Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata

Transkrypt

1 Załącznik do Uchwały nr XXXIV/212/2010 Rady Powiatu w Zamościu z dnia 10 listopada 2010 roku Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata Zamość 2010 r. Dokument został opracowany przez Biuro Consultingowo-Handlowe GWARANCJA z Poznania.

2 SPIS TREŚCI 1. Wstęp 4 2. Podstawa prawna opracowania powiatowego programu opieki nad zabytkami _ 7 3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce 8 4. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami Relacje Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego Relacje Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata z dokumentami wykonanymi na poziomie powiatu Charakterystyka zasobów i analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego Powiatu Zamojskiego Zarys historii obszaru Powiatu Zamojskiego Krajobraz kulturowy, działalność kulturalna oraz zabytki o najwyższym znaczeniu dla Powiatu Zamojskiego Zabytki nieruchome i archeologiczne Powiatu Zamojskiego wpisane do wojewódzkiego rejestru zabytków Zabytki będące własnością Powiatu Zamojskiego Ocena stanu dziedzictwa kulturowego Powiatu Zamojskiego. Analiza szans i zagrożeń Założenia programowe Priorytety, kierunki działań oraz zadania programu opieki nad zabytkami Instrumentarium realizacji Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata

3 9. Zasady oceny realizacji Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata Źródła finansowania programu opieki nad zabytkami Realizacja i finansowanie przez powiat zadań z zakresu ochrony zabytków _ Część graficzna powiatowego programu opieki nad zabytkami Spis tabel, map i zdjęć 97 3

4 1. Wstęp Powiat Zamojski położony jest na obszarze Wyżyny Lubelskiej, Padołu Zamojskiego, Roztocza Środkowego oraz Wyżyny Zachodniowołyńskiej. Ich odmienność i specyfika sprawiają, że na stosunkowo niewielkim obszarze znajdują się urozmaicone formy krajobrazowe i przyrodnicze. Północno-wschodnia część terenu powiatu leży na Wyżynie Lubelskiej, obejmując swymi granicami malownicze wzniesienia Działów Grabowieckich oraz rozległe obniżenie Padołu Zamojskiego. Przechodzą one ku południu w monotonne wzgórza Grzędy Sokalskiej (Wyżyna Zachodniowołyńska), a ku południowemu zachodowi w silnie pofałdowane Roztocze (Środkowe i Zachodnie). Największą rzeką regionu jest Wieprz. Roztocze Środkowe porastają lasy, które są Przedłużeniem Puszczy Solskiej i Lasów Janowskich. Powiat Zamojski ziemski wchodzi w skład województwa lubelskiego. Powierzchnia powiatu wynosi km². Graniczy on z powiatami: biłgorajskim, chełmskim, hrubieszowskim, krasnostawskim, tomaszowskim i leżącym w jego centrum, zamojskim grodzkim. Przez powiat zamojski ziemski przechodzą międzynarodowe szlaki komunikacyjne, łączące środkową część kraju z polsko-ukraińskimi przejściami granicznymi w Hrebennem i Zosinie. Na obszar Powiatu Zamojskiego ziemskiego składa się 15 gmin. Miasto Zamość natomiast, posiada status autonomicznego powiatu grodzkiego tzw. miasto na prawach powiatu. Miasto Zamość jest ważnym, regionalnym ośrodkiem administracyjnym (siedziba Starostwa oraz filii Urzędu Wojewódzkiego w Lublinie), kulturowym, komunikacyjnym, handlowym, naukowym, turystycznym i religijnym (Kuria Diecezji Zamojsko- Lubaczowskiej). Największym bogactwem i walorem Powiatu Zamojskiego jest czyste powietrze, z unikalnym w okolicach Krasnobrodu mikroklimatem, zróżnicowane topograficznie i krajobrazowo obszary, cenne zabytki architektury oraz pomniki przyrody. Na terenie powiatu istnieje bogata sieć oznakowanych pieszych szlaków turystycznych oraz ścieżek spacerowych i dydaktycznych. 4

5 Mapa 1. Powiat Zamojski (ziemski) Źródło: Strona internetowa Związku Powiatów Polskich, Przedmiotem opracowania Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego jest dziedzictwo kulturowe w granicach administracyjnych powiatu. Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami jako dokument o charakterze strategicznym przyjmowany przez Radę Powiatu w Zamościu stanowi podstawę dla określenia w pespektywie czterech lat zasadniczych kierunków działań i zadań mających na celu przede wszystkim przyczyniać się do zachowania lokalnego środowiska kulturowego, a także w miarę możliwości poprawy jego stanu. Podstawą do określenia działań i zadań jest ustalenie w niniejszym programie najistotniejszych uwarunkowań ze sfery dziedzictwa kulturowego obecnego na terenie powiatu. Docelowo intencją służącą przyjęciu przez wspólnotę samorządową Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami dla Powiatu Zamojskiego jest ustalenie w nim podstawowych inicjatyw dotyczących możliwości finansowania działań ochronnych wobec środowiska kulturowego oraz zagwarantowanie i organizacja tychże działań. Ponadto, program ten ma przyczynić się do zintensyfikowania przedsięwzięć o charakterze społecznym oraz edukacyjnym wobec społeczności powiatu, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży. Spodziewanym efektem realizacji wszystkich zadań sformułowanych w programie opieki nad zabytkami będzie poza wspomnianym zachowaniem i poprawą stanu środowiska kulturowego wytworzenie szeroko rozumianej świadomości obszaru Powiatu Zamojskiego jako interesującego kulturowo i turystycznie miejsca. 5

