to największe skupisko Polonii na Łotwie. Gromadzą się głównie wokół parafii Niepokalanego Poczęcia NMP, Państwowego Gimnazjum Polskiego im. Józefa Piłsudskiego oraz założonego w 1997 roku Centrum Kultury Polskiej ściśle współpracującego z Związkiem Polaków na Łotwie znajdującym się w Rydze. 76