SYTUACJA INSTYTUCJI RYNKU PRACY POWIATU LEŻAJSKIEGO W KONTEKŚCIE UWARUNKOWAŃ

Transkrypt

1 1 SYTUACJA INSTYTUCJI RYNKU PRACY POWIATU LEŻAJSKIEGO W KONTEKŚCIE UWARUNKOWAŃ SPOŁECZNO - GOSPODARCZYCH

2 2 Spis treści: Wprowadzenie... 3 Tło i główne założenia projektu Podkarpacki Portal Pracy... 3 Cel powstania i charakter raportu... 4 Struktura raportu... 5 I. Charakterystyka lokalnego rynku pracy w kontekście uwarunkowań społeczno - gospodarczych Uwarunkowania powiatowego rynku pracy Krótka charakterystyka społeczno-gospodarcza powiatu Powiat w liczbach podstawowe dane statystyczne Sytuacja powiatowego rynku pracy w opinii ekspertów II. Diagnoza sytuacji instytucji rynku pracy działających w powiecie Instytucje rynku pracy w statystykach Charakterystyka najistotniejszych instytucji rynku pracy powiatu Powiatowy Urząd Pracy w Leżajsku Leżajskie Stowarzyszenie Rozwoju Zakład Aktywności Zawodowej Stowarzyszenie Dobry Dom w Nowej Sarzynie Ośrodek Kształcenia Zawodowego w Leżajsku Stowarzyszenie Kobiety Razem Uwarunkowania funkcjonowania instytucji rynku pracy w opinii ich przedstawicieli Spis źródeł... 34

3 3 WPROWADZENIE Niniejszy raport powstał w wyniku analizy danych zastanych oraz serii wywiadów pogłębionych przeprowadzanych w poszczególnych zególnych powiatach Podkarpacia z lokalnymi ekspertami rynku pracy oraz przedstawicielami instytucji rynku pracy. Całość prac podjętych nad zebraniem informacji i przygotowaniem niniejszego raportu stanowiła element realizowanego przez Centrum Doradztwa Strategicznego s.c. (CDS) projektu pn. Podkarpacki Portal Pracy, który współfinansowany jest ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Tło i główne założenia projektu Podkarpacki Portal Pracy Idea projektu Podkarpacki Portal Pracy powstała w oparciu o wcześniejsze doświadczenia Centrum Doradztwa Strategicznego zdobyte podczas realizacji na terenie województwa podkarpackiego projektów: Matryca Kurcmana nowy instrument rynku pracy oraz Indeks Gotowości Rynkowej - nowy instrument monitorujący szansę na pracę absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych województwa podkarpackiego (IGR)". Z doświadczeń tych wynikało, że poziom upowszechnienia informacji nt. usług rynku pracy i oferujących je instytucji jest w województwie podkarpackim zdecydowanie niewystarczający. W odpowiedzi na zdiagnozowane w ten sposób potrzeby powstała koncepcja projektu Podkarpacki Portal Pracy, którego główny cel stanowi zapewnienie osobom pozostającym bez zatrudnienia jak i poszukującym pracy całościowej i łatwo dostępnej informacji o usługach rynku pracy na poziomie regionalnym oraz powiatowym. Informacja ta zgromadzona i udostępniona będzie w formie ogólnodostępnego, regionalnego portalu internetowego zamieszczonego pod adresem (Warto w tym miejscu zaznaczyć, iż w momencie powstawania niniejszego raportu Podkarpacki Portal Pracy stanowił już gotowe narzędzie, uruchomione i powszechnie dostępne od połowy kwietnia 2009 r.) Całość projektu składa się z czterech głównych etapów, a bieżący raport jest efektem prac podjętych w ramach etapu II: diagnostyczno-analitycznego. Etap I przygotowawczy Etapy i główne zadania Termin realizacji sierpień listopad 2008 r. Etap II diagnostyczno analityczny wrzesień 2008 kwiecień 2009 Etap III budowa powiatowych systemów informacji o usługach i instrumentach rynku pracy Etap IV uruchomienie, upowszechnienie i promocja Podkarpackiego Portalu Pracy kwiecień sierpień 2009 kwiecień 2009 luty 2010

4 4 Cel powstania i charakter raportu Celem powstania raportu jest diagnoza sytuacji instytucji rynku pracy powiatu leżajskiego w kontekście społeczno-gospodarczej specyfiki powiatu, w tym w szczególności lokalnego rynku pracy. W ramach prac związanych z prowadzeniem badań w poszczególnych powiatach Podkarpacia, starano się również określić (w drodze indywidualnych wywiadów) jak powinien zostać skonstruowany Podkarpacki Portal Pracy, aby był narzędziem przydatnym i użytecznym dla podkarpackich instytucji rynku pracy. Do opracowania wszystkich raportów dla 21 podkarpackich powiatów 1 posłużyły informacje, których pozyskanie opierało się o wykorzystanie czterech podstawowych sposobów gromadzenia danych, do których należały: analiza źródeł zastanych (w tym m.in. informacji pochodzących z Banku Danych Regionalnych GUS, Urzędu Statystycznego w Rzeszowie, Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Rzeszowie oraz zasobów internetowych, w tym stron internetowych Starostw Powiatowych, Powiatowych Urzędów Pracy, Urzędów Miast i Gmin oraz poszczególnych instytucji rynku pracy) 2 ; indywidualne wywiady pogłębione (IDI) przeprowadzone z 42 lokalnymi ekspertami rynku pracy po dwa wywiady w powiecie 3 ; indywidualne wywiady pogłębione (IDI) przeprowadzone z 85 przedstawicielami podkarpackich instytucji rynku pracy 4 ; kontakt owy/telefoniczny z instytucjami rynku pracy w celu uzyskania informacji o działalności instytucji, niedostępnej w zasobach internetowych. Podobny, choć mniej skoncentrowany na instytucjach rynku pracy, system gromadzenia danych zastosowano również w jednym ze zrealizowanych przez Centrum Doradztwa Strategicznego projektów pn. Indeks Gotowości Rynkowej. Jednym z czterech elementów tego projektu były badania podkarpackich instytucji rynku pracy, które uzupełniały obraz uzyskany na podstawie badań trzech obszarów: uczniów ponadgimnazjalnych szkół 1 Doświadczenie Centrum Doradztwa Strategicznego pokazały, iż sensownym jest zastosowanie podejścia, w którym powiaty grodzkie, pomimo tego że administracyjnie stanowią odrębne jednostki, analizowane są łącznie z okalającymi je powiatami ziemskimi. Tylko bowiem w takim, komplementarnym ujęciu, uwidacznia się specyfika badanego obszaru, a potraktowanie wspomnianych powiatów ziemskich jako autonomiczne i niezależne od miejskiego centrum jednostki, byłoby zbyt dużym uproszeniem ich skomplikowanej sytuacji i mogłoby przełożyć się w efekcie na nieodpowiadające rzeczywistości wyniki i wnioski. 2 Szczegółowy wykaz wykorzystanych źródeł znajduje się w Spisie źródeł zamieszczonym na końcu niniejszego Raportu. 3 Wywiady te przeprowadzane były w okresie październik - listopad 2008 roku, zanim kryzys dotknął bezpośrednio polski rynek i gospodarkę. W związku z tym obraz poszczególnych powiatów mógł ulec od tego czasu pewnym zmianom. 4 Wywiady te przeprowadzane były od grudnia 2008 roku do marca 2009 roku, czyli w okresie, w którym kryzys gospodarczy pojawił się w Polsce. Rynki powiatów bardziej wrażliwe na kryzys ulegały wówczas intensywnym zmianom, informacje zatem pochodzące z wywiadów mogą dotyczyć specyficznego momentu w rozwoju lokalnego rynku.