6 Zabytki stanowią świadectwo historii i kultury lokalnej, regionalnej i narodowej. Celem programu opieki nad zabytkami jest kształtowanie świadomości oraz uwrażliwienie mieszkańców powiatu na potrzeby związane z właściwym utrzymaniem i ochroną lokalnego środowiska kulturowego. Troska o zabytki ma także wymiar gospodarczy. Odpowiednie wykorzystanie oraz wypromowanie miejscowych dóbr kultury może przyczynić się znacząco do rozwoju lokalnej gospodarki. Zadbane, należycie oznakowane i wypromowane pomniki przeszłości przyciągają turystów. Turystyka jest jednym z najważniejszych sektorów współczesnej gospodarki i może przyczynić się znacząco do rozwoju powiatu oraz powstawania nowych miejsc pracy. Wykorzystanie potencjału stwarzanego przez posiadane zabytki oraz inne walory kulturowe i przyrodnicze powiatu, wymaga opracowania kompleksowego planu działania na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego. Celem Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego jest dążenie do poprawy stanu zachowania zabytków oraz krajobrazu kulturowego powiatu poprzez określenie podstawowych warunków technicznych, organizacyjnych i finansowych w zakresie leżącym w kompetencjach powiatu. Szczególny nacisk położono na działania zwiększające atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz na wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami. W programie określono zadania, które ustawodawca nakłada na powiat, m.in. opieka nad zabytkami, do których powiat zamojski posiada tytuł prawny. Do programu włączono również ogólne działania, jakie samorząd powiatowy może podejmować w ramach współpracy w zakresie opieki nad zabytkami, których właścicielem są gminy, instytucje lub osoby prywatne, nie naruszając przy tym ich kompetencji i praw. Obiekty zabytkowe stanowią wspólne dziedzictwo, dlatego niezbędne jest podjęcie współpracy pomiędzy powiatem a innymi podmiotami w celu jak największej dbałości o ich zachowanie. Ochrona zabytków powinna być prowadzona w sposób kompleksowy, łączący elementy ochrony, konserwacji i restauracji z elementami promocyjno- edukacyjnymi. Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami jest dokumentem polityki administracyjnej w zakresie podejmowanych działań dotyczących inicjowania, wspierania i koordynowania prac z dziedziny ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego oraz upowszechniania i promowania dziedzictwa kulturowego. Stanowi podwalinę współpracy między samorządem powiatowym, samorządami gminnymi, właścicielami zabytków, Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków oraz innymi podmiotami zaangażowanymi 6

7 w sprawy kultury. Współpraca ta rozwijana w kolejnych latach powinna przynieść lokalnej społeczności wymierne korzyści zachowanie dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokoleń. 2. Podstawa prawna opracowania powiatowego programu opieki nad zabytkami Podstawą prawną opracowania powiatowego programu opieki nad zabytkami w Polsce jest Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz z późn. zm.) regulująca w sposób kompleksowy podstawowe pojęcia z zakresu ochrony i opieki nad zabytkami, a także określająca formy ich ochrony, kompetencje poszczególnych organów ochrony zabytków na szczeblu administracji rządowej jak i samorządowej oraz zasady finansowania opieki nad zabytkami, ich ewidencjonowania, zagospodarowania czy wywozu za granicę itd. Podstawę prawną opracowania Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami dla Powiatu Zamojskiego stanowią następujące zapisy ustawowe: Art. 87 ww. ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, który stanowi m.in., że: - zarząd powiatu sporządza na okres 4 lat powiatowy program opieki nad zabytkami; - powiatowy program opieki nad zabytkami przyjmuje rada powiatu, po uzyskaniu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków; - powiatowy program opieki nad zabytkami ogłaszany jest w wojewódzkim dzienniku urzędowym. - z realizacji powiatowego programu opieki nad zabytkami zarząd powiatu sporządza co 2 lata, sprawozdanie, które przedstawia się radzie powiatu. Art. 87 ust. 2 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami wskazuje cele opracowania programu opieki nad zabytkami: - włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; - uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; - zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; - wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; 7

8 - podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami; - określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków; - podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami. 3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce Obowiązujące w Polsce uregulowania prawne dotyczące ochrony zabytków i opieki nad zabytkami: Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r.; zabytki zostały objęte ochroną zadeklarowaną jako konstytucyjny obowiązek państwa i każdego obywatela (art. 5, art. 6 ust. 1 i art. 86 Konstytucji RP); - Art. 5 Stanowi, że Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. - Art. 6 ust. 1 wskazuje, że Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju. - Art. 86 mówi o tym, że każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Głównym aktem prawnym regulującym zasady ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce jest ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz z późn. zm.). 8

9 Obowiązująca ustawa uregulowała podstawowe pojęcia z dziedziny ochrony i opieki nad zabytkami. Przy opracowywaniu programu opieki nad zabytkami uwzględniono przede wszystkim następujące przepisy ustawy: - Art. 3 stanowi, że zabytkiem jest nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Ponadto art. 3 wyjaśnia znaczenie określeń takich jak zabytek nieruchomy, zabytek ruchomy, zabytek archeologiczny, instytucja kultury wyspecjalizowana w opiece nad zabytkami, prace konserwatorskie, prace restauratorskie, roboty budowlane, badania konserwatorskie, badania architektoniczne, badania archeologiczne, historyczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny, historyczny zespół budowlany, krajobraz kulturowy oraz otoczenie. - Art. 4 stwierdza, że ochrona zabytków polega, w szczególności na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działań mających na celu: 1) zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; 2) zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków; 3) udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków; 4) przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę; 5) kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków; 6) uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska. - Art. 5 stanowi, że opieka nad zabytkiem sprawowana przez jego właściciela lub posiadacza polega, w szczególności na zapewnieniu warunków: 1) naukowego badania i dokumentowania zabytku; 2) prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku; 3) zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie; 4) korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości; 9

