MAURYCY ALLERHAND JAKO ZNAWCA I KODYFIKATOR PRAWA UPADŁOŚCIOWEGO 1

Transkrypt

1 e.palestra, 2016, poz. 44/A Adam Redzik MAURYCY ALLERHAND JAKO ZNAWCA I KODYFIKATOR PRAWA UPADŁOŚCIOWEGO 1 1. WSTĘP Profesor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie Maurycy Allerhand znany jest jako wybitny uczony, znawca prawa procesowego, cywilnego i handlowego. Przedstawiciele nauki i praktyki prawa upadłościowego znają go jako autora znakomitego komentarza do prawa upadłościowego i układowego z 1934 r. 2, które obowiązywało przecież do 30 września 2003 r. Jan Jakub Litauer napisał w 1938 r., że szczytem owocnej działalności Allerhanda w KKRP było ogromne zaangażowanie w dzieło przygotowania projektu prawa upadłościowego i postępowania układowego: Przedstawiony przez niego projekt prawa upadłościowego, oparty na gruntownej znajomości wszystkich ustaw europejskich i literatury, stał na najwyższym poziomie prac tego rodzaju; to też jemu właśnie powierzone zostało opracowanie uzasadnienia projektu, uchwalonego przez podkomisję. Uzasadnienie to, ogłoszone drukiem, znane jest szerokiemu ogółowi prawniczemu; jest ono, rzecz prosta, tylko skrótem obrad podkomisji, a myśli wyłuszczone przez referenta w toku obrad podkomisji, znalazły rozwinięcie w jego znakomitym komentarzu do prawa upadłościowego. Rzecz prosta, że nie można było się obejść bez udziału Allerhanda i przy ostatecznym opracowaniu projektu prawa o postępowaniu układowym, choć udział ten przemilczał we wstępie do swego komentarza 3. Z tej wypowiedzi człowieka, który kierował pracami podkomisji przygotowującej w ramach Komisji Kodyfikacyjnej RP projekt prawa upadłościowego, wynika jednoznacznie, kto był głównym motorem prac owego gremium. Drugim ogromnie zaangażowanym w prace KKRP nad projektem prawa upadłościowego był warszawski adwo- 1 Opracowanie powstało jako wykład inauguracyjny na Międzynarodowej Konferencji pt. Ekonomia i prawo upadłości przedsiębiorstw pozycja Polski względem międzynarodowych standardów, która odbyła się w Warszawie w Szkole Głównej Handlowej w dniach listopada 2009 r. 2 Zob. M. Allerhand, Prawo upadłościowe. Prawo o postępowaniu układowym. Komentarz, Warszawa J. J. Litauer, Maurycy Allerhand jako kodyfikator, s

2 2016, poz. 44/A Maurycy Allerhand jako znawca i kodyfikator... kat i profesor Wyższej Szkoły Handlowej, czyli dzisiejszej SGH, a w latach rektor tej uczelni Aleksander Jackowski ( ). Jak wynika z powyższych uwag instytucyjnie dwa ośrodki naukowe miały ogromny wkład w prace nad projektem prawa upadłościowego Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie, którego profesorem był Maurycy Allerhand oraz Szkoła Główna Handlowa reprezentowana przez prof. Aleksandra Jackowskiego. Rodzi się w związku z tym refleksja, że miejsce konferencji poświęconej prawu upadłościowemu zostało wybrane bardzo trafnie, a i jej organizatorzy, czyli Szkoła Głowna Handlowa i Instytut Allerhanda, wydają się być najbardziej uprawnionymi do rozwijania dorobku naukowego przedwojennych wybitnych jurystów, twórców polskiego prawa upadłościowego. Z poniższym szkicu przybliżona została przede wszystkim sylwetka prof. Allerhanda. Sylwetka prof. Jackowskiego została przedstawiona w odrębnym opracowaniu SYLWETKA MAURYCEGO ALLERHANDA Maurycy Allerhand urodził się 28 czerwca 1868 r. w Rzeszowie w zasymilowanej rodzinie żydowskiej Hermana i Rebeki z Wolfeldów. 