5 5 zawodowych, pracodawców (w tym analizy ofert pracy) oraz ponadgimnazjalnych szkół zawodowych. W związku z tym, że głównym obiektem zainteresowania we wspomnianym projekcie były szanse na pracę absolwentów podkarpackich ponadgimnazjalnych szkół zawodowych, analiza instytucji rynku pracy koncentrowała się w dużej mierze na działaniach skierowanych do młodych ludzi. Niniejszy raport ujmuje sytuację instytucji rynku pracy w szerszym zakresie działalności oraz zakorzenia ją w specyficznej sytuacji społeczno-gospodarczej powiatu. Informacja uzyskiwana od przedstawicieli instytucji rynku pracy jest również głębsza, bowiem oprócz wywiadów z lokalnymi ekspertami przeprowadzono również rozmowy z przedstawicielami instytucji rynku pracy, pozyskując także bardziej dogłębną, jakościową informację w bezpośrednim kontakcie mailowym i telefonicznym. Podstawowa różnica pomiędzy analizami przeprowadzonymi w ramach tych dwóch projektów ( Podkarpacki Portal Pracy oraz Indeks Gotowości Rynkowej ) tkwi jednakże w celu w jakim one powstały. Raport z badań instytucji rynku pracy przeprowadzonych w ramach projektu Indeks Gotowości Rynkowej dotyczył wszystkich 21 powiatów Podkarpacia 5 razem, zawierał ilościowe ujęcie najważniejszych wymiarów analizy sytuacji instytucji rynku pracy, spięte w syntetyczny wskaźnik tzw. wskaźnik PIRP (wskaźnik potencjału instytucji rynku pracy) Jego celem głównym było zatem sprowadzenie zgromadzonych informacji do formy umożliwiającej porównanie poszczególnych powiatów na podstawie wystandaryzowanych kryteriów i niejako porangowanie ich według wpływu na sytuację absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych. Niniejszy raport nastawiony jest natomiast na jakościową diagnozę oraz opis sytuacji instytucji rynku pracy i w przeciwieństwie do wspomnianych wyżej badań, celem nie jest tu standaryzacja i dokonywanie porównań między powiatami, a uchwycenie specyfiki powiatu i funkcjonujących w nim instytucji rynku pracy oraz wyróżników lokalnego rynku pracy i warunków w jakich instytucje te prowadzą swoją działalność. Wszystkie 21 raportów umieszczonych zostało na Podkarpackim Portalu Pracy, a zdobyte tą drogą informacje w dużym stopniu ukierunkowały proces tworzenia Portalu. Struktura raportu Raport składa się z dwóch głównych części: diagnozy ogólnej sytuacji rynku pracy w powiecie oraz opisu specyfiki funkcjonujących w nim instytucji rynku pracy. Obie te części składają się z rozdziałów bazujących na zróżnicowanych źródłach danych i ukazujących poszczególne aspekty zaobserwowanej sytuacji. Szczegółową strukturę raportu prezentuje poniższy schemat. 5 Liczba 21 powiatów dotyczy powiatów ziemskich, traktowanych łącznie z nakładającymi się na nie powiatami grodzkimi zgodnie z uzasadnieniem zawartym w przypisie nr 1.

6 6 Schemat 1. Struktura raportu. Raport "Sytuacja instytucji rynku pracy powiatu leżajskiego w kontekście uwarunkowań społeczno - gospodarczych" I. Charakterystyka lokalnego rynku pracy w kontekście uwarunkowań społeczno - gospodarczych II. Diagnoza sytuacji instytucji rynku pracy działających w powiecie 1.1. Uwarunkowania powiatowego rynku pracy 1.2.Sytuacja powiatowego rynku pracy w opinii ekspertów Instytucje rynku pracy w statystykach Charakterystyka najistotniejszych instytucji rynku pracy powiatu Uwarunkowania funkcjonowania instytucji rynku pracy w opinii ich przedstawicieli Krótka charakterystyka społecznogospodarcza powiatu Powiat w liczbach podstawowe dane statystyczne Źródło: Opracowanie własne.

7 7 Poniżej wskazano kształt poszczególnych rozdziałów wchodzących w skład raportu. Pierwsza część raportu pn. Charakterystyka lokalnego rynku pracy w kontekście uwarunkowań społeczno gospodarczych prezentuje rozbudowany obraz powiatu wyłaniający się zarówno z podstawowych statystyk stanowiących wskaźniki sytuacji społeczno-gospodarczej obszaru jaki i opinii ekspertów na temat sytuacji powiatowego rynku pracy. W przypadku rozdziału 1.1. Uwarunkowania wania powiatowego rynku pracy główne źródło danych stanowi Bank Danych Regionalnych Głównego Urzędu Statystycznego, publikacje Głównego Urzędu Statystycznego, analizy przeprowadzone przez Wojewódzki Urząd Pracy w Rzeszowie oraz strategiczne dokumenty rozwoju poszczególnych powiatów. Treści zawarte w tym rozdziale prezentują: dane fizyczne (m.in. umiejscowienie, powierzchnia), dane demograficzne (m.in. liczba ludności, gęstość zaludnienia, współczynnik feminizacji, przyrost naturalny, saldo migracji, struktura wieku mieszkańców), dane społeczne (m.in. struktura wykształcenia mieszkańców, aktywność obywatelska) oraz dane gospodarcze (m.in. struktura zatrudnienia, struktura podmiotów gospodarki narodowej, najważniejsi pracodawcy powiatu, stopa bezrobocia, struktura osób bezrobotnych ze względu na wiek, płeć, wykształcenie, długość czasu pozostawania bez pracy) itp. Dane statystyczne stanowią jednakże w tej części jedynie bazę do stworzenia swoistego skróconego profilu powiatu, który zawarty został w podrozdziale Krótka charakterystyka społeczno-gospodarcza powiatu.. W celu stworzenia możliwości szybkiego zestawienia profili poszczególnych powiatów, najważniejsze dane statystyczne ujęto w formie tabeli pełniącej rolę metryczki powiatu. Stanowi ona część niniejszego raportu pn. Powiat w liczbach podstawowe dane statystyczne. Z kolei rozdział 1.2. Sytuacja powiatowego rynku pracy w opinii ekspertów zawiera podsumowanie wywiadów pogłębionych przeprowadzonych z lokalnymi przedstawicielami rynku pracy i ma na celu uzupełnienie obrazu powiatu wyłaniającego się z danych statystycznych o opinie osób posiadających wiedzę ekspercką, zakorzenionych w lokalnym rynku, co pozwoliło uzyskać dostęp do informacji wykraczającej poza możliwości ujęcia statystycznego. Zrealizowane w tym celu wywiady obejmowały pięć głównych grup zagadnień takich jak: powiatowy rynek i gospodarka lokalna (aktualna sytuacja, punkty zwrotne i zmiany zachodzące na przestrzeni lat, silne i słabe strony, bariery rozwoju, wyróżniki powiatu, dominujące branże); potencjał zatrudnienia i poziom przedsiębiorczości mieszkańców (trendy w strukturze zatrudnienia, rola migracji zarobkowych, występowanie szarej strefy i in.); bezrobocie (grupy osób w najtrudniejszej sytuacji na lokalnym rynku pracy, typy kierowanych do nich działań, poziom motywacji osób pozostających bez pracy); kluczowe instytucje rynku pracy i doświadczenia współpracy (wskazanie instytucji najbardziej dostrzegalnych na powiatowym rynku, ich rola i pełnione funkcje,