10 5) popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury. - Art. 6 określa, że ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania następujące zabytki: - zabytki nieruchome, za które uznaje się krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne, ruralistyczne i zespoły budowlane, dzieła architektury i budownictwa, dzieła budownictwa obronnego, obiekty techniki (kopalnie, huty, elektrownie i inne zakłady przemysłowe), cmentarze, parki, ogrody i inne formy zaprojektowanej zieleni, miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne lub działalność wybitnych osobistości bądź instytucji. - zabytki ruchome, za które uznaje się dzieła sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej, kolekcje, numizmaty oraz pamiątki historyczne (militaria, sztandary, pieczęcie, odznaki, medale i ordery), wytwory techniki, materiały biblioteczne, instrumenty muzyczne, wytwory sztuki ludowej i rękodzieła oraz inne obiekty etnograficzne, a także przedmioty upamiętniające wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji. - zabytki archeologiczne, za które uznaje się pozostałości terenowe pradziejowego i historycznego osadnictwa, cmentarzyska, kurhany, relikty działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej. - ustawowej ochronie podlegają również nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej. Art. 7 wskazuje formy ochrony zabytków: - wpis do rejestru zabytków, - uznanie za pomnik historii, - utworzenie parku kulturowego, - ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Art. 12 ust. 1 stanowi, że Starosta, w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków, może umieszczać na zabytku nieruchomym wpisanym do rejestru znak informujący o tym, iż zabytek ten podlega ochronie. 10

11 Art. 18 stanowi, że ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami uwzględnia się przy sporządzaniu i aktualizacji m.in. analiz i studiów z zakresu zagospodarowania przestrzennego powiatu, w których: - uwzględnia się krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; - określa się rozwiązania niezbędne do zapobiegania zagrożeniom dla zabytków, zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytków do jak najlepszego stanu; - ustala się przeznaczenie i zasady zagospodarowania terenu uwzględniające opiekę nad zabytkami. Art. 21 stwierdza, że ewidencja zabytków jest podstawą do sporządzania programów opieki nad zabytkami przez województwa, powiaty i gminy. Art. 89 mówi o tym, że organami ochrony zabytków są: - minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w imieniu którego zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje Generalny Konserwator Zabytków; - wojewoda, w imieniu którego zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje wojewódzki konserwator zabytków. Ustawa określa również zadania administracji publicznej w dziedzinie opieki nad zabytkami i ich ochrony. Do zadań samorządu powiatowego należy zatem: - sporządzanie powiatowego programu opieki nad zabytkami, - możliwość udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru, na zasadach określonych w uchwale rady powiatu, - sprawowanie opieki nad zabytkami, w tym finansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku, do którego powiat posiada tytuł prawny, - w przypadku wystąpienia zagrożenia dla zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru, polegającego na możliwości jego zniszczenia lub uszkodzenia, starosta, na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków, może wydać decyzję o zabezpieczeniu tego zabytku w formie ustanowienia czasowego zajęcia do czasu usunięcia zagrożenia. W przypadku, gdy nie jest możliwe usunięcie zagrożenia, zabytek nieruchomy może być na 11

12 wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków wywłaszczony przez starostę na rzecz Skarbu Państwa lub gminy właściwej ze względu na miejsce położenia tego zabytku, w trybie i na zasadach przewidzianych w przepisach o gospodarce nieruchomościami. - ustanawianie przez starostę, na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków, społecznego opiekuna zabytków i prowadzenie listy społecznych opiekunów zabytków. Wykonywanie zadań w zakresie kultury i ochrony zabytków jest ustawowym zadaniem samorządów. W art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 1998 r., Nr 91, poz. 578 z późn. zm.) zostały określone zadania publiczne powiatu o charakterze ponadgminnym. Art. 4 ust. 1, punkt 7 nakłada na powiat zadania w zakresie kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Uregulowania prawne dotyczące ochrony zabytków i opieki nad zabytkami znajdują się w wielu innych, obowiązujących ustawach. Realizując zadania z zakresu ochrony dziedzictwa kulturowego należy uwzględniać zapisy następujących aktów prawnych: Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717 z późn. zm.); Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jednolity Dz. U. z 2006 r. Nr 156, poz z późn. zm.); Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150); Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880); Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jednolity Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz z późn. zm.); Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (tekst jednolity Dz. U. z 2001 r. Nr 13, poz. 123); Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (Dz. U. z 2003 r. Nr 96, poz. 873 z późn. zm.). Ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. z 1997 r. Nr 5, poz. 24 z późn. zm.); Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. Nr 85, poz. 539 z późn. zm.); Ustawa z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (tekst jednolity Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 673 z późn. zm.). 12

13 4. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego 4.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami Strategiczne cele polityki państwa i uwarunkowania formalnoprawne w sferze ochrony zabytków zostały zawarte w Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata (dokument wdrożeniowy: Narodowy Program Kultury Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego na lata ) oraz Uzupełnieniu Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata Celem strategicznym Narodowej Strategii Rozwoju Kultury jest zrównoważenie rozwoju kultury w regionach. W dokumencie sformułowano również cele cząstkowe, do których zaliczono: 1. Wzrost efektywności zarządzania sferą kultury. 2. Wprowadzenie innowacyjnych rozwiązań w systemie organizacji działalności kulturalnej i w systemie upowszechniania kultury. 3. Zmniejszenie dysproporcji regionalnych w rozwoju kultury. 4. Wzrost uczestnictwa i wyrównanie szans w dostępie do szkolnictwa artystycznego, dóbr i usług kultury. 5. Poprawa warunków działalności artystycznej. 6. Efektywna promocja twórczości. 7. Zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywna ochrona zabytków. 8. Zmniejszenie luki cywilizacyjnej poprzez modernizację i rozbudowę infrastruktury kultury. W ramach Narodowej Strategii Rozwoju Kultury przewidziano trzy instrumenty jej wdrożenia: - inicjatywy ustawodawcze Ministra Kultury; - wspólne działania Ministra Kultury i jednostek samorządu terytorialnego. - 5 Narodowych Programów Kultury: 1. Promocja Czytelnictwa i Rozwój Sektora Książki 2. Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego 3. Rozwój Instytucji Artystycznych 13