6 czerwca 1887 ukończył z chlubnym postępem gimnazjum w Rzeszowie 5 i wyjechał na studia do Wiednia. W latach odbywał studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Wiedniu słuchając wykładów uczonych takich jak m.in.: Leopold Pfaff ( ), Adolf Exner ( ), Franz Hofmann ( ), Carl Samuel Grünhut ( ) i Franz Klein ( ) późniejszy autor reformy procedury cywilnej z lat Już podczas studiów uniwersyteckich zajmował się pracą naukową wygłaszając referaty na seminariach z prawa cywilnego, handlowego i cywilnego procesowego. Wkrótce po uzyskaniu absolutorium uzyskał stopień doktora praw. Po powrocie do Galicji wyjechał do Lwowa, gdzie rozpoczął aplikację adwokacką przygotowując się do zwodu pod okiem adwokatów Leona Nussbrechera i Szymona Fläschnera, a zdolno- 4 Szerzej na temat Aleksandra Jackowskiego zob.: J. Kanimir, Adwokat prof. Aleksander Jackowski ( ) z okazji 140. rocznicy urodzin i 60. rocznicy śmierci, Palestra 2009, nr 3-4, s Archiwum Państwowe w Rzeszowie (dalej: APRz), sygn. 533, metryka nr 88/1868; ALNUIF, f. 119, op. 1, spr. 2 teczka osobowa Maurycego Allerhanda, k. 91. Jak wspominał potem Karol Koranyi w czasie nauki gimnazjalnej przyszły uczony celował w filologii i naukach matematycznych. Szerzej zob. K. Koranyi, Maurycy Allerhand, Państwo i Prawo 1947, nr 1, s ; K. Pol, Poczet prawników polskich, Warszawa 2000, s , wyd. 2 poprawione, przejrzał i uzupełnił A. Redzik, Warszawa 2011; A. Redzik, W sprawie okoliczności śmierci profesora Maurycego Allerhanda, Kwartalnik Historii Żydów 2005, nr 2 (214), s ; A. Radwan, Integracyjny wymiar życia i dzieła Maurycego Allerhanda - w 140. rocznicę urodzin, Czasopismo Kwartalne Całego Prawa Handlowego, Upadłościowego oraz Rynku Kapitałowego (HUK) 2008, nr 2 (4) 2008, s ; A. Radwan, A. Redzik, O dwóch dwudziestoleciach i trzech jubileuszach prawa handlowego w Polsce, Przegląd Prawa Handlowego 2009, nr 9, s Szerzej: A. Redzik, Profesor Maurycy Allerhand ( ) wybitny jurysta, który łączy, ss. 25 [ten obszerny i źródłowy tekst przekazany został redakcji Forum Iuridicum w 2008 r. Nie został jednak opublikowany, gdyż czasopismo upadło. Na podstawie tego opracowania przygotowywana jest książka poświęcona Maurycemu Allerhandowi]. 453

3 Adam Redzik ściami i wiedzą zwrócił na się uwagę sfer sędziowskich 7. Na listę adwokatów z siedzibą we Lwowie wpisany został 21 kwietnia 1900 r. 8 Zawód adwokata wykonywał niemal do końca życia. W latach dr Allerhand opublikował pierwsze prace z zakresu procesu cywilnego w języku niemieckim. W tym czasie interesował się też etnologią i etnografią, czego efektem są opracowania zamieszczane w czasopiśmie Lud oraz inspirująca do dziś obszerna rozprawa pt. Prawo imion (Lwów 1899). W tym samym 1899 r. ukazała się w lwowskiej Reformie Sądowej praca dotyczyła prorogacji miejscowej sądu i jej stosunku do prorogacji rzeczowej, a rok później rozprawa pt. Umowa pisemna a ustne oświadczenie stron. W roku 1902 r. ukazała się obszerna praca pt. Kwestye procesowe, a od 1907 do 1909 r. na łamach Przeglądu Prawa i Administracji drukowane było gruntowne studium pt. Podstęp w procesie. Równocześnie w 1908 r. Allerhand opublikował artykuł pt. Istota wznowienia i restytucji. Na podstawie powyższego dorobku naukowego Allerhand wniósł podanie o habilitację z zakresu procesu cywilnego na Wydziale Prawa Uniwersytetu Lwowskiego. Referentami oceniającymi kwalifikacje i dorobek naukowy kandydata byli profesorowie August Bálasits, Juliusz Makarewicz oraz Ernest Till. Uchwała habilitująca Grona Profesorskiego podjęta została 22 grudnia 1909 r., ale Ministerstwo Wyznań i Oświaty w Wiedniu zatwierdziło ją dopiero 27 marca 1910 r. 9 Siedem lat później postanowieniem cesarskim z 20 listopada 1917 r. Allerhand otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego uniwersytetu, a 24 sierpnia 1921 r. Naczelnik Państwa Józef Piłsudski nadał mu tytuł profesora zwyczajnego uniwersytetu 10, bez katedry, gdyż wiązałoby się z rezygnacją z adwokatury, a tego Allerhand nie chciał uczynić. Był więc formalnie docentem z tytułem profesora zwyczajnego. W latach dwudziestych prof. Allerhand prowadził jako wykłady: prawo egzekucyjne i konkursowe; prawo egzekucyjne i konkursowe międzynarodowe i międzydzielnicowe oraz odbywał ćwiczenia praktyczne z tego przedmiotu, na które uczęszczali m.in. późniejsi uczeni Karol Koranyi, Ludwik Dworzak i Kazimierz Przybyłowski 11. Po śmierci prof. Aleksandra Dolińskiego (23 grudnia 1930 r.) Rada Wydziału Prawa UJK