chronicle of project

Transkrypt

1 kronika projektu Dziedzictwo kulturowe po klasztorach skasowanych na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej oraz na Śląsku w XVIII i XIX w.: losy, znaczenie, inwentaryzacja. Program Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Narodowy Program Rozwoju Humanistyki w latach chronicle of project Cultural heritage of dissolved monasteries on the territory of former Poland and in Silesia in 18 th and 19 th c.: fate, significance, cataloguing. Programme of the Ministry of Science and Higher Education under the name of the National Programme for the Development of Humanities in the years

2

3 Kronika Projektu 433 Sprawozdanie półroczne Marek DERWICH Instytut Historyczny Uniwersytet Wrocławski Sprawozdanie z realizacji Projektu, 1 VI 30 X 2014 r. * 1. Organizacja prac Projekt naukowy Dziedzictwo kulturowe po klasztorach skasowanych na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej oraz na Śląsku w XVIII i XIX w.: losy, znaczenie, inwentaryzacja (11H ) jest finansowany w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Narodowy Program Rozwoju Humanistyki w latach , a realizowany pod skrzydłami Polskiego Towarzystwa Historycznego. Jego kierownikiem jest prof. dr hab. Marek Derwich z Instytutu Historycznego Uniwersytetu Wrocławskiego. Aktualnie w Projekcie w różnym zakresie bierze udział około 167 osób oraz 27 instytucji. Pomocą służy Biuro Projektu, w składzie: Weronika Wojciech (sekretarz), mgr Katarzyna Romanow (asystent projektu), mgr Piotr Piętkowski (koordynator baz danych). Projekt ma swoją stronę internetową na której można znaleźć szersze informacje na jego temat, w tym dotyczące zasad współpracy z Projektem oraz finansowania badań (zakładki Projekt i Kontakt), aktualnych wydarzeń i badań (zakładka Home) oraz konferencji (zakładka Konferencje), publikacji (zakładka Publikacje) i pozyskanych materiałów (zakładka Materiały). Ze strony tej można bezpośrednio przejść do strony półrocznika Hereditas Monasteriorum, a w niedalekiej przyszłości również do Portalu Wiedzy. W kolejnych tomach półrocznika Hereditas Monasteriorum znajduje się dział Kronika Projektu por. HM, 1, 2012, s ; HM, 2, 2013, s ; HM, 3, 2013, s ; HM, 4, 2014, s (dostępne online na stronie Znaleźć w nim można sprawozdania: z realizacji Projektu za kolejne półrocza, z organizowanych konferencji, z prac poszczególnych zespołów oraz z ważniejszych badań indywidualnych (wszystkie są wymienione w sprawozdaniach półrocznych). Sprawozdania półroczne dostępne są także online na stronie Projektu, w zakładce Projekt ( Do tej pory ukazały się cztery sprawozdania, kolejno za okresy: 6 III 30 XI 2012 r. (HM, 1, 2012, s ), 1 XII IV 2013 r. (HM, 2, 2013, s ), 1 V 30 X 2013 r. (HM, 3, 2013, s ) i 1 XI V 2014 r. (HM, 4, 2014, s ). * Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Narodowy Program Rozwoju Humanistyki w latach Scientific work financed by the Ministry of Science and Higher Education under the name of the National Programme for the Development of Humanities in the years

4 434 Kronika Projektu 2. Portal Wiedzy Zespół informatyków, w składzie: mgr inż. Patryk Dawidziuk (koordynator), mgr inż. Szymon Sztajer, mgr inż. Rafał Toboła i mgr inż. Marek Wójcikowski, w ścisłej współpracy z Biurem Projektu, kontynuuje prace nad Portalem Wiedzy, czyli bazami danych i narzędziami do ich wykorzystania. Jest on już dostępny w wersji testowej na stronie Bazy uzupełniane są w trybach online oraz offline (za pomocą automatycznie eksportowanych specjalnych formularzy Excela). Na dzień 30 X 2014 r. w wersji końcowej opracowano rekordów: baza architektury: 592; baza archiwaliów, dokumentów i rękopisów poklasztornych: ; baza archiwaliów urzędowych: 1454; baza bibliograficzna: 1772; baza druków: ; baza klasztorów: 1804; baza mobiliów: 4022; baza muzykaliów: 1863; baza ogrodów i parków: 34; baza ostatnich zakonników: 1045; baza rysunków architektonicznych i ikonografii: 580; baza zakonów i zgromadzeń zakonnych: 212. Do bazy wpisano lub importowano rekordów, z których można już korzystać online: baza architektury: 514; baza archiwaliów, dokumentów i rękopisów poklasztornych: ; baza archiwaliów urzędowych: 491; baza bibliograficzna: 1046; baza druków: 7907; baza klasztorów: 1565; baza mobiliów: 1705; baza muzykaliów: 1492; baza ogrodów i parków: 18; baza ostatnich zakonników: 171; baza rysunków architektonicznych i ikonografii: 506; baza zakonów i zgromadzeń zakonnych: 110. W wersji testowej dostępna (na stronie jest także interaktywna mapa skasowanych klasztorów. Znajdują się na niej wszystkie domy zakonne, dla których udało się ustalić współrzędne geograficzne.

5 Kronika Projektu Badania Badania w ramach Projektu prowadzone są przez zespoły badawcze oraz przez indywidualnych współpracowników Zespoły badawcze Zespół I. Skład: dwie osoby (bez zmian). Cel: kasaty klasztorów i związane z nimi archiwalia oraz losy zakonników na obszarze guberni kijowskiej, podolskiej i wołyńskiej. Sprawozdania zob. HM, 5, 2014, s (W. Rosowski) oraz s. 453 (I. Wodzianowska). Zespół II. Skład: osiem osób (bez zmian). Koordynator: prof. Piotr Oliński (UMK). Cel: ewidencjonowanie spuścizny po klasztorach skasowanych na obszarze Prus Zachodnich. Sprawozdanie zob. HM, 5, 2014, s Zespół III. Skład: cztery osoby (bez zmian). Koordynator: ks. prof. Janusz Królikowski (UPJPII). Cel: inwentaryzacja i opracowanie dziedzictwa kulturowego po klasztorach skasowanych na obszarze diecezji tarnowskiej. Sprawozdanie zob. HM, 5, 2014, s Zespół IV. Skład: trzy osoby (bez zmian). Koordynator: prof. Małgorzata Milecka (UP Lublin). Cel: inwentaryzacja i opracowanie założeń ogrodowych i parkowych po klasztorach skasowanych na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Sprawozdanie zob. HM, 5, 2014, s Zespół V. Skład: dwie osoby (bez zmian). Koordynator: dr Marcin Jewdokimow (UKSW). Cel: zbadanie materialnego i symbolicznego znaczenia wybranych skasowanych klasztorów dla społeczności lokalnych i przygotowywanie na ten temat artykułów. Sprawozdanie zob. HM, 5, 2014, s Zespół VI. Skład: cztery osoby (bez zmian). Koordynator: mgr Małgorzata Kośka (AGAD). Cel: inwentaryzacja i opracowanie akt poklasztornych i kasacyjnych znajdujących się w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie. Sprawozdanie zob. HM, 5, 2014, s Zespół VII. Skład: dwie osoby (bez zmian). Cel: edycja operatów w zbiorach Archiwum Państwowego w Lublinie. Zespół zawiesił swoją działalność do końca 2014 r. Zespół VIII. Skład: cztery osoby (bez zmian). Koordynator: mgr Elżbieta Bylinowa. Zespół zawiesił swoją działalność do końca 2014 r. Zespół IX. Zespół się rozwiązał ze względu na inne zadania realizowane przez jego członków. Prace nad inwentaryzacją zasobu Biblioteki Kórnickiej PAN prowadzone są w ramach działań Biura Projektu. Zespół X. Skład: trzy osoby (bez zmian). Koordynator: mgr Urszula Bończuk-Dawidziuk (Muzeum UWr). Cel: edycja Acta manualia die Uebernahme der Bibliotheken, Kunstsammlungen & Archive in den aufgehobenen Klöster Schlesiens betreffend. Büsching. Sprawozdanie zob. HM, 5, 2014, s Zespół XI. Skład: trzy osoby, w porównaniu do poprzedniego okresu sprawozdawczego zmniejszył się o trzy osoby: mgr Dorotę Maytaszczyk (prowadzi badania indywidualne w ramach Projektu), mgr Joannę Napierałę i mgr Zofię Wojciechowską. Koordynator: dr hab. Alina Mądry (UAM, MN Poznań), pozostali członkowie: mgr Patryk Frankowski (MN Poznań), dr Magdalena Walter-Mazur (UAM). Cel: inwentaryzacja muzykaliów oraz instrumentów muzycznych. Sprawozdanie zob. HM, 5, 2014, s. 469.

6 436 Kronika Projektu Zespół XII. Skład: pięć osób (bez zmian). Koordynator: mgr Ewa Hauptman-Fischer (BUW). Cel: inwentaryzacja muzykaliów poklasztornych w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Sprawozdanie zob. HM, 5, 2014, s Zespół XIII. Skład: cztery osoby (bez zmian). Koordynator: dr hab., prof. Andrzej Kozieł (UWr). Cel: stworzenie kompletnego katalogu wszystkich zachowanych dzieł sztuki, które przed rokiem 1810 znajdowały się w klasztorze w Lubiążu. Sprawozdanie zob. HM, 5, 2014, s Zespół XIV. Skład: dwie osoby (bez zmian). Zespół zrealizował pierwszy etap kolejnego zadania w ramach Projektu: inwentaryzacji rękopisów pochodzących ze skasowanych klasztorów znajdujących się w zbiorach Biblioteki Diecezjalnej w Sandomierzu. Sprawozdanie zob. HM, 5, 2014, s Zespół XV. Skład: dwie osoby (bez zmian). Zespół zrealizował cel, tzn. inwentaryzację druków ze skasowanych klasztorów znajdujących się w zbiorach Książnicy Cieszyńskiej, i zakończył pracę. Zespół XVI. Skład: pięć osób (bez zmian). Koordynator: mgr Łukasz Guldon. Cel: inwentaryzacja i opracowanie archiwaliów poklasztornych i kasacyjnych znajdujących się w zbiorach Archiwum Państwowego w Kielcach. Sprawozdanie zob. HM, 5, 2014, s Zespół XVII. Skład: dwie osoby (bez zmian). Cel: inwentaryzacja archiwaliów ilustrujących losy dziedzictwa kulturowego po skasowanych klasztorach w zbiorach Archiwum Państwowego w Radomiu. Sprawozdanie zob. HM, 5, 2014, s Zespół XVIII. Skład: dwie osoby (bez zmian). Cel: opracowanie i przygotowanie do druku inwentarza rękopisów pochodzących ze skasowanych klasztorów znajdujących się w zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Wrocławskiego. Sprawozdanie zob. HM, 5, 2014, s Zespół XIX. Skład: pięć osób (bez zmian). Koordynator: dr Marek L. Wójcik (UWr). Cel: edycja XIX-wiecznych repertoriów dokumentów pochodzących z klasztorów skasowanych na Śląsku ze zbiorów Archiwum Państwowego we Wrocławiu. W sumie odczytano i odpisano 16 repertoriów (rep. 53, 57, 58, 70, 73, 77, 78, 86, 94, 98, 99, 105, 109, 117, 118, 119). Sprawozdanie zob. HM, 5, 2014, s Zespół XX. Skład: dwie osoby: mgr Bernadeta Gurbierz (AP Opole) i mgr Aneta Malik (AP Opole). Zespół powstał w lipcu 2014 r. Cel: opracowanie zasobu Archiwum Państwowego w Opolu w zakresie archiwaliów interesujących dla Projektu, a zatem: 1. przejętych z archiwów klasztornych; 2. powstałych w trakcie kasaty i działań z nią związanych; 3. dokumentujących dalsze losy dziedzictwa kulturowego (zabudowań, archiwaliów, księgozbiorów, mobiliów, w tym wyposażenia klasztoru i kościoła etc.) oraz osobowego (losy zakonników po kasacie). Sprawozdanie łączne zostanie opublikowane w HM, 6, Kwerendy i badania różne W ramach Projektu przeprowadzono badania i prace mające za zadanie odnalezienie oraz usystematyzowanie wiadomości źródłowych związanych ze skasowanymi klasztorami, a także wprowadzenie opracowanych danych do Portalu Wiedzy. W wyniku przeprowadzonych prac mgr Anna Brodziak, mgr Dominik Kwieciak, mgr Kacper Manikowski, mgr Piotr Piętkowski, Konrad Szymański, Weronika Wojciech, mgr Jacek Wójcik, mgr Paula Zawisza, Marcin Zdyb i mgr Patrycja Ziomek (wszyscy z UWr) uzupełniali bazy Portalu Wiedzy. W ramach Projektu przeprowadzono także indywidualne działania badawcze:

7 Kronika Projektu 437 Mgr Anna Brodziak (UWr) i mgr Maciej Badowicz (UG) udali się na kwerendę do Muzeum Miejskiego w Grudziądzu, której celem było obejrzenie wystawy pt. Tajemnice klasztoru benedyktynek w Grudziądzu, czynnej w dniach 21 VI 5 X 2014 r. Mgr Andrzej Buczyło (UMK) planuje kwerendy w Archiwum Archidiecezjalnym w Siedlcach oraz w Archiwum Państwowym w Białymstoku (zespół Kamera Wojny i Domen w Białymstoku). Wygłosił też referat pt. Stan i wyposażenie cerkwi klasztornej bazylianów w Białej (podlaskiej) w momencie kasaty klasztoru w 1864 r. w świetle materiałów z Archiwum Państwowego w Lublinie z zespołu Chełmski Konsystorz Greckokatolicki na zorganizowanej w ramach Projektu w dniach IX 2014 r. w Mąchocicach Kapitulnych k. Kielc konferencji Losy i znaczenie dziedzictwa kulturowego po klasztorach skasowanych na ziemiach zaboru rosyjskiego w latach W 150. rocznicę wielkiej kasaty klasztorów dokonanej w 1864 r. (tom pokonferencyjny ukaże się w 2015 r.). Dr Janina Dzik (SIMA-ART, Kraków) kontynuuje kwerendy terenowe, archiwalne i biblioteczne na obszarze Małopolski w poszukiwaniu dzieł sztuki i druków pozostałych po skasowanych klasztorach. Przeprowadziła kwerendy w: klasztorze bernardynów w Ostrzeszowie, klasztorze dominikanek (dawniej bernardynów) w Świętej Annie k. Przyrowa, opactwie cystersów w Jędrzejowie, kościołach klasztornych w Brzozowie, Jarosławiu, Kazanowie Koneckim (Nowym Kazanowie), Łowiczu, Ostrołęce, Przemyślu, Pułtusku, Starej Wsi, w dawnym opactwie benedyktynów w Świętym Krzyżu, w Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Kaliszu, Lublinie, Przemyślu i Sandomierzu oraz w Narodowym Instytucie Dziedzictwa w Warszawie. W niniejszym tomie HM ukazuje się drukiem jej opracowanie, Monstrancja i kielich z dawnego kościoła klasztornego reformatów w Kryłowie, obecnie w zakrystii klasztoru reformatów w Przemyślu, HM, 5, 2014, s ; kolejne ukaże się w HM, 6, Dr Waldemar Firlej i dr Danuta Krześniak-Firlej (UJK Kielce) opracowują losy zakonników ze skasowanych klasztorów, którzy podjęli działalność piśmienniczą i pedagogiczną na terenie diecezji kieleckiej i sandomierskiej w XIX i początkach XX w. Dr Cezary Jastrzębski (UJK Kielce) przygotowuje monografię pt. Klasztory skasowane między Wisłą a Pilicą we wspomnieniach i relacjach prasowych. Antologia, t. 1: Mgr Grzegorz Joachimiak (UWr) wykonał kolejny etap prac nad przystosowaniem rekordów z bazy RISM do potrzeb bazy muzykaliów w Portalu Wiedzy Projektu: dalsze 100 rękopisów z dawnego opactwa cystersów w Krzeszowie (w sumie już 220). Podjął też prace nad skatalogowaniem muzykaliów po dawnym opactwie cystersów w Krzeszowie. Sprawozdanie zob. HM, 5, 2014, s Dr Beata Lorens (URz) przeprowadziła kwerendę archiwalną w Centralnym Państwowym Archiwum Historycznym Ukrainy we Lwowie. Sprawozdanie zob. HM, 5, 2014, s Mgr Magdalena Marosz (AN Kraków) zakończyła etap prac nad opracowaniem inwentarza ogólnego i 19 inwentarzy szczegółowych akt po skasowanych klasztorach karmelitów bosych, karmelitanek bosych i karmelitanek trzewiczkowych ze zbiorów Archiwum Prowincji Karmelitów Bosych w Krakowie. Dr Krzysztof Mastykarz (Bydgoszcz) opracował szczegółowe inwentarze poszytów OK 1/2, OK 1/3 i OK 1/4 z Archiwum Archidiecezjalnego w Kielcach. Kontynuuje prace, których celem jest pełen inwentarz akt pokasacyjnych w zbiorach tego archiwum (badania zawieszone z powodu przygotowywania pracy habilitacyjnej). Mgr Dorota Matyaszczyk prowadzi badania nad losami dziedzictwa kulturowego po klasztorach skasowanych na obszarze Wielkopolski. Sprawozdanie zob. HM, 5, 2014, s

8 438 Kronika Projektu Mgr Ewa Mikołajczak (Archiwum Budowlane Miasta Wrocławia) zakończyła prace nad inwentarzem dokumentacji architektonicznej zabudowań poklasztornych na wyspie Piasek we Wrocławiu z Archiwum Budowlanego w Muzeum Architektury we Wrocławiu. Obecnie pracuje nad monograficznym opracowaniem tego zagadnienia. Mgr Justyna Mizerka (Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie) opracowała drugą (ostatnią) część inwentarza archiwaliów poklasztornych znajdujących się w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie. Opracowała do druku pracę Dziedzictwo poklasztorne w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie, cz. 1 2, oraz inwentarze szczegółowe czterech jednostek: ZNS, sygn. 8, 11, 13, 84. Dr hab. Jerzy Pająk, dr hab. Marta Pieniążek-Samek i prof. dr hab. Jerzy Szczepański (UJK Kielce) kontynuują prace nad katalogiem map, planów i rysunków architektonicznych skasowanych klasztorów przechowywanych w zbiorach Archiwum Państwowego w Radomiu. Mgr Krzysztof Pawlik (Wrocław) kontynuuje prace nad edycją Katalogen des hisiegen Gymnasiums so wie der Stifts-und Klosterbibliotheken in Neisse 1812 ze zbiorów Archiwum Państwowego w Opolu. Dr Gregor Ploch (Archidiecezja Wiedeńska) opracował inwentarz zesp. 102, Klöster und Stifte: Galizien w Allgemeines Verwaltungsarchiv oraz inne wybrane archiwalia dotyczące klasztorów i zakonów w Galicji znajdujące się w zbiorach Österreichisches Staatsarchiv w Wiedniu. Inwentarz zostanie wydany drukiem. Podjął pracę nad zinwentaryzowaniem dalszych zespołów tego archiwum. Kwerenda archiwalna prowadzona przez niego od lutego 2014 r. w Allgemeines Verwaltungsarchiv (część Österreichisches Staatsarchiv w Wiedniu) ma na celu sporządzenie inwentarza zespołu Stiftungshofbuchhaltung (Nadworna Izba Obrachunkowa), obejmującego pokasacyjne zbiory archiwalne z Galicji. Dr Olga Miriam Przybyłowicz (IAiE PAN Warszawa) kontynuowała i zakończyła kwerendę nt. archiwaliów klarysek gnieźnieńskich w Archiwum Archidiecezji Gnieźnieńskiej. Kwerenda objęła dyplomy, akta luźne i rękopisy. Dr Andreas Reinke (Berlin) prowadzi kwerendy w Tajnym Pruskim Archiwum Państwowym w Dahlem-Berlin w celu wytypowania i zinwentaryzowania akt urzędowych po skasowanych klasztorach na Śląsku; opracował pierwsze 200 j.a. Dr Mirosława Sobczyńska-Szczepańska (UŚ) stale aktywnie współpracuje z Projektem. W planach ma przeprowadzenie kwerendy uzupełniającej w archiwach w Wilnie. W niniejszym tomie HM ukazuje się drukiem jej opracowanie we współautorstwie z Emilią Ziółkowską, Źródła do dziejów skasowanych klasztorów w zasobie Archiwum Diecezjalnego w Drohiczynie, HM, 5, 2014, s Dr hab., prof. Tadeusz M. Trajdos (IH PAN Warszawa) zakończył prace nad opracowaniem do druku inwentarzy opactwa benedyktynów w Starych Trokach z lat 1797 i 1799 (ostatnich zachowanych). Ukaże się ono jako książka. Dr hab., prof. Magdalena Ujma (UO) kończy prace nad wydaniem planów skasowanych klasztorów w zbiorach Centralnego Państwowego Archiwum Historycznego Ukrainy we Lwowie Pozyskiwanie materiałów źródłowych i ikonograficznych W okresie sprawozdawczym zdigitalizowano lub pozyskano następujące materiały źródłowe i ikonograficzne:

9 Kronika Projektu 439 Fotografie kart tytułowych (lub, w przypadku braku karty tytułowej, pierwszej zapisanej strony) ponad 286 rękopisów ze skasowanych klasztorów znajdujących się w Bibliotece Diecezjalnej w Sandomierzu, wykonanych przez mgr Monikę Kopeć i mgr Dorotę Rejman. Rękopiśmienne repertoria dokumentów ze skasowanych klasztorów śląskich autorstwa Johanna Gustava Gottlieba Büschinga oraz, przede wszystkim, Johanna Karla Friedricha Jarricka ze zbiorów Archiwum Państwowego we Wrocławiu, m.in. inwentarz malarstwa Królewskiego Muzeum Sztuki i Starożytności przy Uniwersytecie Wrocławskim, rękopis Verzeichnisse die Gemälde = Sammlung betreffend (sygn. Akc. 1948/862) Książki zakupione W okresie sprawozdawczym zakupiono następujące pozycje książkowe: Sławomir JÓŹWIAK, Janusz TRUPINDA, Krzyżackie zamki komturskie w Prusach. Topografia i układ przestrzenny na podstawie średniowiecznych źródeł pisanych, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2012, ss. 462, 33 il., bibliografia Dominik KNAPIK, Bernardyni Alwernijscy. Dzieje klasztoru oo. Bernardynów w Alwerni , Kraków: Księgarnia Akademicka, 2014, ss. 560, 135 il il. na wkładce, bibliografia, indeksy osobowy oraz geograficzny, streszczenie w języku angielskim Antoni MIRONOWICZ (oprac.), Rękopisy supraskie w zbiorach krajowych i obcych, Białystok: Wydawnictwo i Drukarnia LIBRA s.c., 2014, ss il., bibliografia, streszczenia w językach angielskim i rosyjskim 4. Konferencje 4.1. Zorganizowane w ramach Projektu 5 7 VI 2014 r., Płock, Losy i znaczenie dziedzictwa kulturowego po klasztorach skasowanych w Płocku oraz na Mazowszu i ziemi dobrzyńskiej. Sprawozdanie zob. HM, 4, 2014, s Inne informacje, w tym wykaz wygłoszonych referatów, dostępne online, zob. kasaty.pl/losy-i-znaczenie-dziedzictwa-kulturowego-po-klasztorach-skasowanych-w-plockuoraz-na-mazowszu-i-ziemi-dobrzynskiej/ IX 2014 r., Mąchocice Kapitulne k. Kielc, Losy i znaczenie dziedzictwa kulturowego po klasztorach skasowanych na ziemiach zaboru rosyjskiego w latach W 150. rocznicę wielkiej kasaty klasztorów dokonanej w 1864 r. Sprawozdanie zob. HM, 5, 2014, s Inne informacje, w tym wykaz wygłoszonych referatów, dostępne online, zob. pl/losy-i-znaczenie-dziedzictwa-kulturowego-po-klasztorach-skasowanych-na-ziemiach-zabo ru-rosyjskiego-w-latach /. 5. Publikacje finansowane i współfinansowane 5.1. Hereditas Monasteriorum Ukazał się tom 4, 2014, ss. 570, 37 il., 25 tab., wstęp i streszczenia w języku angielskim, dostępny online na stronie: Na etapie końcowym są prace nad tomem 5, 2014.