14 4. Znaki Czasu 5. Narodowy Program Kultury Wspierania Debiutów i Rozwoju Szkół Artystycznych MAESTRIA. Najistotniejszym, z punktu widzenia realizacji Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego jest Narodowy Program Kultury Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego, którego celem jest poprawa stanu i dostępności zabytków poprzez: - tworzenie warunków instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w sferze dokumentacji i ochrony zabytków, - kompleksową rewaloryzację zabytków i ich adaptację na cele społeczne, - zwiększenie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości, - tworzenie zintegrowanych narodowych produktów turystycznych, - promocję polskiego dziedzictwa kulturowego w Polsce i za granicą, - wzmocnienie zasobów ludzkich w sferze ochrony zabytków, - podnoszenie świadomości społecznej dotyczącej dziedzictwa kulturowego, - zabezpieczenie zabytków i archiwaliów przed nielegalnym wywozem za granicę. W programie określono priorytety oraz działania: Priorytet 1. Aktywne zarządzanie zasobem stanowiącym materialne dziedzictwo kulturowe. Działania realizowane w ramach priorytetu mają na celu materialną poprawę stanu zabytków, ich adaptację i rewitalizację oraz zwiększenie dostępności do nich mieszkańców, turystów i inwestorów. Realizacja działań pozwoli na zwiększenie atrakcyjności regionów, a także wykorzystanie przez nie potencjału związanego z posiadanym dziedzictwem kulturowym. Do najważniejszych działań priorytetu 1 istotnych dla realizacji założeń Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego zalicza się Działanie 1.2. Kompleksowa rewaloryzacja zabytków i ich adaptacja na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne i inne cele społeczne oraz Działanie 1.3. Zwiększenie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości poprzez tworzenie zintegrowanych narodowych produktów turystycznych. Priorytet 2. Edukacja i administracja na rzecz ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego. 14

15 Działania realizowane w ramach priorytetu 2 to Działanie 2.1. Rozwój zasobów ludzkich oraz podnoszenie świadomości społecznej w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego oraz Działanie 2.2. Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego przed nielegalnym wwozem, wywozem i przewozem przez granice. W Uzupełnieniu Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata misję strategii określono jako Zrównoważony rozwój kultury jako najwyższej wartości przenoszonej ponad pokoleniami, określającej całokształt historycznego i cywilizacyjnego dorobku Polski, wartości warunkującej tożsamość narodową i zapewniającej ciągłość tradycji i rozwoju regionów. W Uzupełnieniu zmodyfikowano cele cząstkowe strategii, które otrzymały następujący kształt: 1. Wzrost efektywności zarządzania sferą kultury. 2. Zmniejszenie dysproporcji regionalnych w rozwoju i dostępie do kultury. 3. Wzrost udziału kultury w PKB. 4. Zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywna ochrona zabytków. 5. Modernizacja i rozbudowa infrastruktury kultury. 6. Wzrost uczestnictwa w kulturze. 7.Rozwój szkół artystycznych i zwiększenie liczby godzin edukacji kulturalnej w programach szkolnych. 8. Efektywna promocja twórczości. 9. Promocja polskiej kultury za granicą. 10. Ochrona własności intelektualnej i walka z piractwem. 11. Wprowadzenie innowacyjnych rozwiązań w systemie organizacji działalności kulturalnej i w systemie upowszechniania kultury. 12. Rozwój przemysłów kultury (kinematografia, media, design, wydawnictwa, fonografia). W Uzupełnieniu rozszerzono także listę instrumentów realizacji Narodowej Strategii Rozwoju Kultury o Programy Operacyjne realizowane ze środków Ministra Kultury, wieloletnie programy inwestycyjne oraz inne, krajowe dokumenty strategiczne, odnoszące się do kultury. Cele oraz kierunki działań Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego wpisują się oraz są komplementarne z priorytetami i celami strategicznymi 15

16 Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata , a zwłaszcza programu Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego, a także Uzupełnienia Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata Relacje Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego jest zgodny, w swych założeniach, z dokumentami o charakterze strategicznym i planistycznym dotyczącymi lub odnoszącymi się do dziedzictwa kulturowego oraz ochrony i opieki nad zabytkami, sporządzonymi na poziomie wojewódzkim. Zgodność Programu Opieki nad Zabytkami ze strategicznymi dokumentami regionu jest warunkiem koniecznym jego skutecznej realizacji. Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego jest zgodny z priorytetami, celami i kierunkami rozwojowymi zapisanymi w dokumentach wykonanych na poziomie województwa, takich jak: - Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata ; - Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego; - Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami w Wojewódzkie Lubelskim na lata ; - Program Zrównoważonego Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich Województwa Lubelskiego; - Program Rozwoju i Rewitalizacji Miast - Województwo Lubelskie; - Koncepcja Programowo Przestrzenna Rozwoju Turystyki i Rekreacji w Województwie Lubelskim. Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata jest podstawowym narzędziem prowadzonej przez samorząd województwa polityki regionalnej. Jest dokumentem strategicznym o charakterze długofalowym, wyznaczającym cele i kierunki rozwoju województwa lubelskiego do roku

17 Jednym z celów w ramach Priorytetu 2. Rozwój nowoczesnego społeczeństwa i zasobów ludzkich dostosowanych do wymogów gospodarki opartej na wiedzy jest Cel 2.5 Wzmocnienie i wykorzystanie kapitału kulturowego i społecznego w regionie. Do kierunków działań w/w celu zaliczono m.in.: - kształtowanie postaw obywatelskich oraz rozwój różnych form społeczeństwa obywatelskiego (w tym: edukacja i promowanie korzystnych postaw społecznych, pobudzanie aktywności społeczności lokalnych, kształtowanie tożsamości regionalnej i lokalnej); - wsparcie rozwoju sektora usług kultury (w tym: wzmacnianie instytucji kultury, tworzenie atrakcyjnej i kompleksowej oferty organizacji kulturalnych); - upowszechnianie kultury oraz wzrost uczestnictwa społeczeństwa w szeroko pojętym życiu kulturalnym (w tym: rozwój infrastruktury służącej upowszechnianiu dóbr kultury, promocja czytelnictwa, rozwój, poprawa jakości i dostępności szkolnictwa artystycznego). Priorytet 3. Strategii to Poprawa atrakcyjności i spójności terytorialnej województwa lubelskiego. Priorytet ten jest bardzo istotny dla realizacji Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego ze względu na komplementarność i bezpośredni lub pośredni związek z trzema celami, które zostały sformułowane w ramach priorytetu nr 3. Cel 3.2 Zachowanie i wzmocnienie różnorodności przyrodniczej, krajobrazowej i kulturowej. Realizacja Celu 3.2 należy do kluczowych elementów Strategii. W Strategii stwierdzono, że dziedzictwo kulturowe jest zagrożone szczególnie przez degradację techniczną obiektów zabytkowych i zanikanie krajobrazu harmonijnego, brak powszechnej świadomości mieszkańców co do wartości istniejącego dziedzictwa historycznego oraz słabe rozpoznanie zasobów kulturowych na poziomie lokalnym. Realizacja przyjętego celu ma przyczynić się do zachowania cennych zabytków architektury i budownictwa, rozwoju bazy materialnej instytucji kulturotwórczych, utrzymania ciągłości tradycji i tożsamości mieszkańców poprzez identyfikację z miejscem zamieszkania, zmniejszenia dysproporcji w dostępności do usług kultury ludności w zależności od miejsca zamieszkania. Kierunki działań dla celu 3.2 to m.in.: - wzbogacanie zasobów środowiska i wdrożenie zrównoważonej gospodarki zasobami naturalnymi, w tym zachowanie walorów krajobrazowych obszarów wiejskich (zachowanie zróżnicowanych form rolnictwa i pejzażu wiejskiego, rewaloryzacja układów urbanistycznych, poprawa ładu przestrzennego jednostek osadniczych); 17

