Wybrane dowody w procesie karnym.

Transkrypt

1 Wybrane dowody w procesie karnym. Świadek osobowe źródło dowodowe. Może to być strona postępowania (inna niż oskarżony) albo inny uczestnik postępowania (zarówno bezpośrednio/pośrednio zainteresowany, jak i niezainteresowany treścią rozstrzygnięcia). Świadek ma 3 obowiązki procesowe: Stawić się złożyć zeznania złożyć zeznania zgodnie z prawdą 1. Stawić się, ale. art a. Przesłuchanie świadka może nastąpić przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku. W postępowaniu przed sądem w czynności w miejscu przebywania świadka bierze udział referendarz sądowy, asystent sędziego lub urzędnik zatrudniony w sądzie, w którego okręgu świadek przebywa. 2. Świadka, który nie może się stawić na wezwanie z powodu choroby, kalectwa lub innej niedającej się pokonać przeszkody, można przesłuchać w miejscu jego pobytu. art Jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo, że świadka nie będzie można przesłuchać na rozprawie, strona lub prokurator albo inny organ prowadzący postępowanie mogą zwrócić się do sądu z żądaniem przesłuchania go przez sąd (tzw. czynność sądowa w postępowaniu przygotowawczym). 2. Złożyć zeznania, ale. Prawo odmowy zeznań: Art Osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić zeznań. 2. Prawo odmowy zeznań trwa mimo ustania małżeństwa lub przysposobienia. 3. Prawo odmowy zeznań przysługuje także świadkowi, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem. Określone w art k.p.k. prawo do odmowy zeznań przysługuje także świadkowi małoletniemu (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2015 r., II KK 212/15, LEX nr ). Wobec świadków, którzy skorzystali z prawa do odmowy zeznań, można by rozważać ich ponowne przesłuchanie tyko wówczas, gdyby świadkowie ci, w sposób wyraźny i jednoznaczny, zadeklarowali wolę ponownego złożenia zeznań (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 listopada 2016 r., II AKa 246/16, LEX nr ). Art Można zwolnić od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytania osobę pozostającą z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym, jeżeli osoba taka wnosi o zwolnienie. Zwolnienie od złożenia zeznań w trybie art. 185 k.p.k. może nastąpić tylko na wniosek zainteresowanego tym świadka, złożony na piśmie lub do protokołu, w którym należy 1

2 uprawdopodobnić istnienie stosunku osobistego z oskarżonym (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 13 listopada 2014 r., II AKa 203/14, KZS 2015/1/62). Szczególnie bliski stosunek osobisty (art. 185 k.p.k.) może wynikać np. z faktu posiadania wspólnego dziecka przez osobę składającą zeznania i podejrzanego bądź oskarżonego (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2006 r., III KK 222/05, OSNKW 2006/5/46) Art Osoba uprawniona do odmowy złożenia zeznań albo zwolniona na podstawie art. 185 może oświadczyć, że chce z tego prawa skorzystać, nie później jednak niż przed rozpoczęciem pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym; poprzednio złożone zeznanie tej osoby nie może wówczas służyć za dowód ani być odtworzone. 2. Sporządzone w postępowaniu karnym protokoły oględzin ciała podlegają ujawnieniu na rozprawie, choćby osoba poddana oględzinom odmówiła wyjaśnień lub zeznań albo została od nich zwolniona na podstawie art. 182 lub art Sformułowanie "pierwsze zeznanie w postępowaniu sądowym" (art k.p.k.) nie odnosi się do sytuacji procesowej, w której sprawa po uchyleniu wyroku sądu pierwszej instancji została przekazana sądowi do ponownego rozpoznania i świadek jest ponownie przesłuchiwany (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2010 r., I KZP 18/10, OSNKW 2010/11/97). Od prawa odmowy zeznań odróżnić należy prawo do uchylenia się od zadanego pytania. Art Świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. Sąd nie jest uprawniony do kontroli przesłanek wymienionych przepisie art k.p.k., ani nie może żądać od świadka wyjaśnienia, dlaczego chce on odmówić odpowiedzi. Nie można