10 440 Kronika Projektu 5.2. Książki wydane drukiem Marek DERWICH (red.), Klasztor w gospodarce średniowiecznej i nowożytnej (Opera Ad Historiam Monasticam Spectantia curavit Marcus Derwich, Series I: Colloquia, 9), Wrocław: Wrocławskie Towarzystwo Miłośników Historii; Pracownia Badań nad Dziejami Zakonów i Kongregacji Kościelnych (LARHCOR), 2013, ss. 848, 49 il., 72 tab., 13 wykresów, 4 mapy, bibliografia, indeksy osób i miejscowości, wstęp i streszczenia w języku angielskim (współfinansowany przez Projekt) Książki w opracowaniu redakcyjnym Władysław CHOTKOWSKI, Kasaty klasztorne w Galicji. Wybór prac, red. Anna GĄSIOR, Janusz KRÓLI- KOWSKI [2015 r.] Marek DERWICH (red.), Kasaty klasztorów na obszarze dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów i na Śląsku na tle procesów sekularyzacyjnych w Europie, t. I: Geneza. Kasaty na ziemiach zaborów austriackiego i rosyjskiego; t. II: Kasaty na Śląsku Pruskim i na ziemiach zaboru pruskiego; t. III: Źródła. Skutki kasat XVIII i XIX w. Kasata w latach ; t. IV: Dokumentacja (Opera ad Historiam Monasticam Spectantia curavit Marcus Derwich, Series I: Colloquia, 8/I IV) [2014 r.] Marek DERWICH (red.), Losy dziedzictwa po klasztorach jezuickich skasowanych na obszarze Rzeczypospolitej Obojga Narodów oraz jego znaczenie dla powstania i działalności Komisji Edukacji Narodowej [2015 r.] Marek DERWICH (red.), Losy dziedzictwa po klasztorach skasowanych w Wielkopolsce pod rządami pruskimi (do 1871 r. ) [2015 r.] Marek DERWICH (red.), Losy i znaczenie dziedzictwa kulturowego po klasztorach skasowanych w Płocku oraz na Mazowszu i ziemi dobrzyńskiej [2015 r.] Marek DERWICH (red.), Losy i znaczenie dziedzictwa po klasztorach skasowanych na obszarze Galicji pod rządami austriackimi [2015 r.] Marek DERWICH (red.), Losy i znaczenie dziedzictwa po klasztorach skasowanych na obszarze Prus Zachodnich i Wschodnich, Pomorza i Inflant [2015 r.] Marek DERWICH (red.), Losy klasztorów i zbiorów poklasztornych w okresie represji po upadku powstania listopadowego w 1831 r. [2015 r.] Jerzy KALISZUK, Codices deperditi. Średniowieczne rękopisy łacińskie Biblioteki Narodowej utracone w czasie II wojny światowej, t. 1: Prolegomena; t. 2: Wykaz; t. 3: Wypisy źródłowe (na podstawie spuścizny Marii Hornowskiej i innych materiałów archiwalnych). Indeksy [2015 r.] Maria KAŁAMAJSKA-SAEED, Archiwum i biblioteka klasztoru Brygidek w Grodnie, Inwentarz z 1925 r. i stan współczesny [2015 r.] Materiały źródłowe z lat dotyczące dziejów jurydyki klasztoru kamedułów z Góry Królewskiej w podwarszawskiej Pradze, wyd. Łukasz TRUŚCIŃSKI, przy współpracy Pawła KLINTA [2015 r.] Piotr OLIŃSKI, Waldemar ROZYNKOWSKI (red.), Źródła i materiały do badań nad kasatami klasztorów z obszaru Pomorza Nadwiślańskiego i ziemi chełmińskiej (XIX i XX w.) [2015 r.] Anna SZYLAR, Pióro żadne nie jest w stanie wyrazić jej zalet. Listy informujące o śmierci mniszek adresowane do opactwa benedyktynek w Sandomierzu w zbiorach Biblioteki Diecezjalnej w Sandomierzu ( ) [2015 r.]

11 Kronika Projektu Artykuły Loïc CHOLLET, Écrire l histoire de la conquête : l utilisation d e l histoire dans la polémique contre l Ordre Teutonique au sujet des droits des infidéles ( ), HM, 4, 2014, s Anna KURSKA, O przeobrażeniach wizerunku Świętego Krzyża w XIX-wiecznych relacjach z podróży po Polsce, HM, 4, 2014, s Anita STAROŃ, «À rebours» et «Ľoblat» de Joris-Karl Huysmans : entre decadence et spiritualité, HM, 4, 2014, s Edycje i materiały źródłowe Urszula BOŃCZUK-DAWIDZIUK, Anna JEZIERSKA, Arkadiusz WOJTYŁA, Zbiory biblioteczne, archiwalne i artystyczne znajdujące się w 1811 r. w opactwie norbertanów we Wrocławiu w świetle inwentarza i sprawozdania z postępowania kasacyjnego z Akt Büschinga, HM, 4, 2014, s Andrzej BUCZYŁO, Inwentarz materiałów archiwalnych dotyczących klasztorów i zakonów w zesp. Generalne Dyrektorium. Departament Prus Nowowschodnich w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie, HM, 4, 2014, s Irena O. CIBOROWSKA-RYMAROWICZ, Druki medyczne i botaniczne w księgozbiorze kolegium jezuitów w Ostrogu, HM, 4, 2014, s Tomasz CIESIELSKI, Książki poddane w 1841 r. cenzurze prewencyjnej. Przyczynek źródłowy do dziejów bibliotek klasztorów skasowanych na mocy ukazu z 1832 r. w guberniach zachodnich Imperium Rosyjskiego, HM, 4, 2014, s Małgorzata KOŚKA, Sumariusz wpisów dotyczących majątku pojezuickiego z protokołów posiedzeń Rady Administracyjnej Królestwa Polskiego w latach , HM, 4, 2014, s Maksymilian KUŚKA, Archiwalia obcej proweniencji oraz starodruki i książki dawne oznaczone obcymi znakami pieczętnymi w zbiorach Archiwum i Biblioteki OO. Bonifratrów w Cieszynie, HM, 4, 2014, s Jacek PARTYKA, Disiectarum bibliothecarum membra. Pozostałości polskich księgozbiorów kamedulskich z klasztoru w Bieniszewie: droga do Biblioteki Jagiellońskiej, HM, 4, 2014, s Anna ROGOWSKA, Zabudowania opactwa cystersów w Jędrzejowie w świetle szacunków szczegółowych Dyrekcji Ubezpieczeń w Warszawie, HM, 4, 2014, s Piotr RUMANOWSKI, O malowidle Chrystus jako»fons Vitae«z pocysterskiego kościoła parafialnego św. św. Jakuba Starszego i Mikołaja Biskupa w Mechowie koło Pucka, HM, 4, 2014, s Mirosława SOBCZYŃSKA-SZCZEPAŃSKA, Wybrane źródła do dziejów skasowanych klasztorów trynitarzy w zasobie Rosyjskiego Państwowego Archiwum Historycznego w Sankt Petersburgu, HM, 4, 2014, s Vincenzo TROMBETTA, Libri e biblioteche della Compagnia di Gesù a Napoli dalle origini all Unità d Italia, HM, 4, 2014, s Recenzje Marcin JEWDOKIMOW, rec.: Kulturowe a turystyczne badania obiektów historycznych. Uwagi na marginesie książki Łukasza Musiaki, Funkcja turystyczna średniowiecznych zamków i jej wpływ na miasta Pomorza, Warmii i Mazur, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2013, ss. 201, il., HM, 4, 2014, s

12 442 Kronika Projektu Kamila KŁUDKIEWICZ, rec.: Kilka uwag o obecności książek ze skasowanych bibliotek klasztornych na aukcjach książek. Na marginesie monografii Iwony Imańskiej, Per medium auctionis. Aukcje książek w Rzeczypospolitej XVII XVIII w., Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2013, ss. 464, il. cz.-b. i kol., indeks osób, HM, 4, 2014, s Rafał KUBICKI, rec.: Gert MELVILLE, Die Welt der mittelalterlichen Klöster, Geschichte und Lebensformen, München: C. H. Beck Verlag, 2012, ss. 415, 22 il., 1 mapa, HM, 4, 2014, s Rafał KUBICKI, rec.: Jörg VOIGT, Beginen im Spätmittelalter. Frauenfrömmigkeit in Thuringen und im Reich (Veröffentlichungen der Historischen Kommission für Thüringen, Kleine Reihe, 32), Köln- -Weimar-Wien: Böhlau Verlag, 2012, ss. 521, HM, 4, 2014, s Sprawozdania z konferencji Michał SKOCZYŃSKI, Sprawozdanie z konferencji Losy i znaczenie dziedzictwa kulturowego po klasztorach skasowanych w Płocku oraz na Mazowszu i ziemi dobrzyńskiej, HM, 4, 2014, s Sprawozdania z kwerend Witalij ROSOWSKI, Sprawozdanie z kwerendy w Żytomierzu w dniach 2 13 XII 2013 r., HM, 4, 2014, s Mirosława SOBCZYŃSKA-SZCZEPAŃSKA, Sprawozdanie z kwerendy w Rosyjskim Państwowym Archiwum Historycznym w Sankt Petersburgu w dniach 21 VIII 2 IX 2013 r., HM, 4, 2014, s Sprawozdania z prac Projektu Marek DERWICH, Sprawozdanie z realizacji Projektu, 1 XI V 2014 r., HM, 4, 2014, s Urszula BOŃCZUK-DAWIDZIUK, Sprawozdanie [Zespołu X] z postępu prac nad wydaniem Akt Büschinga w dniach 1 XI V 2014 r., HM, 4, 2014, s Anna JAROSZEK, Sprawozdanie [Zespołu XVII] z prac w dniach 1 XI V 2014 r., HM, 4, 2014, s Łukasz GULDON, Sprawozdanie [Zespołu XVI] z prac w dniach 1 X V 2014 r., HM, 4, 2014, s Ewa HAUPTMAN-FISCHER, Katarzyna SPURGJASZ, Sprawozdanie [Zespołu XII] z inwentaryzacji muzykaliów poklasztornych w Gabinecie Zbiorów Muzycznych Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie w dniach 1 XI IV 2014 r., HM, 4, 2014, s Marcin JEWDOKIMOW, Sprawozdanie [Zespołu V] z prac w dniach 1 XI V 2014 r., HM, 4, 2014, s Dorota REJMAN, Monika KOPEĆ, Sprawozdanie [Zespołu XIV] końcowe z prac inwentaryzacyjnych druków z bibliotek klasztornych znajdujących się w Bibliotece Diecezjalnej w Sandomierzu. Etapy od czwartego do ósmego: 1 V V 2014 r., HM, 4, 2014, s Małgorzata KOŚKA, Sprawozdanie [Zespołu VI] z prac w dniach 1 XI V 2014 r., HM, 4, 2014, s Andrzej KOZIEŁ, Sprawozdanie [Zespołu XIII] z prac w dniach 1 XI V 2014 r., HM, 4, 2014, s Małgorzata MILECKA, Ewelina WIDELSKA, Sprawozdanie [Zespołu IV] z prac nad losami założeń ogrodowych po skasowanych klasztorach w dniach 1 XI V 2014 r., HM, 4, 2014, s Piotr OLIŃSKI, Sprawozdanie [Zespołu II] z prac w dniach 1 XI V 2014 r., HM, 4, 2014, s Alina MĄDRY, Sprawozdanie [Zespołu XI] z działalności w dniach 1 XI V 2014 r., HM, 4, 2014, s. 482.

13 Kronika Projektu Popularyzacja 6.1. Cykl wykładów Wrocławskie Towarzystwo Miłośników Historii, oddział Polskiego Towarzystwa Historycznego, oraz Muzeum miasta Wrocławia, w ramach wykładów Soboty w Ratuszu, przygotowały cykl wykładów na temat: U źródeł narodzin nowoczesnego Wrocławia: znaczenie edyktu sekularyzacyjnego z 1810 r. Wykłady odbywają się w Muzeum Sztuki Mieszczańskiej, Stary Ratusz, Rynek 1, Sala Wielka, godz Informacje o wykładach, w tym frekwencji na nich, dostępne są online na stronie zakładka Odczyty. W okresie sprawozdawczym odbyły się trzy odczyty, których wysłuchało około 110 osób: 31 V 2014 r.: Elżbieta GALIK (Archiwum Państwowe we Wrocławiu), Znaczenie sekularyzacji z 1810 r. dla powstania dzisiejszego Archiwum Państwowego we Wrocławiu; 28 VI 2014 r.: Urszula BOŃCZUK-DAWIDZIUK (Muzeum Uniwersytetu Wrocławskiego), Rola zbiorów poklasztornych w tworzeniu muzeów we Wrocławiu w XIX w.; 25 X 2014 r.: Małgorzata WÓJTOWICZ (Muzeum Architektury we Wrocławiu), Rola sekularyzacji z 1810 r. w rozwoju wrocławskich szpitali i klinik. 7. Piszą o nas Галина РУСИНСЬКА-ҐЄРТИХ, Міждисциплінарна програма Культурна спадщина колишніх монастирів на території Речі Посполитої та Сілезії, скасованих у ХVІІІ ХІХ ст.: доля, значення, інвентаризація можливості співпраці, c (dostępny także online: Małgorzata KOŚKA, rec.: Półrocznik Hereditas Monasteriorum vol. 2 3 (2013), Miscellanea Historico-Archivistica, 21, Warszawa: DIG AGAD, 2014, ss. 438, il. 11 (w tym 6 kol.), s dostęp: 11 XII 2014 r. dostęp: 11 XII 2014 r. dostęp: 28 V 2014 r. html, dostęp: 11 XII 2014 r. dostęp: 11 XII 2014 r. nt01pagelimit=10&cntnt01returnid=59, dostęp: 11 XII 2014 r.

14 444 Kronika Projektu Sprawozdania z konferencji organizowanych w ramach Projektu Witalij ROSOWSKI Ośrodek Badań nad Polonią i Duszpasterstwem Polonijnym Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Sprawozdanie z konferencji naukowej Losy i znaczenie dziedzictwa kulturowego po klasztorach skasowanych na ziemiach zaboru rosyjskiego w latach W 150. rocznicę wielkiej kasaty klasztorów dokonanej w 1864 r.* W dniach IX 2014 r. w Mąchocicach Kapitulnych koło Kielc odbyła się konferencja naukowa nt. Losy i znaczenie dziedzictwa kulturowego po klasztorach skasowanych na ziemiach zaboru rosyjskiego w latach W 150. rocznicę wielkiej kasaty klasztorów dokonanej w 1864 r. Była to kolejna konferencja, którą zorganizowano w ramach projektu badawczego Dziedzictwo kulturowe po klasztorach skasowanych na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej oraz na Śląsku w XVIII i XIX w.: losy, znaczenie, inwentaryzacja. W obradach konferencyjnych wzięło udział ponad 40 badaczy z całej Polski, reprezentujących różne dziedziny nauk i pochodzących z różnych środowisk. W programie przewidziano 39 referatów, które zostały pogrupowane w siedem paneli: Przed kasatą, Kasata, Pokasacyjne losy zakonników, Badania i źródła, Na Ziemiach Zabranych, Pokasacyjne losy budowli i wyposażenia oraz Po kasacie. W każdym z bloków tematycznych przewidziano po kilka wystąpień. Ponadto z referatami osób, które z różnych przyczyn nie mogły przybyć na konferencję, można było zapoznać się w trakcie trwania obrad. Konferencja zbiegła się w czasie z rocznicą 150-lecia wielkiej kasaty klasztorów rzymskokatolickich w zaborze rosyjskim po upadku powstania styczniowego. Ukaz carski o kasacie klasztorów z 1864 r. faktycznie doprowadził wówczas do ostatecznej likwidacji życia zakonnego w Królestwie Polskim i na pozostałych ziemiach Imperium Rosyjskiego. Warto podkreślić, że w ramach Projektu była to już druga konferencja poświęcona masowym kasatom klasztorów rzymskokatolickich w zaborze rosyjskim. Pierwsza odbyła się w połowie lipca 2012 r. w Rytwianach i dotyczyła klasztorów skasowanych na mocy ukazu kasacyjnego z 1832 r., który zapoczątkował proces kasat klasztorów w Imperium Rosyjskim. Z kolei omawiana konferencja skupiła się głównie na ostatnim etapie kasat klasztornych i próbie ich podsumowania. Obrady rozpoczęły się w czwartek 25 IX 2014 r., o godz. 14 w sali konferencyjnej hotelu Przedwiośnie w Mąchocicach Kapitulnych. Uroczystego otwarcia konferencji i powitania gości dokonał kierownik Projektu, prof. Marek Derwich. W pierwszym dniu konferencji organizatorzy * Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Narodowy Program Rozwoju Humanistyki w latach Scientific work financed by the Ministry of Science and Higher Education under the name of the National Programme for the Development of Humanities in the years

15 Kronika Projektu 445 zaplanowali pochylić się nad problematyką trzech pierwszych bloków tematycznych: sytuacją klasztorów i zakonników w przededniu kasaty z 1864 r., przebiegiem kasaty na przykładzie wybranych zakonów lub poszczególnych klasztorów oraz pokasacyjnymi losami zakonników. Piotr Paweł Gach z Lublina zainaugurował pierwszy panel konferencji (Przed kasatą), wygłaszając referat Przyczyny kasaty klasztorów w Królestwie Polskim w 1864 r. Następnie ks. Robert Kantor (Tarnów) omówił postanowienia ukazu carskiego z 22 XI 1864 r. dotyczące funkcjonowania klasztorów w Królestwie Polskim. Dwie kolejne prelegentki skupiły się na prezentacji losów konkretnych klasztorów z rodziny zakonu braci św. Franciszka: Dorota Matyaszczyk z Poznania przybliżyła uczestnikom konferencji dzieje kapucyńskiego klasztoru funkcjonującego w Lądzie nad Wartą w latach , a Małgorzata Milecka z Lublina zaprezentowała losy zespołu klasztornego bernardynów w Piotrkowie Trybunalskim po kasacie z 1864 r. Kolejne dwa referaty w tej części konferencji wygłosił o. Aleksander Sitnik OFM (Kraków). Pierwsze, w formie komunikatu, dotyczyło życia zakonnego bernardynów prowincji litewsko-ruskiej w XIX w. Drugi referat dotyczył natomiast losów bernardynów, którzy aktywnie wsparli powstańców. Podobną tematykę poruszył również ostatni prelegent w tej części konferencji, o. Marek Miławicki OP (Kraków), który wygłosił referat Dominikanie na ziemiach zaboru rosyjskiego w przededniu i po powstaniu styczniowym. Referaty wygłoszone w dwóch sesjach wieczornych pierwszego dnia konferencji dotyczyły kasaty wybranych klasztorów na obszarze Królestwa Polskiego oraz losów zakonników po kasacie z 1864 r. Ten blok tematyczny rozpoczął ks. Janusz Królikowski (Tarnów) wystąpieniem Kasata klasztorów paulińskich po 1864 r. w świetle akt kapitulnych zakonu. Następnie referat Kasata klasztoru dominikanów przy kościele św. Jakuba w Sandomierzu w 1864 r. i jej konsekwencje wygłosiła Dominika Burdzy z Kielc. Kolejny referent, Anna Szylar (Tarnobrzeg), skupiła się na omówieniu kasaty klasztoru klarysek w Chęcinach na podstawie materiałów zachowanych w Archiwum Diecezjalnym w Kielcach. Następnie Ewa Danowska z Kielc przedstawiła starania z 1867 r. o uchronienie przed kasatą klasztoru bernardynów w Radecznicy. Jako ostatni w tym dniu obrad wystąpił Zdzisław Włodarczyk (Wieluń) z referatem Dzieje klasztoru tzw. zbiorczego augustianów-eremitów w Wieluniu w latach Uczestnicy konferencji mieli możliwość zapoznania się z dwoma wyłożonymi referatami o. Rolanda Prejsa OFMCap. Pierwszy dotyczył Polskiej Prowincji Kapucynów i kasaty jej klasztorów w 1864 r., a drugi losów zakonników- -franciszkanów na terenie diecezji sandomierskiej po 1864 r. Podsumowanie pierwszego dnia konferencji zakończyła owocna i konstruktywna dyskusja o kasacie klasztorów rzymskokatolickich z 1864 r. oraz jej wpływie na stagnację i upadek życia zakonnego na ziemiach polskich. W piątek 26 IX 2014 r. sesja przedpołudniowa została poświęcona Badaniom i źródłom na temat kasat klasztorów w zaborze rosyjskim. Jako pierwszy w tej części konferencji głos zabrał Marek Derwich, który na półmetku realizacji projektu Dziedzictwo kulturowe po klasztorach skasowanych na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej oraz na Śląsku w XVIII i XIX w.: losy, znaczenie, inwentaryzacja zaprezentował jego stan i dalsze kierunki badań oraz zespół go realizujący. Uzupełnieniem tej wypowiedzi była prezentacja przygotowana przez Konrada Szymańskiego i Weronikę Wojciech z Wrocławia o stanie prac nad bazami danych i Portalem Wiedzy wspomnianego projektu badawczego. Uczestniczy konferencji mogli zobaczyć, na jakim etapie są prace nad bazami danych oraz, co ważniejsze, jakie informacje można w nich już znaleźć i w jaki sposób można z nich korzystać. Pozostałe wystąpienia w tym panelu dotyczyły wybranych źródeł związanych z kasatami klasztorów. Waldemar Rozynkowski (Toruń) przedstawił referat Uposażenia klasztorów w Królestwie Polskim w świetle Memorjału ks. Adolfa Piotra Szelążka. Następnie Irena Wodzianowska (Lublin) w swoim komunikacie zwróciła uwagę uczestni-

16 446 Kronika Projektu ków na raporty płka S. Daniłowa i ich wartość źródłową do dziejów kasaty klasztorów na Litwie i Białorusi w latach 60. i 70. XIX w. Ostatni referent, Małgorzata Kośka, scharakteryzowała źródła do kasaty 1864 r. zachowane w zasobach Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie. Także w tej części obrad pojawiły się dwa referaty wyłożone: Anny Gąsior (Tarnów) pt. Rosyjskie rozporządzenia dotyczące kasaty klasztorów z lat oraz Doroty Lewandowskiej (Warszawa) pt. Udział duchowieństwa diecezjalnego i zakonnego w powstaniu styczniowym oraz represje popowstaniowe w źródłach archiwalnych z zasobu Archiwum Głównego Akt Dawnych. Kolejny panel, zatytułowany Na Ziemiach Zabranych, składał się z trzech referatów dotyczących kasaty klasztorów po 1864 r. na terytorium zachodnich guberni Imperium Rosyjskiego, które przed rozbiorami należało do Polski. Otworzył go referat Witalija Rosowskiego (Lublin) Kasaty męskich klasztorów rzymskokatolickich na Podolu, Wołyniu i Kijowszczyźnie w latach przyczyny, przebieg, skutki. Dwa inne referaty zostały poświęcone losom dwóch klasztorów skasowanych w drugiej połowie XIX w., na Wołyniu i Litwie. Ks. Grzegorz Kopij (Wrocław) przedstawił referat Losy wyposażenia kościoła klasztornego reformatów w Dederkałach Wielkich na Wołyniu po kasacie klasztoru w 1891 r., a Tadeusz Mikołaj Trajdos (Warszawa) omówił kasatę i losy po kasacie opactwa benedyktynów w Starych Trokach. Dwa ostatnie bloki tematyczne koncentrowały się wokół pokasacyjnych losów klasztorów, ich majątku i zakonników. Pierwszą sesję, poświęconą Pokasacyjnym losom budowli i wyposażenia, zapoczątkował referat Moniki Ożóg (Kraków) Dziedzictwo kulturowe pozostałe po kasacie klasztoru kanoników regularnych św. Augustyna w Kraśniku. Trzy kolejne wystąpienia były związane z kasatą monasterów bazyliańskich na Podlasiu i Lubelszczyźnie. Dorota Wereda (Siedlce) i Andrzej Buczyło (Toruń) przedstawili losy cerkwi i monasteru w Białej na Podlasiu. Pierwszy z referatów dotyczył przebiegu kasaty klasztoru i jego dalszych losów, drugi stanu i wyposażenia cerkwi klasztornej w świetle zachowanych materiałów archiwalnych w Lublinie. Z kolei Beata Lorens (Rzeszów) wygłosiła referat Monaster bazyliański i cerkiew Przemienienia Pańskiego w Lublinie w przededniu kasaty i ich losy po 1864 r. Następnie Cezary Jastrzębski (Kielce) przedstawił losy klasztoru reformatów w Kątach Starych (Stopnicy) po 1864 r. Z kolei Emilia Ziółkowska (Toruń) zaprezentowała wyniki swoich badań nad inwentaryzacją budowli warszawskich klasztorów skasowanych przez władze carskie w 1864 r. Na koniec tej sesji Janina Dzik z Krakowa dokonała prezentacji Losów dekoracji malarskich w kościołach klasztorów bernardyńskich skasowanych w 1864 r. Uczestnicy konferencji mogli również zapoznać się z wyłożonym referatem Czesława Hadamika (Kielce) na temat przekształceń budowlanych i przestrzennych opactwa benedyktynów Świętego Krzyża na Łyścu po jego skasowaniu. W ostatniej sekcji, zatytułowanej Po kasacie, wygłoszono następujące komunikaty i referaty: Małgorzata Kośka (Warszawa), Wpływ kasaty 1864 r. na zmiany w strukturze parafialnej Warszawy (komunikat); Tomasz Kowalski (Toruń), Łaskami słynąca figura Matki Bożej w kościele konwentualnym benedyktynek w Sierpcu kult maryjny przed i po kasacie opactwa; Maksymilian Kuśka (Kraków), Przez likwidacje i kasaty do ostatecznego upadku. Zarys dziejów bonifratrów na terenie Imperium Romanowów w XIX stuleciu; Patrycja Gąsiorowska (Kraków), Echa represji wobec klasztorów w Królestwie Polskim na łamach krakowskiego Czasu. Obrady konferencji zamknął referat Piotra Pawła Gacha Losy zakonników po kasacie w 1864 r. Wystąpienie to stanowiło również podsumowanie konferencji. Na zakończenie Marek Derwich podkreślił potrzebę prowadzenia dalszych szczegółowych i systematycznych badań naukowych nad problematyką kasat zakonnych, ich wpływem na ówczesne społeczeństwo oraz pozostałym po skasowanych klasztorach dziedzictwem kulturowym. Po raz kolejny wskazał na znaczenie badań porównawczych, potrzebę sięgania do

17 Kronika Projektu 447 różnych metod i dyscyplin naukowych oraz krytycznego odwoływania się do materiałów źródłowych, a zwłaszcza do bogatej dokumentacji związanej z kasatami. Zwrócił również uwagę na potrzebę tabelarycznego i graficznego ujęcia wielu istotnych danych oraz na sposób prezentacji wyników badań. Na zakończenie podziękował wszystkim uczestnikom i zachęcił do dalszej współpracy w ramach realizacji Projektu. W sobotę 27 IX 2014 r., jako ostatni punkt konferencji, odbył się naukowy objazd po skasowanych klasztorach w okolicach Kielc. Program objazdu przygotował i czuwał nad jego realizacją dr Cezary Jastrzębski. Uczestnicy zwiedzili w tym dniu następujące klasztory: popauliński i franciszkański w Pińczowie, ponorbertański w Busku-Zdroju, pobernardyński, a obecnie karmelitański w Piotrowicach oraz pobernardyński w Kielcach.