18 - ochrona kulturowa regionu, wzbogacenie różnorodności krajobrazowej i kulturowej (w tym: rewaloryzacja wartościowych obiektów, układów urbanistycznych i przestrzeni publicznych, tworzenie parków kulturowych, turystycznych szlaków kultury regionalnej, poprawa bazy lokalowej i funkcjonowania placówek kultury). Cel 3.3 Rozwój ośrodków miejskich oraz funkcji metropolitalnych Lublina W Strategii zwrócono uwagę, że niemalże we wszystkich miastach województwa można zauważyć takie negatywne zjawiska jak m.in. degradacja bądź zły stan zachowania przestrzeni zabytkowej. Dotyczy to również miast wchodzących w skład Powiatu Zamojskiego. Kierunkami działań w ramach celu 3.3 są m.in.: - rozwój większych i średnich miast województwa, wzmocnienie ich potencjału społeczno ekonomicznego i turystycznego (w tym: wsparcie infrastruktury technicznej wspomagającej turystykę, usługi publiczne i rynkowe, zwiększenie sieci usług kultury, poprawa warunków życia mieszkańców poprzez modernizację infrastruktury społecznej i komunalnej); - rewitalizacja miast i zdegradowanych obszarów zurbanizowanych (w tym: rewitalizacja zabytkowej tkanki miejskiej); - rozwój układu ulicznego i infrastruktury technicznej miast (w tym: infrastruktura rekreacyjna ścieżki rowerowe i spacerowe); - racjonalna gospodarka przestrzenią powiązana z efektywną polityką urbanistyczno architektoniczną (w tym: poprawa skuteczności i znaczenia planowania przestrzennego dla rozwoju obszarów miejskich, wspieranie racjonalnej urbanizacji, poprawa estetyki i wizerunku miast). Cel 3.4 poprawa jakości życia mieszkańców wsi oraz wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich W strategii wojewódzkiej zakłada się, że wieś powinna stać się bardziej atrakcyjnym miejscem zamieszkania, m.in. poprzez rozwój usług, szerszą partycypację w postępie technicznym i cywilizacyjnym, przywrócenie rangi w życiu społecznym, ochronę dziedzictwa kulturowego, tradycji miejsca i kultury ludowej. Kierunki działań tego celu to m.in.: - poprawa cywilizacyjnych warunków życia i funkcjonowania obszarów wiejskich i mniejszych miast (w tym: rewaloryzacja zabytków i promocja kulturowa małych miasteczek); 18

19 - wsparcie procesu rozwoju społeczności wiejskich, poprzez rozwój edukacji i kultury na wsi oraz wspieranie aktywności społeczności lokalnych (w tym: rozwój infrastruktury kulturalnej, ochrona i wspieranie ludowego dziedzictwa kulturowego, wspieranie powstawania i funkcjonowania partnerstw i lokalnych grup działań); - poprawa atrakcyjności turystycznej obszarów wiejskich, poprzez ochronę i wykorzystanie walorów kulturowych i przyrodniczo-krajobrazowych (w tym: ochrona krajobrazu naturalnego i kulturowego, zwłaszcza regionu Roztocza, Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego (Polesia), dolin Bugu, Wieprza i Wisły - obszarów o najwyższej atrakcyjności turystycznej), wsparcie rozwoju bazy turystycznej i rekreacyjnej np. szlaki turystyczno-edukacyjne, ścieżki rowerowe i trasy narciarskie, zagospodarowanie naturalnych akwenów, promocja turystyczna); - poprawa ładu przestrzennego jednostek osadniczych. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego Do celów strategicznych zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego zaliczono m.in.: poprawę jakości środowiska kulturowego poprzez ochronę wartości regionalnych, rewaloryzację zasobów zabytkowych, kształtowanie rozwoju w ciągłości (kontynuacji) historycznej i kulturowej, a także porządkowanie struktury przestrzennej celem optymalizacji intensywności zabudowy i poprawy estetyki krajobrazu województwa. Trzy główne cele zagospodarowania przestrzennego w województwie lubelskim: Cel 1 Efektywne wykorzystanie stanu zainwestowania, na które składa się m.in. ochrona środowiska przyrodniczego i kulturowego o najwyższych wartościach. Cel 2 Tworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju województwa i podnoszenie poziomu i jakości życia mieszkańców przez m.in. poprawę walorów estetycznych struktur przestrzennych i krajobrazu. Cel 3 Zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej i konkurencyjności obszaru województwa, a przede wszystkim m.in. zwiększenie atrakcyjności województwa z punktu widzenia walorów środowiska i kontaktów z bliższym i dalszym otoczeniem. W sferze zagospodarowania przestrzennego - środowisko kulturowe - sformułowano następujące cele: 19