powierzyła z dniem 1 stycznia 1931 r. prof. Allerhandowi zastępstwo Katedry prawa handlowego i wekslowego UJK, jako zastępcy profesora w pełnym wymiarze obowiązków nauczycielskich. Katedrę prof. Allerhand zastępował do 1933 r., po czym powrócił do wykładów jako docent z tytułem profesora zwyczajnego 12. W okresie II RP prof. Allerhand opublikował kilkaset pozycji naukowych, w tym komentarze, obszerne studia, artykuły, glosy, odpowiedzi na pytania e. 7 [A. Lutwak], Życiorys [Prof. Dr Maurycy Allerhand], Głos Prawa 1938, nr 6-8, s Archiwum Lwowskiego Narodowego Uniwersytetu im. Iwana Franki we Lwowie (dalej: ALNUIF), fond 119, opis 1, sprawa 2 Akta osobowe Maurycego Allerhanda, k. 89 Poświadczenie wystawione 3 lutego 1910 r. przez Lwowską Izbę Adwokatów. 9 ALNUIF, f. 119, op. 1, spr. 2, k. 85v. 10 ALNUIF, f. 119, op. 1, spr. 2, k v, 171 i 172; Kronika Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie za rok akademicki 1921/22, za rektoratu śp. Prof. Dra Jana Kasprowicza, Lwów 1932, s Zob. K. Koranyi, Maurycy Allerhand, s Jak wyżej wskazano prawodawstwo akademickie II RP nie przewidywało łączenia wykonywania zawodu adwokata ze stanowiskami profesora. 454

4 2016, poz. 44/A Maurycy Allerhand jako znawca i kodyfikator... prawne, sprawozdania, wspomnienia pośmiertne oraz ogromną liczbę recenzji z różnych dziedzin prawa, które często podpisywał M.A. (np. te publikowane na łamach Przeglądu Prawa i Administracji 13. W dorobku naukowym Allerhanda dominuje problematyka z zakresu prawa cywilnego procesowego, ale wiele publikował też z prawa cywilnego materialnego (w tym prawa rodzinnego) i prawa handlowego. Pojawiają się też wątki z zakresu prawa porównawczego oraz prawa małżeńskiego żydowskiego. Gościł na łamach niemal każdego periodyku prawniczego. Wiele artykułów opublikował po niemiecku, a jeden po ukraińsku UDZIAŁ W KODYFIKACJI PRAWA W II RP O udziale prof. Allerhanda w kodyfikacji prawa w Polsce pisał w 1938 r. wspomniany Jan Jakub Litauer: Gdy realizuje się myśl zbiorowego uczczenia zasług Maurycego Allerhanda jako znakomitego prawoznawcy, nie mogę i ja nie zabrać głosu, ażeby zobrazować jego niezmierzoną i bodaj ponad wszelkie z kimkolwiek u nas porównanie płodną działalność na tym wielkim odcinku, na jakim stykam się z nim od lat bez mała dwudziestu, a mianowicie na odcinku kodyfikacji prawa polskiego 15. Profesor Allerhand od początku 1919 r. pracował jako ekspert zaproszony przez przewodniczącego w ramach Komisji prawa handlowego 16 i Komisji procedury cywilnej działających przy Ministerstwie Sprawiedliwości kierowanym przez Leona Supińskiego. Jesienią 1919 r. wszedł zaś do pierwszego składu utworzonej wówczas Komisji Kodyfikacyjnej Rzeczypospolitej Polskiej (dalej: KKRP) i był w niej do wybuchu II wojny światowej 17. Allerhand pracował w ramach wszystkich sekcji Wydziału Cywilnego KKRP, czyli w Sekcji Prawa Cywilnego, Sekcji Prawa Handlowego i Sekcji Postępowania Cywilnego. Po zmianie struktury KKRP pracował w licznych podkomisjach. We wniosku o nadanie Allerhandowi tytułu profesora zwyczajnego z 1921 r. koledzy z Wydziału Prawa UJK napisali m.in.: we wszystkich tych sekcjach [Komisji Kodyfikacyjnej RP AR] ma żywy udział, zabiera z wielkim pożytkiem dla sprawy głos w dyskusjach i przedkłada zlecone mu referaty pisemne. Projekt ustawy o uznaniu za zmarłego i Uwagi do projektu międzynarodowego prawa prywatnego ukazały się już w druku, kilka referatów z zakresu prawa procesowego zostało już przyję- 13 Szerzej zob. S. Milewski, A. Redzik, Themis i Pheme. Czasopiśmiennictwo prawnicze w Polsce do 1939 roku, Warszawa: Iskry 2011, s М. Аллєрганд, Кілка слів про відношення кодексу цивільного поступованя до пізніше виданих законів, Жіття і право 1933, ч. 3, с J. J. Litauer, Maurycy Allerhand jako kodyfikator, Głos Prawa 1938, nr 6-8, s Komisję tę tworzyli głównie prawnicy z Warszawy (przewodniczący Jan Jakub Litauer, referent Jan Namitkiewicz, oraz: Sędzia SN Jan Cholewicki, adw. A. Jackowski, adw. Marek Kuratowski, notariusz Szymon Landau, adw. Bernard Maliniak i adw. Bolesław Rotwand) oraz zaproszeni uczeni ze Lwowa (Aleksander Doliński) i z Krakowa (Antoni Górski, Stanisław Gołąb, Stanisław Wróblewski), którzy początkowo mimo członkostwa udziału w pracach komisji nie brali. 