świadka obciążać ciężarem dowodzenia tych okoliczności, bo wypaczałoby to sens omawianego uprawnienia. Świadek nie może być postawiony w sytuacji przymusowej, w której miałby do wyboru jedynie świadome złożenie zeznań fałszywych bądź obciążenie siebie samego lub osoby najbliższej odpowiedzialnością karną lub karną skarbową. Uprawnienia z art k.p.k. nie są ustanowione w interesie oskarżonego, ale dla chronienia świadka przed taką konfliktową sytuacją (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 11 maja 2009 r., II AKa 169/08, KZS 2009/10/46). Ponadto : Art Świadek może żądać, aby przesłuchano go na rozprawie z wyłączeniem jawności, jeżeli treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą. 2

3 3. Złożyć zeznania zgodnie z prawdą, Art Kto, składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat Warunkiem odpowiedzialności jest, aby przyjmujący zeznanie, działając w zakresie swoich uprawnień, uprzedził zeznającego o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznanie lub odebrał od niego przyrzeczenie. ale Osoba podejrzana przesłuchana w charakterze świadka nie odpowiada za fałszywe zeznania, gdy następnie stała się stroną postępowania (podejrzanym/ oskarżonym). Jest to zakaz dowodowy niezupełny bezwzględny. Przyjmuje się, że osoba ta już wtedy realizowała swoje prawo do obrony. Oskarżony (podejrzany) nigdy nie odpowiada za występek fałszywych zeznań z art k.k. To wyłączenie bezprawności dotyczy również każdych zeznań złożonych w toku przesłuchania w charakterze świadka dotyczących jego zachowania stanowiącego przestępstwo, co jest realizacją prawa do obrony (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2014 r., III KK 348/14, LEX nr ) Czynność procesowa przesłuchania (model): 1. Odebranie danych osobopoznawczych; Art Przesłuchanie rozpoczyna się od zapytania świadka o imię, nazwisko, wiek, zajęcie, karalność za fałszywe zeznanie lub oskarżenie oraz stosunek do stron. 2. Pouczenie świadka o odpowiedzialności karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy; Art Przed rozpoczęciem przesłuchania należy uprzedzić świadka o odpowiedzialności karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy. 2. W postępowaniu przygotowawczym świadek podpisuje oświadczenie, że został uprzedzony o tej odpowiedzialności. 3. Faza swobodnej wypowiedzi Art Osobie przesłuchiwanej należy umożliwić swobodne wypowiedzenie się w granicach określonych celem danej czynności, a dopiero następnie można zadawać pytania zmierzające do uzupełnienia, wyjaśnienia lub kontroli wypowiedzi. 4. Faza zadawania pytań Art Prawo zadawania pytań mają, oprócz organu przesłuchującego, strony, obrońcy, pełnomocnicy oraz biegli. Pytania zadaje się osobie przesłuchiwanej bezpośrednio, chyba że organ przesłuchujący zarządzi inaczej. 3

4 5. Faza odczytywania uprzednio złożonych zeznań (art. 391 k.p.k.) i ustosunkowania się świadka do zachodzących rozbieżności. Ponadto: Art Osoby przesłuchiwane mogą być konfrontowane w celu wyjaśnienia sprzeczności. Konfrontacja nie jest dopuszczalna w wypadku określonym w art Art Osobie przesłuchiwanej można okazać inną osobę, jej wizerunek lub rzecz w celu jej rozpoznania. Okazanie powinno być przeprowadzone tak, aby wyłączyć sugestię. 2. W razie potrzeby okazanie można przeprowadzić również tak, aby wyłączyć możliwość rozpoznania osoby przesłuchiwanej przez osobę rozpoznawaną. 3. Podczas okazania osoba okazywana powinna znajdować się w grupie obejmującej łącznie co najmniej cztery osoby. Zasadą jest, że świadka przesłuchuje się bez udziału biegłych, ale Art k.p.k. Jeżeli istnieje wątpliwość co do stanu psychicznego świadka, jego stanu rozwoju umysłowego, zdolności postrzegania lub odtwarzania przez niego postrzeżeń, sąd lub prokurator może zarządzić przesłuchanie świadka z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa, a świadek nie może się temu sprzeciwić. Ocena wiarygodności poszczególnych depozycji nie jest rolą biegłego tylko sądu. Opinia psychologiczna może