20 - Cel główny: Ochrona i pomnażanie dziedzictwa kulturowego oraz jego wykorzystanie dla harmonijnego rozwoju społecznego i gospodarczego. Cele operacyjne: - umacnianie publicznego charakteru zadań samorządów w dziedzinie kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego, w tym szczególnie zapewnienie systemowych warunków ich finansowania; - tworzenie warunków ochrony i promowania dziedzictwa kulturowego regionu jako miejsca spotkań trzech różnych kultur: łacińskiej, prawosławnej i żydowskiej; - tworzenie warunków powszechnej dostępności dóbr kultury niezależnie od środowiska społecznego i miejsca zamieszkania. W sferze zagospodarowania przestrzennego środowisko przyrodnicze - sformułowano następujące cele: - Cel główny: Kształtowanie struktur przestrzennych powstrzymujących dewaloryzację środowiska i umożliwiających aktywną ochronę jego wartości w warunkach gospodarczego wykorzystania. Do celów operacyjnych zaliczono m.in.: - dostosowanie zagospodarowania przestrzennego do cech naturalnych, predyspozycji, walorów i odporności środowiska na antropopresję harmonizacja zagospodarowania przestrzennego z układem przyrodniczym; - zachowanie i pomnażanie dziedzictwa przyrodniczego i walorów krajobrazowych. W sferze zagospodarowania przestrzennego sieć osadnicza - sformułowano następujące cele: - Cel główny: Tworzenie warunków racjonalnej i ekonomicznie efektywnej urbanizacji województwa. Cele operacyjne to m.in.: - wspomaganie rozwoju sieci miast i innych ośrodków generujących aktywizację społecznogospodarczą; - wdrażanie wzorów wielofunkcyjnego modelu obszarów wiejskich. W sferze zagospodarowania przestrzennego infrastruktura społeczno gospodarcza - sformułowano następujące cele: 20

21 - Cel główny: Kształtowanie optymalnego przestrzennie, funkcjonalnie i ekonomicznie modelu wyposażenia regionu w obiekty i urządzenia infrastruktury społeczno-gospodarczej, służącej wzmacnianiu jego atrakcyjności rozwojowej, konkurencyjności i jakości życia mieszkańców. Do celów operacyjnych zaliczono m.in.: rozwój bazy turystycznej i rekreacyjnej w warunkach ochrony walorów przyrodniczych i krajobrazowych. Za jedną z naczelnych zasad zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego przyjęto wpisanie dziedzictwa kulturowego w struktury przestrzenne i otaczający krajobraz, co dotyczy zarówno zespołów, jak i poszczególnych obiektów zabytkowych. W Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego ustalono również zasady gospodarowania przestrzenią do których zaliczono m.in.: szczególną ochronę i oszczędne wykorzystanie przestrzeni niezurbanizowanej, stanowiącej trudno odnawialny zasób przestrzeni regionu, ze szczególnym uwzględnieniem m.in. krajobrazów wiejskich o zachowanej tożsamości kulturowej. Wiodące działania w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego regionu lubelskiego obejmują takie dziedziny, jak: - ochrona miast historycznych (ochrona, konserwacja, rewaloryzacja i rewitalizacja historycznej substancji i struktury zabytkowej oraz kreowanie wizerunku zespołu zabytkowego jako żywego elementu współczesnego i rozwijającego się miasta); - rewaloryzacja krajobrazów (najcenniejszych założeń kompozycyjnych i krajobrazowych); - zabytki sakralne; - obszary archeologiczne; - ochrona krajobrazu kulturowego; - działania proturystyczne zagospodarowanie obiektów historycznych i zasobów kulturowych dla potrzeb turystyki. Główne kierunki i priorytety działań w zakresie ochrony obiektów dziedzictwa kulturowego w województwie: - prowadzenie ochrony konserwatorskiej poprzez konserwację będącą działaniem zmierzającym do permanentnego utrzymania zabytków w stanie gwarantującym zachowanie ich wartości, rewaloryzację i adaptację do nowych funkcji oraz kontynuację czyli tworzenie współczesnego otoczenia zabytków w nawiązaniu do tradycji. 21

22 - kształtowanie harmonijnego krajobrazu kulturowego. - tradycja i tożsamość kulturowa utrzymanie ciągłości tradycji i tożsamości ludności z miejscem zamieszkania. - rozwój aktywności kulturalnej. Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami w Wojewódzkie Lubelskim na lata Cele Wojewódzkiego Programu Opieki nad Zabytkami, podobnie jak cele Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego, są zbieżne z celami określonymi w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (art. 87 ust. 2). Ponadto w Wojewódzkim Programie Opieki nad Zabytkami sformułowano cele strategiczne i operacyjne. Cele strategiczne: 1. Stworzenie systemu ochrony krajobrazu kulturowego. 2. Ochrona zabytków i rewitalizacja starej zabudowy. 3. Zapobieganie rozproszeniu osadnictwa. 4. Ochrona dziedzictwa kulturowego oraz tradycyjnych form gospodarowania na obszarach wiejskich. 5. Edukacja powszechna w zakresie wartości dziedzictwa kulturowego Lubelszczyzny. Cele operacyjne: 1. Zintegrowana ochrona dziedzictwa; 2. Parki kulturowe; 3. Układy urbanistyczne i ruralistyczne; 4. Zabytki nieruchome; 5. Zabytki ruchome; 6. Ochrona zabytków o szczególnej wartości; 7. Wykorzystanie zasobów kulturowych. 8. Dokumentacja. 22