17 Zaproponowany został do Komisji przez prof. Makarewicza na posiedzeniu Rady Wydziału Prawa UJK w dniu 12 lipca 1919 r. jako przedstawiciel lwowskiej adwokatury ( z grona profesorskiego Makarewicz zaproponował profesorów: Ernesta Till, wkrótce wiceprezydenta KKRP, prof. Aleksandra Dolińskiego, prof. Juliana Nowotnego oraz siebie). 455

5 Adam Redzik tych przez Sekcje, obecnie zaś pracuje Dr Allerhand z polecenia Sekcji nad referatem Odrębnych rodzajów postępowania w procesie cywilnym 18. Od początku działalności KKRP prof. Allerhand uczestniczył w dyskusjach Sekcji Prawa Cywilnego nad projektem prawa kolizyjnego prywatnego (międzynarodowego i międzydzielnicowego), projektem ustawy o prawie autorskim, projektem prawa małżeńskiego majątkowego według prof. Władysława Leopolda Jaworskiego. Przygotował w tym czasie projekt ustawy o uznaniu za zmarłego. Uczestniczył w przygotowaniu projektu części ogólnej Kodeksu zobowiązań, który w 1922 r. przedstawił KKRP prof. Ernest Till, a także w pracach nad częścią szczegółową tegoż 19. W Sekcji Prawa Handlowego KKRP Allerhand brał udział w obradach nad prawem wekslowym i czekowym, prawem patentowym, ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, ustawy o spółkach akcyjnych, ustawy o spółkach z o.o. oraz nad kodeksem handlowym 20. Blisko współpracował z kolegą z Wydziału Prawa UJK, prezesem Sekcji Prawa Handlowego KKRP, wspomnianym wyżej prof. Aleksandrem Dolińskim 21. Największym dziełem komercjalistycznym Allerhanda nie był jednak projekt prawa, ale komentarz do kodeksu handlowego z 1934 r. 22, znany do dziś wśród prawników specjalizujących się w tzw. komercjalistyce. Ogromne zasługi miał prof. Allerhand w dziele kodyfikacji procesu cywilnego 23. Wynika to z analizy publikowanych sprawozdań KKRP. Należy tu wskazać projekty opublikowane w dwutomowym wydawnictwie KKRP pt. Polska procedura cywilna projekty referentów z uzasadnieniem 24. Znalazły się w nim liczne referaty prof. Allerhanda 25. Na szczególną uwagę zasługuje też znakomity komentarz do k.p.c. 26. Istotny był też udział Allerhanda w pracach nad prawem egzekucyjnym oraz postępowaniem zabezpieczającym. W drugim przypadku podstawą pracy KKRP był referat prof. Allerhanda. e. 18 ALNUIF, f. 119, op. 1, spr. 2, k v. 19 Projekt był dziełem Lwowskiego Komitetu KKRP, któremu przewodniczył prof. Till, a współtworzyli oprócz Allerhanda: Aleksander Doliński, Roman Longchamps de Berier, Kamil Stefko oraz zaproszony przez prof. Tilla ok r. jako sekretarz Kazimierz Przybyłowski. Szerzej: A. Redzik, Prawo prywatne na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, Warszawa: C.H.Beck J. J. Litauer, Maurycy Allerhand jako kodyfikator, s W poświęconym Dolińskiemu wspomnieniu Allerhand pisał m.in.: Jako człowiek odznaczał się zmarły anielską dobrocią i nieskazitelnym charakterem. Był wyrozumiały na odmienne zdania, nigdy się nie unosił, a gdy w Komisji Kodyfikacyjnej czasem może za ostro ścierały się z sobą zapatrywania, starał się wszystkich ułagodzić, co mu się zawsze udawało, bo wszyscy go cenili, poważali i kochali. M. A.[llerhand], Śp. Dr. Aleksander Doliński, PPiA 1931, R. LV, s M. Allerhand, Kodeks Handlowy. Komentarz, Lwów, Kodeks 1935, ss Komentarz ten uznawany był za najlepszy (obok komentarzy Jana Namitkiewicza oraz Mieczysława Honzatki, Zygmunta Fenichela i Tadeusza Dziurzyńskiego). Podobnie rzecz się miała z prawem o notariacie 23 Por. J. J. Litauer, Maurycy Allerhand jako kodyfikator, s KKRP, Sekcja Postępowania Cywilnego, t. I, z. 1 i 2. Polska procedura cywilna. Projekty referentów z uzasadnieniami. Przedruk wyczerpanych materiałów, Warszawa 1928, z. 1, ss. 354, z. 2, ss Np. O właściwości sądu; O wartości przedmiotu sporu; O wyłączeniu sędziego; O postępowaniu przed sądem I instancji; O postępowaniach odrębnych; O sądach polubownych; O jurysdykcji krajowej. 26 M. Allerhand, Kodeks Postępowania Cywilnego. Komentarz, Lwów