wykazywać nieprawidłowości bądź normę w sferze poznawczej świadka, w sferze spostrzegania i odtwarzania spostrzeżeń, a przez to - mieć znaczenie dla oceny dowodów, jednak nie jest dopuszczalne czynienie wyłącznie na jej podstawie ustaleń faktycznych co do przebiegu samego zdarzenia (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2016 r., IV KK 404/16, LEX nr ) Szczególne tryby przesłuchania. Przesłuchanie małoletniego pokrzywdzonego w trybie art. 185a Art. 185a. 1. W sprawach o przestępstwa popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub określone w rozdziałach XXIII, XXV i XXVI Kodeksu karnego pokrzywdzonego, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, przesłuchuje się w charakterze świadka tylko wówczas, gdy jego zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, i tylko raz, chyba że wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania, lub żąda tego oskarżony, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego. Decyduje wiek pokrzywdzonego na chwilę przesłuchania a nie popełnienia czynu!!! ale 4. W sprawach o przestępstwa wymienione w 1 małoletniego pokrzywdzonego, który w chwili przesłuchania ukończył 15 lat, przesłuchuje się w warunkach określonych w 1-3, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że przesłuchanie w innych warunkach mogłoby wywrzeć negatywny wpływ na jego stan psychiczny. 4

5 Zakres przedmiotowy jest ograniczony: Dotyczy przestępstw z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej (np. art. 156, 157 k.k.) lub określonych w rozdziałach XXIII, XXV i XXVI Rozdział XXIII- przestępstwa przeciwko wolności Rozdział XXV- przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności Rozdział XXVI- przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece Przesłuchanie odbywa się na posiedzeniu z udziałem biegłego psychologa. Czynność nie może być przeprowadzona z pominięciem tego rodzaju specjalisty. Jest to tzw. czynność sądowa w postępowaniu przygotowawczym. Prokurator nie może dokonać tej czynności procesowej. Oskarżony nie może uczestniczyć w tej czynności. Jeżeli oskarżony zawiadomiony o tej czynności nie posiada obrońcy z wyboru, sąd wyznacza mu obrońcę z urzędu. Ponadto na rozprawie głównej odtwarza się sporządzony zapis obrazu i dźwięku przesłuchania oraz odczytuje się protokół przesłuchania (art. 185a 3 k.p.k.). Zasadą jest, że świadka przesłuchuje się tylko raz (gwarancyjny charakter normy prawnej, ochrona przed tzw. powtórną wiktymizacją). ale.. można przesłuchać ponownie, gdy : wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania ( zasada prawdy materialnej, trafnej reakcji karnej ), lub żąda tego oskarżony, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego ( zasada prawa do obrony). Oskarżony, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania dziecka, może nadal zasadnie domagać się ponowienia takiego przesłuchania z racji niemożności realizacji prawa do obrony przy tym przesłuchaniu pokrzywdzonego i żądaniu takiemu należy zadośćuczynić, ale jednak tylko pod warunkiem, że ponowne przesłuchanie nie tylko jest możliwe z uwagi na aktualny stan zdrowia psychicznego małoletniego, a ponadto nie wywrze realnie negatywnego wpływu na jego aktualny stan psychiczny, czyli nie pogorszy tego stanu (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2016 r., V KK 246/16, LEX nr ). Nawet w przypadku wniosku o ponowne przesłuchanie pokrzywdzonego złożonego w trybie art. 185a 1 in fine k.p.k., wniosek taki podlega ocenie także w perspektywie kryteriów określonych w art pkt 4 k.p.k (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 listopada 2016 r., V KK 273/16, LEX nr ). Przepis art. 185a k.p.k. jest normą o charakterze gwarancyjnym, lecz jego funkcjonowanie nie wiąże się z zabezpieczeniem interesów procesowych oskarżonego, ale z koniecznością 5