18 448 Kronika Projektu Sprawozdania zespołów i ich członków ZESPÓŁ I Witalij ROSOWSKI Ośrodek Badań nad Polonią i Duszpasterstwem Polonijnym Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Sprawozdanie z prac w dniach 1 V X 2014 r. * W ramach badań nad dziedzictwem po klasztorach skasowanych na wschodnich ziemiach dawnej Rzeczypospolitej włączonych po rozbiorach do Rosji kontynuowałem prace nad kasatami klasztorów rzymskokatolickich oraz nad losem zakonników pochodzących ze skasowanych klasztorów położonych na obszarze trzech guberni: kijowskiej, podolskiej i wołyńskiej, które w tym okresie leżały w granicach dwóch diecezji rzymskokatolickich: kamienieckiej i łucko-żytomierskiej. 1. Kwerendy archiwalne i biblioteczne. W dniach 25 VI 5 VII 2013 r. przeprowadziłem tygodniową kwerendę archiwalną w Państwowym Archiwum Obwodu Chmielnickiego na Ukrainie (Державний архів Хмельницької області, dalej: ДAХO), której celem było uzupełnienie materiałów do przygotowywanej w ramach Projektu pracy poświęconej losom zakonników na Ukrainie Prawobrzeżnej po 1863 r. Jej rezultatem jest m.in. pozyskanie fotokopii najistotniejszych akt wizytacyjnych poszczególnych klasztorów na Podolu oraz wybranych akt osobowych zakonników. Kwerenda ta stanowiła kontynuację kwerendy przeprowadzonej w 2012 r. 1 * Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Narodowy Program Rozwoju Humanistyki w latach Scientific work financed by the Ministry of Science and Higher Education under the name of the National Programme for the Development of Humanities in the years W. ROSOWSKI, Sprawozdanie z kwerendy w Państwowym Archiwum Obwodu Chmielnickiego na Ukrainie w dniach XI 2012 r., Hereditas Monasteriorum, 2, 2013, s

19 Kronika Projektu 449 Tabela 1. Archiwalia przejrzane podczas kwerendy w ДAХO, f. 685 Miejscowość Zakon Tytuł jednostki Sygnatura Zawartość / skopiowane dokumenty (karty) Uwagi Kamieniec Podolski dominikanki Sprawa o przeniesienie części archiwum konsystorskiego do budynku klasztoru dominikanek op. 1, spr. 122 wykaz archiwaliów konsystorza kamienieckiego przeniesionych z zakrystii katedralnej oraz z budynku dawnego klasztoru trynitarskiego w Kamieńcu Podolskim do klasztoru dominikanek (k ) teczka obejmuje korespondencję w tej sprawie konsystorza kamienieckiego z lat ; j. rosyjski Kamieniec Podolski dominikanki, karmelici bosi Sprawa o sumie przeznaczonej na utrzymanie klasztorów ponadetatowych karmelitów i sióstr dominikanek op. 1, spr. 164 wykaz klasztorów nieetatowych diecezji kamienieckiej z zaznaczeniem, ile danemu klasztorowi należy wypłacić utrzymania za 1. kwartał 1861 r. (k. 2); też za 2. kwartał 1861 (k. 10); też za 3. kwartał 1861 (k. 15) toż z lat ; od 3. kwartału 1861 r. wykaz dotyczy tylko klasztoru dominikanek; j. rosyjski, polski Gródek Podolski, Kamieniec Podolski, Teplik, Winnica dominikanki, kapucyni, karmelici bosi, szarytki, wizytki Sprawa o przekazanie do Kolegium Duchownego informacji o składzie osobowym klasztorów op. 1, spr. 188 skład osobowy klasztoru nieetatowego karmelitów bosych w Kamieńcu Podolskim (k. 3 4); toż klasztoru dominikanek tamże (k. 7 8); toż klasztoru etatowego trzeciej klasy kapucynów w Winnicy (k. 9 10); toż klasztoru wizytek w Kamieńcu Podolskim (k ); toż domu szarytek w Gródku Podolskim (k ); toż domu szarytek w Tepliku (k ) toż z 1861 r.; j. rosyjski Kamieniec Podolski dominikanki Sprawa o sumie przeznaczonej na utrzymanie kamienieckiego ponadetatowego klasztoru sióstr dominikanek op. 1, spr. 254 informacja o nieetatowym kamienieckim klasztorze dominikanek z zaznaczeniem wysokości utrzymania za 1. kwartał 1862 r. (k. 2); toż za 2. kwartał 1862 (k. 4); toż za 3. kwartał 1862 (k. 26) toż z lat ; j. rosyjski Gródek Podolski, Kamieniec Podolski, Teplik, Winnica dominikanki, kapucyni, karmelici bosi, szarytki, wizytki Sprawa o przekazanie do Kolegium Duchownego informacji o składzie osobowym klasztorów op. 1, spr. 257 skład osobowy klasztoru etatowego drugiej klasy karmelitów bosych w Kamieńcu Podolskim (k. 5 6); toż klasztoru dominikanek tamże (k. 7 8); toż klasztoru etatowego trzeciej klasy kapucynów w Winnicy (k. 9 10); toż klasztoru wizytek w Kamieńcu Podolskim (k ); toż domu szarytek w Gródku Podolskim (k ); toż domu szarytek w Tepliku (k ) toż z 1862 r.; j. rosyjski Berdyczów, Głębokie, Kamieniec Podolski karmelici bosi Sprawa o przybyciu do kamienieckiego klasztoru karmelitów bosych zakonników z klasztoru głębockiego op. 1, spr. 289 przeniesienie do klasztoru etatowego drugiej klasy karmelitów bosych w Kamieńcu Podolskim: o. Joachima Lipskiego i o. Bazylego Wojnicza z klasztoru w Berdyczowie; o. Bartłomieja Brydyckiego, o. Cypriana Sosnowskiego, Bogusława Szyszły i o. Euzebiusza Kisielewicza z klasztoru w Głębokim (k.1 16) toż z lat ; j. rosyjski

20 450 Kronika Projektu Miejscowość Zakon Tytuł jednostki Sygnatura Zawartość / skopiowane dokumenty (karty) Uwagi Kamieniec Podolski karmelici bosi Gródek Podolski, Kamieniec Podolski, Teplik, Winnica dominikanki, karmelici bosi, kapucyni, szarytki, wizytki Kamień Koszyrski dominikanie Gródek Podolski, Kamieniec Podolski, Morachwa, Teplik, Winnica Kamieniec Podolski, Morachwa, Winnica Kamieniec Podolski, Winnica dominikanie, dominikanki, karmelici bosi, kapucyni, szarytki, wizytki dominikanie, dominikanki, karmelici bosi, kapucyni, wizytki dominikanki, karmelici bosi, kapucyni, wizytki O śmierci zakonnika z zakonu karmelitów bosych o. Hipolita Botowicza O składzie osobowym klasztorów Rejestr wchodzących i wychodzących dokumentów (tytuł w inwentarzu ДAХO) Sprawa o przekazanie do Kolegium Duchownego informacji o składzie osobowym klasztorów Opisy wizytacyjne kościołów (diecezji kamienieckiej za 1844 r.) Opisy wizytacyjne kościołów (diecezji kamienieckiej za 1850 r.) op. 1, spr. 305 op. 1, spr. 325 op. 1, spr. 413 op. 2, spr op. 2, spr. 22 op. 2, spr. 58 informacja o śmierci w dniu 31 XII 1862 r. w klasztorze karmelitów bosych w Kamieńcu Podolskim o. Hipolita Botowicza skład osobowy domu zakonnego szarytek w Tepliku (k. 5 6); toż domu szarytek w Gródku Podolskim (k. 7 8); toż klasztoru wizytek w Kamieńcu Podolskim (k. 9 10); toż klasztoru nieetatowego dominikanek w Kamieńcu Podolskim (k ); toż klasztoru etatowego drugiej klasy karmelitów bosych tamże (k ); toż klasztoru etatowego trzeciej klasy kapucynów w Winnicy (k ) Tytuł oryginalny: Inscripiunt Registra Perceptarum Conventus Cossero Camenensis Ordinis Praedicatorum sub Prioratu Ejusdem Conventus A.R. Patris Fratris Mariani Kulesza Die Prima Mensis Octobris 1829 Anno (k. 1 44) skład osobowy klasztoru etatowego pierwszej klasy karmelitów bosych w Kamieńcu Podolskim (k. 4 7); toż klasztoru etatowego trzeciej klasy kapucynów w Winnicy (k. 8 9); toż ponadetatowego klasztoru dominikanów w Morachwie (k ); toż nieetatowego klasztoru dominikanek w Kamieńcu Podolskim (k ); toż klasztoru wizytek tamże (k ); toż domu szarytek w Gródku Podolskim (k ); toż domu szarytek w Tepliku (k ) opis wizytacyjny klasztoru etatowego pierwszej klasy karmelitów bosych w Kamieńcu Podolskim, 15 I 1845 r. (k ); toż nieetatowego klasztoru dominikanek w Kamieńcu Podolskim (k ); toż nieetatowego klasztoru wizytek tamże (k ); toż etatowego klasztoru trzeciej klasy kapucynów w Winnicy (k ); toż nieetatowego klasztoru dominikanów w Morachwie (k ) opis wizytacyjny kościoła i klasztoru etatowego pierwszej klasy karmelitów bosych w Kamieńcu Podolskim (k ); toż kościoła i klasztoru nieetatowego dominikanek w Kamieńcu Podolskim (k ); toż kaplicy i klasztoru nieetatowego wizytek w Kamieńcu Podolskim na przedmieściu zwanym Polskie Folwarki (k ); toż kościoła i klasztoru etatowego trzeciej klasy ojców kapucynów w Winnicy (k ) toż z 1863 r.; j. rosyjski toż z 1863 r.; j. rosyjski teczka obejmuje lata ; j. łaciński i polski toż z 1848 r.; j. rosyjski wizytacje kościołów i klasztorów diecezji kamienieckiej za rok 1844; j. rosyjski toż za rok 1850; j. rosyjski

21 Kronika Projektu 451 Miejscowość Zakon Tytuł jednostki Sygnatura Zawartość / skopiowane dokumenty (karty) Uwagi Kamieniec Podolski, Winnica Bar, Brahiłów, Dunajowce, Gródek Podolski, Janów, Jarmolińce, Kamieniec Podolski, Komargród, Kuna, Kupin, Winnica, Wońkowce, Zbrzyź dominikanki, karmelici bosi, kapucyni bernardyni, franciszkanie, kapucyni, karmelici bosi, trynitarze opisy wizytacyjne wszystkich kościołów w diecezji kamienieckiej za 1862 r. wizyty metropolitalne 14 klasztorów z roku 1829 op. 2, spr. 133 op. 4, spr. 30 opis wizytacyjny kościoła i klasztoru etatowego drugiej klasy karmelitów bosych w Kamieńcu Podolskim (k ); toż kościoła i klasztoru ponadetatowego dominikanek tamże (k ); toż parafialnego kościoła i klasztoru etatowego kapucynów w Winnicy (k ) wizytacje klasztorów: a) franciszkanów w: Wońkowcach z 11 VIII 1829 (k. 1 5); Barze z 17 VIII 1829 (k. 6 13); Komargrodzie z 24 VIII 1829 (k ); Gródku Podolskim z 10 IX 1829 (k ); b) kapucynów w: Dunajowcach z 6 VIII 1829 (k ); Winnicy z 30 VIII 1829 (k ); Kunie z 27 VIII 1829 (k ); Zbrzyziu z 19 IX 1829 (k ); c) trynitarzy w: Brahiłowie z 20 VIII 1829 (k ); Kamieńcu Podolskim z 10 V 1830 (k ); d) bernardynów w: Janowie z 2 IX 1829 (k ); Jarmolińcach z 6 IX 1829 (k ); e) karmelitów bosych w: Kupinie z 14 IX 1829 (k ); Kamieńcu Podolskim z 28 II 1830 (k ) toż za rok 1862; j. rosyjski wizytacje części klasztorów diecezji kamienieckiej z lat ; j. polski

22 452 Kronika Projektu W dniach 5 23 VIII 2013 r. przeprowadziłem kwerendę w Centralnym Państwowym Archiwum Historycznym Ukrainy w Kijowie (Центральний державний історичний архів України, м. Київ), Państwowym Archiwum Obwodu Kijowskiego (Державний архів Київської області) i Państwowym Archiwum Obwodu Żytomierskiego (Державний архів Житомирської області). Jej wyniki są publikowane w niniejszym tomie Hereditas Monasteriorum 2. W pierwszej połowie grudnia 2013 r. dokończyłem kwerendę w archiwum w Żytomierzu na Ukrainie sprawozdanie zostało opublikowane w poprzednim tomie Hereditas Monasteriorum 3. Do druku przygotowywany jest też znaleziony wówczas wykaz skasowanych przez rząd rosyjski kościołów i klasztorów na terenie diecezji kamienieckiej i łucko-żytomierskiej, sporządzony w 1917 r. przez władze diecezjalne w Żytomierzu. W dniach 3 15 VIII 2014 r. przeprowadziłem kwerendę biblioteczną w Wilnie. Jej głównym celem był znajdujący się tu unikatowy zbiór schematyzmów zakonnych wydanych na terenie zaboru rosyjskiego, które stanowią bardzo ważne źródło do dziejów poszczególnych klasztorów, a zwłaszcza zakonników. Kwerenda objęła ponownie Bibliotekę Litewskiej Akademii Nauk im. Wróblewskiego (Lietuvos Mokslų Akademijos Vrublevskių Biblioteka 4 ) oraz dwie kolejne biblioteki naukowe Bibliotekę Uniwersytetu Wileńskiego (Vilniaus Universiteto Biblioteka) oraz Litewską Bibliotekę Narodową (Lietuvos Nacionalinė Martyno Mažvydo Biblioteka). Wyniki tej kwerendy będą stanowić podstawę przygotowywanego do druku artykułu pt. Schematyzmy zakonne ukazujące się w XIX w. na ziemiach zabranych zaboru rosyjskiego w zasobach bibliotek wileńskich. 2. Referaty wygłoszone na konferencjach zorganizowanych przez Projekt; ich teksty zostały oddane do druku. Referat Losy kościoła i kolegium jezuickiego w Winnicy na Bracławszczyźnie po likwidacji zakonu, na konferencji Losy dziedzictwa po klasztorach jezuickich skasowanych na obszarze Rzeczypospolitej Obojga Narodów oraz jego znaczenie dla powstania i działalności Komisji Edukacji Narodowej (w 240. Rocznicę kasaty zakonu jezuitów i powstania KEN) (11 14 VII 2013 r., Jarosław). Referat Z Kresów Wschodnich na Ziemie Odzyskane. Losy cudownego obrazu Pana Jezusa z klasztoru ojców reformatów w Dederkałach Wielkich na Wołyniu, na konferencji Losy i znaczenie dziedzictwa po klasztorach skasowanych na obszarze Prus Zachodnich i Wschodnich oraz Pomorza (7 9 XI 2013 r., Przysiek pod Toruniem). Referat Kasaty męskich klasztorów rzymskokatolickich na Podolu, Wołyniu i Kijowszczyźnie w latach przyczyny, przebieg, skutki, na konferencji Losy i znaczenie dziedzictwa kulturowego po klasztorach skasowanych na ziemiach zaboru rosyjskiego w latach W 150. rocznicę wielkiej kasaty klasztorów dokonanej w 1864 r. (25 27 IX 2014 r., Mąchocice Kapitulne). 2 W. ROSOWSKI, Archiwalia na temat skasowanych klasztorów w zbiorach państwowych archiwów w Kijowie i Żytomierzu na Ukrainie w świetle kwerendy przeprowadzonej w dniach 5 23 VIII 2013 r., ibidem, 5, 2014, s W. ROSOWSKI, Sprawozdanie z kwerendy w Żytomierzu w dniach 2 13 XII 2013 r., ibidem, 4, 2014, s Sprawozdanie z pierwszej kwerendy por. W. ROSOWSKI, Sprawozdanie z kwerendy w Wilnie w dniach 2 4 IV 2013 r., ibidem, 2, 2013, s

23 Kronika Projektu 453 Irena WODZIANOWSKA Instytut Historii Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Sprawozdanie z prac w dniach 1 V X 2014 r. *1 W dniach 28 VII 10 VIII 2013 r. przeprowadziłam kwerendę w dwóch archiwach w Kijowie Centralnym Państwowym Archiwum Historycznym Ukrainy (Центральний державний історичний архів України) i Państwowym Archiwum Obwodu Kijowskiego (Державний архів Київської області). Sprawozdanie z niej zostanie opublikowane w następnym (szóstym) tomie Hereditas Monasteriorum. Poza tym na konferencji Losy i znaczenie dziedzictwa kulturowego po klasztorach skasowanych na ziemiach zaboru rosyjskiego w latach W 150. rocznicę wielkiej kasaty klasztorów dokonanej w 1864 r., IX 2014 r., Mąchocice Kapitulne, wygłosiłam (i oddałam do druku) referat Przyczynek do kasat klasztornych w latach 60 i 70. na Litwie i Białorusi. Raporty płk. S. Daniłowa. Ponadto oddałam do druku w Hereditas Monasteriorum artykuł Klasztor bazyliański w Barze w świetle wizytacji z lat * Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Narodowy Program Rozwoju Humanistyki w latach Scientific work financed by the Ministry of Science and Higher Education under the name of the National Programme for the Development of Humanities in the years

24 454 Kronika Projektu ZESPÓŁ II Piotr OLIŃSKI Instytut Historii i Archiwistyki Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Sprawozdanie z prac w dniach 1 VI 30 X 2014 r. *1 W ostatnich miesiącach kontynuowano prace nad tomem Losy i znaczenie dziedzictwa po klasztorach skasowanych na obszarze Prus Zachodnich i Wschodnich oraz Pomorza i Inflant, zawierającym materiały z konferencji, która odbyła się 7 9 XI 2013 r. w Przysieku koło Torunia. Trwają również prace nad szczegółowym wykazem źródeł zawartych w księgach i poszytach zgromadzonych w kilku zespołach archiwalnych w Archiwum Państwowym w Toruniu, dotyczących kasat klasztornych. Prowadzone są ponadto prace inwentaryzatorskie nad zachowanymi dziełami sztuki i wyposażeniem klasztorów w ziemi chełmińskiej. * Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Narodowy Program Rozwoju Humanistyki w latach Scientific work financed by the Ministry of Science and Higher Education under the name of the National Programme for the Development of Humanities in the years

25 Kronika Projektu 455 ZESPÓŁ III ks. Janusz KRÓLIKOWSKI Wydział Teologiczny Sekcja w Tarnowie Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie Sprawozdanie z prac w dniach 1 XI X 2014 r. * 1. W okresie sprawozdawczym zasadniczo kontynuowano prace, o których była mowa we wcześniejszych sprawozdaniach, głównie przygotowując do druku zebrane materiały, co do których uznano, że zasługują na publikację, ponieważ znacznie wzbogacają wiedzę o dziejach życia zakonnego w Polsce i polskiej religijności. W tym drugim przypadku chodzi głównie o materiały do dziejów duchowości. W tym zakresie przygotowano do druku materiały dotyczące bł. Stanisława Papczyńskiego, założyciela zgromadzenia marianów, które znajdują się w Kongregacji ds. Kanonizacji w Rzymie materiały zostały przyjęte do druku na łamach Ephemerides Marianorum, 3, Kontynuowano badania dotyczące dziejów prepozytury benedyktyńskiej w Tuchowie, zwłaszcza poszukiwania archiwaliów. W sposób szczególny zwrócono uwagę na parafie pozostające w jakimś związku z tą prepozyturą: Brzozowa, Piotrkowice, Ryglice, Zagórzany, Zalasowa, Zborowice. Wizyty w archiwach parafialnych tychże parafii okazały się nadzwyczaj owocne dla prac prowadzonych w ramach Projektu. Ich efektem jest m.in. odnalezienie dwóch rękopisów o znacznej wartości religijnej i kulturowej. Pierwszym z nich jest mszał krakowski z początku XV w., zachowany w bardzo dobrym stanie (ryc. 1 2). Mszał jest prawie kompletny; zachowała się jego oprawa (drewno oprawione w skórę), łącznie z klamrami spinającymi okładki. Mszał wymaga konserwacji. Jest to zabytek unikatowy, ponieważ kompletnych mszałów krakowskich z tego okresu nie posiadamy. Mszał stanie się na pewno bardzo ważnym źródłem do zbadania dziejów liturgii w diecezji krakowskiej na początku XV w. Drugi rękopis to składający się z dwóch części kodeks również pochodzący najprawdopodobniej z połowy XV w., z częściowo zachowaną oprawą (deska oprawiona w skórę), przy czym brakuje kilku kart na początku i na końcu (ryc. 3 5). Kodeks składa się z dwóch współoprawnych woluminów, pisanych różnymi rękami i w różnym układzie (pierwszy wolumin został napisany w dwóch kolumnach, a drugi w jednej). Pierwszy zawiera zbiór kazań de tempore (od pierwszej niedzieli Adwentu do 19. niedzieli po Zesłaniu Ducha Świętego), w drugim natomiast znajduje się komentarz teologiczno-duchowy do Księgi Hioba. Zaczyna się od komentarza do wersetu: Compatus sum luto et assimilatus sum favillae et cineri (Hi 30, 20). Prawdopodobnie jest to cykl medytacji pasyjnych przeznaczonych na Wielki Post. Ponieważ brakuje kilku kart z początku i końca, w kodeksie nie ma żadnych wpisów proweniencyjnych. Z dużym prawdopodobieństwem pochodzenie kodeksu można wiązać ze środowiskiem benedyktyńskim. 3. Oprócz tych dwóch rękopisów odnaleziono również trzy rękopiśmienne procesjonały klasztorne. Najstarszy z nich pochodzi z połowy XVII w. (ryc. 6) i zawiera liczne kompozycje, które * Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Narodowy Program Rozwoju Humanistyki w latach Scientific work financed by the Ministry of Science and Higher Education under the name of the National Programme for the Development of Humanities in the years