6 2016, poz. 44/A Maurycy Allerhand jako znawca i kodyfikator... W ostatnich latach przed wojną prof. Allerhand pracował nad projektem kodeksu postępowania niespornego 27. Cytowany już prof. Litauer pisał, że jest to bez wątpienia najtrudniejszy dział kodyfikacji prawa procesowego, zazębia się bowiem o wszystkie działy prawa materialnego. I tu właśnie rozmach kodyfikatorski Allerhanda najsilniej się ujawnia; jego pomysły unifikacyjne wybiegają daleko poza granice legislacji procesowej Jak wspomniano, największym zrealizowanym dziełem kodyfikacyjnym prof. Allerhanda było prawo upadłościowe, a także prawo o postępowaniu układowym KODYFIKACJA PRAWA UPADŁOŚCIOWEGO W Komisji Kodyfikacyjnej RP prace nad projektami prawa upadłościowego i prawa o postępowaniu układowym prowadzone były w Sekcji Postępowania Cywilnego. Działająca w ramach tej sekcji pierwsza Podkomisja prawa upadłościowego powstała ok r. i była dwuosobowa. Referentem został adwokat i prezydent Izby Adwokackiej w Krakowie dr Jerzy Trammer a koreferentem wspomniany prof. Wyższej Szkoły Handlowej w Warszawie adwokat Aleksander Jackowski. W pierwszej połowie 1930 r. skład Podkomisji ustawy upadłościowej (taka była jej ówczesna nazwa) został poszerzony. Przewodniczył jej prof. UJ Stanisław Wróblewski, referentem był Jerzy Trammer, koreferentem Aleksander Jackowski, a członkami: Adam Chełmoński (adwokat i prof. USB), Bronisław Stelmachowski (prof. UP, ojciec prof. Andrzeja Stelmachowskiego) oraz docent UP Witold Prądzyński (jako zastępca Stelmachowskiego) 30. Jeszcze w tym samym roku referentem został prof. Jackowski, a koreferat powierzono nowemu członkowi Podkomisji prof. UJK we Lwowie Maurycemu Allerhandowi. Podkomisję tę zlikwidowano z dniem 1 stycznia 1933 r. w związku z wejściem w życie trzeciego regulaminu KKRP, ale prace nad projektem prawa upadłościowego trwały nadal. Jednocześnie od ok. kwietnia 1930 r. działała Podkomisja ustawy o zapobieganiu upadłości, w skład której wchodzili: przewodniczący Stanisław Car, referent prof. Maurycy Allerhand, koreferent Józef Skąpski oraz członkowie: Aleksander Jackowski, Bronisław Stelmachowski oraz jako jego zastępca Witold Prądzyński. Podkomisja ta również działała do końca grudnia 1932 r. 31 Z dniem wejścia w życie III regulaminu KKRP, czyli w 1933 r. utworzono Podkomisję postępowania upadłościowego, działającą już poza strukturami zlikwidowanej Sekcji Postępowania Cywilnego. Przewodniczącym został profesor Wolnej Wszechnicy Polskiej i adwokat Jan Jakub Litauer, zastępcą przewodniczącego prof. UJK Kamil Stefko, referentem Aleksander Jac- 27 Projekt części ogólnej kodeksu został przyjęty przez KKRP w pierwszym czytaniu, a prof. Allerhand opracował do niego uzasadnienie. Zaś z części szczegółowej do 1938 r. opracował uzasadnienie projektu rozdziału o postępowaniu spadkowym. J. J. Litauer, Maurycy Allerhand jako kodyfikator, s J. J. Litauer, Maurycy Allerhand jako kodyfikator, s Ibidem, s Zob. też: M. Allerhand, Prawo upadłościowe. Prawo o postępowaniu układowym. Komentarz, Warszawa L. Górnicki, Organizacyjne zagadnienia kodyfikacji prawa handlowego w Komisji kodyfikacyjnej RP ( ), Acta Universitatis Wratislaviensis, nr 2501, Prawo CCLXXXV, Wrocław 2003, s Ibidem. 457