6 ochrony psychiki małoletnich pokrzywdzonych i zapobiegania ich wtórnej wiktymizacji (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2016 r., III KK 187/15, LEX nr ). Naruszenie właściwości sądu do przesłuchania małoletniego w trybie art. 185a 1 k.p.k. w postępowaniu nie stanowi bezwzględnej przesłanki odwoławczej z art pkt 4 k.p.k., gdyż nie doszło tu do sytuacji, gdy sąd niższego rzędu orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rzędu. Przesłuchanie świadka w postępowaniu jest bowiem wyłącznie czynnością dowodową w postępowaniu przygotowawczym, a nie wydaniem "orzeczenia" w rozumieniu art pkt k.p.k. (Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 5 kwietnia 2012 r., II AKa 78/12, LEX nr ). Przesłuchanie świadka, który nie jest pokrzywdzonym (art.185b k.p.k.). W sprawach o przestępstwa popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub określone w rozdziałach XXV i XXVI Kodeksu karnego świadka, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, przesłuchuje się w warunkach określonych w art. 185a 1 3, jeżeli zeznania tego świadka mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 185b 1 k.p.k.) Węższy zakres przedmiotowy niż w art. 185a k.p.k.: Przestępstwa z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej Rozdział XXV- przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności Rozdział XXVI- przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece Kryterium wieku na czas przesłuchania (tak samo jak przy małoletnim pokrzywdzonym). Jeżeli świadek małoletni w chwili przesłuchania ukończył 15 lat, ale zachodzi uzasadniona obawa, że bezpośrednia obecność oskarżonego przy przesłuchaniu mogłaby oddziaływać krępująco na zeznania świadka lub wywierać negatywny wpływ na jego stan psychiczny art a (przesłuchanie na odległość) Wyłączenie stosowania szczególnego trybu dotyczy świadka współdziałającego w popełnieniu czynu zabronionego, o który toczy się postępowanie karne, lub świadka, którego czyn pozostaje w związku z czynem, o który toczy się postępowanie karne (art. 185b 3 k.p.k.). Szczególny tryb przesłuchania pokrzywdzonego o przestępstwa (art k.k.) Przesłuchanie pokrzywdzonego w charakterze świadka przeprowadza sąd na posiedzeniu, w którym mają prawo wziąć udział prokurator, obrońca oraz pełnomocnik pokrzywdzonego. Na rozprawie głównej odtwarza się sporządzony zapis obrazu i dźwięku przesłuchania oraz odczytuje się protokół przesłuchania (art. 185c 2 k.p.k.). Brak udziału oskarżonego. Ustawodawca nie zapewnia udziału obrońcy z urzędu, tak jak ma to miejsce w sytuacji art. 185a k.p.k. 6

7 Jeżeli zajdzie konieczność ponownego przesłuchania pokrzywdzonego w charakterze świadka, na jego wniosek przesłuchanie przeprowadza się w sposób wskazany w art a, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że bezpośrednia obecność oskarżonego przy przesłuchaniu mogłaby oddziaływać krępująco na zeznania pokrzywdzonego lub wywierać negatywny wpływ na jego stan psychiczny (art. 185c 3 k.p.k.). Ustawodawca nie wprowadza zakazu ponownego przesłuchania, tak jak ma to miejsce w sytuacji (art. 185a, 185b k.p.k.). Należy mieć jednak na uwadze gwarancyjny charakter tego przepisu. Udział biegłego psychologa nie jest obligatoryjny (rozumowanie a contrario art. 185c 4 k.p.k.). Świadek incognito art Jeżeli zachodzi uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej, sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może wydać postanowienie o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka, w tym danych osobowych, jeżeli nie mają one znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie. Postępowanie w tym zakresie toczy się bez udziału stron i objęte jest tajemnicą jako informacja niejawna o klauzuli tajności "tajne" lub "ściśle tajne". W postanowieniu pomija się okoliczności, o których mowa w zdaniu pierwszym. 