23 Realizacji celów służą działania, do których zaliczono m.in.: - Rewaloryzację i rewitalizację układów urbanistycznych i ruralistycznych na obszarze województwa lubelskiego (skuteczna ochrona miast historycznych, poza ustawowymi działaniami administracyjnymi Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, wymaga współdziałania wielu organizacji, w tym samorządowych). - Ochronę obiektów zabytkowych o wyjątkowej wartości (ochrona poprzez wpis na Światową Listę Ochrony Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego lub uznaniem za Pomnik Historii). - Ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami nieruchomymi ze szczególnym uwzględnieniem obiektów i zespołów obiektów charakterystycznych dla województwa lubelskiego oraz elementów kultury ludowej. Ochrona będzie dotyczyć m.in. zabytków budownictwa drewnianego, obiektów i obszarów powojskowych, zespołów rezydencjonalnych, budownictwa przemysłowego, cmentarzy, kultury oraz tradycji ludowej, a także zabytków będących w posiadaniu samorządu terytorialnego województwa lubelskiego (m.in. prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich i remontowych czy popularyzowanie i upowszechnianie wiedzy o zabytku). - Ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami archeologicznego dziedzictwa kulturowego na terenie województwa lubelskiego. - Ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami ruchomymi, która dotyczy zasobów muzeów oraz zabytków ruchomych spoza zbiorów muzealnych. - Praktyczne wykorzystanie zasobów dziedzictwa kulturowego rozwój turystyki, działania edukacyjne, promocyjne itp. m.in. wydawanie i dofinansowanie publikacji poświęconych zabytkom Lubelszczyzny, tworzenie i wspieranie inicjatyw kulturalnych, a także adaptacja i rewaloryzacja obiektów zabytkowych. - Formę realizacji celów i zadań w świetle art. 87 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Program Zrównoważonego Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich Województwa Lubelskiego W dokumencie zdiagnozowano stan środowiska kulturowego województwa lubelskiego. W diagnozie przedstawione zostały instytucje i organizacje pełniące rolę kulturotwórczą, nakłady finansowe jednostek samorządu terytorialnego na kulturę oraz dane dotyczące uczestnictwa w kulturze różnych grup ludności. 23

24 Przeprowadzona diagnoza, pozwoliła na wskazanie słabych i mocnych stron sfery kulturowej województwa. Do mocnych stron zaliczono m.in. bogate dziedzictwo kulturowe wysokie nasycenie obszarów wiejskich w województwie obiektami kultury ciekawymi i różnorodnymi oraz wielokulturowy charakter dziedzictwa kulturowego Lubelszczyzny. Słabe strony to m.in.: niskie nakłady finansowe na kulturę, w tym na remonty i konserwację zabytków oraz brak badań, analiz i opracowań dotyczących środowiska kulturowego na obszarach wiejskich. Szans rozwoju kultury upatruje się w działaniach takich jak: możliwość wykorzystania funduszy strukturalnych w sferze kultury czy rozwój turystyki. Prognoza rozwoju środowiska kulturowego opracowana w ramach programu wskazuje, że działalność kulturalna i dziedzictwo narodowe będą stanowiły w przyszłości niezwykle ważny czynnik konkurencyjności regionów, z tego też względu należy traktować kulturę nie tylko jako odbiorcę efektów wzrostu gospodarczego, ale właśnie jako stymulatora rozwoju. Program Rozwoju i Rewitalizacji Miast - Województwo Lubelskie Celem nadrzędnym Programu Rozwoju i Rewitalizacji Miast Województwa Lubelskiego jest Poprawa atrakcyjności i konkurencyjności miast regionu służąca zrównoważonemu rozwojowi województwa. Uzasadnieniem celu nadrzędnego jest stwierdzenie, że negatywny wizerunek miast potęgowany jest przez występujące powszechnie zjawiska, do których zaliczono m.in. degradację, bądź niezadowalający stan zachowania tkanki zabytkowej miast. Priorytetami w realizacji celu nadrzędnego są: 1. Rewitalizacja zdegradowanych terenów miejskich 2. Poprawa standardów funkcjonowania i rozwoju miast 3. Wzrost i efektywne wykorzystanie potencjału miast W każdym priorytecie ustalono cele. Do celów istotnych z punktu widzenia realizacji Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego zaliczono: 24

25 - Cel 1.2 Rewitalizacja zabytkowej tkanki miast; W programie rewitalizacji zaznaczono, że jedną z mocnych stron miast regionu jest ich bogactwo w liczne obiekty dziedzictwa kulturowego. Niemalże każde z miast regionu posiada takie swoje magiczne miejsca, które stanowią o jego tożsamości. Są to miejsca w pierwszej kolejności odwiedzane przez turystów oraz potencjalnych inwestorów i dlatego też stan, w jakim się znajdują tak bardzo wpływa na całościowe postrzeganie miasta. Niestety na skutek braku wystarczających środków finansowych, niedoceniania wartości i potencjału tam ukrytego oraz innych czynników w dalszym ciągu postępuje zjawisko dekapitalizacji i degradacji zabytkowej tkanki miast regionu. Zjawisko to dotyczy również miast Powiatu Zamojskiego. Kierunki działań w ramach celu 1.2 to m.in.: - renowacja zabytkowych centrów miejskich, zabytkowych obiektów i zespołów zabudowy oraz przestrzeni publicznych w układach urbanistycznych), - remonty, modernizacja i adaptacja obiektów historycznych wraz z otoczeniem na cele (funkcje) wynikające z polityki rozwoju miast (edukacja, turystyka, kultura, usługi itd.) z uwzględnieniem funkcji mieszkaniowej, - rewitalizacja, zagospodarowanie i zabezpieczenie historycznych podziemi miast. - Cel 2.2 Ochrona, zachowanie tożsamości i różnorodności kulturowej i przyrodniczej miasta regionu; Walory środowiska naturalnego i krajobraz kulturowy miast regionu są jedną z ich mocnych stron. W programie rewitalizacji stwierdzono, że walory te obecnie są zagrożone, dlatego wskazano następujące kierunki działań: - ochrona, rewaloryzacja obiektów i zespołów zabudowy o szczególnym znaczeniu dla tożsamości kulturowo historycznej miast regionu, - ochrona, rewaloryzacja, rewitalizacja charakterystycznych (unikatowych) układów urbanistyczno przestrzennych miast regionu (skala i rodzaj zabudowy, panoramy widokowe, sylwetki miast, dominanty itd.), - rewitalizacja, rehabilitacja zdegradowanych terenów zielonych, zwiększanie powierzchni terenów zielonych w ośrodkach miejskich, - promowanie walorów krajobrazowych miast. 25