26 456 Kronika Projektu wprawdzie są znane badaczom dziejów muzyki w Polsce, ale znajdują się w nich liczne dodatki partykularne. Na marginesie jednej z kart kodeksu zostało wpisane nazwisko Michała z Granowa Wodzickiego ( ), biskupa przemyskiego, opata komendatoryjnego opactw kanoników regularnych św. Augustyna w Czerwińsku oraz cystersów w Mogile. Wpisane nazwisko bez innych informacji nie pozwala na określenie charakteru wpisu. Dwa pozostałe procesjonały pochodzą z pierwszej połowy XVIII w. (ryc. 7). Brak not proweniencyjnych w procesjonałach uniemożliwia ich dokładną atrybucję. W rubrykach jednego z rękopisów pojawia się ogólne odwołanie do zwyczajów liturgicznych panujących w provincia nostra. Wskazuje ten zapis, że chodzi o klasztor należący do prowincji jakiegoś zakonu. Rękopisy zostaną przekazane do dalszego zbadania specjalistom zajmującym się dziejami muzyki kościelnej, aby ustalić ich pochodzenie i znaczenie dla polskiej tradycji muzycznej. 4. Ks. Janusz Królikowski kilkakrotnie prowadził dalsze kwerendy w Archiwum Paulinów na Jasnej Górze, m.in. badając akta kapitulne, by odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób władze zakonne reagowały na dokonujące się kasaty i jakie przedsiębrano działania w ich kontekście. 5. W ramach prac zespołu przygotowano trzy referaty na konferencję Losy i znaczenie dziedzictwa kulturowego po klasztorach skasowanych na ziemiach zaboru rosyjskiego w latach W 150. rocznicę wielkiej kasaty klasztorów dokonanej w 1864 r., która odbyła się w Mąchocicach Kapitulnych IX 2014 r.: Anna Gąsior Rosyjskie rozporządzenia dotyczące kasaty klasztorów z lat ; ks. Robert Kantor Postanowienia ukazu carskiego z 22 XI 1864 r. dotyczące utrzymania i zarządu klasztorów w Królestwie Polskim; ks. Janusz Królikowski Kasaty klasztorów paulińskich po 1864 r. w świetle akt kapitulnych zakonu. 6. W trakcie Międzynarodowej Konferencji Naukowej Historia chrześcijaństwa w źródłach, 4 6 XII 2014 r., Kraków, zorganizowanej przez Wydział Historii i Dziedzictwa Kulturowego Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie, ks. Janusz Królikowski wygłosił referat Nieznane kazania Jacka Mijakowskiego OP. O pożytku cierpliwego weryfikowania źródeł, w którym omówił rękopiśmienny zbiór kazań dominikańskich odnaleziony w ramach prac związanych z Projektem, co było już sygnalizowane we wcześniejszym sprawozdaniu W ramach prac nad Projektem zdecydowano się podjąć prace nad zebraniem źródeł prawnych do dziejów kasat. Zostały już zgromadzone: dokumenty papieskie dotyczące kasat zakonu jezuitów z 1773 r. i niektóre dokumenty rosyjskie dotyczące dalszych losów jezuitów; niektóre dokumenty dotyczące kasat józefińskich; dokumenty dotyczące kasaty z 1819 r.; dokumenty rosyjskie dotyczące kasat po powstaniach listopadowym i styczniowym. 8. Przeprowadzono kwerendę w Archiwum Parafialnym w Bochni, gdzie udało się znaleźć nieliczne materiały archiwalne dotyczące bocheńskiego klasztoru dominikanów, przy czym duża liczba nieuporządkowanych archiwaliów pozostaje jeszcze do przejrzenia. 9. Trwają prace nad opracowaniem odnalezionych w Archiwum Parafialnym w Tuchowie archiwaliów dotyczących dziejów tamtejszej prepozytury benedyktyńskiej. 10. Ukończono prace nad przygotowaniem do druku pism dotyczących kasat autorstwa ks. Władysława Chotkowskiego. 1 Por. J. KRÓLIKOWSKI, Sprawozdanie z prac w okresie od kwietnia do października 2013 r., Hereditas Monasteriorum, 3, 2013, s. 454.

27 Kronika Projektu 457 Ryc. 1. Mszał krakowski, początek XV w., oprawa. Fot. J. KRÓLIKOWSKI

28 458 Kronika Projektu Ryc. 2. Mszał krakowski, początek XV w., karty z formularzem sumy na Boże Narodzenie. Fot. J. KRÓLIKOWSKI

29 Kronika Projektu 459 Ryc. 3. Kodeks z kazaniami, około połowy XV w., oprawa. Fot. J. KRÓLIKOWSKI

30 460 Kronika Projektu Ryc. 4. Kodeks z kazaniami, około połowy XV w., karta wewnętrzna pierwszego woluminu. Fot. J. KRÓLIKOWSKI

31 Kronika Projektu 461 Ryc. 5. Kodeks z kazaniami, około połowy XV w., karta 1 drugiego woluminu. Fot. J. KRÓLIKOWSKI

32 462 Kronika Projektu Ryc. 6. Procesjonał, około połowy XVII w., k. 59v 60r. Fot. J. KRÓLIKOWSKI

33 Kronika Projektu 463 Ryc. 7. Procesjonał, pierwsza połowa XVIII w., karta 1. Fot. J. KRÓLIKOWSKI

34 464 Kronika Projektu ZESPÓŁ IV Małgorzata MILECKA, Ewelina WIDELSKA Katedra Projektowania i Konserwacji Krajobrazu Uniwe rsytet Przyrodniczy w Lublinie Sprawozdanie z prac w dniach 1 VI 30 X 2014 r. *1 Na przełomie czerwca i lipca przeprowadzono badania nad dziejami zespołu klasztornego karmelitów (obecnie szpital Jana Bożego) i kościoła św. Eliasza Proroka w Lublinie. Objęły one kwerendę w Archiwum Państwowym w Lublinie oraz inwentaryzację i analizy przestrzenno- -krajobrazowe. Kwerenda w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie objęła materiały dotyczące: 1. skasowanych klasztorów w Drohiczynie: w zesp. Centralne Władze Wyznaniowe ( ): Akta tyczące się funduszów duchownych Państwa Rosyjskiego opartych na dobrach w Królestwie Polskim położonych z okresu , Akta tyczące się funduszów duchownych Królestwa Polskiego opartych na dobrach w Państwie Rosyjskim z okresu , a także zesp. Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych, jednostki o sygnaturach z okresu ; 2. skasowanego klasztoru premonstratensów w Witowie: zesp. Centralne Władze Wyznaniowe ( ): Akta tyczące się okupacji suprymowanego zgromadzenia XX kanoników premonstrateńskich w Witowie z 1819 r., Dieło [...] klasztoru XX norbertanów w Witowie z okresu oraz Akta tyczące się klasztoru XX norbertanów w Witowie z okresu ; 3. skasowanego klasztoru bernardynów w Piotrkowie Trybunalskim, zesp. Zbiory Kartograficzne, nr W Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Łodzi przeprowadzono kwerendę w poszukiwaniu materiałów ukazujących dzieje klasztoru bernardynów w Piotrkowie Trybunalskim. Efekty prac przedstawiono w dwóch referatach: 1. Krajobraz kulturowy oo. filipinów w Studziannej zachowane i utracone dziedzictwo, na konferencji Losy i znaczenie dziedzictwa kulturowego po klasztorach skasowanych na Mazowszu i ziemi dobrzyńskiej, 5 7 VI 2014 r., Płock; 2. Pokasacyjne losy zespołu klasztornego bernardynów w Piotrkowie Trybunalskim na konferencji Losy i znaczenie dziedzictwa kulturowego po klasztorach skasowanych na ziemiach zaboru rosyjskiego w latach W 150. rocznicę wielkiej kasaty klasztorów dokonanej w 1864 r., IX 2014 r., Mąchocice Kapitulne. * Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Narodowy Program Rozwoju Humanistyki w latach Scientific work financed by the Ministry of Science and Higher Education under the name of the National Programme for the Development of Humanities in the years

35 Kronika Projektu 465 ZESPÓŁ V Marcin JEWDOKIMOW Instytut Filologii Klasycznej i Kulturoznawstwa Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Sprawozdanie z prac w dniach 1 VI 30 X 2014 r. * W ramach Projektu w omawianym okresie sprawozdawczym wykonano następujące prace: 1. Przygotowano tekst Marcin Jewdokimow, Barbara Markowska, Miejsce i rola klasztoru bernardynów w pamięci zbiorowej społeczności lokalnej Opatowa. Studium przypadku, publikowany w bieżącym tomie Hereditas Monasteriorum (5, 2014, s ). 2. Przygotowano artykuł recenzyjny Marcin Jewdokimow, Rola szlaków dziedzictwa kulturowego dla nowego zdefiniowania funkcji klasztorów i sposobów wykorzystania ich dziedzictwa kulturowego. Uwagi na marginesie książki Łukasza Gawła Szlaki dziedzictwa kulturowego. Teoria i praktyka zarządzania, który ukaże się w kolejnym tomie Hereditas Monasteriorum. 3. Złożono abstrakt na międzynarodową konferencję Old religion and new spirituality: continuity and changes in the background of secularization, University of Tartu, Estonia, May Abstrakt artykułu (Marcin Jewdokimow): From secularization to restitution. A fate of monasteries in Poland in the context of contemporary transformations of religion The aim of the proposed presentation is to reflect on the role of religion in contemporary societies takin g as a point of reference a fate of monasteries in Poland in 19th, 20th and 21st centuries. In the first part I will outline the problem of monasteries dissolution on Polish terrains in 19th century and their selected restitutions in 20th and 21st century. In the second part I will focus on two selected monasteries which fate will exemplify the movement from secularization to restitution. What one may observe in the local context is a process of inscribing secular meanings into a sacral institution (a monastery). The two monasteries under scrutiny are being treated as bearers of meanings vital for local communities, they function as relevant signifiers in local collective memories and their future is being synchronized with the development of towns (mostly in the context of tourism). Concluding, I will relate the process under scrutiny to the contemporary, theoretical and empirical, discussions on transformations of religion today. I will state that a monastery today may be interpreted as a post-secular institution which means that it merges and embedded both sacral and secular meanings. This is the very instance of post-secular understanding of religion today proposed by Jürgen Habermas. The presentation bases on field researches carried out in Wąchock, Poland (2013) and in Opatów, Poland (2014) 1. The research is a part of a broader project The cultural legacy of the monasteries resolved in the * Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Narodowy Program Rozwoju Humanistyki w latach Scientific work financed by the Ministry of Science and Higher Education under the name of the National Programme for the Development of Humanities in the years The study was carried out together with dr. Barbara Markowska. I am thankful for allowing me to present parts of our observations and conclusions.

36 466 Kronika Projektu former Polish Commonwealth and in Silesia during 18th and 19th centuries: the fate, importance, inventory implemented under the National Programme for Development of Humanities, Module 1.1, from the funds of Ministry of Science and Higher Education.

37 Kronika Projektu 467 ZESPÓŁ VI Małgorzata KOŚKA Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie Sprawozdanie z prac w dniach 1 V 30 X 2014 r. *1 Efekty prac członków zespołu przedstawiono w czterech referatach wygłoszonych na dwóch konferencjach organizowanych w ramach Projektu. Ich teksty zostały oddane do druku. Na konferencji Losy i znaczenie dziedzictwa kulturowego po klasztorach skasowanych w Płocku oraz na Mazowszu i ziemi dobrzyńskiej, 5 7 VI 2014 r., Płock, Małgorzata Kośka wygłosiła referat Przejęcie zabudowań poklasztornych w Górze Kalwarii przez Komisję Rządową Wojny. Na konferencji Losy i znaczenie dziedzictwa kulturowego po klasztorach skasowanych na ziemiach zaboru rosyjskiego w latach W 150. rocznicę wielkiej kasaty klasztorów dokonanej w 1864 r., IX 2014 r., Mąchocice Kapitulne, referaty wygłosiły: M. Kośka Źródła do kasaty 1864 r. w zasobie Archiwum Głównego Akt Dawnych oraz Wpływ kasaty 1864 r. na zmiany w strukturze parafialnej Warszawy; Dorota Lewandowska Udział duchowieństwa diecezjalnego i zakonnego w powstaniu styczniowym oraz represje popowstaniowe w źródłach archiwalnych z zasobu Archiwum Głównego Akt Dawnych. Współpracujący z zespołem Konrad Morawski przygotowuje do publikacji dokumenty Komisji Porządkowej Grodzieńskiej dotyczące rekwizycji sreber kamedułów wigierskich na potrzeby powstania kościuszkowskiego. * Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Narodowy Program Rozwoju Humanistyki w latach Scientific work financed by the Ministry of Science and Higher Education under the name of the National Programme for the Development of Humanities in the years

38 468 Kronika Projektu ZESPÓŁ X Urszula BOŃCZUK-DAWIDZIUK Muzeum Uniwersytetu Wrocławskiego Sprawozdanie z postępu prac nad wydaniem Akt Büschinga w dniach 30 IV 30 X 2014 r. * Opublikowane w poprzednim tomie Hereditas Monasteriorum dwa obszerne materiały źródłowe (sprawozdanie i inwentarz) dotyczące losów dziedzictwa po skasowanym w 1810 r. opactwie norbertanów we Wrocławiu 1 zostały uzupełnione o transliterację pozostałych archiwaliów dotyczących tego opactwa zgromadzonych w tzw. Aktach Büschinga (Acta manualia die Uebernahme der Bibliotheken, Kunstsammlungen & Archive in den aufgehobenen Klöstern Schlesiens betreffend. Büsching), przechowywanych w zbiorach Oddziału Rękopisów Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu (sygn. IV.F.267). Ukazują się one w niniejszym tomie Hereditas Monasteriorum 2. Na kolejne półrocze została zaplanowana transliteracja akt dotyczących dziedzictwa po skasowanym w tymże 1810 r. opactwie norbertanek w Czarnowąsach. Znajdują się one w poszytach pierwszym i piątym Akt Büschinga i obejmują przede wszystkim korespondencję. Szczególnie cenne w tej partii tekstów są zawarte w listach opisy archiwum, biblioteki i obrazów. * Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Narodowy Program Rozwoju Humanistyki w latach Scientific work financed by the Ministry of Science and Higher Education under the name of the National Programme for the Development of Humanities in the years U. BOŃCZUK-DAWIDZIUK, A. JEZIERSKA, A. WOJTYŁA, Zbiory biblioteczne, archiwalne i artystyczne znajdujące się w 1811 r. w opactwie norbertanów we Wrocławiu w świetle inwentarza i sprawozdania z postępowania kasacyjnego z Akt Büschinga, Hereditas Monasteriorum, 4, 2014, s U. BOŃCZUK-DAWIDZIUK, A. WOJTYŁA, Przebieg postępowania kasacyjnego w opactwie norbertanów przy kościele św. Wincentego we Wrocławiu w świetle Akt Büschinga ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu, ibidem, 5, 2014, s

39 Kronika Projektu 469 ZESPÓŁ XI Alina MĄDRY Katedra Muzykologii Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Muzeum Instrumentów Muzycznych oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu Sprawozdanie z prac w dniach 1 V X 2014 r. * Na potrzeby bazy muzykaliów Alina Mądry i Patryk Frankowski sporządzili inwentarz 67 zachowanych muzykaliów ze skasowanego w 1819 r. opactwa kanoników regularnych św. Augustyna w Czerwińsku. Skatalogowane w 1988 r. przez Tadeusza Maciejewskiego 1, zostały sprawdzone i uaktualnione za pomocą bazy RISM oraz dostępnych drukowanych katalogów kolekcji muzycznych zachowanych w polskich archiwach i bibliotekach. Dzięki temu udało się ustalić konkordancje pięciu utworów oraz zidentyfikować kompozytorów innych pięciu anonimowych do tej pory kompozycji. Tabela łącznie obejmuje 67 pozycji inwentarzowych. W ten sposób przygotowany materiał jest gotowy do wpisania w postaci rekordów do przygotowywanej bazy Projektu. Ponadto w okresie obejmującym sprawozdanie przystąpiliśmy do sporządzenia ostatecznego wzorca opisu instrumentów muzycznych, które będą miały w przygotowywanej bazie Projektu swoje oddzielne rekordy. Taki wzorzec został dopracowany i wstępne prace związane z opisem instrumentów zostały już podjęte. W najbliższym czasie przygotowane rekordy zostaną umieszczone w bazie. * Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Narodowy Program Rozwoju Humanistyki w latach Scientific work financed by the Ministry of Science and Higher Education under the name of the National Programme for the Development of Humanities in the years T. MACIEJEWSKI, Rękopisy muzyczne z biblioteki opactwa kanoników regularnych w Czerwińsku, Muzyka, 33, 1988, 2 (129), s ; IDEM, Inwent arz rękopisów muzycznych po kapeli w Czerwińsku, Warszawa 2000.

40 470 Kronika Projektu ZESPÓŁ XII Ewa HAUPTMAN-FISCHER Katarzyna SPURGJASZ Gabinet Zbiorów Muzycznych Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie Sprawozdanie z inwentaryzacji muzykaliów poklasztornych w Gabinecie Zbiorów Muzycznych Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie w dniach 1 V 31 X 2014 r. * W minionym okresie sprawozdawczym przesłano do bazy muzykaliów Projektu opisów rękopisów pochodzących z 13 klasztorów (zob. tabela 1). Tabela 1. Pochodzenie 331 rękopisów muzycznych opracowanych w bieżącym okresie sprawozdawczym Zakon Miejscowość Ogółem Rękopisy skatalogowane w bieżącym okresie sprawozdawczym Rękopisy skatalogowane przed rozpoczęciem grantu (w latach ) na potrzeby BUW i RISM cystersi Henryków cystersi Jemielnica cystersi Lubiąż cystersi; franciszkanie Jemielnica; Opole cysterki Trzebnica dominikanie Nysa dominikanie Opole kanonicy regularni św. Augustyna Wrocław kanoniczki regularne św. Augustyna Wrocław klaryski Wrocław krzyżowcy z czerwoną gwiazdą Wrocław krzyżowcy z czerwoną gwiazdą; cysterki Wrocław; Trzebnica premonstratensi Wrocław Łącznie * Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Narodowy Program Rozwoju Humanistyki w latach Scientific work financed by the Ministry of Science and Higher Education under the name of the National Programme for the Development of Humanities in the years Są one równocześnie umieszczane w bazie RISM.

41 Kronika Projektu 471 Muzykalia z klasztoru kanoników regularnych św. Augustyna we Wrocławiu na Piasku Spośród 101 zinwentaryzowanych rękopisów muzycznych 77 posiada notę proweniencyjną 2. Proweniencja pozostałych ustalona została na podstawie wpisów dedykacyjnych, w których adresat dedykacji, a niekiedy i darczyńca, związany był z klasztorem wrocławskich kanoników regularnych (15 rękopisów) 3, a także na podstawie wpisów dokumentujących działalność regensów chóru omawianego ośrodka 4. Większość rękopisów pochodzi najprawdopodobniej z XVIII w. Jeden datowano na przełom XVII i XVIII w. na podstawie nazwiska posesora, Balthasara Olbricha, którego działalność przypada na koniec XVII w. 5 Dwa pochodzą z początku XIX w pochodzi z lat Datację pozostałych można niekiedy przybliżyć na podstawie dat działalności ówczesnych regensów i rektorów chóru 8. Zbiór tworzyło wielu kopistów. Z nazwiska znamy 79, 10 podpisało się monogramem (zob. Aneks). O większości z nich nic nie wiadomo. Wyjątek stanowią ci, którzy zasłynęli dzięki własnej działalności kompozytorskiej, jak Wenzel (w zakonie Melchior) Wiesner (4 rękopisy) 9, lub pełnili funkcje regensów i rektorów chóru w opactwie, jak: zakonnik Johann Karl Baudisch 2 Pro choro B.V.M. in Arena, Pro choro Arenensi, Chori B.V.M. in Arena, Chori Arenensis, Chori Beatæ Mariæ Virginis in Arena Wratislaviæ, Chori B: V: M: in AR Wratislavia. 3 RM 4432/1, 4499, 4500, 4501, 4502, 4503, 4505, 5032, 5042, 5087, 5130, 5730, 5741, 5767, RM 5419: In honorem S: Patris Augustini Dono accepit Andreas Lindner p: t: Regens. C: H: Andreas Lindner ( ), regens chóru w latach , R. WALTER, Kultywacja muzyki kościelnej w kościele NMP na Piasku we Wrocławiu na przestrzeni XVIII wieku, [w:] J. STĘPKOWSKI, H. LOOS (red.), Beiträge zur Musikgeschichte Schlesiens. Musikkultur Orgellandschaft. Tagungsbericht Liegnitz 1991 (Deutsche Musik im Osten, 5), Bonn 1994, s. 49; RM 4538: Ex partibus J: C: B: Can: Reg Lat pt: t: RC et C i RM 6321: e x partibus Joannis Caroli Baudisch can: Reg: Lat: S: A p: t: R. C. et C Johann Karl Baudisch ( ), regens chóru w latach , ibidem, s. 48; RM 6068: Ex p[ar]t[i]b[us] Balth: P: J: Olbrich. p: t Rector Aren: Balthasar Olbrich, daty życia nieznane, zakonnik, rektor chóru przed 1700 r., ibidem; RM 4489: comparavit pro Choro B V: F Nitsche p t: Regens, RM 4916: Procuravit pro choro B: V: M: Franc: Xav: Nitsche Can: Reg: Lat: Regens: utriusq[ue] Chori ibid 1770, RM 4634: Comparavit p[ro] choro B V: M: Franc: Xav: Nitsche p: t: R: C: 1768, RM 5077: Procuravit Franciscus Nitsche Can: Reg: Lat: Regens utriusq[ue] Chori i RM 4969: Choro B V: Mariæ adscripsit Franc: Xa: Nitsche pt RC 1768 Franz Xaver Nitsche ( ), zakonnik, regens chóru w latach , ibidem; RM 4985: comparavit pro Choro Philip: Urban p t: Regens Philipp Urban ( ), regens chóru w latach , ibidem. 5 Ibidem, s. 49 autor umieścił nazwisko i datę w nawiasach kwadratowych; źródła informacji nieznane. 6 RM 5730 z 1808 r.; RM 5807 z 1809 r. 7 RM 4303, 4432/1, 4440/1, 4489, 4500, 4504, 4505, , 4526, 4532, 4537, 4544, 4545, , 4639, 4841, 4916, 4967, 4969, 4978, , 4985, 4988, 4991, 4994, 4996, 5004, 5015, 5030, 5032, 5042, 5087, 5130, 5157, 5741, 5767, 5806, 5849, 5850, 6511, 6512, 6520, 6528, 6539, RM 4229, 4491, 4499, , 4538, 4992, 5034, 5077, 5089, 6254, 6321, 6628, 6631, 6637, 6664, por. R. WALTER, Kultywacja muzyki, s RM 4432/1, 4532, 4634, Żył w latach ok , najprawdopodobniej kształcił się we Wrocławiu i w tym czasie działał w opactwie jako kopista, później wstąpił do opactwa cystersów w Lubiążu, gdzie był regensem chóru, L. HOFFMANN-ERBRECHT, Wiesner, Melchior, [w:] IDEM (red.), Schlesisches Musiklexikon, Augsburg 2001 (dalej: SM), s. 797; por. też przyp. 107.