8 8 współpraca międzyinstytucjonalna w powiecie doświadczenia i domeny podejmowania wspólnych działań); oferta usług rynku pracy w powiecie (trwałość rezultatów poszczególnych usług i instrumentów, identyfikacja braków w dostępnej ofercie, rola funduszy europejskich w działalności instytucji, adekwatność oferty w stosunku do potrzeb). Druga część niniejszego raportu pn. Diagnoza sytuacji instytucji rynku pracy działających w powiecie koncentruje się na opisie sytuacji i działalności powiatowych instytucji rynku pracy. W tym miejscu warto zwrócić uwagę na przyjętą w niniejszym opracowaniu definicję instytucji rynku pracy. Podstawowe kryterium rozumienia instytucji rynku pracy stanowi definicja przyjęta w Ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy 6. Ponadto, do listy instytucji szkoleniowych (ujętych w ogólnopolskim Rejestrze Instytucji Szkoleniowych) dodano Zakłady Doskonalenia Zawodowego (Ośrodki Kształcenia Zawodowego), Centra Kształcenia Praktycznego, Centra Kształcenia Ustawicznego oraz Cechy Rzemiosł Różnych, które wprawdzie w zestawieniu tym nie figurowały, ale są niezwykle istotne dla powiatowych rynków szkoleń i pełnią w tym zakresie rolę właściwą dla instytucji rynku pracy. Zakres instytucji rynku pracy poszerzono również o instytucje i organizacje pozarządowe wpływające na rynek pracy, a nie figurujące w poszczególnych wykazach, a także Ośrodki Pomocy Społecznej i Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie, ze względu na zakres prowadzonej działalności oraz kontakt z osobami dotkniętymi problemem bezrobocia, do których przede wszystkim adresowany jest tworzony Portal. Ponadto, instytucje te w dobie funduszy europejskich często realizują projekty wykraczające poza ustawową działalność, przez co w rosnącym stopniu wpływają na lokalne rynki pracy. Rozdział 2.1. Instytucje rynku pracy w statystykach stanowi wstępny, ogólny ogląd liczby i rodzajów występujących w powiecie instytucji. Poszczególne powszechnie dostępne zestawienia/rejestry instytucji zweryfikowano w oparciu o wiedzę lokalnych ekspertów, którzy wskazywali najaktywniejsze w powiecie organizacje oraz poprzez kontakt bezpośredni z poszczególnymi organizacjami. Ze wskazanymi przez ekspertów najaktywniejszymi instytucjami rynku pracy nawiązano bezpośredni kontakt mailowy w celu uzyskania informacji dotyczących podejmowanej przez nie działalności. Uzyskane w ten sposób dane, rozbudowane o informacje pochodzące ze źródeł internetowych oraz wywiadów z przedstawicielami instytucji, posłużyły do stworzenia charakterystyki kluczowych w powiecie instytucji rynku pracy zawartej w rozdziale 2.2. Z kolei ostatni rozdział raportu (rozdział 2.3.), dotyczący uwarunkowań funkcjonowania instytucji rynku pracy w powiecie, jest bezpośrednim efektem wywiadów przeprowadzonych 6 Dz.U Nr 99 poz Do instytucji rynku pracy zgodnie z artykułem 6 ustawy zalicza się; 1) publiczne służby zatrudnienia; 2) Ochotnicze Hufce Pracy; 3) agencje zatrudnienia; 4) instytucje szkoleniowe; 5) instytucje dialogu społecznego; 6) instytucje partnerstwa lokalnego.

9 9 z przedstawicielami instytucji rynku pracy województwa podkarpackiego. Ukazuje on działalność instytucji w kontekście wewnętrznych i zewnętrznych uwarunkowań ich funkcjonowania. Wywiady te obejmowały następujące zagadnienia: zakres działalności instytucji (podstawowy obszar działalności, grupa odbiorców usług proponowanych przez instytucję, przemiany zachodzące w działalności instytucji na przestrzeni lat, realizowane przedsięwzięcia nowatorskie); wewnętrzne i zewnętrzne uwarunkowania działalności (identyfikacja problemów w sferze zasobów, dostępność informacji nt. powiatowego rynku pracy, planowanie działań, czynniki sprzyjające i hamujące rozwój instytucji, główne źródła finansowania działalności, występowanie zjawiska konkurencji); współpraca międzyinstytucjonalna (w instytucji objętej wywiadem oraz obserwowalna w powiecie, idealny model współpracy); oczekiwania względem Podkarpackiego Portalu Pracy (najbardziej użyteczne funkcje, dodatkowe elementy jakie mogłyby być przydatne w pracy instytucji).

10 10 I. CHARAKTERYSTYKA LOKALNEGO RYNKU PRACY W KONTEKŚCIE UWARUNKOWAŃ SPOŁECZNO - GOSPODARCZYCH 1.1.Uwarunkowania powiatowego rynku pracy Krótka charakterystyka społeczno-gospodarcza powiatu Powiat leżajski położony jest w północno wschodniej części województwa podkarpackiego na granicy regionu z województwem lubelskim i zajmując powierzchnię 583 km 2 (58301 ha) należy do grupy najmniejszych powiatów Podkarpacia. Teren powiatu, według danych GUS (stan na 31.XII.2007 r.), zamieszkuje osób, co pozwala na oszacowanie gęstości zaludnienia na poziomie 119 osób przypadających na km2. Odpowiada to średniej wartości dla województwa, która w analogicznym okresie wyniosła Najliczniej zaludnionymi miejscowościami powiatu są gmina miejsko wiejska Nowa Sarzyna, gmina wiejska Leżajsk oraz miasto Leżajsk stolica powiatu. Jak stanowi Plan strategiczny rozwoju powiatu leżajskiego. Zeszyt II Diagnoza stanu powiatu powiat leżajski jest powiatem o profilu gospodarczym rolniczo - przemysłowym. Pozarolniczy potencjał gospodarczy tworzą przede wszystkim małe i średnie podmioty gospodarcze; jedno lub kilko osobowe zakłady osób fizycznych, o różnorodnym profilu działalności. 7 Dane statystyczne prezentowane w tej części raportu pochodzą w ogromnej większości z Banku Danych Regionalnych Głównego Urzędu Statystycznego i dotyczą grudnia roku 2007 r. W przypadkach stosowania innego typu źródeł lub przedstawiania sytuacji wg stanu na inny miesiąc/rok w tekście zawsze zawarta zostanie stosowna informacja.

11 11 Mapa 1. Usytuowanie powiatu leżajskiego w województwie województwie podkarpackim. Źródło: Opracowanie własne. W powiecie leżajskim zameldowanych jest osób, w tym 50,7% kobiet i 49,3% mężczyzn. Struktura wiekowa społeczeństwa powiatu w podziale na grupy ekonomiczne nie odbiega od średniej wojewódzkiej i prezentuje prezentu się następująco: Wykres 1. Struktura mieszkańców powiatu leżajskiego i województwa podkarpackiego wg ekonomicznych grup wiekowych (stan na 31.XII.2007 r.). Powiat leżajski 15% Województwo podkarpackie 15% 23% 62% 22% 63% Wiek przedprodukcyjny Wiek przedprodukcyjny Wiek produkcyjny Wiek produkcyjny Wiek przedprodukcyjny Wiek przedprodukcyjny Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS.