2. W razie wydania postanowienia określonego w 1 okoliczności, o których mowa w tym przepisie, pozostają wyłącznie do wiadomości sądu i prokuratora, a gdy zachodzi konieczność - również funkcjonariusza Policji prowadzącego postępowanie. Protokół przesłuchania świadka wolno udostępniać oskarżonemu lub obrońcy tylko w sposób uniemożliwiający ujawnienie okoliczności, o których mowa w Świadka przesłuchuje prokurator, a także sąd, który może zlecić wykonanie tej czynności sędziemu wyznaczonemu ze swojego składu - w miejscu i w sposób uniemożliwiający ujawnienie okoliczności, o których mowa w 1. W przesłuchaniu świadka przez sąd lub sędziego wyznaczonego mają prawo wziąć udział prokurator, oskarżony i jego obrońca. Przepis art zdanie drugie stosuje się odpowiednio. 5. Na postanowienie w sprawie zachowania w tajemnicy okoliczności, o których mowa w 1, świadkowi i oskarżonemu, a w postępowaniu przed sądem także prokuratorowi, przysługuje w terminie 3 dni zażalenie. Zażalenie na postanowienie prokuratora rozpoznaje sąd właściwy do rozpoznania sprawy. Postępowanie dotyczące zażalenia toczy się bez udziału stron i jest objęte tajemnicą jako informacja niejawna o klauzuli tajności "tajne" lub "ściśle tajne". 7. Świadek może, do czasu zamknięcia przewodu sądowego przed sądem pierwszej instancji, wystąpić z wnioskiem o uchylenie postanowienia, o którym mowa w 1. Na postanowienie w przedmiocie wniosku służy zażalenie. Przepis 5 stosuje się odpowiednio. 7

8 W razie uwzględnienia wniosku protokół przesłuchania świadka podlega ujawnieniu w całości. 8. Jeżeli okaże się, że w czasie wydania postanowienia, o którym mowa w 1, nie istniała uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej albo że świadek złożył świadomie fałszywe zeznania lub nastąpiło jego ujawnienie, prokurator w postępowaniu przygotowawczym, a w postępowaniu sądowym sąd, na wniosek prokuratora, może uchylić to postanowienie. Przepis 5 stosuje się odpowiednio. Protokół przesłuchania świadka podlega ujawnieniu w całości. Zawarte w dyspozycji art k.k. znamię "mienie w wielkich rozmiarach" odnosi się do cech przestrzennych substancji materialnej objętej zagrożeniem - nie wyraża natomiast warunku odpowiedzialności w postaci określonej wartości tego mienia (Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2003 r., I KZP 49/02, LEX nr 74810). art Mieniem znacznej wartości jest mienie, którego wartość w czasie popełnienia czynu zabronionego przekracza złotych. 7. Przepis 5 stosuje się odpowiednio do określenia "znaczna szkoda" oraz określenia "wartość lub łączna wartość jest znaczna" Na podstawie obowiązującego prawa procesowego nie można a priori przesądzić niedopuszczalności zaistnienia dwóch środków dowodowych pochodzących z jednego źródła dowodowego w postaci zeznań tej samej osoby, złożonych w warunkach art. 184 k.p.k. oraz przesłuchanej z zachowaniem jawności, a ewentualne sprzeczności między nimi sąd orzekający jest uprawniony i zobowiązany oceniać tak, jak wszelkie inne rozbieżności wyłaniające się z treści przeprowadzonych w toku rozprawy dowodów, na podstawie zasady swobodnej ich oceny (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 1999 r., V KKN 22/99, LEX nr 37470) Biegły: Art Jeżeli stwierdzenie okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości specjalnych, zasięga się opinii biegłego albo biegłych. 2. W celu wydania opinii można też zwrócić się do instytucji naukowej lub specjalistycznej. Chodzi nie tylko o biegłego sądowego, ale także o... Art Do pełnienia czynności biegłego jest obowiązany nie tylko biegły sądowy, lecz także każda osoba, o której wiadomo, że ma odpowiednią wiedzę w danej dziedzinie (tzw. biegły ad hoc). Nie ma żadnej różnicy procesowej między opinią sporządzoną przez biegłych sądowych a opinią sporządzoną przez biegłych powołanych w sprawie przez sąd czy prokuratora. Również nie zyskuje procesowego prymatu opinia sporządzona przez instytut nad opinią indywidualnych biegłych (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 grudnia 2016 r., II AKa 390/16, LEX nr ). 8