42 472 Kronika Projektu (2 rękopisy) 10, Johann Caspar Hellmich (4 rękopisy) 11, Ignatz Lukas (2 rękopisy) 12, Franz Xaver Nitsche (5 rękopisów) 13, Friedrich Ferdinand Reichel (5 rękopisów) 14, Karl Zimmermann (1 rękopis) 15. Jeden z kopistów, Franz Kles, działał w klasztorze jako organista (1 rękopis) 16. Zachowane w tych rękopisach utwory należą w większości do muzyki liturgicznej w języku łacińskim (msze, ofertoria, nieszpory, litanie, antyfony, hymny, psalmy, arie). W jednej kontrafakturowanej arii oprócz łacińskiego pojawia się oryginalny włoski tekst 17. W rękopisie zawierającym opracowanie Salve Regina w głosie sopranowym pojawia się dodatkowy tekst w języku niemieckim 18. Dziewięć rękopisów zawiera pieśni religijne w języku niemieckim rękopisów zawiera utwory anonimowe 20 ; autorów utworów skopiowanych w pozostałych 80 rękopisach udało się zidentyfikować na podstawie adnotacji na kartach tytułowych (72 rękopisy) 21 lub konkordancji w bazach RISM (8 rękopisów) 22. Wśród kompozytorów możemy odnaleźć zarówno twórców lokalnych (np. Johanna Josepha Pohla 23 i Josepha Hieronymusa Reiswitza 24, jak i kompozytorów spoza regionu, ówcześnie szeroko znanych (np. Josepha Haydna ( ) 25, Giovanniego Batttistę Pergolesiego ( ) 26 czy Dominga Terradellasa ( ) 27 ). 10 RM 4538, 6321, por. przyp RM Żył w latach ok , w latach przed rektor szkoły przy klasztorze krzyżowców z czerwoną gwiazdą, w latach rektor szkoły przy opactwie na Piasku, R. WALTER, Kultywacja muzyki, s. 49, 68; por. też przyp RM 5730, Żył w latach , od 1808 r. rektor chóru, R. WALTER, Lukas, Ignatz, [w:] SM, s RM 4489, 4634, 4916, 4969, 5077; por. przyp RM 4841, 6511, 6520, 6539, Żył w latach , w latach regens chóru, R. WAL- TER, Kultywacja muzyki, s RM Żył w latach , ibidem. 16 RM Żył w latach ok , od 1802 r. organista w opactwie, ibidem, s RM 4234/1. 18 RM RM 6511, 6512, 6520, 6528, 6539, 6602, 6628, 6631, RM 5032, 5130, 5157, 5343, 5479, 5767, 6511, 6512, 6520, 6528, 6539, 6602, 6624, 6626, 6628, 6631, 6637, 6642, 6650, 6662, RM 4229, 4233, 4234/1, 4234/2, 4302/1, 4303, 4432/1, 4440/1, , 4469, 4489, 4491, 4493, , , 4520, 4523, 4524, 4526, 4532, 4537, 4538, 4544, 4545, 4623, 4634, 4639, 4841, 4912, 4916, 4933, 4967, 4969, 4978, 4981, 4982, 4983, 4985, 4988, 4991, 4992, 4994, 4996, 4997, 5004, 5011, 5015, 5030, 5034, 5039, 5077, 5087, 5089, 5730, 5741, 5806, 5807, 5849, 5850, 6068, 6254, RM 4311, 4561, 4562, 5042, 5076, 5419, 5490, RM 6254, Żył w latach ok , w latach rektor chóru, ibidem, s. 49, RM Daty życia nieznane, muzyk i kompozytor, działał w opactwie w latach , ibidem, s RM Por. J. WEBSTER, G. FEDER, Haydn (Franz) Joseph, [w:] S. SADIE (ed.), The New Grove Dictionary of Music and Musicians (dalej: NGDMM), t. 11, s RM Por. H. HUCKE, D. E. MONSON, Pergolesi, Giovanni Battista, ibidem, t. 19, 2001, s ; por. też przyp RM Por. M. F. ROBINSON, R. LEONETTI, Terradellas, Domingo Miguel Bernabe, ibidem, t. 25, 2001, s

43 Kronika Projektu 473 Muzykalia z klasztoru kanoniczek regularnych św. Augustyna we Wrocławiu na Piasku Spośród sześciu zinwentaryzowanych rękopisów trzy zostały opatrzone notami proweniencyjnymi na obwolucie 28, a jeden zawiera informację o proweniencji umieszczoną na końcu głosu 29. W pozostałych dwóch proweniencję ustalono na podstawie dedykacji dla zakonnic z tego klasztoru 30. Wszystkie rękopisy pochodzą z lat Zbiór ten tworzyło kilku kopistów, z nazwiska podpisanych jest jednak tylko trzech: Johann Georg Clement 31 oraz bliżej nieznani Johann Ignatz Winckler 32 i W. John 33. Pięć rękopisów zawiera msze (cykle części stałych w języku łacińskim). Autorstwo czterech z nich ustalone zostało na podstawie wpisu na karcie tytułowej: trzy skomponowane zostały przez Carla Friedricha Rittera, kanonika regularnego z Żagania 34, czwarta jest dziełem Johanna Adolfa Hassego 35. Piątą mszę zidentyfikowano na podstawie konkordancji w bazie RISM jako dzieło Johanna Georga Clementa 36. Szósty rękopis zawiera dwie arie operowe autorstwa Johanna Adolfa Hassego (nazwisko kompozytora zostało zapisane na karcie tytułowej rękopisu); jedna aria zapisana została z oryginalnym tekstem włoskim, druga w postaci łacińskiej kontrafaktury 37. Muzykalia z klasztoru krzyżowców z czerwoną gwiazdą we Wrocławiu Spośród 66 zinwentaryzowanych rękopisów muzycznych 60 zostało opatrzonych notami proweniencyjnymi 38. Proweniencję pięciu pozostałych ustalono na podstawie nazwiska rektora chóru Franza Gehirnego, który był autorem aranżacji wcześniej powstałych utworów 39. Usta- 28 Chori S: Jacobi. 29 RM 4457/21: Comparavit pro Choro S. Jacobi in Arena J. Clement C. Ch. W RM 4448/1: Oblata pro die Onomasticoquam Beatissimo Religiosa, ac Venerabili Virgini Mariae Bernardae Canonissae Reg. Lateranensi ad D. Jacobum in Arena Wratislaviae, ejusdem Chori Tenoristae Virtuosissima ; RM 5094: Oblata pro felici Die Onomastico Plurimùm Reverendæ Religiosæ, ac Venerabili Virgini MARIÆ VICTORIÆ Canonissarum Regularium Lateranens: ad Divum Iacobum in Arena Wratisl: Priorissæ Dignisimæ, et Venerandissimæ. 31 RM 4457/21. Żył w latach , ok r. rektor szkoły i muzyk w opactwie kanoników regularnych św. Augustyna we Wrocławiu, od 1735 r. kapelmistrz w katedrze wrocławskiej, R. WALTER, Clement, Johann Georg, [w:] SM, s RM 4448/1. 33 RM RM 4863, 4865, Żył w latach ok , R. WALTER, Ritter, Carl Friedrich, ibidem, s RM 4448/1. Por. D. J. NICHOLAS, S. HANSELL, Johann Adolf Hasse, [w:] NGDMM, t. 11, s ; por. przyp RM 5094; por. przyp RM 4457/ W następujących formach: Chori S. Math., Chori S. Mathiae: Wratislawia, Chori Math:. 39 RM 4375/9: ex. Te Deum de Dittert confecit F Gehirne ; RM 4375/4: applicata Sunt a F. G 1796, RM 4375/5: Missa authore Lachnit sed abreviata et emendata a F. G ; RM 4375/6: Themata authore Dittert abbreviatio et compositio a F.G: 1793 ; RM 4375/7: excepta ex Missa de Sedlack a F. G Franz Gehirne ( ) był tu rektorem chóru w latach , R. WALTER, Breslau, Kreuzherrenkloster St. Matthias, [w:] SM, s. 87.

44 474 Kronika Projektu lenie proweniencji ostatniego źródła możliwe było dzięki zapisanej na karcie tytułowej dedykacji 40. Wszystkie zachowane rękopisy pochodzą z XVIII w., w tym 34 są datowane pochodzą z lat Zbiór ten tworzyło 21 kopistów, dziś w większości nieznanych. Siedmiu z nich podpisało się monogramem (zob. Aneks). Nazwiska trzech skryptorów zostały zidentyfikowane na podstawie literatury. Są to: o. Franz Lachnit 42, o. Johann Kahler 43, Joseph Ostermann 44. Wpisy na kartach tytułowych dokumentują działalność czterech regensów chóru: Johanna Caspara Hellmicha 45, o. Georga Antona Müllera 46 oraz wspomnianych wcześniej o. Johanna Kahlera 47 i Franza Gehirnego 48. Zachowane utwory należą do muzyki liturgicznej w języku łacińskim (msze, nieszpory, ofertoria, arie). Prawie wszystkie mają atrybucje autorskie. W jednym wypadku autor utworu został zidentyfikowany na podstawie bazy RISM 49. Autorstwa 10 rękopisów nie udało się ustalić 50. Wśród kompozytorów znalazło się aż trzech twórców związanych z klasztorem: wspominani wcześniej Franz Gehirne 51 i o. Franz Lachnit 52 oraz Johann Dittert 53. Pozostali to kompozyto- 40 RM 4578: Reverendissimo, ac Illustrissimo D[omi]no D[omi]no Christophoro Hellmann Sacri Ordinis Crucigerorum cum rubea Stella per Poloniam ac Silesiam Visitatori Ducallis Caenobij ad S. Mathiam Supremo Magistro Praelato infulato D[omi]no D[omi]no Gratios[issi]mo Hoc Sacrum, ut ut exiguum humillima devotione consecrat et offert Servorum infimus Authore. 41 RM 4160/2, 4165, 4227, 4327/1, 4375/1, 4375/2, 4375/3, 4375/4, 4375/5, 4375/6, 4375/7, 4375/8, 4375/9, 4375/10, 4375/11, 4380, 4382/1, 4443, 4468, 4543, 4592, 4603, 4665, 4726, 4733, 4746, 4754, 4770, 4881, 4897, 4899, 4990, 5084, Żył w latach , rektor chóru ok r., ibidem. 43 Żył w latach , rektor chóru ok r., ibidem. 44 Zmarł w 1818 r., rektor chóru w latach , ibidem. 45 RM 4905, O Hellmichu por. przyp. 11. Według R. WALTERA, Kultywacja muzyki, s. 68, przyp. 38, rektorem szkoły przy klasztorze krzyżowców z czerwoną gwiazdą był w latach , jednakże nota proweniencyjna w rękopisie RM 4990: C Hellmich p: t: R: S: Math: 1748 poświadcza jego działalność jako rektora już w 1748 r. 46 RM 4407/1. Żył w latach , rektor chóru w latach , R. WALTER, Breslau, Kreuzherrenkloster St. Matthias, s RM 4535, 5084; por. przyp RM 4375/1, 4375/2, 4375/3, 4375/9, 4375/10; por. przyp RM RM 4375/1, 4375/2, 4375/4, 4375/5, 4375/6, 4375/7, 4375/9, 4375/10, 4375/11, RM 4375/1, 4375/2, 4375/3, 4375/4, 4375/6, 4375/9; por. przyp RM 4375/5, 4733; por. przyp RM 4322, 4375/9, 4375/10, 4375/11. Żył w latach , rektor chóru ok r., R. WALTER, Breslau, Kreuzherrenkloster St. Matthias, s. 87.

45 Kronika Projektu 475 rzy lokalni, działający na Śląsku (np. Johann Michael Kirchner 54, Franz Ziegenheim 55, Carl Sedlack 56, Johann Joseph Pohl 57, Joseph Kühn 58 ) oraz powszechnie znani w ówczesnej Europie twórcy spoza Śląska, np. Carl Heinrich Graun 59, Leonardo Leo 60 czy Francesco Feo 61. Muzykalia z klasztoru premonstratensów we Wrocławiu Spośród siedmiu zinwentaryzowanych rękopisów tylko dwa opatrzone są notą proweniencyjną wpisaną na karcie tytułowej 62. Atrybucja jednego możliwa była dzięki dokładnej inskrypcji kopisty 63. Proweniencję pozostałych ustalono na podstawie pojawiającego się w nich nazwiska posesora i skryptora Josepha Budego, który był także kopistą innych pochodzących z tego klasztoru rękopisów 64. Wszystkie rękopisy powstały w XVIII w., w tym cztery są datowane pochodzą one z lat Zostały spisane przez kilkunastu bliżej nieznanych kopistów 66. Jeden dokumentuje działalność regensa chóru Jacoba Baudischa 67. Zawierają muzykę liturgiczną w języku łacińskim (msze, nieszpory, ofertorium i arię z tekstem liturgicznym). Kompozytorzy utworów zapisanych w sześciu rękopisach zostali zidentyfikowa- 54 RM Żył w latach ok , od 1771 r. był organistą i kantorem w Ząbkowicach Śląskich, później prawdopodobnie działał w Świdnicy, R. POŚPIECH, Muzyka wielogłosowa w celebracji eucharystycznej na Śląsku w XVII i XVIII wieku (Z Dziejów Kultury Chrześcijańskiej na Śląsku, 29), Opole 2004, s RM Daty życia nieznane, pochodził z Czech, studiował we Wrocławiu teologię, później działał w Czechach, ibidem, s. 362; por. też przyp RM 4375/7. Żył w latach , organista i nauczyciel w szkole w Trzebnicy w latach , od 1765 r. w parafii św. Marcina w Starym Henrykowie, ibidem, s. 355; por. też przyp RM 4770; por. przyp RM Żył w latach ok , od ok r. rektor muzyki w kościele w miasteczku Lubiąż, później przeniósł się do Trzebnicy, por. R. WALTER, Leubus, Zisterzienserkloster, [w:] SM, s. 421; por. też przyp RM 4407/1, por. C. HENZEL, Carl Heinrich Graun, [w:] NGDMM, t. 10, s ; por. też przyp. 117 i RM 4592, por. H. HUCKE, R. CAFIERO, Leo Leonardo, ibidem, t. 14, s RM 4468, por. H. DIETZ, Feo Francesco, ibidem, t. 8, s RM 4342, 4568: Choro S. Vincentii. 63 RM 5049: F: St: depinxit Choro Sti: Vincentii. 64 RM 4172: Ex rebus Jo: Bude ; RM 4713: Ex partibus Josephi Bude 15 ; RM 4300/2: Pro memoria descripsit Josephus Bude ; RM 7875: Descripsit Jos: Bude Bassista. Daty życia nieznane. Zinwentaryzowane rękopisy dowodzą jego wieloletniej działalności jako skryptora w tym klasztorze norbertanów, w latach był wokalistą (basem) w tutejszym chórze (por. np. RM 4189/5, 7875). Nie wiadomo, czy można go identyfikować z działającym w Trzebnicy kantorem o tym samym nazwisku, żyjącym w latach , por. R. WALTER, Leubus, Zisterzienserkloster, s W rękopisach sygnowanych przez Budego znajdują się podpisy innych kopistów związanych z klasztorem św. Wincentego. 65 RM 4342 z 1768 r., RM 7875 z 1781 r., RM 4568 i 5049 z 1782 r. 66 Anton Adolph, Franz Bogner, wspominany wyżej Joseph Bude, Keyper (imię nieznane), Franciscus Kube, Joseph Richter, Joannes Rotter, Joseph Schuch, Steiner (imię nieznane), Franz Wittig; kopiści podpisani jedynie monogramem: F. St., F. L., K. Par., F. W., J. S., V. G. 67 RM 4342: Jacobus Baudisch p: t: Regens Chori Żył w latach , R. WALTER, Breslau, Prämonstrateserkloster St. Vincenz, [w:] SM, s. 89.

46 476 Kronika Projektu ni na podstawie adnotacji na kartach tytułowych 68, a w jednym przypadku autorstwo ustalono na podstawie konkordancji w bazie RISM 69. Wśród kompozytorów możemy odnaleźć lokalnych twórców działających na Śląsku, np. Adama Birgmanna 70, i kompozytorów powszechnie znanych, np. Carla Dittersa von Dittersdorfa 71. Muzykalia z klasztoru klarysek we Wrocławiu Wszystkie osiem zinwentaryzowanych rękopisów muzycznych ma noty proweniencyjne 72 oraz pochodzi najprawdopodobniej z XVIII w. Jeden jest dokładnie datowany na rok Wpisy dokumentujące działalność konkretnych osób (właścicieli, być może także kopistów) znajdują się tylko na kartach tytułowych i dotyczą dwóch tutejszych organistów, Josepha Debischa 74 i Josepha Schnabla 75, oraz bliżej nieznanego Joviniana Preysa 76. Rękopisy zawierają ofertoria i arie, w większości w języku łacińskim. W jednej kontrafakturowanej arii oprócz łacińskiego pojawia się oryginalny tekst włoski 77. Jedna aria zapisana została w języku włoskim 78. Kompozytorzy utworów zapisanych w sześciu rękopisach zostali zidentyfikowani na podstawie adnotacji na kartach tytułowych 79, a w dwóch wypadkach autorstwo zostało ustalone dzięki konkordancjom w bazie RISM 80. Wśród kompozytorów możemy odnaleźć lokalnych twórców działających na Śląsku (np. Franza Xavera Brixiego 81, Johannesa Loheliusa 82 ) a także kompozytorów spoza regionu, ówcześnie znanych (jak np. Georg Benda 83, Carl Ditters von Dittersdorf 84, Pierre Alexandre Monsigny 85 ). 68 RM 4172, 4300/2, 4342, 4568, 4713, RM RM 4172, Adam Birgmann (Birckmann, Bürkmann), daty życia nieznane, muzyk działający na Śląsku, R. WALTER, Kirchenkomponisten der Diözese Breslau im 18. Jh., Oberschlesisches Jahrbuch, 7, 1991, s. 139; por. też przyp RM 4298/1, 4298/5, 4300/4, Żył w latach , M. GRAVE, J. LANE, Carl Ditters von Dittersdorf, [w:] NGDMM, t. 7, s ; por. też przyp pro Choro Sanctae Clarae, Pro Coro S. Clarae, Chori Wratiss. ad S[anc]tam Claram. 73 RM RM Daty życia nieznane, organista w latach , R. POŚPIECH, Muzyka wielogłosowa, s RM Żył w latach , organista w latach , ibidem; L. HOFFMANN-ERBRECHT, Joseph Ignaz Schnabel, [w:] SM, s RM 4168: P. Jovinianus Preys. 77 RM RM 4298/1. 79 RM 4164, RM 4298/1, RM 4298/5, RM 4300/4, RM 4318, RM RM 4168, RM RM Żył w latach , V. NOVAK, Franz Xaver Brixi, [w:] NGDMM, t. 4, s RM Właściwie Franz Joseph Oehlschlägel, żył w latach , M. POŠTOLKA, Oehlschlägel Franz Joseph, [w:] NGDMM, t. 18, s ; por. też przyp RM Żył w latach , Z. PILKOVA, Georg Benda, ibidem, t. 3, s RM 4298/1, RM 4298/5, RM 4300/4, RM Żył w latach ; por. przyp RM Żył w latach , M. NOIRAY, Monsigny Pierre-Alexandre, ibidem, t. 17, s

47 Kronika Projektu 477 Muzykalia z klasztoru cystersów w Jemielnicy Spośród 14 zinwentaryzowanych rękopisów muzycznych 13 opatrzono na karcie tytułowej notą proweniencyjną Chori Gemmelnicensis. Pozostały zawiera tylko jeden głos, bez karty tytułowej, proweniencję ustalono na podstawie adnotacji kopisty 86. Wszystkie rękopisy pochodzą najprawdopodobniej z XVIII w., w tym trzy są datowane na lata , , Terminus post quem jednego z rękopisów, zawierającego kontrafakturę arii operowej, można ustalić na podstawie daty pierwszego wykonania opery 90. Zbiór tworzyło wielu kopistów, jednak tylko nazwiska dwóch z nich zostały zanotowane w głosach rękopisów; są to A. Panek 91 i Joseph Staniczka 92, obaj bliżej nieznani. Utwory zapisane w tych rękopisach należą głównie do muzyki liturgicznej w języku łacińskim (msze, motety, hymny). Trzy rękopisy zawierają arie; w jednym z nich utwór zapisany został w języku włoskim 93, drugi zawiera dwie wersje językowe: oryginał włoski oraz łacińską kontrafakturę 94, a trzeci tylko łacińską kontrafakturę 95. Jeden rękopis zawiera utwór anonimowy 96 ; autorstwo pozostałych utworów ustalone zostało na podstawie wpisów atrybucyjnych na kartach tytułowych 97. Muzykalia z klasztoru cystersów w Lubiążu Z 31 skatalogowanych rękopisów 30 posiada na karcie tytułowej notę proweniencyjną 98. Proweniencję pozostałego ustalono na podstawie kopisty 99. Wszystkie rękopisy powstały w XVIII w., w tym 14 jest datowanych pochodzą one z lat Terminus post quem w wypadku siedmiu rękopisów zawierających kontrafaktury arii operowych ustalono na podstawie dat pierwszych wykonań poszczególnych oper RM [b.sygn.], zob. RISM A/II: ; O.A.M.D.G et B.V.M. Honorem. Descripsit indignus et gratus Discipulus Josephus Staniczka Grammatista et Discantista Gemelnicensis. 87 RM RM RM RM 4750 (po 1784 r.). 91 RM 4533, Fine A. Panek. 92 RM [b.sygn.], zob. RISM A/II: RM RM 4300/3. 95 RM RM [b.sygn.], zob. RISM A/II: , zachowany tylko jeden głos niezidentyfikowanej mszy. 97 RM 4241, RM 4300/3, RM 4301/2, RM 4301/3, RM 4307, RM 4514, RM 4533, RM 4539, RM 4643, RM 4750, RM 4919, RM 4920, RM Chori B.V.M. in Lubens, Chori Lubensis, Chori Lub, CL. 99 RM 5340: Jo: Nigrin p:t: org: Johann Nigrin, daty życia nieznane, wymieniony w wykazie organistów lubiąskich, R. WALTER, Leubus, Zisterzienserkloster, s RM 4457/23, 4470, 4725, 5022, 5026, 5037, 5052, 5106, 5155, 5162, 5340, 5383, 5461, RM 5044, 5463, 5494, 5701, 5708, 5488, 6513.

48 478 Kronika Projektu W wypadku jednego rękopisu terminus post quem ustalono na podstawie dat życia właściciela, o. Caspara Schöna 102. Znamy nazwiska czterech kopistów: miejscowego organisty Johanna Nigrina 103, działającego w miasteczku Lubiąż rektora J. J. Kühna 104 oraz bliżej nieznanych Franza Schnibera 105 i Valentina Fechnera 106. Wpisy na kartach tytułowych dokumentują działalność trzech regensów chóru: o. Melchiora Wiesnera 107, o. Caspara Schöna 108 i o. Carolusa 109. Zachowane utwory należą do muzyki liturgicznej w języku łacińskim (msze, ofertoria, antyfony, arie, psalmy, hymn). W trzech rękopisach zapisane są utwory z podwójnym tekstem: w dwóch tekst łaciński i niemiecki 110, w jednym tekst łaciński i włoski 111. Anonimowe utwory zawiera dziewięć rękopisów 112. Autorzy utworów skopiowanych w pozostałych rękopisach zostali zidentyfikowani albo na podstawie adnotacji na kartach tytułowych lub w głosach (11 rękopisów) 113, albo na podstawie konkordancji w bazach RISM (11 rękopisów) 114. Wśród kompozytorów odnajdziemy nieliczne nazwiska lokalnych, działających na Śląsku twórców (np. Josepha Kühna 115 i jezuity Antona Svobody 116 ). Zachowały się ponadto utwory kompozytorów ówcześnie szeroko znanych (np. Carla Heinricha Grauna 117, Johanna Adolfa Hassego 118, Giovanniego Batttisty Pergolesiego 119 ). 102 RM 5064, por. ibidem. 103 Por. przyp Prawdopodobnie jest to Joseph Kühn (ok ); por. przyp RM 5162: Frank Schniber Anno Postać bliżej nieznana. 106 RM 5340: Hanc vocem exaravit Valentinus Fechner Anno 1744 Die 12 Junij. Być może identyczny z kompozytorem Valentinem Fechnerem ( ); por. przyp RM 5052: Procuravit P. Melchior Wiesner p. t. RC ; por. przyp RM 5064: Ex Musical: F: Caspari Schön Regentis Chori in Lubens ; por. przyp RM 5162: Chori Lub: procuravit P. Carolus p. t. R C. Postać bliżej nieznana. 110 RM 5556, RM RM 5106, 5155, 5162, 5340, 5358, 5429, 5476, 5543, RM 4457/23, 4470, 4725, 5006, 5019, 5022, 5037, 5044, 5052, 5064, RM 5026, 5383, 5400, 5461, 5463, 5494, 5556, 5563, 5701, 5708, RM 4725; por. przyp RM Żył w latach , działał w Ołomuńcu, Telčy, Wrocławiu (w latach ) i w Kłodzku (1745/1746), T. JEŻ, Kultura muzyczna jezuitów na Śląsku i ziemi kłodzkiej ( ) (Studia et Dissertationes Instituti Musicologiae Universitatis Varsoviensis, Seria B, 18), Warszawa 2013, s RM 5461, 5463, 5488, 5494, 5708; por. przyp RM 4457/23, 4470, 5383, 5563, 5701, 6513; por. też przyp RM 5019, 5022; por. przyp. 26.