12 12 Jako informacja pozytywna odczytywana może być stosunkowo niska wartość wskaźnika liczby ludności w wieku produkcyjnym przypadającej na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym - wynosi on 64,3 i plasuje powiat w pierwszej piątce podkarpackich powiatów posiadających dosyć młodą społeczność. Około 34,8% mieszkańców powiatu to osoby do 25 roku życia, co na tle innych powiatów województwa jest jedną z wyższych wartości, zbliżoną do tych jakie odnotowano w powiatach ościennych takich jak niżański (34,9%), przeworski (34,4%) czy łańcucki (34,3%). Wiążąc te dane m.in. z informacjami dotyczącymi przyrostu naturalnego oraz liczby małżeństw zawieranych na 1000 mieszkańców wydaje się jednak, że pomimo korzystnej sytuacji społeczno demograficznej powiatu, ogólnopolski trend starzenia się społeczeństwa również w powiecie leżajskim postępował będzie szybciej niż do tej pory. Pomimo bowiem utrzymującego się dodatniego przyrostu naturalnego, który kształtuje się na poziomie 1,4 (liczba urodzeń na 1000 mieszkańców, stan na 31.XII.2007), I.2007), jest to nadal nieco poniżej średniej wojewódzkiej (wynoszącej 1,5) i widoczna jest w jego zakresie systematyczna tendencja spadkowa. Szczególnie niepokojący może być wynik odnotowany w I kwartale 2008 r., kiedy to przyrost naturalny w powiecie był ujemny i kształtował się na poziomie -0,6. Z kolei odnotowana wg danych GUS z 2007 r. liczba nowozawartych małżeństw to 6,3, przy średniej 6,5 dla regionu podkarpackiego. Wskaźnik ten odczytywany może być jako jeden z prognostyków poziomu związania mieszkańców z powiatem oraz chęci pozostania na jego terenie, a co za tym idzie zasobów kapitału ludzkiego, niezbędnego do zrównoważonego rozwoju powiatu. Wszystko to pozwala na stwierdzenie, że powiat leżajski wpisuje się w ogólnopolską tendencję odwracającą piramidę wiekową powodując spadek liczby ludności i stały wzrost wskaźników obciążenia demograficznego. Warto w tym miejscu zwrócić również uwagę na saldo migracji w ruchu wewnętrznym, które w roku 2007 w liczbach bezwzględnych wyniosło -196 i jest to od 2000 r. wartość zdecydowanie najniższa, wzmacniająca zasygnalizowany wyżej trend. Już Plan strategiczny rozwoju powiatu leżajskiego. Zeszyt II Diagnoza stanu powiatu powstały w roku 2000 do głównych problemów potencjału ludzkiego powiatu zaliczył m.in. ujemną migrację ludności (odpływ ludzi wykształconych), a zatem sytuacja demograficzna powiatu w tym zakresie ulega niewielkiemu, aczkolwiek systematycznemu pogorszeniu. Niezwykle istotny z punktu widzenia potencjału ludzkiego, a co za tym idzie społeczno gospodarczego potencjału powiatu, jest poziom wykształcenia jego mieszkańców, który powiat leżajski plasuje zdecydowanie poniższej średniej dla Podkarpacia. O ile liczba osób posiadających w powiecie wykształcenie wyższe i policealne nie odbiega zasadniczo od wartości wojewódzkich, o tyle już grupa mieszkańców powiatu dysponujących wyłącznie edukacją zakończoną na poziomie podstawowym oraz zasadniczym zawodowym jest od analogicznych wartości regionalnych zdecydowanie wyższa. Szczegółowe informacje w tym zakresie prezentuje poniższa tabela.

13 13 Powiat leżajski Województwo podkarpackie Tabela 1. Struktura wykształcenia mieszkańców powiatu leżajskiego i województwa podkarpackiego (stan na rok 2002). wyższe policealne średnie razem zawodowe ogólnokształcące zasadnicze zawodowe 6,46% 3,44% 22,68% 6,45% 16,23% 26,85% 34,62% 4,30% 6,69% 2,44% 21,81% 5,75% 16,06% 18,80% 25,31% 3,12% Źródło: Narodowy Spis Powszechny 2002 r. podstawowe ukończone podstawowe nieukończone i bez wykształcenia Gospodarka lokalna pod względem liczby przedsiębiorstw funkcjonujących na terenie powiatu i zarejestrowanych w systemie REGON od kilku lat utrzymuje stabilny poziom z lekką tendencją wzrostową. Według stanu na 30.VI.2008 r. liczba podmiotów zarejestrowanych we wskazanym systemie wyniosła 3 712, co pozwala oszacować dwuprocentowy wzrost w stosunku do 2007 r. i wzrost 17-procentowy w odniesieniu do 2000 roku. Na tle powiatów ościennych i różnic osiągniętych przez nie w perspektywie XII.2007 VI.2008 powiat leżajski plasuje się ścisłej czołówce dzieląc pozycję lidera z powiatem niżańskim i pozostawiając w tyle powiaty przeworski (1-procentowy wzrost liczby podmiotów gosp.), łańcucki (wzrost o 0,7%) oraz rzeszowski ziemski (spadek o 1,5%). Około 94,5% wszystkich podmiotów systemu REGON to niewielkie zakłady zatrudniające do 9 osób, podczas gdy przedsiębiorstwa duże dysponujące zespołem ponad 250 pracowników stanowią wyłącznie 0,1% ogółu i są to cztery takie zakłady. Aktywność gospodarcza mieszkańców mierzona liczbą podmiotów gospodarczych przypadających na 1000 mieszkańców powiatu utrzymuje się na poziomie 50,23 i jest to wynik zdecydowanie poniżej średniej wojewódzkiej, która wynosi 64,8. Biorąc pod uwagę sekcje PKD najwięcej firm powiatu leżajskiego (30,3%) wpisuje się poprzez swoją działalność w statystyki sekcji G (Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle), pozostałe najliczniejsze sekcje to sekcja F (Budownictwo 14,4% podmiotów), D (Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych 11,8%) oraz O (Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne 9%). Zdecydowana większość podmiotów gospodarczych funkcjonujących w powiecie leżajskim to podmioty sektora prywatnego (95,4%), jedynie 166 na podmiotów działa w sferze publicznej. Stanowi to 4,6% ogółu podmiotów i w rankingu wszystkich 25 powiatów Podkarpacia plasuje powiat leżajski na pozycji 13, przy założeniu że pierwsze miejsce zajmuje powiat w którym stosunek podmiotów sektora publicznego do ogółu jednostek gospodarczych zarejestrowanych w REGON jest najwyższy (powiat lubaczowski). Warto w tym miejscu również wskazać na branże, które w powiecie leżajskim odgrywają rolę dominującą i w dużym stopniu kierunkują lokalny rozwój gospodarczy. Należy do nich zaliczyć branżę rolno-spożywczą, chemiczną, maszynową oraz włókienniczo-odzieżową. Dodatkowo stale na znaczeniu zyskuje wikliniarstwo, którego główne ośrodki umiejscowione