7 Adam Redzik kowski, współreferentem Maurycy Allerhand, a członkami Adam Chełmoński i Bronisław Stelmachowski. W tym składzie Podkomisji dokończyła prace nad projektem prawa upadłościowego. Rozwiązana została 2 listopada 1936 r. Podkomisję ustawy o zapobieganiu upadłości zastąpiła w styczniu 1933 r. Podkomisja postępowania układowego. Przewodniczącym jej był prof. Litauer, zastępcą przewodniczącego adw. Stanisława Car, referentem Bronisław Stelmachowski, współreferentem Józef Skąpski, a członkami: Maurycy Allerhand i Wacław Miszewski. W 1934 r. ze składu ustąpił prof. Allerhand, a dołączył do niej adw. Zygmunt Rymowicz. Podkomisja została rozwiązana 2 listopada 1936 r., po zakończeniu prac nad projektem. Prawo upadłościowe ogłoszone zostało na podstawie Rozporządzenia RP z dnia 24 października 1934 r., a weszło w życie z dniem 1 stycznia 1935 r. Prof. Allerhand w powstałej w grudniu 1936 r. Przedmowie do swojego komentarza Prawo upadłościowe. Prawo o postępowaniu układowym, pisał: Prawem upadłościowem zajmowałem się przez czas dłuższy, a przez lat kilka wykładałem je na Uniwersytecie J. K. we Lwowie. Brałem też udział w kodyfikacji prawa upadłościowego i wypracowałem nietylko projekt ustawy, lecz także projekt uzasadnienia, które z nieznacznemi zmianami zostało później ogłoszone. Uważałem się więc za upoważnionego do ogłoszenia komentarza. Nad komentarzem pracowałem już w czasie, kiedy Komisja Kodyfikacyjna Rz. P. obradowała nad przedłożonemi jej projektami. Po ostatecznem ustaleniu projektu przystąpiłem do przerobienia manuskryptu, jednak oddałem go do druku dopiero po ogłoszeniu uzasadnienia uważając, że wcześniejsze wydanie nie jest wskazane. Pracując nad komentarzem w wielu kwestjach zmieniłem zdanie, jakie przedtem podzielałem. Doszedłem bowiem, albo na podstawie własnych dociekań, albo na podstawie wywodów innych autorów, do wniosku, że zapatrywanie moje, często oparte na prawie dzielnicowem, nie jest słuszne. Po dojściu do odmiennego wyniku starałem się tekst poprawić także w innych miejscach w których ta sama kwestja ubocznie była poruszona. Przypuszczam, że wszędzie to uczyniłem tak iż nie zachodzą sprzeczności. W pracy mojej uwzględniłem przystępną mi literaturę. Podaję jej wykaz, a nie wymieniłem tylko rozpraw, które ukazały się w czasopismach chociaż niektóre z nich mają wielką wartość. Nie potrzebuję dodawać, że posługiwałem się także systemami oraz komentarzami prawa cywilnego, handlowego i procesowego. W komentarzu uwzględniłem prace kodyfikacyjne i to także drukiem nieogłoszone. Jeżeli niektóre zdania są zgodne z treścią uzasadnienia Komisji Kodyfikacyjnej to znajduje to usprawiedliwienie w tem, że mogę się uważać za autora tego uzasadnienia. Manuskrypt oddałem do druku w pierwszych dniach września Prace, które po tym czasie się pojawiły, starałem się w miarę możności uwzględnić. W końcu zaznaczam, że przy korekcie pomagali mi adwokat i starszy asystent Uniw. J. K. Dr. Joachim Herman Allerhand i Mgr. Wilhelm Friedman, który sporządził także skorowidze 32. Szczegółowo proces powstawania regulacji, oraz prace nad każdą niemal jej instytucją przedstawił Allerhand w Przyczynkach do prawa upadło- e. 32 M. Allerhand, Prawo upadłościowe. Prawo o postępowaniu układowym, Warszawa

8 2016, poz. 44/A Maurycy Allerhand jako znawca i kodyfikator... ściowego, które opublikował na łamach Przeglądu Prawa Handlowego w roku Schemat owych artykułów jest następujący: wprowadzenie część merytoryczna. Wprowadzenie jest dość obszerne i zawiera szeroką analizę problemu metodą historyczno-porównawczą. Uczony sięga nawet do prawa rzymskiego. Przybliża też dorobek nauki prawa w danej kwestii od czasów nowożytnych do współczesności. Z polskiej literatury przywoływani są Aleksander Doliński, Antoni Górski oraz Stanisław Wróblewski. W części drugiej merytorycznej przechodzi do analizy prawa polskiego. Zanim jednak dochodzi do wykładni dogmatycznej przepisów, przedstawia drobiazgowo historię kodyfikacji tu szczegółowo omawia, jak dany problem rozwiązany był w projekcie referenta prof. Aleksandra Jackowskiego, a jak w projekcie koreferenta Allerhanda, po czym informuje, które rozwiązanie przyjęła KKRP. Z lektury kolejnych opracowań zdaje się wynikać, że częściej KKRP przychylała się do propozycji Allerhanda. Aby zilustrować metodę posłużmy