49 Kronika Projektu 479 Muzykalia z klasztoru cysterek w Trzebnicy Spośród 37 skatalogowanych rękopisów muzycznych tylko jeden ma atrybucję niepewną; przyporządkowano go do zbioru na podstawie charakterystycznego duktu pisma kopisty 120. Spośród 36 rękopisów o pewnej proweniencji tylko jeden ma typową notę Pro Choro Trebnicensis 121. Pozostałe trafiły do opactwa trzebnickiego w związku z działalnością Johanna Gedeona Riedla, rektora muzyki w tutejszym kościele klasztornym; 30 ma jego notę własnościową 122, pięć ma dedykację napisaną przy okazji ich ofiarowania przez Riedla ksieni trzebnickiej, Bernardzie Paczyńskiej, z okazji jej kolejnych imienin 123. Wszystkie rękopisy powstały w drugiej połowie XVIII w., przy czym sześć jest dokładnie datowanych na lata Znamy (z trzech rękopisów) tylko monogramy dwóch kopistów 125. Zachowane utwory należą do muzyki liturgicznej w języku łacińskim (msze, ofertoria, nieszpory, litanie, antyfony, hymny, arie). Tylko jeden utwór aria żałobna ma tekst w języku niemieckim 126. Anonimowe utwory zawiera osiem rękopisów 127. Autorzy utworów skopiowanych w pozostałych 29 rękopisach zostali zidentyfikowani albo na podstawie adnotacji na kartach tytułowych lub w głosach (24 rękopisy) 128, albo na podstawie konkordancji w bazach RISM (3 rękopisy) 129. W dwóch wypadkach autorstwo kompozycji ustalono na podstawie literatury przedmiotu RM Karta tytułowa tego rękopisu jest sporządzona tą samą ręką, co rękopisy oferowane przez Gedeona Riedla ksieni trzebnickiej, Bernardzie Paczyńskiej; por. przyp RM Noty występują w trzech wariantach: Ex p[ar]t[i]b[us] [monogram: GR] Rect: Mus: Chor. Trebnicensi : RM 4171/1, 4171/2, 4434, 4344, 4614, 4617, 4740, 4765, 5043, 5351, 5404, 5434, 5464, 5766, 6582; Ex p[ar] t[i]b[us] monogram: GR] : RM 4444, 4608, 4615, 4635, 5063, 5088, 5457, 5695; Ex p[ar]t[i]b[us] Johann Gedeon Riedel Rect: Trebn: : RM 4612, 4413, 4622, 4625, 5393, 5491, Jak wynika z zacytowanych niżej dedykacji, podpisywał się również jako Gedeon Riedel na utożsamienie tych postaci wskazuje pełniona przez nie funkcja rektora. Nie zna go R. WALTER, Leubus, Zisterzienserkloster, s. 745, który wymienia dwóch innych muzyków związanych w tym okresie z opactwem cysterek w Trzebnicy o nazwisku Riedel: kantora Antona Riedla (ok ) oraz organistę Franza Gedeona Riedla (daty życia nieznane), który działał w latach ok RM 4294/5 (z 1777 r.), 4855 (z 1789 r.), 4856 (z 1775 r.), 4857 (brak daty) i 4923 (z 1789 r.) Dedykacje są sformułowane w bardzo zbliżony sposób w nich wszystkich, zmienia się tylko data; np. RM 4923: Reverendissimae ac Perillustri Dominae Dominae BERNARDAE; Divina Providentia Abbatissae Ducalis Monasterii Trebnicensis, Dignissimae; ac Patronae Suae Colendissimae. Anno: Die 20 ten August. Clientum infimus Offert Gedeon Riedel; Rect: Mus: Chor:. 124 RM 4294/5, 4413, 4625, 4855, 4856, RM 4413, 4856: A. S ; RM 4625: W. W. 126 RM RM 5404, 5434, 5457, 5464, 5491, 5572, 5695, RM 4171/1, 4171/2, 4294/5, 4344, 4345, 4413, 4434, 4444, 4608, 4612, 4614, 4615, 4617, 4621, 4622, 4625, 4635, 4740, 4765, 4923, 5043, 5063, 5088, RM 4857, 5351, RM 4855, Są to rękopisy oferowane przez Gedeona Riedla przełożonej klasztoru. W istniejącej literaturze przedmiotu ofiarodawca utożsamiany jest z autorem kompozycji, choć nie jest to oczywiste, por. R. WALTER, Kirchenkomponisten der Diözese Breslau, s. 131; E. KIRSCH, Die Bibliothek des Musikalischen

50 480 Kronika Projektu Wśród kompozytorów dominują twórcy lokalni działający na Śląsku (np. Adam Birgmann 131, Johannes Lohelius 132, Franz Ziegenheim 133, Christoph Schimpke 134, o. Alexius Gulitz 135 ). Zachowały się także utwory kompozytorów ówcześnie szeroko znanych (np. Carla Heinricha Grauna 136, Carla Dittersa von Dittersdorfa 137 ). Muzykalia z wikariatu dominikanów w Nysie 55 opisów rękopisów muzycznych stanowi kolekcja dominikanina Piusa Hanckego, przełożonego wikariatu nyskiego w latach Kolekcja ta została omówiona w oddzielnym artykule 138. Muzykalium z klasztoru dominikanów w Opolu Zachowała się tylko obwoluta rękopisu muzycznego 139. Na karcie tytułowej znajduje się wpis proweniencyjny, z którego wynika, że rękopis należał do Johanna Georga Hanckego (zapewne identycznego ze wspomnianym wyżej Piusem Hanckem 140 ) i został oddany bądź wypożyczony do użytku klasztorowi opolskiemu 141. Muzykalia z opactwa cystersów w Henrykowie Oba skatalogowane rękopisy posiadają wpis własnościowy Carla Sedlacka, który był nauczycielem i muzykiem w inkorporowanej do opactwa parafii św. Marcina w Starym Henrykowie 142. Jeden zawiera datę , drugi inicjały jednego kopisty, C. S, oraz pełne imię i nazwisko drugiego, bliżej nieznanego Josepha Niegscha 144. W obu zapisano msze. Autorem pierwszej, zgodnie z zapisem na karcie tytułowej, jest Valentin Fechner 145. Autorem drugiej jest Karel Loos 146, a nie, jak zapisano na karcie tytułowej, Linek 147. Instituts bei der Universität Breslau. Ein Beitrag zur Kenntnis von dem Anteil Schlesiens an den musikalischen Strömungen des Jahrhunderts, Breslau 1922, s RM 4171/1, 4171/2; por. przyp RM 4612, 4614, 4615, 4617, 4621, 4622, 4625; por. przyp RM 5088; por. przyp RM Zmarł w 1789 r., R. WALTER, Kirchenkomponisten der Diözese Breslau, s RM Żył w latach , mnich cysterski w opactwie w Kamieńcu Ząbkowickim, ibidem, s RM 4413, 5393; por. przyp RM 4294/5; por. przyp E. HAUPTMAN-FISCHER, Rerum patris Pii Hancke. O muzykaliach nyskiego dominikanina, Hereditas Monasteriorum, 2, 2013, s RM [b.sygn.], RISM A/II: Ibidem, s. 83 imię Pius mogło być imieniem zakonnym. 141 Ad Usum Chori oppoliensij ad SS. NN Georg: et ad Adabertii. Ex Partibus Joannis Georgÿ Hancke. 142 RM 4343: Ex Rebus Caroli Sedlack p. t. L. R. Vet. Hen ; RM 4604: Ex Musicalib[us] Caroli Sedlack pt. L M: V: Henr: ; por. przyp RM RM RM Według bazy RISM żył w latach Identyfikacja na podstawie RISM A/II: , Według bazy RISM żył w latach RM 4604.

51 Kronika Projektu 481 Rękopisy o podwójnej proweniencji Znaleziono dwa takie rękopisy. Rękopis RM 4316 ma dwie noty proweniencyjne na karcie tytułowej 148. Pierwsza z nich (wcześniejsza) dotyczy klasztoru franciszkanów w Opolu. Została ona sporządzona tą samą ręką co reszta karty tytułowej, a następnie przekreślona. Druga dotyczy opactwa cystersów w Jemielnicy. Przyczyny zmiany własności rękopisu są nieznane. Rękopis RM 5338 posiada jednoznaczny wpis proweniencyjny na karcie tytułowej 149, a o miejscu jego powstania informuje wpis kopisty, muzyka w kościele klasztornym krzyżowców z czerwoną gwiazdą we Wrocławiu 150, co wskazuje na kontakty rektora trzebnickiego chóru z tym klasztorem. Został on prawdopodobnie zamówiony lub kupiony w tym klasztorze wrocławskim. Kwerenda w magazynie Równocześnie z opracowaniem muzykaliów o ustalonej proweniencji prowadzimy kwerendę magazynową skoncentrowaną na poszukiwaniu nazwisk skryptorów i dawnych właścicieli rękopisów muzycznych. Dotychczas do bazy proweniencji rękopisów muzycznych wpisano ich około Porównanie uzyskanych danych z zapisami w rękopisach o ustalonej proweniencji umożliwia przypisanie części tych źródeł do kolekcji klasztornych. Dotychczasowe prace pozwoliły także wyodrębnić muzykalia klasztorne, które nie były uwzględnione w kartkowym katalogu proweniencji znajdującym się w Gabinecie Zbiorów Muzycznych. Dzięki temu znaną kolekcję muzyczną wrocławskich klarysek powiększono o osiem rękopisów 151, a krzyżowców z czerwoną gwiazdą o aż 62 rękopisy 152. Ponadto odkrywane są pojedyncze rękopisy o proweniencji z pewnością klasztornej, choć na tym etapie badań nie można ustalić, z którego klasztoru pochodzą 153. Zinwentaryzowano także jeden rękopis o proweniencji dotychczas nieobecnej w kartkowym katalogu proweniencji w Gabinecie Zbiorów Muzycznych RM 4316: Pro Chori Gemelnicensi [przekreślone: Donavit Choro SS. Trinitatis Oppolii in saeculo Josephus Metzker Phlg absol]. 149 RM 5338: Ex p[ar]t[i]b[us] G[edeon] R[iedel] Rect[or]. Mus[icae]. Chor[i]. Trebnicens[is]. 150 Wpis w głosie vl 2: Descripsit Josephus Wolff. Fidicen ad S. Mathiam. Ph[ilosoph]us in annum 2dum. Anno 1755, por. E. HAUPTMAN-FISCHER, Rerum patris Pii Hancke, s Por. przyp Por. przyp Np. RM 6098: P. Petri Buchmann Sac. Ord. Praedm ; RM 5203: Ad Usum Pris Severini Schildner Ord. Min. S. P. Fran. Convent. ; RM 4924: Ex Partibus Patris Concordij Kern Ord. M. S. Francissi Convent 1740 ; RM 5059: P. Edmund p. t. Subprior.ord. St. August. 154 RM 4889: Comparavit pro Choro S. Crucis P. Edilbertus Katzer Ord. Min. Conv. Neofori, rękopis należący do klasztoru franciszkanów w Środzie Śląskiej, przed opracowaniem.

52 482 Kronika Projektu 155 A. K. B. H. F. B. F. F. F. L. Aneks Wykaz kopistów rękopisów muzycznych opactwa kanoników regularnych św. Augustyna we Wrocławiu 155 Alexander Thomas Bartsch Beinlich Florianus Beschorner Joseph Bittner Ignatius (Büttner Ignatius) Camml Joseph Fistar Petrus Fuchs Johannes Gaertner Franciscus Galler Joannes Christianus Gebhardt Joseph Gellner Antonius Gephardt Stephanus Gerndt Joannes Gottwald Franciscus Gottwald Joseph Grond Henricus Gumpricht Franz Habel Joseph Hancke Hannig Franciscus Hoffmann Franciscus Hoffmann Joseph Aloys Hötzel Franz Kastner Ignatius 1. Niezidentyfikowani, znani tylko z inicjałów H. G. J. H. J. K. W. J. M. J. S. 2. Bliżej nieznani Kigler Joseph Kindler Melchior Knecht Johannes Koehler A. Kohout Franz Krautwurst Lemphardt Franciscus Lindner Joseph Mach I. Manfeld Johann Wenceslaus Mannsfeldt Märckel Ferdinand Mechsner Joseph Menzel Joseph Michaleck Bernardus Mucke Müldner Wenceslaus Nabicht Augustin Nitsche Pangratz Ferdinand Puschmann Franz Richter Joseph Rieger Ignaz Rostl Joseph Rother Joseph 155 Uwzględniono kopistów występujących w rękopisach przesłanych do bazy Projektu w omawianym okresie sprawozdawczym.

53 Kronika Projektu 483 Rother Leopold Rus Antonius Rutsch (być może identyczny z: Rutsch Joseph) Schroller Joseph Schubert Johann Christoph Schuch Joseph Schwaner Ignatius Sperlich Stehr Ignatius Stein Joannes Georgius Stirl Leopold Strangfeld Benedictus Tautz Tiltsch Joannes Tschertner Joseph Ullrich Johannes Ulrich Vogt Joannes Walzel Joseph Winge Franciscus Wolff Joseph 3. Zidentyfikowani Baudisch Johann Karl (por. przyp. 10) Nitsche Franz Xaver (por. przyp. 13) Hellmich Johann Caspar (por. przyp. 11) Reichel Friedrich Ferdinand (por. przyp. 14) Kles Franz (por. przyp. 16) Wiesner Wenzel (Melchior) (por. przyp. 9) Lukas Ignatz (por. przyp. 1 Zimmermann Karl (por. przyp. 15) Wykaz kopistów rękopisów muzycznych klasztoru krzyżowców z czerwoną gwiazdą we Wrocławiu 156 A. H. C. P. C. R. G. W. T. 1. Niezidentyfikowani, znani tylko z inicjałów I. W. J. P. J. R. Fischer Franciscus Folkmer Franciscus Hantschke Antonius Heyman J. J. Katzer Joa. Ignat Matern Johannes 2. Bliżej nieznani Plischke Carolus Skupien Wenceslaus Tschilthe Johannes Wiesner Joseph Wolff Joseph (por. przyp. 150) Zidentyfikowani Kahler Johann (por. przyp. 43) Lachnit Franz (por. przyp. 42) Ostermann Joseph (por. przyp. 44) 156 Uwzględniono kopistów występujących w rękopisach przesłanych do bazy Projektu w omawianym okresie sprawozdawczym.

54 484 Kronika Projektu ZESPÓŁ XIII Andrzej KOZIEŁ Instytut Historii Sztuki Uniwersytet Wrocławski Sprawozdanie z prac nad projektem Klasztor Cystersów w Lubiążu. Katalog dzieł sztuki w dniach 1 V 30 X 2014 r. *1 Projekt Klasztor Cystersów w Lubiążu. Katalog dzieł sztuki jest realizowany przez zespół historyków sztuki w składzie: prof. dr hab. Jan Wrabec (emerytowany profesor Uniwersytetu Wrocławskiego), dr Artur Kolbiarz (Uniwersytet Szczeciński) oraz prof. nadzw. dr hab. Andrzej Kozieł (Uniwersytet Wrocławski, kierownik zespołu). Celem projektu jest stworzenie kompletnego katalogu wszystkich zachowanych dzieł sztuki (architektury, rzeźby, malarstwa i sztuk użytkowych), które przed 1810 r. znajdowały się w klasztorze cystersów w Lubiążu. Opracowanie to obejmie wszystkie zachowane budynki architektoniczne, rzeźby kamienne i drewniane, obrazy olejne na płótnie i desce, sprzęty użytkowe, a także elementy wystroju wnętrza, jak kamienna rzeźba architektoniczna oraz sklepienne malowidła freskowe. Będzie to pierwszy kompletny katalog wszystkich zachowanych dzieł sztuki z lubiąskiego klasztoru. Zgodnie z harmonogramem realizacji projektu Klasztor Cystersów w Lubiążu. Katalog dzieł sztuki w dniach 1 VI 30 X 2014 r. zostały wykonane następujące prace: 1. kompleksowe kwerendy w dawnym klasztorze cystersów w Lubiążu, których efektem jest około 58 kolejnych opisów inwentaryzacyjnych dotyczących sklepień sal, sieni, korytarzy i schodów, portali kamiennych, obramień otworów do palenisk, nisz na rzeźby, a ponadto arkad, artykulacji architektonicznych ścian, stopnic i balustrad, a na zewnątrz portali bramnych, obramień okien, lukarn i wykuszy (J. Wrabec); 2. kwerendy terenowe na Śląsku mające na celu ustalenie proweniencji warsztatów malarskich i sztukatorskich pracujących w Lubiążu oraz pełniejsze rozpoznanie twórczości czynnego w Lubiążu Franza Josepha Mangoldta (A. Kolbiarz, A. Kozieł); 3. kwerendy biblioteczne i archiwalne na terenie Polski mające na celu zgromadzenie źródłowych informacji oraz odpowiedniej literatury naukowej do analizy i interpretacji dzieł malarstwa i rzeźby w dawnym opactwie cystersów w Lubiążu (A. Kolbiarz, A. Kozieł); 4. kwerenda w Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków we Wrocławiu mająca na celu pozyskanie kopii planów architektonicznych Pałacu Opata w Lubiążu (J. Wrabec); 5. wykonanie pełnej dokumentacji fotograficznej do elementów wystroju architektonicznego w dawnym klasztorze cystersów i Pałacu Opata w Lubiążu oraz pochodzącego z lubiąskiego opactwa obrazu Philippa Christiana Bentuma Justitia, który obecnie znajduje się w budynku Sądu Rejonowego we Wrocławiu (fotograf Magdalena Pulik); * Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Narodowy Program Rozwoju Humanistyki w latach Scientific work financed by the Ministry of Science and Higher Education under the name of the National Programme for the Development of Humanities in the years

55 Kronika Projektu przygotowanie schematu przystosowanej do digitalizacji noty katalogowej elementów wystroju architektonicznego, która zawiera takie aspekty, jak: nazwa obiektu, lokalizacja, datowanie i styl, opis architektoniczny, wymiary, stan zachowania oraz nr fotografii (J. Wrabec); 7. rozpoczęcie przygotowywania not katalogowych do elementów wystroju architektonicznego w dawnym klasztorze cystersów i Pałacu Opata w Lubiążu do chwili obecnej ukończono 112 not, pozostałe są w opracowaniu (J. Wrabec). Aktualny stan realizacji projektu Klasztor Cystersów w Lubiążu. Katalog dzieł sztuki można ocenić jako dobry, planowy i dobrze rokujący na terminowe wykonanie całości opracowania w 2016 r.

56 486 Kronika Projektu ZESPÓŁ XIV Dorota REJMAN, Monika KOPEĆ Biblioteka Diecezjalna w Sandomierzu Sprawozdanie z kwerendy w Archiwum Biblioteki Diecezjalnej w Sandomierzu w dniach 1 V 30 X 2014 r. * Dwuosobowy zespół prowadził kwerendę w archiwum biblioteki w celu identyfikacji oraz opisu rękopisów o proweniencji klasztornej. Pochodzenie jednostki z biblioteki lub kancelarii skasowanego klasztoru określano przede wszystkim na podstawie zapisów z kart tytułowych, wyklejek lub innych miejsc na kartach rękopisu. Za znaki własnościowe uznano także specyficzne oznakowania woluminów: nalepki, szyldziki, system sygnatur bibliotecznych. W sumie kwerendzie poddano 825 j.a., z których wybrano i opracowano 286 j.a. pochodzących z 19 klasztorów. Dla wytypowanych jednostek wprowadzono opis w bazie danych, wykonano zdjęcie strony tytułowej, a w razie jej braku pierwszej zapisanej strony. Dla rękopisów udostępnionych w Cyfrowej Bibliotece Diecezjalnej dodano link do treści dostępnej online 1. Wyniki kwerendy przedstawia tabela 1. Tabela 1. Rękopisy z bibliotek i archiwów po skasowanych klasztorach przechowywane w Archiwum Biblioteki Diecezjalnej w Sandomierzu Lp. Miejscowość Zakon Liczba opisów 1 Radom benedyktynki 1 2 Sandomierz benedyktynki Kazanów bernardyni 1 4 Opatów bernardyni 2 5 Paradyż bernardyni 1 6 Radom bernardyni 7 7 Klimontów dominikanie 3 8 Sandomierz dominikanie 2 9 Studzianna filipini Sandomierz jezuici 1 11 Rytwiany kameduli 1 12 Warszawa misjonarze 1 13 Beszowa paulini 2 14 Radom pijarzy Warszawa pijarzy 1 16 Kryłów reformaci 1 17 Lublin reformaci 2 18 Sandomierz reformaci 9 19 Solec reformaci 12 Łącznie 286 * Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Narodowy Program Rozwoju Humanistyki w latach Scientific work financed by the Ministry of Science and Higher Education under the name of the National Programme for the Development of Humanities in the years bc.bdsandomierz.pl/dlibra Kolekcja Dziedzictwo kulturowe rękopisy.

57 Kronika Projektu 487 Rękopisy są zachowane w stopniu umożliwiającym odczytanie pisma. Nielicznym brakuje kart lub okładek. Największe zniszczenia zaobserwowano w rękopisach z opactwa benedyktynek w Sandomierzu: większość tekturowych okładzin jest uszkodzona i nie chroni kart przed zniszczeniem. Na obecnym etapie zespół nie podejmuje kwestii omówienia rzeczowego zbioru z uwagi na pozostałą do tej pory nieopracowaną cześć zasobu archiwum. Najliczniejszą grupą w dotychczas opisanych zbiorach są rękopisy sandomierskich benedyktynek (148 rękopisów) oraz pijarów z Radomia (47) i filipinów ze Studzianny (44). Wybrane zbiory ilustrują ryc Ryc. 1. Książeczki do nabożeństwa i modlitewniki po śmierci były przekazywane innym zakonnicom, o czym świadczy zapiska Maryanna Grzesznica prosi o Swiete westchnienie teraz y posmierci umieszczona na wyklejce rpsu sygn. A299, Fragmenty archiwum sandomierskiego klasztoru ss. benedyktynek, XVII XIX w., z opactwa benedyktynek w Sandomierzu. Fot. D. REJMAN

58 488 Kronika Projektu Ryc. 2. Te Medytacyie dane mi są od Dobrodziki J. Panny Xieni Matki moyey Rozalii Mażarakowny 1 ZROSB, zapiska na wyklejce rpsu sygn. A209, Rozmyślania na różne dni w roku, XVIII w., z opactwa benedyktynek w Sandomierzu. Fot. D. REJMAN Ryc. 3. Biblioteka opactwa benedyktynek w Sandomierzu najprawdopodobniej zajmowała kilka pomieszczeń, co wynika z adnotacji na niektórych rękopisach (zob. też ryc. 4 5): Z biblioteki gurny Panien ZSOBR, zapiska na stronie 3 rpsu sygn. A131, Rozważania, XVIII w., z opactwa benedyktynek w Sandomierzu. Fot. D. REJMAN 1 Rozalia Mazarakówna/Mazaraki ( 27 IV 1797), M. BORKOWSKA, Leksykon zakonnic polskich epoki przedrozbiorowej, t. 2: Polska Centralna i Południowa, Warszawa 2005, s. 394.