14 14 są na terenie miasta i gminy Nowa Sarzyna. Do największych przedsiębiorstw funkcjonujących na terenie powiatu zaliczyć należy natomiast: 8 Zakłady Chemiczne "Organika-Sarzyna" S.A - produkuje środki ochrony roślin (herbicydy, fungicydy, insektycydy, zaprawy nasienne), żywice epoksydowe oraz żywice poliestrowe. Oprócz tego na terenie zakładu działa 11 spółek zależnych. HORTINO Zakład Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego Leżajsk Sp. z o.o - firma produkująca szeroki asortyment mrożonych owoców i warzyw, ich mieszanek i dań gotowych, koncentraty i aromaty soków owocowych, syropy owocowe. Fabryka Maszyn w Leżajsku Sp. z o.o. producent betonomieszarek samochodowych hydraulicznych, wózków akumulatorowych platformowych, przyczep do środków transportu wewnątrz zakładowego, wałów napędowych do pojazdów samochodowych i maszyn budowlanych oraz podzespołów do maszyn budowlanych i drogowych. Browar Leżajsk - zakład przemysłu browarniczego wchodzący w skład Grupy Żywiec - największego producenta piwa w Polsce. Jej głównym udziałowcem jest holenderski Heineken International Beheer B.V. Philip Morris Polska - członek grupy kapitałowej Philip Morris International, która jest największą firmą tytoniową w Polsce z udziałem w rynku sięgającym 36 proc. (Cyber Service, Lipiec 2004). Spośród wyżej wymienionych, dwa przedsiębiorstwa (Zakłady Chemiczne "Organika-Sarzyna" S.A oraz HORTINO Zakład Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego Leżajsk Sp. z o.o.) znalazły się w rankingu najcenniejszych firm województwa podkarpackiego pn. Gepardy Biznesu (ranking według wartości rynkowej przedsiębiorstw w dniu 31.III.2006 r.) odpowiednio na 8 oraz 38 pozycji. Dodatkowo, z raportu Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2007 opracowanego przez Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową wynika, że powiat leżajski jako część podregionu rzeszowsko tarnobrzeskiego w roku 2007 zajął niezwykle korzystne miejsca pod względem atrakcyjności podregionu jako lokalizacji dla inwestycji w przypadku inwestycji przemysłowych miejsce 4, dla inwestycji usługowych miejsce 7. Jak wskazują autorzy raportu wysoka lokata obszaru to efekt: bardzo dobrze rozwiniętej infrastruktury gospodarczej [ ], bardzo wysokiego poziomu bezpieczeństwa powszechnego [ ] oraz znacznych zasobów pracy 9. Obecność na lokalnym rynku dużych zakładów przemysłowych warunkuje wysoką pozycję powiatu leżajskiego w regionie pod względem przypadającej na 1 mieszkańca wartości brutto środków trwałych w przedsiębiorstwach. Według danych GUS z 31.XII.2006 r. było to zł i sytuowało powiat na 6 miejscu w województwie (1 miejsce powiat o najwyższej wartości wskaźnika). Powiat leżajski tym samym posiadał w tym obszarze wynik lepszy od 8 W oparciu o informacje zamieszczone na stronach internetowych poszczególnych przedsiębiorstw oraz Starostwa Powiatowego w Leżajsku. 9 Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2007,, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, s.31.

15 15 średniej wojewódzkiej o ponad 6000 zł. Zdecydowanie słabiej wypadł on z kolei jeśli chodzi o przypadające na 1 mieszkańca nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach. W tym przypadku powiat leżajski z wartością 965 zł znalazł się zdecydowanie poniżej średniej dla województwa podkarpackiego, która wyniosła 1422 zł. Biorąc pod uwagę strukturę zatrudnienia w poszczególnych sektorach (stan na 31.XII.2006 r.), uwidacznia się pewna rozbieżność pomiędzy powiatem leżajskim a województwem podkarpackim jako takim. Największa różnica cechuje sektora rolnictwa, w ramach którego w powiecie pracuje 36,9% ogółu zatrudnionych, podczas gdy w regionie jest to 28,8%. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku sektora usług rynkowych, gdzie zatrudnionych jest 14,2% pracujących mieszkańców powiatu leżajskiego i 20,2% mieszkańców województwa. O ile w sektorze rolnictwa na przestrzeni ostatnich kilku lat sytuacja w powiecie leżajskim pod kątem liczby zatrudnionych była stabilna z tendencją do spadków, o tyle sektor przemysłowy cechuje niewielka tendencja wzrostowa. Liczba pracujących w nim wzrosła w okresie o około 1%. Wykres 2. Zatrudnieni według sektorów stan na 31.XII.2006 r. sektor usługowy - usługi nierynkowe sektor usługowy - usługi rynkowe sektor przemysłowy sektor rolniczy 20,90% 21,77% 14,19% 20,16% 28,02% 29,24% 36,89% 28,84% 0% 10% 20% 30% 40% 50% Powiat leżajski Województwo podkarpackie Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS. Niezwykle istotne dla gospodarki powiatu i jej rozwoju są warunki zatrudnienia, których jeden z wymiarów stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto cechujące daną jednostkę terytorialną. W powiecie leżajskim wynagrodzenie to na koniec 2007 r. kształtowało się na poziomie zł, co pozwala zaobserwować blisko 13% wzrost w stosunku do roku 2005 i sytuuje powiat nieco poniżej średniej wojewódzkiej (2372 zł), na 6 miejscu w regionie (podczas gdy pierwsze miejsce zajmuje powiat, w którym wynagrodzenie było najwyższe w tym przypadku powiat rzeszowski grodzki). Warto jednak zauważyć, że pomimo tak dobrego wyniku w skali województwa, cały region podkarpacki pozostaje nadal w tym względzie poniżej średniej krajowej osiągając jedynie 82,8% jej wartości. W powiecie leżajskim jest to z kolei 82,3% średniej krajowej, podczas gdy przeciętne wynagrodzenie najbardziej zbliżone do wyniku krajowego odnotowano w regionie Podkarpacia w mieście Rzeszów gdzie wyniosło ono (stan na 31.XII.2007 r.) zł (95,4% średniej dla Polski).