26 - Cel 3.2 Rozwój większych miast jako regionalnych ośrodków rozwoju oraz Cel 3.3 Rozwój mniejszych miast jako ponadlokalnych ośrodków obsługi; Kierunki działań dla celu 3.2 to m.in.: - modernizacja i rozbudowa bazy usług, edukacji, kultury, zdrowia, turystyki itd., - zwiększenie sieci usług kultury (modernizacja i rozbudowa bazy, doposażenie bazy, rozszerzanie oferty, itp.) - rozwój i modernizacja infrastruktury turystycznej miast regionu (wzbogacanie bazy o nowe obiekty, podniesienie standardów obiektów istniejących, adaptacja budynków, zespołów i obiektów zabytkowych na cele związane z turystyką), - organizacja regionalnych i lokalnych ośrodków informacji turystycznej oraz jednostek wspierających rozwój turystyki, - podniesienie turystycznej i inwestycyjnej atrakcyjności miast regionu poprzez konserwację, rewaloryzację i rewitalizację tkanki historycznej, wspieranie estetyki i ładu przestrzennego na terenach zurbanizowanych. Kierunki działań dla celu 3.3 to m.in.: - zachowanie rozbudowa i rozwój podstawowej bazy usług, edukacji, kultury, zdrowia, turystyki itd., - rozwój i modernizacja infrastruktury turystycznej miast, wykorzystanie indywidualnych walorów i wartości kulturowych miast dla rozwoju turystyki, - zachowanie warunków powszechnej dostępności do kultury zwłaszcza w mniejszych ośrodkach (modernizacja, rozbudowa, doposażenie bazy, rozszerzanie oferty, itp.). Koncepcja Programowo Przestrzenna Rozwoju Turystyki i Rekreacji w Województwie Lubelskim W dokumencie dokonano waloryzacji przestrzeni turystycznej województwa, czyli wyróżnienia obszarów (rejonów) i miejscowości o szczególnych predyspozycjach dla rozwoju turystyki. Wskazano również kierunki kształtowania przestrzeni turystycznej województwa lubelskiego. Powiat Zamojski jest położony na obszarach, które zaliczono do obszarów o szczególnych predyspozycjach dla rozwoju turystyki. Obszar Roztocze i Puszcza Solska, w tym: Rejon - Roztocze Środkowe, Obszar Dolina Wieprza, w tym: Rejon Nieliski, Obszar Grabowiecko Strzelecki, w tym: Rejon Skierbieszowski, Obszar Sokalski. 26

27 Do czynników atrakcyjności turystycznej wskazanych obszarów i rejonów zaliczono m.in.: - występowanie zespołów i obiektów zabytkowych o wysokich walorach dziedzictwa kulturowego oraz sanktuariów, - walory przyrodnicze i krajobrazowe, - walory kulturowe, - sposoby udostępniania walorów turystycznych obszaru. Jednym z ważnych elementów wizji rozwoju sektora turystycznego w województwie jest turystka kulturowa. Turystyka kulturowa jest jedną z wiodących form spędzania czasu przez turystów. Szans regionu upatruje się w wykreowaniu wydarzeń i imprez kulturalnych oraz miejsc z nimi związanych. Główne kierunki rozwoju sektora turystycznego to m.in.: - turystyka krajoznawcza - indywidualna i zorganizowana (wycieczkowa) wykorzystująca dziedzictwo kulturowe, oparte o ekspozycję zabytków oraz bogatą i barwną historię regionu. - turystyka wielokulturowego pogranicza związana z różnorodnością i wielokulturowością historyczną regionu. - turystyka promocyjna - związana z walorami turystycznymi lubelskiej wsi, z obyczajami, czy twórczością ludową, walorami etnograficznymi, folklorem. Tradycje kultury ludowej kultywowane są w wielu miejscowościach regionu, a ich ochronie i popularyzacji służy szereg festiwali i przeglądów. Obejmuje ona także promocję organizowanych przez organizacje i samorządy cyklicznych imprez artystycznych, folklorystycznych czy też sportowych. Cel nadrzędny Koncepcji Programowo Przestrzennej Rozwoju Turystyki i Rekreacji w Województwie Lubelskim: Podniesienie konkurencyjności i atrakcyjności turystycznej województwa, zwiększenie ruchu turystycznego przy jednoczesnym zachowaniu walorów kulturowych i przyrodniczych regionu. Priorytet 1. Tworzenie i rozwój markowych produktów turystycznych Cel operacyjny 1.1 Podnoszenie konkurencyjności produktów strategicznych dla rozwoju turystyki w województwie 27

28 Kierunki działań to m.in.: - kreowanie nowoczesnej oferty turystycznej w oparciu o walory kulturowe markowych produktów turystycznych; - utrzymywanie i promowanie istniejących kulturowych szlaków turystycznych; - lepsza ochrona i ekspozycja istniejących atrakcji turystycznych województwa, a zwłaszcza dziedzictwa kultury, historii i unikatowych walorów przyrodniczych; - poprawa wizerunku i postrzegania województwa lubelskiego. Priorytet 2. Kształtowanie walorów turystycznych województwa Cel operacyjny 2.1 Podnoszenie atrakcyjności poprzez ochronę, ekspozycję zasobów kulturowych i przyrodniczych Kierunki działań to m.in.: - ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej; - ochrona kulturowa, wzbogacenie kulturowe regionu (m.in.: ochrona i rewaloryzacja, a także podniesienie ekspozycyjności wszystkich zabytkowych zespołów architektonicznych obiektów drewnianych i murowanych oraz zespołów urbanistycznych ochrona i rewaloryzacja oraz podniesienie ekspozycyjności wszystkich sanktuariów w regionie). Priorytet 3. Rozwój infrastruktury turystycznej i usług turystycznych Cel operacyjny 3.3 Wsparcie rozwoju infrastruktury uzupełniającej Jednym z kierunków działań w ramach tego celu jest dostosowanie istniejących placówek kultury do potrzeb ruchu turystycznego i ich szersze udostępnienie dla turystów. Pozostałe priorytety wskazane w dokumencie to Priorytet 4. Zapewnienie dostępności walorów i produktów turystycznych oraz Priorytet 5. Rozwój instytucjonalny obsługi turystyki. 28