59 Kronika Projektu 489 Ryc. 4. Z biblioteki Pospolity Panie Zakonych SOBR, zapiska na karcie tytułowej rpsu sygn. A84, Pan Bóg odziedziczony wiecznosc błogosławiona sposobem rozmyslania do uwagi podana i zakonnicom na zachęcenie ich do odważnego starania się o wiecznosc dobrą sposobiona roku Panskiego 1686, XVII w., z opactwa benedyktynek w Sandomierzu. Fot. D. REJMAN Ryc. 5. Z Bibliotkji gurny Panie Zakonych SOBR, zapiska na stronie 1 rpsu sygn. A55, Rozważania o Męce Pańskiej, XVIII w., z opactwa benedyktynek w Sandomierzu. Fot. D. REJMAN

60 490 Kronika Projektu Ryc. 6. Rękopisy oznaczone tak samo jak druki: małe litery alfabetu malowane białą farbą i liczby na grzbiecie, sygn. A 19, A 247, A 44, XVII XVIII w., z opactwa benedyktynek w Sandomierzu. Fot. D. REJMAN Ryc. 7. W kongregacji filipinów w Studziannie rękopisy oznaczano nalepkami na grzbietach, a na wyklejce lub karcie tytułowej podawano ich położenie w szafie i na półce, sygn. D 585, F 721, E 646, D 581, D 531, C 352, XVII w. Fot. D. REJMAN

61 Kronika Projektu 491 Ryc. 8. Tab 68. N. 49., sygnatura biblioteczna na karcie tytułowej rpsu sygn. L 1675, Ceremonie secondo l uso della Chiesa di Santa Maria e di S. Gregorio in Vallicella..., XVIII w. Fot. D. REJMAN

62 492 Kronika Projektu ZESPÓŁ XVI Łukasz GULDON Archiwum Państwowe w Kielcach Sprawozdanie z prac w dniach 1 VI 31 X 2014 r. * W okresie sprawozdawczym prace prowadziły Iwona Pogorzelska i Anna Rogowska. Iwona Pogorzelska przeprowadziła kwerendę w inwentarzach 150 zespołów archiwalnych, szukając materiałów z okresu XIX w. interesujących dla Projektu. Ich rezultat zostanie opublikowany oddzielnie. Z kwerendy przeprowadzonej przez I. Pogorzelską w wymienionych inwentarzach wytypowano ogółem 269 j.a. Dalsza kwerenda danych dotyczących Projektu zostanie przeprowadzona w zespołach z XX w. Anna Rogowska oddała do druku artykuł Losy ostatniego jędrzejowskiego cystersa o. Wilhelma Ulawskiego oraz dzieje skasowanej wspólnoty zakonnej w Jędrzejowie w latach , zawierający edycję jego testamentu oraz innych, w sumie 50 odnalezionych archiwaliów. Tekst zostanie opublikowany w następnym tomie Hereditas Monasteriorum. Rozpoczęła także prace nad przygotowywaniem tekstów źródłowych (inwentarz z 1859 r.) do planowanej edycji źródłowej pt. Zespół klasztorny po opactwie cystersów jędrzejowskich i jego wyposażenie w świetle inwentarzy z lat 1834, 1856 i * Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Narodowy Program Rozwoju Humanistyki w latach Scientific work financed by the Ministry of Science and Higher Education under the name of the National Programme for the Development of Humanities in the years

63 Kronika Projektu 493 ZESPÓŁ XVII Anna GADOMSKA Archiwum Państwowe w Radomiu Sprawozdanie z prac w dniach 1 V 31 X 2014 r. *1 W okresie sprawozdawczym sporządzono sumariusze 24 j.a. z przechowywanego w zasobie Archiwum Państwowego w Radomiu zespołu Zarząd Rolnictwa i Dóbr Państwowych Guberni Radomskiej, Kieleckiej, Siedleckiej i Lubelskiej w Radomiu, Sukcesje. Sumariusze sporządzone przez Annę Gadomską: 1. sygn. 38, [Akta procesowe Komisji Województwa Sandomierskiego tyczące się] sporu granicznego o las i pastwiska między dobrami rządowymi Cisów i Stara Huta a klasztorem Świętokrzyskim, poszyt, ss. 22; 2. sygn , [Akta generalne Rządu Gubernialnego Lubelskiego tyczące się] zajęcia pod zarząd skarbu lasów należących do zgromadzeń klasztornych rzymsko-katolickich zniesionych lub zamkniętych w roku 1864 oraz probostw w roku 1866, poszyt, ss. 308; 3. sygn , Akt opisu zajęcia pod zarząd skarbu Królestwa majątku należącego do klasztoru księży Dominikanów w mieście Janowie Podlaskim, poszyt, kk. 98; 4. sygn. 5041, Akta Rządu Gubernialnego Kieleckiego tyczące się zamknięcia klasztorów, poszyt, nlb.; 5. sygn , [Akta tyczące się] gmachów po zgromadzeniu XX Norbertanów w Hebdowie [gub. Kielecka. Dobra po zniesionym duchowieństwie], poszyt, kk. 100; 6. sygn. 6838, [Akta Rządu Gubernialnego Radomskiego tyczące się] klasztoru PP. Norbertanek w Imbramowicach; 7. sygn , Plik I-szy dowodów do aktu zajęcia majątku po klasztorze księży Dominikanów w Janowie Podlaskim należących, poszyt, ss. 127; 8. sygn. 540, Akta lustracji folwarku Dembno [Dębno] do klasztoru XX Cystersów Wąchockich należącego [woj. sandomierskiego, powiat opoczyński]; 9. sygn. 884, Rejestr pomiarowy wsi Modliborzyce [po Instytucie Księży Benedyktynów Świętokrzyskich], księga, kk. 6; 10. sygn. 1455, [Akta Komisji Województwa Sandomierskiego tyczące się] lustracji funduszów zgromadzenia XX Benedyktynów Świętokrzyskich, poszyt, ss. 134; 11. sygn , Dowody do aktu przyjęcia pod zarząd skarbu majątku po zniesionym klasztorze XX Kanoników Regularnych [w mieście Wolbromie pozostałego zebrane], poszyt, kk. 38; 12. sygn , [Akta tyczące się] ograniczenia dóbr Jeziorko w ekonomii Bodzentyn guberni sandomierskiej od dóbr klasztoru księży Benedyktynów Świętokrzyskich Bielowa, poszyt, nlb.; * Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Narodowy Program Rozwoju Humanistyki w latach Scientific work financed by the Ministry of Science and Higher Education under the name of the National Programme for the Development of Humanities in the years

64 494 Kronika Projektu 13. sygn , Akt komissyiny podania dóbr Głodno dawniej do klasztoru Świętego Krzyża należących w dwunastoletnią dzierżawę Wielmożnemu Badeniemu dzierżawcy sporządzony, księga, kk Sumariusze sporządzone przez Annę Jaroszek: 1. sygn. 1140, [Akta komissyi województwa sandomierskiego tyczące się] Zebrania i uporządkowania tudzież ekstradycji dokumentów z archiwum Klasztoru Rytwiańskiego, kk. 25; 2. sygn. 3945, Akt odbiorczo-podawczy folwarku Przezwody do suprymowanego klasztoru Świętego Krzyża na Łysej Górze należącego dawniej, w possessją 10-o letnią dzierżawę W-mu Stanisławowi Podgórskiemu dzierżawcy sporządzonego, poszyt, nlb.; 3. sygn. 3946, Okupacji dóbr Przezwody i Pietrzejowice do klasztoru XX Benedyktynów Świętego Krzyża należących, poszyt, nlb.; 4. sygn. 5042, Zamknięcia klasztorów, poszyt, kk. 123; 5. sygn. 9603, Zamknięcia klasztoru XX Reformatów w Sandomierzu, poszyt, kk. 117; 6. sygn , Zebrania i uporządkowania tudzież ekstradycji dokumentów z archiwum klasztoru Święto Krzyskiego, poszyt, nlb.; 7. sygn , Reparacji klasztoru Święto Krzyskiego, poszyt, kk. 194; 8. sygn , Przyjęcia pod zarząd skarbu majątku po zniesionym klasztorze XX Kanoników Regularnych w m. Wolbromiu pozostałego, poszyt, kk. 103; 9. sygn , Dowody do aktu zajęcia funduszów zamkniętego klasztoru P.P. Norbertanek w m. Pińczowie znajdującego się, poszyt, s. 22; 10. sygn , Zajęcia i opisu funduszów klasztoru zniesionego księży Dominikanów w Zofiborze, poszyt, kk. 54; 11. sygn , Funduszów po Zgromadzeniu Księży Benedyktynów Świętokrzyskich na Łysej Górze w gub. Sandomierskiej, poszyt, kk. 173.

65 Kronika Projektu 495 ZESPÓŁ XVIII Ałła BRZOZOWSKA Instytut Studiów Klasycznych, Śródziemnomorskich i Orientalnych Uniwersytet Wrocławski Adam POZNAŃSKI Studium Języków Obcych Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu Sprawozdanie z prac w dniach 1 XI X 2014 r. * Zespół prowadzi prace nad inwentarzem rękopisów, które do 1810 r. należały do opactw cysterskich na Śląsku, tzn. męskich w Henrykowie, Jemielnicy, Kamieńcu Ząbkowickim, Krzeszowie, Lubiążu i Rudach oraz żeńskiego w Trzebnicy. W większości znajdują się one obecnie w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu. W okresie sprawozdawczym przedmiotem badań były rękopisy z dawnego opactwa cystersów w Lubiążu, które opracowano w całości. Korzystając z Katalogu rękopisów dawnej Biblioteki Uniwersyteckiej (tzw. katalogu Göbera) 1 oraz pracy K. K. Jażdżewskiego 2, zidentyfikowano i opisano 81 woluminów pochodzących z XIII XVIII w., spisanych w językach: łacińskim (54); łacińskim i niemieckim (15); niemieckim (10); greckim, łacińskim i niemieckim (1); włoskim (1). Z tej liczby 35 to rękopisy o przeznaczeniu liturgicznym: antyfonarze, brewiarze, graduały, lekcjonarze, mszały, pontyfikały, rytuały; pozostałe natomiast to teksty bardzo różnej treści: traktaty teologiczne, dzieła hagiograficzne, historyczne i geograficzne, prywatne notatniki zakonników, księgi zmarłych, księgi rachunkowe. Niektóre spośród kodeksów odznaczają się kunsztownymi zdobieniami, np. XIII-wieczny iluminowany graduał, sporządzony na pergaminie i ozdobiony ornamentalnymi inicjałami (sygn. I F 414); inne natomiast mają charakter brulionowy, np. XVI-wieczne notatki anonimowego studenta Uniwersytetu w Wittenberdze (sygn. IV O 47). Z uwagi na to, że nie dysponujemy żadnym dawnym katalogiem zbiorów lubiąskich, jako potwierdzenie proweniencji służyły noty znajdujące się w rękopisach oraz nalepki umieszczane na wyklejkach w momencie przejmowania zbiorów po skasowanych klasztorach przez komisarza sekularyzacyjnego Johanna Gustava Gottlieba Büschinga. W dalszej kolejności zostaną opracowane księgozbiory opactwa cysterek w Trzebnicy oraz cystersów w Krzeszowie. Opisy kodeksów pochodzących z tych trzech klasztorów zostaną opublikowane w pierwszym tomie inwentarza. * Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Narodowy Program Rozwoju Humanistyki w latach Scientific work financed by the Ministry of Science and Higher Education under the name of the National Programme for the Development of Humanities in the years Opisy zostały sporządzone na początku XX w. przez filologa klasycznego dra Williego Göbera na podstawie opracowań Ottona Günthera, Josepha Klappera i Karla Rothera. Katalog jest w całości zdigitalizowany i dostępny online: 2 K. K. JAŻDŻEWSKI, Lubiąż: losy i kultura umysłowa śląskiego opactwa cystersów ( ) (Acta Universitatis Wratislaviensis, 1081), Wrocław 1993.

66 496 Kronika Projektu ZESPÓŁ XIX Marek L. WÓJCIK Instytut Historyczny Uniwersytet Wrocławski Sprawozdanie z prac nad edycją XIX-wiecznych repertoriów dokumentów pochodzących z klasztorów skasowanych na Śląsku ze zbiorów Archiwum Państwowego we Wrocławiu * Archiwum Państwowe we Wrocławiu dysponuje największym w Polsce (ponad 65 tys. j.a.) zbiorem dokumentów (pergaminowych i papierowych) 1. Nieco ponad 23 tys. z nich, czyli blisko jedna trzecia, stanowi spuściznę po działających w przeszłości na Śląsku klasztorach 2. Dokumenty te pochodzą przede wszystkim z klasztorów skasowanych na mocy edyktu sekularyzacyjnego króla Fryderyka Wilhelma III z 30 X 1810 r. 3, w którego wyniku zlikwidowano, jak ostatnio ustalono, 99 instytucji kościelnych, w tym 85 klasztorów 4. Zwożenie do Wrocławia archiwaliów poklasztornych zakończyło się w 1821 r. 5 Równocześnie podjęto prace nad ich porządkowaniem i inwentaryzowaniem, rozpoczynając od najcenniejszych zbiorów, czyli dokumentów. Niemieccy archiwiści zinwentaryzowali zbiory dokumentów pochodzące z 67 klasztorów śląskich 6. Informacje o nich, obejmujące m.in. regest dokumentu, miejsce i datę jego wystawienia, listę świadków oraz dane na temat formy przekazu dokumentu i jego środków uwierzytelniających, zestawiali oddzielnie dla każdego klasztoru w układzie chronologicznym w tzw. repertoriach (Rep.), których większość zachowała się do dziś 7. Zważywszy na fakt, iż duża część * Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Narodowy Program Rozwoju Humanistyki w latach Scientific work financed by the Ministry of Science and Higher Education under the name of the National Programme for the Development of Humanities in the years R. STELMA CH, Zbiór dokumentów Archiwum Państwowego we Wrocławiu, Archeion, 83, 1987, s ; IDEM, Straty w dokumentach poklasztornych w świetle zachowanych repertoriów archiwalnych Archiwum Państwowego we Wrocławiu, Archeion, 109, 2006, s. 93, przyp IDEM, Dokumenty poklasztorne zachowane w zbiorach Archiwum Państwowego we Wrocławiu problemy ich przechowywania, opracowania i udostępniania, [w:] J. PORAZIŃSKI, K. STRYJKOWSKI (red.), Archiwa w nowoczesnym społeczeństwie. Pamiętnik V Powszechnego Zjazdu Archiwistów Polskich, Olsztyn 6 8 września 2007, Warszawa 2008, s M. DERWICH, Edykt kasacyjny króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III z 30 X 1810 r.: edycja i tłumaczenie, [w:] IDEM (red.), Kasaty klasztorów na obszarze dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów i na Śląsku na tle procesów sekularyzacyjnych w Europie, t. 2: Kasaty na Śląsku Pruskim i na ziemiach zaboru pruskiego (Opera ad Historiam Monasticam Spectantia curavit Marcus Derwich, Series I: Colloquia, 8/II), Wrocław 2014, s IDEM, Instytucje kościelne na Śląsku Pruskim skasowane na mocy edyktu kasacyjnego z 1810 r., ibidem, s [J. G. G.] BÜSCHING, Das Schlesische Akademische Provinzial Archiv zu Breslau, Schlesische Provinzialblätter, 73, 1821, 5, s O. MEINARDUS, R. MARTINY, Das neue Dienstgebäude des Staatsarchivs zu Breslau und die Gliederung seiner Bestände, Leipzig 1909, s A. DEREŃ, Niemieckie XIX- i XX-wieczne pomoce archiwalne i ich przydatność w archiwach śląskich, Archeion, 62, 1975, s. 28; R. STELMACH, Straty w dokumentach, s. 96.

67 Kronika Projektu 497 spuścizny dokumentowej klasztorów śląskich zaginęła lub uległa zniszczeniu w czasie II wojny światowej według szacunków aż 9731 dokumentów 8 obszerne zapiski inwentarzowe w repertoriach stanowią bezcenny materiał źródłowy do badań nad dziejami Śląska i monastycyzmu, zwłaszcza nowożytnego, najsłabiej dotychczas rozpoznanymi. Mimo to historycy stosunkowo rzadko do nich sięgają, czego główną przyczynę upatrywać można w trudno czytelnym piśmie, którym je spisano. Jest to kursywna kurrenta (Kurrentschrift) z dużą ilością skrótów, której odczytanie i zrozumienie wymaga dobrej znajomości XIX-wiecznego języka i pisma niemieckiego. Uruchomienie w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Narodowy Program Rozwoju Humanistyki w latach projektu badawczego Dziedzictwo kulturowe po klasztorach skasowanych na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej oraz na Śląsku w XVIII i XIX w.: losy, znaczenie, inwentaryzacja dało nowy, silny impuls (i środki finansowe) do rozwoju badań nad dziedzictwem poklasztornym, w tym podstawowych, tzn. kwerend oraz edycji źródeł. Pozwoliło też podjąć inicjatywę wydania drukiem repertoriów poklasztornych dokumentów. Inicjatywa zyskała przychylność i wsparcie dyrektora Archiwum Państwowego we Wrocławiu, dra Janusza Gołaszewskiego. Na spotkaniu zorganizowanym 15 XI 2013 r., w którym udział wzięli ze strony Archiwum dyrektor dr Janusz Gołaszewski i kierownik oddziału I dr Roman Stelmach, a ze strony Projektu jego kierownik prof. dr hab. Marek Derwich oraz dr Marek L. Wójcik, ustalono zasady współpracy między Archiwum i Projektem. Archiwum zgodziło się udostępnić swoje zbiory oraz pomóc w niezbędnych kwerendach i digitalizacji repertoriów. Projekt wziął na siebie ciężar organizacji zespołu (zespół XIX, z drem M. L. Wójcikiem jako koordynatorem) oraz sfinansowania jego prac, a także wydania ich drukiem; publikacja będzie sygnowana przez Projekt oraz Archiwum. Ustalono także, że koordynator projektu zawiąże zespół pracujący nad odczytem inwentarzy i zorganizuje warsztat z udziałem specjalisty w zakresie edytorstwa, na którym zostaną ustalone zasady edycji. Zaplanowano również wstępnie jednodniowe specjalistyczne seminarium naukowe poświęcone inwentarzom i ich twórcom, wartościom historycznym i źródłowym repertoriów oraz problemom towarzyszącym ich wydaniu. W dniu 4 XII 2013 r. w Archiwum miało miejsce spotkanie koordynatora z badaczami (dr Robert Heś, dr Stanisław Jujeczka, Dominik Kwieciak, dr Roman Stelmach i dr Agata Tarnas-Tomczyk), którzy wyrazili zainteresowanie tą inicjatywą. Ustalono na nim szczegóły współpracy, w tym wstępny, ramowy harmonogram prac, oraz rozdzielono część repertoriów. W późniejszym okresie do zespołu tego dołączyli dr Beata Marcisz-Czapla, dr Norbert Mika oraz prof. Ludovic Viallet, a następnie mgr Sobiesław Nowotny. Niestety, okazało się, że znaczna część tych osób z różnych powodów zrezygnowała z udziału w przedsięwzięciu lub nie realizuje przyjętych zobowiązań. Projekt uratował Sobiesław Nowotny, który samodzielnie odczytał do chwili obecnej 16 repertoriów, m.in. zawierających obszerne spuścizny po dominikanach z Wrocławia i Świdnicy (zob. tabela 1). W dniu 21 V 2014 r. w siedzibie biura Projektu odbyło się spotkanie mające na celu ustalenie zasad edycji repertoriów. Udział w nim wziął, jako ekspert, prof. dr hab. Tomasz Jurek z Instytutu Historii PAN; poza tym obecni byli piszący te słowa, prof. M. Derwich oraz Sobiesław Nowotny. Ustalono, że wydane zostaną odczyty repertoriów, w układzie katalogowym (według kolumn), z komentarzem edytorskim, ale bez komentarza naukowego i indeksów. Zdecydowano także, że druk będzie następował według poszczególnych zakonów, przy czym jako pierwsze opu- 8 R. STELMACH, Straty w dokumentach, s. 125.

68 498 Kronika Projektu blikowane zostaną repertoria dokumentów przejętych z męskich klasztorów mendykanckich, w pierwszej kolejności dominikańskich. Trwają prace nad wydaniem pierwszego tomu serii. Lp. Tabela 1. Wykaz odczytanych repertoriów (stan na dzień 30 VI 2014 r.) Numer jednostki w ramach zespołu Rep. 135 Numer repertorium (sygnatura) Zakon/zgromadzenie Siedziba zgromadzenia (miejscowość) 1 46 Rep. 53 reformaci Góra Świętej Anny 2 50 Rep. 57 dominikanie Wrocław 3 51 Rep. 58 dominikanki Wrocław 4 68 Rep. 70 dominikanie Bolesławiec 5 71 Rep. 73 dominikanie Ząbkowice Śląskie 6 75 Rep. 77 dominikanie Głogów 7 76 Rep. 78 reformaci Głogów 8 83 Rep. 86 reformaci Jawor 9 92 Rep. 94 dominikanie Legnica Rep. 98 magdalenki Nowogrodziec nad Kwisą Rep. 99 dominikanie Nysa Rep. 105 franciszkanie Środa Śląska Rep. 109 dominikanie Opole Rep. 117 dominikanie Świdnica Rep. 118 kapucyni Świdnica Rep. 119 franciszkanie Świdnica

69 Kronika Projektu 499 Sprawozdania z badań indywidualnych Grzegorz JOACHIMIAK Katedra Muzykologii Uniwersytet Wrocławski Muzykalia z klasztorów cysterskich w Krzeszowie i Obrze; nieznane źródła z Krzeszowa. Sprawozdanie z prac w dniach 1 V X 2014 r. * Jednym z ważniejszych elementów monastycznego życia cystersów było pielęgnowanie tradycji muzycznej. Troska o muzykę, a zwłaszcza o śpiew, była jedną z charakterystycznych cech ich reguły, co potwierdzają słowa św. Bernarda z Clairvaux: Śpiew musi być zaiste solenny, ale nie zmysłowy i przesadny. Nie powinien on nic odejmować z sensu słów, lecz raczej uczynić je owocującymi 1. Owocem ich działalności są rękopisy muzyczne, często bardzo cenne, które pozwalają bliżej poznać specyfikę i duchowość zakonu, a zwłaszcza jego aktywność muzyczną. W okresie kontrreformacji cystersi dostosowali się do sytuacji, która wymagała od nich nie tylko świadectwa wiary w duchu ora et labora, ale także aktywnego uczestnictwa, wręcz przyciągania ludzi do Kościoła katolickiego Ad Maiorem Dei Gloriam, czego doskonałym narzędziem okazały się sztuka i muzyka. Wokalno-instrumentalne kapele muzyczne w opactwach w Krzeszowie i Obrze osiągnęły bardzo wysoki poziom wykonawczy, co potwierdzają źródła muzyczne, zachowane głównie z XVIII w. Dzięki działaniom podjętym w ramach projektu Dziedzictwo kulturowe po klasztorach skasowanych na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej oraz na Śląsku w XVIII i XIX w.: losy, znaczenie, inwentaryzacja realizacja jednego z ostatnich postulatów Rudolfa Waltera o wyraźnej potrzebie porównania zbiorów muzycznych cystersów z Krzeszowa i Obry może być teraz znacznie sprawniej przeprowadzona 2. W ostatnim sprawozdaniu sygnalizowałem rozpoczęcie prac nad muzykaliami z Krzeszowa i Obry 3. Obecnie zakończyłem wprowadzanie danych dotyczących rękopisów z tych opactw * Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Narodowy Program Rozwoju Humanistyki w latach Scientific work financed by the Ministry of Science and Higher Education under the name of the National Programme for the Development of Humanities in the years H. KOSTRZAŃSKI, Dziedzictwo białych mnichów, Szczyrzyc 1991, s R. WALTER, Musikgeschichte des Zisterzienserklosters Grüssau von Anfang des. 18 Jahrhunderts bis zur Aufhebung im Jahre 1810 (Musik des Ostens. Ostmittel-, Ost- und Südosteuropa, 15), Kassel 1996, s. 84, G. JOACHIMIAK, Sprawozdanie z badań nad muzykaliami po skasowanych klasztorach śląskich i wielkopolskich w dniach 31 X IV 2013 r., Hereditas Monasteriorum, 2, 2013, s