16 16 Przyglądając się natomiast warunkom inwestowania, zauważyć należy oddolne działania podjęte w powiecie, które zaowocowały powstaniem na jego obszarze podstrefy Specjalnej Strefy Ekonomicznej EURO-PARK Mielec (11 ha), w ramach której działalność rozpoczął szereg firm, w tym zakłady produkujące części lodówek, urządzenia telekomunikacyjne czy szwalnia. Ponadto, w 2005 r. Urząd Gminy Leżajsk powołał do życia Park Przemysłowy Stare Miasto-Park umiejscowiony na obszarze gminy Leżajsk w miejscowościach Stare Miasto i Wierzawice. Park podzielony jest na dwie strefy i obecnie obejmuje ok. 40 ha powierzchni, a jego rozbudowa planowana jest do 200 ha. 10 W powiecie leżajskim w dniu 30.VI.2008 r. w Powiatowym Urzędzie Pracy zarejestrowanych było 4137 osób, z czego blisko 58% (2 397) stanowiły kobiety. Stopa bezrobocia rejestrowanego wyniosła w analizowanym powiecie 15,2% i była wyższa od wojewódzkiej o 2,4 punktu procentowego. Na przestrzeni ostatnich kilku lat zauważalny jest jednak pozytywny trend spadkowy, dzięki któremu stopa bezrobocia w powiecie leżajskim zmniejszyła się o 3,5% w okresie od 31.XII.2001 r. do 30.VI.2008 r. Warto jednak zasygnalizować, iż w 2004 r. Główny Urząd Statystyczny dokonał zmiany sposobu wyliczania stopy bezrobocia, co spowodowało objęcie klasyfikacją znacznej liczby osób, które dotąd nie były wykazywane w statystykach. Efektem tych zmian było określenie stopy bezrobocia w powiecie leżajskim na poziomie 23% (31.I.2004), gdy w grudniu 2003 r. utrzymywała się ona w granicach 17,4%. Tak znaczny wzrost wynikał przede wszystkim z wiejskiego charakteru powiatu charakteryzującego cego się wysokim bezrobociem ukrytym 11. Poniżej zaprezentowano strukturę bezrobocia rejestrowanego w powiecie leżajskim według kluczowych kategorii takich jak: wykształcenie, wiek oraz okres pozostawania bez pracy. Wykres 3. Struktura wykształcenia osób bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Leżajsku (stan na 30.VI.2008 r.). 25% 7% 21% 33% 14% Wyższe Średnie ogólnokształcące Gimnazjalne i niższe Średnie zawodowe Zasadnicze zawodowe Źródło: Bezrobocie rejestrowane I - II kwartał 2008 r. Główny Urząd Statystyczny. 10 Raport z badań instytucji rynku pracy w województwie podkarpackim powstały w ramach projektu Centrum Doradztwa Strategicznego s.c. pt. Indeks Gotowości Rynkowej nowy instrument monitorujący szanse na pracę absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych województwa podkarpackiego. Raport dostępny jest na stronach oraz 11 Analiza rynku pracy powiatu leżajskiego. Materiał diagnostyczny,, BD Center Consulting, Rzeszów, luty 2008.

17 17 Wykres 4. Struktura wieku osób bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Leżajsku (stan na 30.VI.2008 r.). 21% 19% 5% 28% 27% Poniżej 25 lat lat i więcej Źródło: Bezrobocie rejestrowane I - II kwartał 2008 r. Główny Urząd Statystyczny. Wykres 5. Okres pozostawania bez pracy przez osoby bezrobotne zarejestrowane w Powiatowym Urzędzie Pracy w Leżajsku (stan na 30.VI.2008 r.). 30% 10% 15% 15% 16% 14% Poniżej 1 miesiąca 1-3 miesiące 3-6 miesięcy 6-12 miesięcy miesiące Powyżej 24 miesięcy Źródło: Bezrobocie rejestrowane I - II kwartał 2008 r. Główny Urząd Statystyczny. Spośród osób pozostających bez pracy i zarejestrowanych w statystykach Powiatowego Urzędu Pracy w Leżajsku: tylko 1 osoba na 10 posiada prawa do zasiłku; ponad 1/3 dotychczas nie pracowała; co druga osoba nie ukończyła jeszcze 35 roku życia; 58% to osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym i niższym; blisko 3/4 to mieszkańcy obszarów wiejskich; około 30% to osoby długotrwale bezrobotne pozostające bez zatrudnienia co najmniej 24 miesiące (spośród nich 80% to osoby o wykształceniu zasadniczym lub niższym, o niewielkim doświadczeniu zawodowym, przeważnie kobiety 62%);

18 18 45% posiada staż pracy między 10 a 30 lat, ale aż 23% poniżej 1 roku 12 ; tylko 3% to osoby niepełnosprawne 13. Przeprowadzony w roku 2006 (a więc obarczony ryzykiem dezaktualizacji) Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych w I półroczu 2006 r. wykazuje, że największa liczba bezrobotnych zarejestrowanych w urzędzie pracy to przedstawiciele zawodów takich jak: sprzedawca, ślusarz, krawiec, technik mechanik i murarz. W nieco innej kolejności, aczkolwiek bardzo podobnie, prezentuje się struktura osób które zostały nowo zarejestrowane w I półroczu 2006 r., wśród nich najliczniej reprezentowani byli bowiem technicy mechanicy, ślusarze, sprzedawcy oraz murarze. Zawody te określone zostały również jako zawody największej nadwyżki bezrobotnych względem ofert pracy: technik mechanik (199 osób nadwyżkowych), ślusarz (145), murarz (94), asystent ekonomiczny (94) ekonomista (87). Z kolei do najbardziej deficytowych zawodów w powiecie zaliczono pracownika biurowego, pracownika administracyjnego oraz robotników gospodarczych budowlanych i pomocniczych w przemyśle przetwórczym. Największa liczba ofert pracy zgłoszonych w 1. półroczu 2006 r. wg rodzaju działalności ostatniego miejsca pracy pochodziła z sekcji przetwórstwo przemysłowe ofert (29,2% zgłoszonych ofert) Powiat w liczbach podstawowe dane statystyczne Nazwa powiatu Nazwy gmin wchodzących w skład powiatu Leżajsk (gm. miejska) Grodzisko Dolne (gm. wiejska) Kuryłówka (gm. wiejska) Leżajsk (gm. wiejska) Nowa Sarzyna (gm. miejsko-wiejska) Powierzchnia powiatu Liczba ludności 583 km Współczynnik feminizacji (liczba kobiet przypadająca na 100 mężczyzn) Gęstość zaludnienia Przyrost naturalny na 1000 mieszkańców Leżajski os./ km 2 1,4 Wskaźnik obciążenia demograficznego (liczba osób w wieku nieprodukcyjnym przypadająca na 100 osób 60,4 w wieku produkcyjnym) Saldo migracji na 1000 mieszkańców - 3,17 Wskaźnik aktywności obywatelskiej (liczba organizacji pożytku publicznego przypadająca na ,13 mieszkańców) 12 Informacja sygnalna - wielkość bezrobocia w powiecie leżajskim w 2007 r., Powiatowy Urząd Pracy w Leżajsku, s Ibid. 14 Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych w I półroczu 2006 roku,, Powiatowy Urząd Pracy w Leżajsku, s.9.