9 Czy biegłym może być iluzjonista? (tzw. gra w trzy kubki- art. 286 k.k. czy też gra hazardowa)? Art W zależności od polecenia organu procesowego biegły składa opinię ustnie lub na piśmie. Art W miarę potrzeby udostępnia się biegłemu akta sprawy w zakresie niezbędnym do wydania opinii i wzywa się go do udziału w przeprowadzeniu dowodów. Art Jeżeli opinia jest niepełna lub niejasna albo gdy zachodzi sprzeczność w samej opinii lub między różnymi opiniami w tej samej sprawie, można wezwać ponownie tych samych biegłych lub powołać innych. Za opinię niejasną uznaje się opinię, której sformułowania nie pozwalają na zrozumienie wyrażonych w niej ocen i poglądów oraz sposobu dochodzenia do nich albo gdy posługuje się ona nielogicznymi argumentami. Opinia biegłego jest więc niejasna, np. gdy wnioski końcowe są nieścisłe lub łączą się z takimi zastrzeżeniami, że nie można wręcz ustalić ostatecznego poglądu biegłego, albo gdy jest ona niezrozumiała, gdyż nie jest jasne, jakie biegły w ogóle zajmuje stanowisko, ponieważ jego poglądy są niespójne, a tezy wieloznaczne. Opinia jest niepełna, jeżeli biegły nie udziela odpowiedzi na wszystkie postawione pytania, na które zgodnie z zakresem posiadanych wiadomości specjalnych i udostępnionym mu materiałem dowodowym może oraz powinien udzielić odpowiedzi, lub jeśli nie uwzględnia wszystkich istotnych dla rozstrzygnięcia konkretnej kwestii okoliczności bądź nie zawiera uzasadnienia wyrażonych w niej ocen i poglądów. Pominięcie zatem dowodów mających znaczenie dla opracowania opinii powoduje, że jest ona niepełna, tzn. nie uwzględnia wszystkich istotnych dla rozstrzygnięcia kwestii okoliczności. Niepełna jest też opinia, która pomija niezbędne czynności badawcze, co ma wpływ na końcowe wnioski. Opinię można uznać za wewnętrznie sprzeczną, gdy zawarte w niej wnioski są nielogiczne albo nie znajdują oparcia w przeprowadzonych przez biegłego badaniach bądź też budzą zastrzeżenia co do ich trafności w porównaniu z podanym w opinii materiałem badawczym, a także gdy w opinii podano kilka różnych, wzajemnie wykluczających się ocen i wniosków (Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 15 lipca 2016 r., II AKa 169/16, LEX nr ). Opiniowanie psychiatryczne oskarżonego Art W celu wydania opinii o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, powołuje co najmniej dwóch biegłych lekarzy psychiatrów. Organem uprawnionym jest zarówno prokurator, jak i sąd (w zależności od etapu procesu). Inne organy prowadzące postępowanie przygotowawcze muszą wystąpić do prokuratora nadzorującego postępowanie). Poddanie oskarżonego badaniom psychiatrycznym w innej sprawie nie tworzy, samo przez się, uzasadnionych wątpliwości co do stanu jego poczytalności odnośnie do innego czynu, a tym samym nie przesądza potrzeby dopuszczenia dowodu z opinii biegłych psychiatrów i poddania go - tylko z tego względu - kolejnym badaniom psychiatrycznym (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2014 r., V KK 128/14, LEX nr ) 9

10 2. Na wniosek psychiatrów do udziału w wydaniu opinii powołuje się ponadto biegłego lub biegłych innych specjalności. Powyższy przepis należy rozumieć w ten sposób, że organ procesowy jest zobowiązany do powołania biegłych innych specjalności, jeżeli biegli o to wnioskują. Norma ta ma bowiem charakter stanowczy ( powołuje się ). 3. Do udziału w wydaniu opinii o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego, w zakresie zaburzeń preferencji seksualnych, sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, powołuje biegłego lekarza seksuologa. Norma ta ma charakter stanowczy. Jest to bezwzględny obowiązek sądu. Organ procesowy nie może nie powołać biegłego seksuologa, powołując się, że biegli z zakresu psychiatrii nie wnoszą o udział tego biegłego na podstawie art k.p.k. Tak jak do wydania opinii o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego organ obowiązany jest powołać dwóch lekarzy psychiatrów (art k.p.k.), tak w sytuacji gdy w grę wchodzi problem zaburzeń preferencji seksualnych oskarżonego, organ ponadto obowiązany jest - dla wydania opinii o jego stanie zdrowia psychicznego - powołać biegłego lekarza seksuologa do udziału w tym opiniowaniu (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 