się przykładem artykułu pt. Należności żony upadłego, wypływające z umowy małżeńskiej, który ukazał się na łamach PPH na początku 1936 r. W części pierwszej Autor analizuje problem metodą historyczno-porównawczą sięgając do XVIII i XIX wiecznego prawa niemieckiego i szwajcarskiego. Następnie przybliża prace w Komisji Kodyfikacyjnej RP, pisząc, że referent prawa upadłościowego prof. Jackowski proponował w art. 183 swojego projektu Przyznanie żonie dla jej roszczenia z posagu i dla wierzytelności, które upadły pozostawał jej dłużny, pierwszeństwo zaspokojenia z ruchomych aktywów upadłości, lecz po zaspokojeniu zaległości, należnych personelowi pracowniczemu z tytułu pracy w przedsiębiorstwie upadłego. Z kolei koreferent, czyli prof. Allerhand, proponował w art. 48 przepis Należności wierzycieli, związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa kupca, którego firma jest zarejestrowana, powstałe przed wpisaniem do rejestru handlowego wzmianki o prawach żony, wypływających z umowy małżeńskiej, należy zaspokoić w takiej wysokości, jak gdyby żonie żadne roszczenie do upadłego nie przysługiwało. Wskutek tego przy podziale zmniejsza się odpowiednia suma żonie należna. Na posiedzeniu 22 kwietnia 1934 r. uchwalono na wniosek koreferenta nie wprowadzać przywileju dla żony. Odnośnie projektu koreferenta nie podjęto żadnej uchwały, gdyż kodeks handlowy z 27 X 1933 r. zawierał w art przepis, do którego projekt koreferenta był zbliżony. Ostatecznie prawo upadłościowe nie zawierało żadnego przepisu, co do praw żony w stosunku do wierzycieli kupca. Powyższą metodą prof. Allerhand omówił ponadto na łamach PPH w 1936 r. następujące zagadnienia: Należności z tytułu darowizny i zapisów w upadłości, Wierzytelności powstałe po ogłoszeniu upadłości: a) Roszczenia alimentacyjne, b) Roszczenie spółdłużników i poręczycieli, Odsetki od zgłoszonych wierzytelności [w upadłości] (1936), Utrzymanie upadłego z majątku masy upadłości, Należności z tytułu darowizn i zapisów w upadłości oraz w 1938 r. Upadłość byłego kupca. Wiele opracowań z zakresu prawa upadłościowego pióra prof. Allerhanda ukazało się na łamach Polskiego Procesu Cywilnego. Pisane były one podobną metodą, z wyjątkiem krótkich tekstów mających charakter skrótowego wyjaśnienia przepisu lub odpowiedzi 459

9 Adam Redzik na pytanie prawne 33. Do problematyki upadłościowej powracał uczony także w późniejszym okresie. Np. w 1937 r. na łamach Głosu Prawa zamieścił artykuł pt. Koszty pogrzebu i leczenia dłużnika upadłego. Wszystkie powyższe publikacje powstały niejako na kanwie prac w Komisji Kodyfikacyjnej RP oraz przygotowywania wspominanego już gruntownego komentarza. Uszczegóławiają one problemy poruszone w komentarzu. Lektura ich jest też świadectwem nadprzeciętnego talentu oraz ogromnego zaangażowania lwowskiego uczonego w tworzenie prawa i jego wykładnię. Miał rację przywoływany prof. Jan Jakub Litauer, pisząc w 1938 r. o wybitności Allerhanda jako kodyfikatora i naukowca: Nie wszyscy znakomici prawoznawcy mają wenę kodyfikatorską; o Allerhandzie trzeba powiedzieć, że należy do tych niezbyt licznych, którzy mają wybitne w tym kierunku uzdolnienie i bez których przeto kodyfikację prawa polskiego trudno byłoby sobie wyobrazić. [ ] [ ] olbrzymi zaiste plon dotychczasowej działalności tego niepospolitego prawoznawcy na niwie kodyfikacji, działalności ofiarnej, mającej na celu wyłącznie dobro sprawy, niezamąconej dążeniem do jakichkolwiek z tego tytułu odznaczeń. I choć jest pewne, że nie rychło ustanie On w tej przez się umiłowanej pracy, to gdyby nawet postawić kropkę na tym, co już zdziałał, trzeba stwierdzić, że Allerhand dobrze zasłużył się kodyfikacji prawa polskiego ZAKOŃCZENIE Gdy w 1941 r. Hitlerowcy pozbawili prof. Allerhanda mieszkania odnotował, że zabrał ze sobą rzeczy najcenniejsze, w domu pozostawił większą część manuskryptów i zapisków oraz referaty opracowane dla Komisji Kodyfikacyjnej 35 