19 19 Wskaźnik Potencjału Instytucji Rynku Pracy 15 8,05 Wskaźnik aktywności gospodarczej (liczba zarejestrowanych w systemie REGON prywatnych 50,23 podmiotów gospodarczych przypadająca na 1000 mieszkańców) Stopa bezrobocia Liczba zarejestrowanych osób bezrobotnych Udział kobiet w ogólnej liczbie zarejestrowanych bezrobotnych Udział bezrobotnych bez prawa do zasiłku w ogólnej liczbie zarejestrowanych bezrobotnych Odsetek osób bezrobotnych do 34 roku życia Odsetek osób bezrobotnych powyżej 55 roku życia Średnie wynagrodzenie brutto Pracujący mieszkańcy powiatu według sektorów zatrudnienia 15,2% ,9% 88,2% 60,2% 5,6% 2360,16 zł sektor rolniczy: 36,9% sektor przemysłowy: 28,0% sektor usług rynkowych: 14,2% sektor usług nierynkowych: 20,9% Trzej najwięksi pracodawcy powiatu Zakłady Chemiczne "Organika- Sarzyna" S.A.; Zakład Przetwórstwa Owocowo- Warzywnego "Hortino" Sp. z o.o.; Fabryka Maszyn w Leżajsku Sp. z o.o. Źródła: Powiaty 2007, GUS; Biuletyn statystyczny województwa podkarpackiego I kwartał; Biuletyn statystyczny województwa podkarpackiego II kwartał; Analiza sytuacji bezrobotnych w województwie podkarpackim w I półroczu 2008 roku, WUP Rzeszów; Raport z badań instytucji rynku pracy w województwie podkarpackim, baza Organizacji Pożytku Publicznego dostępna na stronie Przytoczone dane prezentują stan na r., z wyjątkiem liczby organizacji pożytku publicznego (stan na r.), liczby podmiotów gospodarki narodowej (stan na r.), danych WUP Rzeszów dotyczących bezrobocia (stan na r.) 1.2. Sytuacja powiatowego rynku pracy w opinii ekspertów Zmiany sytuacji rynku pracy powiatu leżajskiego są, zdaniem ekspertów, trudne do przewidzenia. Wiąże się to głównie z coraz mocniej dotykającym Polskę kryzysem ekonomicznym, który szczególnie doświadcza sektor przemysłowy, kluczowy dla powiatu leżajskiego. Niemniej jednak, bieżąca obserwacja lokalnego rynku dostarcza pewnych spostrzeżeń na temat zjawisk pozytywnych, wśród których eksperci wymieniają przede wszystkim coraz większe zainteresowanie mieszkańców powiatu możliwością samozatrudnienia.. Jak podkreślano możliwość pozyskania dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej spowodowało falę nowych firm zarejestrowanych w powiecie. Samozatrudnienie jest obecnie bardzo modnym instrumentem rynku pracy, zwłaszcza wśród fachowców posiadających konkretny zawód a nie koniecznie wysokie wykształcenie.[ ] Dużo 15 Wskaźnik stworzony w ramach projektu Indeks Gotowości Rynkowej nowy instrument monitorujący szanse na pracę absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych województwa podkarpackiego. Opis metodologii konstrukcji wskaźnika znajduje się w Raporcie z badań instytucji rynku pracy w województwie podkarpackim powstałym w ramach ww. projektu i dostępnym na stronach oraz

20 20 nowych firm zakładanych jest przez osoby powracające z migracji zarobkowych. Mają oni większe doświadczenie i są bardziej odważni, aby uczynić taki krok. Z drugiej strony powiat nie opiera się także zjawiskom, które w sposób zdecydowanie negatywny oddziałują na lokalny rynek pracy. W tym zakresie szczególnie dotkliwa jest, według ekspertów, migracja edukacyjna młodzieży widoczna w powiecie leżajskim. Ich zdaniem zjawisko to powoduje trwały ubytek młodych ludzi, duża ich część podejmuje bowiem zatrudnienie w miejscu w którym się kształciło. Ponadto, ciągły brak atrakcyjnych miejsc pracy przyczynia się do ucieczki młodych ludzi, którzy chcą realizować się zawodowo. Obecny kształt sytuacji leżajskiego rynku pracy warunkowany jest szeregiem czynników i zmian jakie zachodziły w powiecie już od lat siedemdziesiątych XX w.. Zdaniem eksperta, analizując powiatowy rynek pracy należy pamiętać o wydarzeniach jakie miały miejsce w tym właśnie okresie, w którym to powstały największe zakłady produkcyjne, które do dziś są dużymi pracodawcami (Wytwórnia Tytoniu, Browar Leżajsk, Fabryka Maszyn, Hortino) a Leżajsk przekształcił się w ważny ośrodek przemysłowy. Do kolejnych punktów zwrotnych, istotnie oddziałujących na lokalny rynek pracy należy zaliczyć przede wszystkim: okres transformacji gospodarczej 1989 roku,, kiedy to kluczowe dla powiatu zakłady przemysłowe rozpoczęły procesy restrukturyzacyjne, które skutkowały m.in. licznymi zwolnieniami i znacznym wzrostem bezrobocia; rok 2004 moment wstąpienia Polski do Unii Europejskiej,, a więc dostępność środków europejskich, znacznie pobudziła mieszkańców powiatu do większej aktywności zawodowej i gospodarczej. W opinii eksperta po 2004 roku wyraźnie widać spadek liczby osób bezrobotnych, znaczny wzrost nakładów na rynek pracy, silny rozwój małych i średnich firm oraz wzrost liczby pracodawców. Modernizuje się przemysł, powstają nowe miejsca pracy, samozatrudnieni zaczynają zatrudniać innych, realizowane są nowe inwestycje, a do powiatu napływa nowy kapitał ; tworzenie na terenie powiatu podstrefy Specjalnej Strefy Ekonomicznej, która daje szanse na pozyskanie inwestorów, utworzenie nowych, atrakcyjnych miejsc pracy, a co za tym idzie może stanowić czynnik hamujący odpływ młodych, wykwalifikowanych mieszkańców powiatu. Ekspertów, z którymi prowadzone były wywiady, zapytano również o wskazanie silnych i słabych stron charakteryzujących powiatowy rynek pracy. Wśród silnych stron nasi rozmówcy wyróżnili: prężnie działające instytucje rynku pracy,, zarówno te publiczne jak i niepubliczne. Instytucje te, zdaniem ekspertów, pomagają odnaleźć się na rynku pracy różnym grupom społecznym, wspierają rozwój lokalnej przedsiębiorczości, a także starają się o przyciągnięcie na teren powiatu kapitału pochodzącego z dotacji unijnych. Leżajskie Stowarzyszenie Rozwoju wspiera przedsiębiorczość oraz wzbudza aktywność zawodową wśród mieszkańców powiatu. Caritas zajmuje się osobami ubogimi, zakład