września 2016 r., IV KK 101/16, LEX nr ). Powołanie przez sąd, a w postępowaniu przygotowawczym przez prokuratora - na podstawie art k.p.k. - biegłego lekarza seksuologa do udziału w wydaniu opinii o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego, w zakresie zaburzeń preferencji seksualnych, nie wymaga wniosku biegłych lekarzy psychiatrów, o którym mowa w art k.p.k. (Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 25 września 2013 r., I KZP 8/13, LEX nr ). Nie jest uchybieniem sporządzenie dwóch odrębnych opinii pod warunkiem, że zarówno dwaj psychiatrzy jak i seksuolog wspólnie uczestniczyli w badaniu i diagnozowaniu oskarżonego, a następnie swoje wnioski uzgodnili. Taka sytuacja powoduje, że co prawda opinia biegłych zostanie sporządzona na dwóch osobnych dokumentach, ale będzie ona opinią wspólną (Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 19 czerwca 2013 r., II AKz 342/12, LEX nr ) 5. Opinia biegłych powinna zawierać stwierdzenia dotyczące zarówno poczytalności oskarżonego w chwili popełnienia zarzucanego mu czynu (ad tempore crimini), jak i jego aktualnego stanu zdrowia psychicznego (ad tempore procedendi), a zwłaszcza wskazanie, czy stan ten pozwala oskarżonemu na udział w postępowaniu i na prowadzenie obrony w sposób samodzielny i rozsądny, a w razie potrzeby także stwierdzenia co do okoliczności wymienionych w art. 93b Kodeksu karnego. Art W razie zgłoszenia przez biegłych takiej konieczności, badanie stanu zdrowia psychicznego oskarżonego może być połączone z obserwacją w zakładzie leczniczym tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo. Przepis art stosuje się odpowiednio, chyba że oskarżony wnosi o poddanie go obserwacji. 10

11 Podmiotami uprawnionymi do złożenia wniosku są biegli (!!!). 2. O potrzebie obserwacji w zakładzie leczniczym orzeka sąd, określając miejsce i czas trwania obserwacji. W postępowaniu przygotowawczym sąd orzeka na wniosek prokuratora. Przepisy art a oraz art i 5 stosuje się odpowiednio. Jest to czynność sądowa w postępowaniu przygotowawczym. Prokurator nie jest uprawniony do wydania postanowienia w przedmiocie obserwacji. Musi w tym zakresie złożyć wniosek do sądu właściwego do rozpoznania sprawy. Obserwacja jest limitowana terminem z uwagi na gwarancje procesowe oskarżonego (maksymalnie 4 tygodnie + 4 tygodnie). 3. Obserwacja w zakładzie leczniczym nie powinna trwać dłużej niż 4 tygodnie; na wniosek zakładu sąd może przedłużyć ten termin na czas określony, niezbędny do zakończenia obserwacji; łączny czas trwania obserwacji w danej sprawie nie może przekroczyć 8 tygodni. O zakończeniu obserwacji biegli niezwłocznie zawiadamiają sąd. 4. Na postanowienia, o których mowa w 2 i 3, przysługuje zażalenie. Sąd rozpoznaje zażalenie niezwłocznie. Badanie połączone z obserwacją psychiatryczną powinno być metodą ostateczną, stosowaną w razie niemożności wyjaśnienia wątpliwości diagnostycznych za pomocą mniej inwazyjnych metod. Nie oznacza to jednakże, że sąd faktycznie jest związany decyzją biegłych o konieczności takiej formy badania, gdyż podlega to ocenie sądu. Kierowanie na obserwację psychiatryczną musi więc być poprzedzone rzetelną analizą przesłanek, które za nią przemawiają. Chodzi przecież o to, by wchodziła ona w grę tylko wtedy, gdy jest rzeczywiście niezbędna, a więc w sytuacjach, gdy zachodzi konieczność przeprowadzenia badań dodatkowych lub wyjaśnienia wątpliwości niemożliwych w badaniu ambulatoryjnym (Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 8 października 2015 r., II AKz 543/15, KZS 2016/3/75. w drodze przypomnienia. W postępowaniu karnym oskarżony musi mieć obrońcę, jeżeli zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy jego zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem nie była w czasie popełnienia tego czynu wyłączona lub w znacznym stopniu ograniczona (art pkt 3 k.p.k.). Brak posiadania obrońcy pociąga za sobą bezwzględną konieczność uchylenia orzeczenia (art pkt 10 k.p.k.). 11