2rożnicowame przestrzenne warunkówtemiczno-wilgotnokiowj'chpołudniowego obrzeżenia Befisundu w siapniu1986 roku

Transkrypt

1 XIV Sympozjum Polarne, Lublin 1987 Zakład Klimatologu INoZ * Zakład Geografii Fizycznej INoZ Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin JAN RODZIK, EUGENIUSZ RYŻYK * 2rożnicowame przestrzenne warunkówtemiczno-wilgotnokiowj'chpołudniowego obrzeżenia Befisundu w siapniu1986 roku Spatial differentiation of the thermic-humidity conditions of the Bellsund south margin in August 1986 Podczas Wyprawy Geograficznej UMCS ńa Spitsbergen zorganizowanej przez Instytut Nauk o Ziemi w Lublinie prowadzono m. in. badania topoldimatyczne od końca lipca do początku września. W wybranych punktach (rye. 1) zainstalowano klatki terenowe na wys. 1,5 mnad powierzchnią gruntu z termotógrografem tygodniowym, deszczomierze Hellmanna oraz termometry minimalne przy gruncie. Reperowe pomiary psychometrem Assrranna wykonywano w dniach wymiany pasków. W punktach bliżej położonych pomiary wykonywano częściej, w pewnych okresach nawet codziennie. W pobliżu bazy wyprawy w Calypsobyen założono stację meteorologiczną, gdzie prowadzano kompleksowe badania meteorologiczne. W podobnej sytuacji topograficznej na 25-metrOwej terasie u liścia rzeki odwadniającej Tjomdalen zlokalizowano punkt Tjorn" położony na południowym brzkgu Bellsundu w odległości ponad 8 km w linii prostej od Calypso. Wpołowie tej odległości na płaskim grzbiecie Wjjkanderberget (561 m npm) za łożono punkt na wys. 500 m npm W celu uchwycenia wpływu pod łoża na warunki klimatyczne za łożom 3 punkty w obrębie lodowca Scotta (ryc. 1); na morenie czołowej zewnętrznej (90mnpm),najęzorze(150mnpm)impolufirrowym(480 in npm). Średnie miesięczne wielkości mierzonych elementów meteorologicznych podano w tab. 1. Sierpień 1986 r. był dość ciepły ze średnią temperaturą o ok. 1 C wyższą niż średnia pięcioletnia z I-fcmsundu (Rodzik, Stępko 1985). Wyraźnie zaznaczył się spadek temperatury wraz z wysokością npm. Obliczono gradient między poszczególnym punktami: Calypso Wijkander (0,67 C), Tjórn Wijkander (0,65 C), morena Wijkander (0,7 l Cj, jęzor - pole firnowe (0,48 C na 100 m). Są to wielkości porównywalne z podawanymi dla basenu lodowca Wereaskiolda (Baranowski, Głowicki 1975, Pereyma 1983). Nie obliczano gradientu termicznego między punktami położonymi na różnym podłożu ze względu na wyraźnyjego wpływ na stosunki termiczne (tab. 1). Ochładzający wpływ lodowca widoczny podczas pomiarów bezpośrednich, zaznaczył się w średnich miesięcznych, przy czym jest on aiacznie większy ra jęzorze, niż na polu firnowym. Jest to powodem niższego spadku tem;nera tury z wysokością na lodo wcu, niż na odsłoniętym gruncie. Wyraźnie zaznaczył się wzrost wilgotności względnej i opadów wraz z wysokością npm, jednakże w punktach położonych na podobnej wysokości wystąpiły odwrotne relacje tych dwu elementów. Stosunkowo wysokie opady w położonym nad pełnym morzem Tjom oraz na otwartym przez Blomlibreen w kierunku ŃW potu firnowym lodowca Scclta,sugerują napływ deszczonośnych nas powietrza głównie z tego sektora. Thiiracjy to niskie opady w zasłoniętych przy tym kierunku wiatru pozosta łych punktach.