21 21 aktywności zajmuje się aktywizacją zawodową osób niepełnosprawnych. Ponadto, działalność Powiatowego Urzędu Pracy dostrzegana jest nie tylko lokalnie, ale również na zewnątrz powiatu i jest ona pozytywnie oceniana. Urząd podejmuje liczne działania w celu aktywizacji różnych grup osób bezrobotnych, realizuje szereg projektów wspierających te osoby. Instytucja ta jest głównym mentorem nawiązywania współpracy pomiędzy poszczególnymi instytucjami funkcjonującymi w powiecie i uczestniczy w realizacji projektów partnerskich realizowanych na rzecz osób bezrobotnych. W kontekście instytucji i aktywnie oddziałujących na lokalny rynek pracy wskazany został także Zespół Szkół Technicznych w Leżajsku, który jako jedna z nielicznych szkół w okolicy stara się dopasować program kształcenia do realiów panujących na rynku pracy (głównie kierunki techniczne). Prowadzi również przy wykorzystaniu dobrego zaplecza technicznego specjalistyczne szkolenia dla uczniów i osób chcących zmienić kwalifikacje, stara się o uzyskanie wsparcia w postaci funduszy unijnych. Dodatkowo, wśród powiatowych instytucji rynku pracy wykazujących się dużą aktywnością eksperci wytypowali: Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, Zakład Doskonalenia Zawodowego filię w Leżajsku oraz Stowarzyszenie Kobiety Razem; park technologiczny i tworząca się Specjalna Strefa Ekonomiczna mogą stanowić swego rodzaju magnes dla kapitału zewnętrznego dając szansę na tworzenie nowych, ciekawych miejsc pracy podnoszących atrakcyjność powiatu zwłaszcza w oczach osób młodych i aktywnych zawodowo ; bliskość granicy z Ukrainą krajem stanowiącym rynek coraz bardziej interesujący dla polskich przedsiębiorców. Fakt, że powiat znajduje się w bliskim sąsiedztwie z Ukrainą może dodatkowo podnosić jego atrakcyjność w oczach potencjalnych inwestorów ; dobrze rozwinięty,, nowoczesny przemysł, zróżnicowany pod względem branżowym. Z kolei do słabych stron leżajskiego rynku pracy lokalni eksperci zaliczyli cechy takie jak: duża odległość od silnych ośrodków akademickich sprzyja to nasilaniu się zjawiska migracji edukacyjnej, a co za tym idzie utracie młodych mieszkańców powiatu, którzy swoją przyszłość wiążą najczęściej z dużymi miastami ; problemy z jakimi borykają się duże zakłady istniejące w powiecie (Hortino, Fabryka Maszyn) zakłady te obecnie mają chwilowe problemy związane ze zmianą kadry zarządzającej. Niestety takie zmiany zawsze pociągają za sobą negatywne skutki dla pracowników ; migracja zarobkowa zjawisko powodujące trwały ubytek kapitału ludzkiego w powiecie. Około osób rocznie wyjeżdża za granicę. Liczba powrotów jest nadal dużo mniejsza niż wyjazdów, a taka tendencja utrzymuje się od 2000 roku. Biorąc pod uwagę kierunki migracji to w przypadku migracji zagranicznej dominują Wielka Brytania, Hiszpania i Skandynawia, podczas gdy wewnątrz kraju dużym zainteresowaniem cieszy się dolina lotnicza (Rzeszów) oraz Warszawa. Zdaniem ekspertów wyjazdy zagraniczne najczęściej dotyczą osób posiadających

22 22 wykształcenie ponadgimnazjalne, zawodowe i techniczne. Zdecydowanie rzadziej natomiast tych, którzy posiadają wykształcenie wyższe. Dodatkowo, o, rozwój lokalnego rynku pracy, w opinii ekspertów, utrudnia to, że jesteśmy Polską B [ ] i przegrywamy z innymi lepiej rozwiniętymi obszarami naszego kraju. Wiąże się z tym m.in. słabość infrastruktury drogowej, która w znacznym stopniu utrudnia komunikację i spowolnia lokalny rozwój gospodarczy, a także brak usytuowanych w powiecie silnych ośrodków szkoleniowo edukacyjnych umożliwiających mieszkańcom zdobywanie nowych lub zmianę posiadanych kwalifikacji. Przyglądając się gospodarce powiatu,, do branż w niej dominujących należy tradycyjnie zaliczyć: przetwórstwo rolno spożywcze (Hortino, Browar Leżajsk, Phillip Morris), przemysł chemiczny (Organika Nowa Sarzyna) i metalowy (Fabryka Maszyn, Instal), a od niedawna również obróbkę drewna, w której to branży obserwowany jest aktualnie silny rozwój powodowany boomem budowlanym. Jak podkreślają eksperci ciągle duża część mieszkańców żyje z rolnictwa. Wynika to z pewnych tradycji kształtujących się na tych terenach i dużego rynku zbytu jaki dla produktów rolnych stanowią funkcjonujące tu zakłady. Co ciekawe, powiat w znacznym stopniu dotyka także zjawisko szarej strefy, która dominuje w branżach takich jak budownictwo czy wikliniarstwo i wiąże się z pewnymi tradycjami jakie ukształtowały się na obszarach wiejskich. Zjawisko to, ponieważ nierejestrowane, zaniża, zdaniem ekspertów, poziom przedsiębiorczości mieszkańców powiatu, który określają oni jako średni, ale z widoczną tendencją wzrostową. Duży problem w tym zakresie stanowi przede wszystkim zdolność nowych przedsiębiorstw do utrzymania się na lokalnym rynku. Jak bowiem wynika z doświadczeń rozmówców około 10% zarejestrowanych firm przestaje funkcjonować już po roku od momentu rejestracji. W najtrudniejszej sytuacji na leżajskim rynku pracy znajdują się grupy, wśród których eksperci wyodrębnili: osoby długotrwale bezrobotne,, młodzież do 25 roku życia, osoby nie posiadające żadnego doświadczenia zawodowego, niepełnosprawnych oraz osoby po odbyciu kary pozbawienia wolności. Niemniej jednak grupą, która znajduje się na zdecydowanie najmniej korzystnej pozycji w powiecie, bezspornie okazały się być osoby pozostające bez pracy powyżej 24 miesięcy, a więc długotrwale bezrobotne. Jak podkreślali eksperci są to zazwyczaj osoby posiadające niskie wykształcenie, bez doświadczenia, mające problemy z funkcjonowaniem w społeczeństwie, nie szukające aktywnie pracy, na przygotowanie których pracodawca nie chce tracić czasu. Stąd też z uwagi na fakt, że grupa osób długotrwale bezrobotnych dominuje w ogólnej liczbie bezrobotnych zarejestrowanych w powiecie powinno kłaść się większy nacisk na stosowanie szeroko rozumianych instrumentów podnoszących poziom motywacji do działania u tych osób. To właśnie brak motywacji jest niejednokrotnie barierą trudną do przeskoczenia dla bezrobotnego. Do instrumentów, które są, zdaniem ekspertów, najbardziej efektywne lokalnie należy zaliczyć z pewnością dotację na rozpoczęcie działalności gospodarczej oraz doposażenie miejsca pracy. Z kolei instrumenty przynoszące w kontekście powiatowego rynku pracy najmniej

23 23 znaczące rezultaty to np. prace interwencyjne, roboty społeczne, pomoc socjalna czy prace społecznie użyteczne. Dużym atutem powiatu leżajskiego jest niewątpliwie widoczna współpraca prowadzona pomiędzy istniejącymi tu instytucjami rynku pracy. W opinii ekspertów istnieje dobra relacja pomiędzy Powiatowym Urzędem Pracy a Leżajskim Stowarzyszeniem Rozwoju. Instytucje angażują się w realizację projektów partnerskich skierowanych do specyficznych grup osób bezrobotnych i pomagają sobie nawzajem w kwestiach organizacyjnych (np. wynajem sal szkoleniowych), a instytucją, która najczęściej inicjuje pomysły na współpracę jest Powiatowy Urząd Pracy. Warto wspomnieć, że tylko w 2007 roku zakończyła się realizacja 3 dużych projektów partnerskich: Czas na pracę praca na czas projekt mający na celu aktywizację zawodową osób poniżej 25 i powyżej 45 roku życia. Na poziomie powiatu w projekt zaangażowane było Leżajskie Stowarzyszenie Rozwoju, Powiatowy Urząd Pracy oraz okoliczni pracodawcy. Aktywna kobieta w powiecie leżajskim - projekt mający na celu aktywizacje zawodową kobiet długotrwale bezrobotnych. Projekt realizowany był przez 3 lokalne instytucje: Stowarzyszenie Kobiety Razem, Leżajskie Stowarzyszenie Rozwoju oraz Powiatowy Urząd Pracy. Rynek pracy równe szanse - projekt przeznaczony dla osób niepełnosprawnych. Współpracę w jego realizacji podjęło Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie oraz Leżajskie Stowarzyszenie Rozwoju.