70 500 Kronika Projektu znajdujących się w bazie RISM do bazy Projektu: ze zbiorów cystersów z Krzeszowa zawierających 139 kompozycji oraz 174 ze zbiorów cystersów z Obry zawierających 236 kompozycji. Muzykalia ze zbiorów opactwa w Obrze W bazie RISM znajdują się tylko wpisane tu w 2012 r. przez Helmuta Lauterwassera rękopisy przechowywane w Bayerische Staatsbibliothek, Musikabteilung w Monachium 5. Większość z nich ma jedną z dwóch zapisek proweniencyjnych, Pro Choro Monasterij Obrensis S.O.C. lub Chori Obrensis S.O.C., pieczęć BIBLIOTHECA REGIA MONACENSIS oraz nazwisko Josepha Petzelta. O tym ostatnim nie wiadomo zbyt wiele. Urodził się 25 V 1884 r. w Wolsztynie. Gdy wyjechał z rodzinnego miasta do Bawarii, najprawdopodobniej zabrał ze sobą muzykalia z Obry, które być może były mu potrzebne (był dyrektorem muzycznym w Monachium). Ślad o nim urywa się po 1927 r., gdy przebywał w stolicy Bawarii 6. Nie ułatwia to odtworzenia dziejów tych rękopisów. Pewną pomocą służy analiza znaków wodnych (filigranów) papieru, pozwalająca na wskazanie jego proweniencji. Rękopis zawierający Missae S Josephi D-dur Benedicta Fasolda ( ) zawiera, według Lauterwassera, następujące znaki wodne 7 : [= Obra 32]: orzeł, poniżej FRIEDLAND / 1749, [= Obra 33]: litera R, poniżej dwa putta trzymające kartusz z portretem św. Piotra, a niżej REINERTZ, [= Obra 34]: nazwa BRESLAV oraz Maria z Dzieciątkiem w aureoli, [= Obra 35]: św. Piotr w kartuszu, poniżej REINERTZ i orzeł. Znak wodny [= Obra 32] pochodzi z papierni Johanna Friedricha Seifferta w Mieroszowie (Friedland), około 20 km od Krzeszowa, i jest datowany na 1749 r. 8 Filigrany [= Obra 33] i [= Obra 35] pochodzą z papierni Johanna Antona Hellera i jego syna Antona Benedikta w Dusznikach- -Zdroju (Bad Reinertz); Johann Anton Heller, pochodzący z czeskiego Frydlandu, przejął tę papiernię od Christiana Wilhelma Kretschmera 18 III 1706 r., a jego syn, Anton Benedikt Heller, przejął ją po ojcu w 1737 r. 9 Znak wodny [= Obra 34] wskazuje natomiast na papiernię wrocławską, z której produkowany papier można datować na około 1780 r Ibidem, s. 545, podałem mylnie, że rękopisów tych jest A. MĄDRY, Barok, cz. 2: Muzyka religijna i jej barokowy modus operandi (Historia Muzyki Polskiej, III/2), Warszawa 2013, s R. WALTER, Musikgeschichte des Zisterzienserklosters Grüssau, s. 93; A. MĄDRY, Barok, s D-Mbs Mus.ms. 5038, RISM: Seiffert mieszkał w Podgórzynie w latach oraz we Wrocławiu w latach , gdzie od 1757 r. dzierżawił papiernię, por. F. VON HÖSSLE, Alte Papiermühlen in der Provinz Schlesien, Der Papierfabrikant, 33/34, 1935/1936, s. 261; K. MALECZYŃSKA, Dzieje starego papiernictwa śląskiego (Monografie Śląskie Ossolineum, 4), Wrocław 1961, s. 89; D. BŁASZCZYK, R. SACHS, Słownik papierników śląskich do 1945 roku, cz. 4: S Z, Rocznik Muzeum Papiernictwa, 4, 2010, s Heller po przejęciu papierni w 1706 r. rozszerzył produkcję, a jego papier był bardzo elegancki, dlatego też otrzymał od króla pruskiego Fryderyka tytuł królewskiego papiernika dworskiego, F. VON HÖSSLE, Altschlesische Papiermühlen, Der Papierfabrikant, 1913, s ; IDEM, Alte Papiermühlen, s. 294, nr 34, 35; K. MALECZYŃSKA, Dzieje starego papiernictwa, s. 76, 105; D. BŁASZCZYK, R. SACHS, Słownik papierników śląskich, cz. 2: H L, Rocznik Muzeum Papiernictwa, 2, 2008, s , ; P. PREGIEL, Duszniki przez Zimmermanna opisane, Rocznik Muzeum Papiernictwa, 4, 2010, s K. MALECZYŃSKA, Dzieje starego papiernictwa, s. 174, nr 25.

71 Kronika Projektu 501 Rękopisy muzyczne z opactwa w Obrze znajdują się także w zbiorach Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu, w kolekcji muzycznej po kapeli parafialnej z Grodziska Wielkopolskiego 11. Po kasacie opactwa w 1835 r. jego zbiory zostały podzielone i część z nich otrzymała biblioteka dekanalna w Grodzisku Wielkopolskim (inne biblioteki w Warszawie i Berlinie), skąd muzykalia mogły trafić do parafii 12. Na niektórych z nich, poza typową dla Obry notą proweniencyjną Pro Choro Monasterij Obrensis S.O.C., znajduje się informacja Ofiarowane Kościołowi Grodziskiemu 13, co z kolei wskazywałoby na świadome przekazanie. Muzykalia ze zbiorów opactwa w Obrze a muzykalia krzeszowskie Wspomniane wyżej znaki wodne z rękopisów oberskich spotykamy również na papierze, z którego sporządzone zostały niektóre rękopisy muzyczne opactwa w Krzeszowie. Filigran z papierni w Mieroszowie [= Obra 32] występuje na kartach z rękopisu z Affectus musici de Passione Domini anonimowego autorstwa oraz innego, z Kyrie et Gloria ex D autorstwa Františka Xavera Brixiego (spisanego w 1775 r., czyli 26 lat po dacie produkcji papieru) 14, filigran z papierni dusznickiej [= Obra 35] na Passionskantate Gottfrieda Augusta Homiliusa, a filigran z papierni wrocławskiej [= Obra 34] na zbiorze Organum Chori Choralis (ryc. 1) 15. Podobieństwa między kolekcjami muzykaliów z opactw w Krzeszowie i Obrze widać także w zapisanym w nich repertuarze. W opracowanych rękopisach znajdujemy utwory 21 tych samych kompozytorów, przy czym niemal wszyscy z nich tworzyli także w trzeciej ćwierci XVIII w.: František Xaver Brixi ( ), František Xaver Černy ( ), Carl Ditters von Dittersdorf ( ), Valentin Fechner ( ), Carl Heinrich Graun (ok ), Johann Adolf Hasse ( ), Joseph Haydn ( ), Marianus Königsperger ( ), Lambert Kraus ( ), Jiří Ignác Linka ( ), Johann Lohelius ( ), Karel Loos (ok ), Johann Heinrich Rolle ( ), Ignaz Schwerdtner (XVIII/XIX w.), Matěj Sojka ( ), Joseph Topf ( 1795), Johann Baptist Vanhal ( ), Kajetán Vogel (ok ), Melchior Wiesner (ok ok. 1825), Johann Zach ( ), Franz Ziegenheim (XVIII w.) 16. Podobieństwa te mogą wskazywać, że w zakresie działalności muzycznej między opactwami w Krzeszowie i Obrze mogły istnieć bliższe kontakty, może nawet wymiana repertuaru, tak jak to było w wypadku analogicznych kontaktów cystersów z Krzeszowa z benedyktynami z Broumova W. ZIENTARSKI, Zarys dziejów kapeli parafialnej w Grodzisku Wielkopolskim, [w:] D. IDASZAK, Grodzisk Wielkopolski. Katalog tematyczny muzykaliów (Studia et Dissertationes Instituti Musicologiae Universitatis Varsoviensis, Seria A I), Kraków 1993, s. 9 24, a także 105 (nr ), (nr ); PL-Pa Muz GR III/12, RISM: ; PL-Pa Muz GR III/29, RISM: D. IDASZAK, Wojciech Dankowski. Monografia, Warszawa 1972, s (mps pracy doktorskiej w Instytucie Muzykologii UW), cyt. za: A. MĄDRY, Barok, s Aria III Jędrowskiego, sygn. PL-Pa Muz GR III/12, A. MĄDRY, Barok, s Por. PL-KRZ I-11; F. VON HÖSSLE, Alte Papiermühlen, nr 21; R. WALTER, Musikgeschichte des Zisterzienserklosters Grüssau, s. 168, Por. PL-KRZ XIII-16; PL-KRZ III-7. Wprzypadku Organum Chori Choralis R. WALTER, Musikgeschichte des Zisterzienserklosters Grüssau, s. 30, 169, 171 rękopisu nie znalazłem wśród muzykaliów w Krzeszowie. 16 Daty życia kompozytorów pochodzą z bazy muzycznej RISM. 17 R. WALTER, Musikgeschichte des Zisterzienserklosters Grüssau, s. 84.

72 502 Kronika Projektu Ryc. 1. Porównanie filigranów [= Obra 32] z rękopisów muzycznych pochodzących ze zbiorów cystersów: u góry z Obry, sygn. D-Mbs Mus.ms. 5038, fot. H. LAUTERWASSER; u dołu z Krzeszowa, sygn. PL-KRZ Rps XIII-16. Fot. G. JOACHIMIAK

73 Kronika Projektu 503 Np. jeden z utworów Melchiora Wiesnera, Missa in D, skopiował dla kapeli w Obrze Franciszek Tomaszewski 18. Wiesner z kolei posiadał nie tylko kopie utworów granych przez kapele różnych kościołów i klasztorów wrocławskich (m.in. katedralnego, opactwa kanoników regularnych św. Augustyna na Piasku, klasztoru krzyżowców z czerwoną gwiazdą), ale także opactwa cystersów w Obrze, w tym kompozycje Wojciecha Dankowskiego 19. Jeden z utworów Dankowskiego jeszcze w lipcu 1961 r. znajdował się wśród muzykaliów cystersów krzeszowskich 20 niestety, zaginął przed 1985 r. 21 Muzykalia z opactwa cystersów w Krzeszowie Rozpoczęto opracowanie i wprowadzanie do bazy tych rękopisów z opactwa w Krzeszowie, które nie zostały dotychczas opracowane i wprowadzone do RISM. Do chwili obecnej zakończono prace nad 100 takimi rękopisami, zawierającymi 115 kompozycji. Większość z rękopisów krzeszowskich ma jedną z dwóch zapisek proweniencyjnych, Chori Grissoviensis lub Chori B: V: M: de Grissovio, oraz pieczęć SIEGEL D. PFARKIRCHE ZU GRÜS- SAU. Charakterystyczny jest też dopisek neuer Catalog wraz z liczbą (numerem katalogowym). Za przykład może posłużyć karta tytułowa Messe in C Franza Bühlera z 1840 r. (ryc. 2). Inskrypcja wskazuje na pozycję nr 33 we wspomnianym nowym katalogu, a na prezentowanej ilustracji można zauważyć także pieczęcie wskazujące na parafię w Krzeszowie. Niestety, ani nowego, ani żadnego starego katalogu muzykaliów krzeszowskich nie udało się odnaleźć. Po kasacie zbiór rękopisów muzycznych (z wyjątkiem rękopisów tabulatur lutniowych) nie został wywieziony z opactwa, dlatego też w kolekcji znajdują się utwory pochodzące z okresu po 1810 r. oraz z pieczęcią parafii w Krzeszowie 22. Badacze często odwołują się do porównywań zbioru krzeszowskiego z podobnymi kolekcjami śląskimi (katedry wrocławskiej, klasztoru bożogrobców w Nysie, kantora Beniamina Kleina z Kowar) oraz spoza Śląska (benedyktynów z czeskiego Broumova, cystersów z węgierskiego Zirca związanego z opactwem w Henrykowie oraz z wielkopolskiej Obry) 23. Do niektórych kompozycji ze zbiorów krzeszowskich Rudolf Walter odnalazł konkordancje, ale nie wskazał ich dokładnej proweniencji, ograniczył się jedynie do wzmianki o posekularyzacyjnych zbiorach wrocławskich, które zostały ostatecznie wywiezione po wojnie do Warszawy 24. Obecnie można wskazać, że niektóre z tych utworów były wykonywane przez wrocławskie kapele klasztorne: kanoników regularnych 25, kanoniczek regularnych 26, krzy- 18 RISM: , sygn. D-Mbs Mus. ms R. WALTER, Musikgeschichte des Zisterzienserklosters Grüssau, s. 321, przyp E. WOJNOWSKA, Muzykalia opactwa krzeszowskiego. Opis i historia badań, [w:] H. DZIURLA, K. BOBOWSKI (red.), Krzeszów uświęcony łaską (Acta Universitatis Wratislaviensis, 1782), Wrocław 1997, s Ibidem, s G. JOACHIMIAK, Wstępne sprawozdanie z badań nad muzykaliami ze śląskich klasztorów objętych sekularyzacją, Hereditas Monasteriorum, 1, 2012, s R. WALTER, Musikgeschichte des Zisterzienserklosters Grüssau, s Ibidem, s PL-KRZ Rps I-37 i PL-Wu RM PL-KRZ Rps I-110 i PL-Wu RM 4922.

74 504 Kronika Projektu Ryc. 2. Franz BÜHLER, Messe in C, karta tytułowa z pieczęcią parafii w Krzeszowie i notą N o 33 neuer Catalog. Klasztor benedyktynek w Krzeszowie, sygn. PL-KRZ Rps I-14. Fot. G. JOACHIMIAK

75 Kronika Projektu 505 żowców z czerwoną gwiazdą 27, norbertanów 28, a także najprawdopodobniej przez kapelę bożogrobców w Nysie 29 ; były też związane z kolekcją z Miszkowic (niem. Michelsdorf) koło Lubawki 30. Nieznane muzykalia krzeszowskie: szafa nr 2 Podczas opracowywania źródeł muzycznych przechowywanych nadal w Krzeszowie autor odnalazł materiały do tej pory niewspominane w literaturze przedmiotu. Pochodzą one z drugiej szafy z muzykaliami (w literaturze pojawiają się rękopisy z szafy pierwszej). O jej istnieniu wspominała już w 1983 r. Elżbieta Wojnowska, według której miały znajdować się w niej druki muzyczne, pochodzące ze stosunkowo niedawnej działalności Kościoła. Są to w większości jednoi wielogłosowe śpiewniki oraz modlitewniki z muzyką, pisane lub wydawane w końcu XIX oraz w pierwszych dekadach XX w. [...] może nawet ewentualne starodruki 31. Badaczka ta najprawdopodobniej jednak nie zdążyła dokładniej przejrzeć, a zwłaszcza opracować i wykorzystać tych źródeł, na co wskazują zarówno panujący wśród nich nieporządek i brak nadanych sygnatur, jak i niewykorzystanie ich treści podczas opracowywania muzykaliów z szafy pierwszej, w tym brak w prowizorycznym katalogu oraz na mikrofilmach przechowywanych w Bibliotece Narodowej. Na zachowane w tej szafie starodruki muzyczne natrafił także Rudolf Walter, który nawet sporządził ich listę 32. Jednak dopiero piszący te słowa wstępnie uporządkował znajdujące się w szafie nr 2 zbiory (ryc. 3) oraz przystąpił do ich systematycznej inwentaryzacji 33. Spośród starodruków, które wymienił R. Walter, tylko niewielka część się zachowała: są to utwory autorstwa Carla Frederica Abla, Antonia Caldary, Johanna Melchiora Dreyera, Benna Grubera, Johanna Baptisty Lassera, Vincenza Righiniego oraz jakieś niekompletne requiem. Znajdujemy tu ponadto śpiewniki, kompozycje organowe oraz druki wydane po 1800 r., a przede wszystkim rękopisy, o których najprawdopodobniej ani Elżbieta Wojnowska, ani Rudolf Walter nie wiedzieli. Stanowią uzupełnienie muzykaliów, które znajdują się w szafie nr 1. Znajdziemy tu np. brakujący głos dla pierwszego oboju z kompozycji Stabat Mater Josepha Haydna w rękopisie znalezionym w szafie nr PL-KRZ Rps III-36 i PL-Wu RM 7894 (RISM: ). 28 PL-KRZ Rps II-4 i PL-Wu RM 7870 (RISM: ); PL-KRZ Rps V-59 i PL-Wu RM 4737; PL-KRZ Rps X-13 i PL-Wu RM 7974 (RISM: ); PL-KRZ Rps II-18 i PL-Wu RM 7975 (RISM: ). 29 PL-Wu RM PL-KRZ Rps II-8 i PL-Wu RM E. WOJNOWSKA, Muzykalia opactwa krzeszowskiego, s R. WALTER, Musikgeschichte des Zisterzienserklosters Grüssau, s Informację o tych muzykaliach przedstawiłem w referacie Nieznane kolekcje muzyczne ze Śląska stan badań, wygłoszonym na konferencji Źródła do dziejów kultury muzycznej w ośrodkach kościelnych na terenie Polski. Stan badań i perspektywy badawcze, 6 V 2014 r., Jasna Góra. 34 PL-KRZ XII-1; BN, mf

76 506 Kronika Projektu Ryc. 3. Klasztor benedyktynek w Krzeszowie, biblioteka, szafa nr 2 z muzykaliami. Fot. G. JOACHIMIAK Nieznane materiały archiwalne: szafa nr 3 W bibliotece klasztoru benedyktynek w Krzeszowie znajduje się także szafa nr 3, z kilkuset jednostkami archiwalnymi 35 (ryc. 4). Są to archiwalia z okresu po sekularyzacji opactwa, czyli po 1810 r. W większości dotyczą parafii z rejencji legnickiej, w tym m.in. Krzeszowa i Krzeszówka oraz innych należących do archiprezbiteratu kamiennogórskiego. Znajdziemy tu m.in. akta fundacji niektórych parafii, rachunki, akta związane z remontem kościołów i zakupem dla nich wyposażenia. Stanowią ciekawe uzupełnienie materiałów z tzw. Akt Büschinga dotyczących klasztoru w Krzeszowie i okolicznych miejscowości 36. Sygnatury na okładkach, nierzadko przekreślone czerwoną lub niebieską kredką, świadczą, że zbiór ten był niegdyś uporządkowany (ryc. 5). 35 Od Redakcji: pełny inwentarz archiwaliów krzeszowskich opracowuje obecnie dla Projektu zespół pod kierownictwem Urszuli Ososko i Rainera Sachsa. 36 R. WALTER, Musikgeschichte des Zisterzienserklosters Grüssau, s. 63, 72 73; U. BOŃCZUK-DAWIDZIUK, Sprawozdanie z postępu prac nad wydaniem Akt Büschinga w dniach 30 X IV 2013 r., Hereditas Monasteriorum, 2, 2013, s ; U. BOŃCZUK-DAWIDZIUK, A. JEZIERSKA, A. WOJTYŁA, Wykaz zawartości Akt Büschinga z lat ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu, Hereditas Monasteriorum, 3, 2013, s

77 Kronika Projektu 507 Ryc. 4. Klasztor benedyktynek w Krzeszowie, szafa nr 3 z materiałami archiwalnymi z Krzeszowa i okolicznych miejscowości. Fot. G. JOACHIMIAK Pobieżne przejrzenie tych archiwaliów pozwoliło na stwierdzenie, że zawierają one także informacje interesujące muzykologów, m.in. dotyczące organistów oraz śpiewu i jego nauki. W poszycie, którego kartę tytułową prezentuje ryc. 5, zachowała się karta z utworem muzycznym. Jest to fragment głosu instrumentalnego, zapewne wiolonczeli, na co wskazują zapis w kluczu basowym oraz dwudźwięki o charakterystycznym ambitusie, prawdopodobnie z jakiejś mszy (ryc. 6). Szczególnie interesujący jest poszyt akt na temat kształcenia w zakresie muzyki i śpiewu w poszczególnych miejscowościach okręgu legnickiego (ryc. 7). 12 IV 1834 r. Dział Spraw Wewnętrznych Królewskiej Administracji w Legnicy polecił poszczególnym proboszczom przekazać informacje na temat stanu muzyki i osób nią się zajmujących oraz ich źródeł finansowania w 1833 r. 37 Odpowiedzi nadeszły z 10 miejscowości: Chełmska Śląskiego (Schömberg, 15 V 1834 r.), Kamiennej Góry (Landeshut, 11 V 1834 r.), Kochanowa (Trautliebersdorf, 30 IV 1834 r.), Krzeszowa (Grüssau, 25 IV 1834 r.), Krzeszówka (Neuen, 1 V 1834 r.), Lubawki (Liebau, 6 V 1834 r.), Miszkowic (Michelsdorf, 27 IV 1834 r.), Okrzeszyna (Albendorf, 26 IV 1834 r.), Opawy koło Lubawki (Oppau, 30 IV 1834 r.), Witkowa (Wittgendorf, 8 V 1834 r.). 37 Pismo oznaczone zostało sygnaturą I. C

78 508 Kronika Projektu Ryc. 5. Karta tytułowa poszytu zawierającego akta wikariatu krzeszowskiego z lat 1818, 1823, 1828, 1833, spisane przez zarządcę dóbr (Erzpriester) Webera. Widoczne dawne sygnatury: 41 ; przekreślona czerwoną kredką III No 13 ; zapisana takąż kredką i podkreślona 54. Klasztor benedyktynek w Krzeszowie. For. G. JOACHIMIAK

79 Kronika Projektu 509 Ryc. 6. Fragment utworu muzycznego. Na początku zapewne końcowy fragment Gloriae, po nim, w środku, Sanctus, dalej Aria. Klasztor benedyktynek w Krzeszowie. Fot. G. JOACHIMIAK

80 510 Kronika Projektu Ryc. 7. Karta tytułowa poszytu Acta die Ausbildung der Musick und Gesang betreffend. Klasztor benedyktynek w Krzeszowie. Fot. G. JOACHIMIAK

81 Kronika Projektu 511 Z Krzeszowa odpowiedź przygotował o. Eutychius Nepomuk Leistritz ( ), cysters, który pozostał w Krzeszowie po sekularyzacji opactwa i pełnił posługę duszpasterską wraz z ostatnim opatem, Ildephonsem Reuschelem 38. Wspomniał, że w momencie sekularyzacji funkcję regensa chóru ( Regens Chori ) pełnił o. Kornelius Knoblich ( ), w chórze muzykowali Winkler i Maywald ( Chormusizi ), a muzyki nauczano w przyklasztornym gimnazjum. Wspomniał też, że Blas und anderen Instrumenten erhielten zatem instrumenty dęte blaszane oraz inne. (Jak wiadomo, w Muzeum Tkactwa w Kamiennej Górze zachowały się dęte instrumenty muzyczne, które mogły trafić tam z Krzeszowa 39 ). Na końcu informował, że w 1833 r. nauczanie muzyki w Krzeszowie nadal się odbywało. Śpiewacy tak jak dawniej byli uczeni gratisowo, a za lekcje gry na instrumentach dętych i strunowych trzeba było zapłacić eine kleine Remuneration (ryc. 8). Ryc. 8. Fragment odpowiedzi o. Eutychiusa Leistritza z 25 IV 1834 r. dotyczący nauczania muzyki w Krzeszowie w 1833 r. Klasztor benedyktynek w Krzeszowie. Fot. G. JOACHIMIAK *** Obecność pochodzących z Krzeszowa i Obry licznych kopii utworów wymagających od muzyków niemałych umiejętności wykonawczych wskazuje, że muzyka w tamtejszych opactwach była prezentowana na wysokim poziomie i, co ważne, były to utwory wykonywane wówczas na największych dworach w Europie, przez co wzrasta prestiż zachowanych materiałów i klasztorów. Wśród kompozytorów i muzyków wielokrotnie można natrafić na nazwiska mnichów. Potwierdza to ich zaangażowanie i potrzebę uczestnictwa w życiu muzycznym klasztorów, co często można zauważyć w ich pracy skryptorskiej, zaznaczonej niekiedy poprzez podpisy na źródłach czy nazwiska zapisane na wybranych głosach utworów, sugerujące muzyczny fach. 38 A. ROSE, Profeßbuch von Grüssau: Leben und Wirken der Zisterzienser , Köln 1990, s K. PILIPIUK, Skarby z Kamiennej Góry. Najstarsze datowane rożki angielskie, Ruch Muzyczny, 55, 2011, 5, s autorka powołuje się na słowa Barbary Skoczylas-Stadnik, dyrektor muzeum, według której instrumenty pochodzą z opactwa w Krzeszowie. Polemizuje z tą hipotezą B. VOGEL, Skarby z Kamiennej Góry jeszcze raz..., Ruch Muzyczny, 55, 2011, 10, s , według którego brak jej podstaw źródłowych. Na temat tych instrumentów nakręcono reportaż, w którym powtórzono hipotezę o ich krzeszowskiej proweniencji M. ROTUSKA-KORBEL, A. PAWLUKIEWICZ, D. CZERNAL, Sensacyjne odkrycie!, watch?v=hlncky6ekoy, emisja 14 III 2011 r., TV Legnica DAMI Legnica (dostęp: 1 XI 2014 r.), o instrumentach opowiada Filip Frydrysiak.