2 196 Zastanawia natoniast fakt stosunkowo niskiej wilgotności względnej w Tjórn i na polu firnowym, a wysokiej wcaiypso i na V^jtemderbsget (tab. ł).few~2opodobnse przyczyną - również warunki orograficzne i cyrkulacja atmosferyczna, ak przy dominującym w sieqpoiu kierunku S (Ghra 1987). który m polufirnowym fodowea Scotta i w Tjorn może -Wywołać efekt fenowy. Eto Calypso napływa wtedy wzbogacone w wilgoć powietrze znadfiordu i lodowca Renarda (ryc. 1). Szczegółowe wyjaśserae tych zależności wymaga jednak dokładnej analizy zmienności poszczególnych elementów mes eofotegicaiych związanej ztyrkuiagą atmosferyczną w dłuższym okresie obserwacji. Przebieg średnich dobowych, temperatur w poszczególnych punktach był podobny, chociaż wystąpiły pewne rozbieżności Kilkakrotnie notowano iraversje temperatury. Najsilniej zaznaczyły się one w dniach 3 i 28 sierpnia, a m kxkswai Scotta 12 sierpnia, gdy nawet średnia dobowa temperatura m polu firnowymbyła prawico 1 C wyższa niż na jęzorze (ryc. 2). Zaobserwowano wtedy inwersję abfaqi lodowca. W pełni lata гадагзйжо ochładzający wpływ otwartego morza, sacziególrae w pierwszej dekadzie sierpnia, kiedy w BeSsureJzie pojawił się pak lodowy. Do СЫурзо dotarły na krótko jedynie pojedyncze kry. natomiast w pobliżu Tjóm kra utrzymywała się przez kilka dni. W tym okresie średnie dobowe tempeiatucy były tamo ok. 1 C niższe niż w Calypso (ryc. 2). Natomiast w drugiej połowie sierpnia zaznaczył się ocieplający wpływ otwartego morza głównie podczas nocnych spadków tern peratmy. WTjomo 10 dni później vvystajhły xzymrozki niż w Шурэо, również średniedobowe tempera! ury były wtedy ш ogół w Tjom wyższe (ryc. 2). Naj\vcześrag.tojuż w pierwszej dekadzie sierpnia notowano przymrozki na polufirnowym lodowca Scotta i na Wijkanderberget, аз pozwala przepuszczać, że ш tej wysokości zdarzają sę one w dągu całego lata. Na podstawie przytoczonych danych nożna stwierdzić, że w obrębie połuiniowego obrzeżenia Beisandti występie latem duże ггбмссжзгне warunków zarówno temicznych jak i wilgotnościo- wych. Wyraźnie гзлисгз się zmienność z wysokością npmoraz oddziaływanie podłoża. Zauważoi» wpływ eksfozyqi, warunków orograficznych iodległości cxl morza. Badanie dokładnych zależnośa TOttgi jedstak dłuższej serii pomiarów, więcej хжкж герж>%усь i patrolowych, co z»viękstx dokładność wysianych wyników. Wskazane jest założenie dodatkowych punktów badawczych. Wjkortante tych prac ujęte jest w planie następnej wyprawy. LITERATURA Baran»» ski S..Gło'Aickt В., 1975, McteoroJopical and Hydrologfcal investigations in the Bomsuud region made in 1970, Actt Univ. Wratisl.,, 251. GJaza A_ 1.987, Prędkość i kierunek wiatru w Calvpsobyen (Spitsbergen Zachodni) w Bpcu i sierpniu Przewodnik. XIV Sympozjum Polarnego, Łtibiam. Fcreyma J OnMtoŁęiwI problems, of the Hornsund area, Spit sbergen. Acta Univ. Wratisl., 714. Rodak J. 'Stępko W., 1985, Climatic conditions in Borrtsend (' ), Pol. Polar Res., 6, 4. SUMMARY Durim the polar expedition of Spitsbergen organised by the University of M. Curie-Sfcfodovvsfca in 11;г>'зга, topfcovhnetk research was conducted. Temperature, air humidity as Well.as precipitation

3 197 in August, 1986 were recorded by the basic station and five local ground points (rye. 1). The points were placed on different levels {lab. 1) and in different tophographfcal situations. Drop in temperature was discovered in respect to the height above sea level. The gradient of temperature on an open ground was DC per 100 m, but it was 0.48 G per 100 in on the glacier. The inversion of temperature was observed several times, and in general, the temperature scheme was similar in all the ground points (rye. 2). The cooling influence of the glacier was evident. The cooling effect of the open sea in full summer, and the warming influence of the sea in the end of summer were discovered. The increase of relative humidity and precipitation in respect to the height over sea level was observed. There was no signifficant influence of the ground foundation on those elements, but the dependence on the orography cal and circulating factors was evident. Formulation of detailed conclusions demands further research. Rye. 1. Rozmieszczenie punktów badawczych wg Topografisk kart over Svalbard 1 : 100,000. Rye. 2. Przebieg średnich dobowych temperatur (15 m) w sierpniu 198ó:a - Calypso, b - Tjorn, с - Wijkander, d morena, e jęzor, f - pole firnowe. Tab. 1. Ś r e d n i e m i e s i ę c z n e w i e l k o ś c i wybranych elementów m e t e o r o l o g i c z n y c h w s i e r p n i u Su a opadów 4-27 V I I I гаи Wysokość ш n.p.m. Temperatura powietrza С Wilgotność względna % Calypso 25 4,8 33,3 2,1 TjOrn 25 4,7 ai,o 5,5 Scott-morena 90 4,5 81,5 3,9 Scott-jęzor 150 2,4 64,1 5,3 Scott-pole firn. 4Ь0 0,8 89,4 12,6 Wijkander 500 1,6 90,6 7,1 Punkt obserwacyjny

4

5