zapewne w znacznej części przygotowane w latach okupacji sowieckiej Lwowa ( ). Prof. Maurycy Allerhand zamordowany został ok. 10 sierpnia 1942 r. w Obozie Janowskim we Lwowie przez ukraińskiego policjanta, po tym jak zaapelował do jego sumienia 36. W tym samym czasie, we Lwowie lub w Bełżcu zginęła żona Profesora Salomea z Weintraubów z kilkuletnim wnukiem Józkiem Fellerem, a na Majdanku córka Maryla Feller z wnuczką Alą. Wojnę oraz czas Zagłady przeżyli syn Profeso- e. 33 W latach na łamach Polskiego Procesu Cywilnego ukazały się następujące opracowania prof. Allerhanda poświęcone prawu upadłościowemu i postępowaniu układowemu: Upadłość kupca za długi cywilne (1935), Cofnięcie wniosków i oświadczeń w postępowaniu upadłościowym (1935), Jakie prawo należy stosować do powództw o uznanie czynności za bezskuteczną w sprawach, wszczętych po wejściu w życie kodeksu zobowiązań lub prawa upadłościowego, jeżeli czynność dokonano przed tym czasem? (1935), Prawa wierzycieli we wznowionem postępowaniu upadłościowem (1935), Czy rozprawy w postępowaniu upadłościowym są jawne? 2. Czy w postępowaniu upadłościowym sąd, rozstrzygający zażalenie, może wyznaczyć rozprawę? (1935), Obliczenie niepłatnej bezprocentowej wierzytelności w upadłości (1935), Upadłość kupca za długi cywilne (1935), Stanowisko wierzycieli w przypadku ograniczonej odpowiedzialności upadłego (1936), Upadłość przy jednym wierzycielu (1936). 34 J. J. Litauer, Maurycy Allerhand jako kodyfikator, Głos Prawa 1938, s. 323, M. Allerhand, L. Allerhand, Zapiski z tamtego świata. Zagłada we Lwowie w dzienniku Profesora i wspomnieniach jego wnuka, posłowie A. Redzik, Kraków: Instytut Allerhanda, Wydawnictwo Wysoki Zamek 2011, s K. Koranyi, Maurycy Allerhand, Państwo i Prawo 1947, nr 1, s. 92. Zob. też: A. Redzik, W sprawie okoliczności profesora Maurycego Allerhanda, Kwartalnik Historii Żydów 2005, nr 2 (214), s ; tenże, Wydział Prawa Uniwersytetu Lwowskiego w latach , Lublin 2006, s

10 2016, poz. 44/A Maurycy Allerhand jako znawca i kodyfikator... ra adwokat dr Joachim Herman 37 z żoną Zinajdą oraz wnukiem Leszkiem. W 2009 r. przy poparciu środowisk prawniczych i ekonomicznych zorganizowany został ośrodek zaawansowanych studiów prawnych, który za swego patrona obrał postać Maurycego Allerhanda. Przedsięwzięcie poparł też wnuk prof. Maurycego Allerhanda dr. Leszek Allerhand. Instytut Allerhanda, który siedzibę ma w Krakowie, jednym z celów uczynił pracę nad zgłębianiem, popularyzowaniem dorobku naukowego lwowskiego uczonego 38. Summary MAURYCY ALLERHAND AS S SCHOLAR WHO CODIFIED LAW OF BANKRUPTCY The article is a devoted to a person of Maurycy Allerhand ( ), professor of the Jan Kazimierz University in Lvov and his commitment to codification of the bankruptcy law and reorganization proceedings during the Second World War. Prof. Allerhand is known by the representatives of science and practice of the bankruptcy law as an author of the commentary to the bankruptcy law and reorganization proceedings from 1934 (Lwów 1937, and its numerous reissues after 1989). This commentary involved regulations, which was remaining in force in Poland till 30 th of September This article presents prof. Allerhand s publications concerning bankruptcy law, as well circumstances, which led to creation mentioned above legal acts, commitment of other jurisprudents working on drafts, especially Aleksander Jackowski ( ), advocate and professor of Warsaw School of Economics, who was an author of one of the projects. Keywords: Maurycy Allerhand, Codification Commission in Poland ( ), bankruptcy law, University of Jan Kazimierz in Lwów Pojęcia kluczowe: Maurycy Allerhand, Komisja Kodyfikacyjna Rzeczypospolitej Polskiej, prawo upadłościowe, Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie 37 Życiorys Joachima Hermana Allerhanda znajduje się w Słowniku Biograficznym Adwokatów Polskich, t. III, z. 1, Warszawa 2017, s Zob. szerzej 461