UDZIAŁ ŻOŁNIERZY WOJSK BALONOWYCH W IMPREZACH SPORTOWYCH W LATACH 1921 1939

Tomasz Matuszak UDZIAŁ ŻOŁNIERZY WOJSK BALONOWYCH W IMPREZACH SPORTOWYCH W LATACH 1921 1939 Wykorzystanie kulistych balonów do lotów o charakterze sportowowyczynowym miało w Polsce bogatą tradycję. Na balonach wolnych latano w Polsce już w wieku XVIII, natomiast loty wykonywane na przełomie XIX i XX wieku miały już także do zrealizowania cele naukowe. Do nich należy zaliczyć loty polskiego meteorologa Artura Bersona, który wraz z Niemcem Süringiem prowadząc badania atmosfery w 1901 roku wzleciał na wysokość 10.800 m ustanawiając tym samym na 26 lat światowy rekord wysokości. 29 maja 1910 roku we Lwowie miał miejsce start cywilnego balonu wolnego Awiata, który był własnością Sekcji Balonowej Galicyjskiego Związku Techniczno-Lotniczego Awiata. Załogę balonu stanowili por. Harnisch, inż. Libański i inż. Richtman. W czasie 2 godzin i 8 minut pokonali oni odległość 140 km. Lot ten uznany jest za debiut sportowy cywilnego balonu. Początki sportu balonowego w niepodległej Polsce przypadają na lipiec 1921 roku, kiedy to w Poznaniu wystartował do lotu wolnego pierwszy polski balon sportowy. Użyto do tego celu balonu produkcji francuskiej. Aż do 1925 roku loty balonów wolnych w celach sportowych miały miejsce bardzo rzadko, głównie z powodu trudności finansowych i wykonywane były tylko przez załogi wojskowe. W miarę zwiększenia się kadry pilotów balonowych zaistniała możliwość zorganizowania zawodów sportowych. Rok 1925 był rokiem przełomowym. Z inicjatywy płk. pil. ster. Feliksa Bołsunowskiego, ówczesnego Szefa Referatu

Balonowego w Departamencie Aeronautyki MSWojsk. oraz przy poparciu Okręgu Stołecznego LOPP zostały zorganizowane Pierwsze Krajowe Zawody Balonów Wolnych O Puchar Przechodni imienia płk. Aleksandra Wańkowicza 1. Zawody te były główną imprezą krajową, która odbywała się zasadniczo każdego roku. Obok wojskowych pilotów i obserwatorów balonowych, których wybierano w drodze losowania udział w zawodach brali również piloci cywilni. Zawody w zależności od uchwały komisji rozgrywane były w następujących konkurencjach: lot na odległość, czas trwania lotu i lotu do celu. Dodatkowym utrudnieniem zawodów było to, że przeloty były dopuszczalne tylko na obszarze terytorium kraju. Piloci, którzy przekroczyli granicę państwową nie byli klasyfikowani. Zawodnicy chcąc osiągnąć jak największą odległość pomiędzy miejscem startu a miejscem lądowania zmuszeni byli do świetnej orientacji w terenie 2. Krajowe Zawody Balonów Wolnych O Puchar Przechodni im. płk. Aleksandra Wańkowicza odegrały ważną rolę w rozwoju sportu balonowego w Polsce. Miejscem startu kolejnych pięciu zawodów była Warszawa. W pierwszych zawodach, które miały miejsce 25 października 1925 roku wzięły udział 3 balony. Zwyciężyła załoga w składzie por. Jan Zakrzewski i por. Antoni Janusz, która przeleciała balonem Poznań 142 km. W zorganizowanych 19 października 1926 roku drugich zawodach również wzięły udział załogi 3 balonów. Zawody zwyciężyła po przeleceniu 234 km odległości balonem Poznań załoga w składzie: por. Stanisław Brenk i por. Jan Kowalski. Trzecie zawody odbywały się dwa lata później w 1928 roku. Start załóg 4 balonów miał miejsce 30 października. W zawodach tych zwyciężyła załoga w składzie por. Franciszek Hynek i por. Zbigniew Burzyński. Przelecieli oni balonem Lwów trasę o długości 380 km. W czwartych zawodach rozegranych także po dwóch latach w 1930 roku stanęło na starcie 6 balonów. Zwycięstwo w tych zawodach przypadło po przeleceniu 400 km odległości od miejsca startu, który miał miejsce 5 października 1930 roku, załodze w składzie por. Władysław Pomaski i por. Jan Zakrzewski. Piąte zawody rozegrane rok później 1 J.R. K o n i e c z n y, Sport balonowy w Polsce (w:) Almanach. Polskie lotnictwo sportowe, Kraków 1986, s. 149. 2 Sport balonowy w Polsce, Skrzydlata Polska, 1934, nr 9, s. 286.

również w październiku wygrali por. Władysław Pomaski i por. Adam Stencel po locie balonem Kraków liczącym 325 km. Na starcie 27 października 1931 roku stanęło aż 8 balonów. Start szóstych zawodów, który miał miejsce 26 września 1933 roku, w których wzięło udział 7 balonów, miał miejsce w Jabłonnie. Zwycięzcą został samotnie lecący balonem Gniezno por. Jan Zakrzewski pokonując odległość 121,8 km. Kolejne zawody wyznaczono na 26 maja 1935 roku, a miejscem startu Toruń, który był siedzibą 1 batalionu balonowego. Spośród 11 balonów biorących udział w tych zawodach zwycięstwo przypadło załodze balonu Syrena w składzie por. Stanisław Maria Józef Łojasiewicz i inż. Franciszek Janik po rekordowym locie liczącym 609,7 km. Inżynier Franciszek Janik był pierwszym cywilnym pilotem balonowym wyszkolonym przez Aeroklub Warszawski. W 1936 roku w ósmych zawodach udział wzięło 12 balonów. Start miał miejsce 17 maja 1936 roku w Toruniu. Pierwsze miejsce zajęła załoga w składzie por. Bronisław Wacław Koblański i por. Władysław Kubica na balonie Sanok. Załogi wykonywały lot do celu. Zwycięska załoga osiągnęła odległość 0,9 km od celu. Powtórzyli oni swój sukces rok później startując 30 maja 1937 roku z Torunia, gdzie byli najlepsi spośród 12 startujących załóg. Dziesiąte zawody miały miejsce 8 maja 1938 roku. Na miejsce startu wyznaczono Mościce skąd wystartowało 12 balonów, a pierwsze miejsce zajęła załoga: Stanisław Kotawski i Kazimierz Siemaszkiewicz na balonie Katowice po locie liczącym 380 km. Ostatnie 11 zawody z udziałem 14 balonów zorganizowano 28 maja 1939 roku. Zwyciężyła załoga balonu Lublin w składzie por. Władysław Pomaski i Kazimierz Kalisz, po locie liczącym 164 km 3. W 1927 roku dwie polskie załogi na balonach o pojemności 750 m 3 wzięły po raz pierwszy udział w zawodach międzynarodowych. W zawodach organizowanych przez Czechosłowację, na starcie w Pradze stanęło 11 balonów. Polskie załogi zajęły miejsca drugie i piąte, co jak na pierwszy start poza granicami kraju w zawodach międzynarodowych było dużym sukcesem 4. 3 J.R. K o n i e c z n y, op. cit., s. 149 150. 4 Z. J a n k i e w i c z, Aerostaty. Balony i sterówce, Warszawa 1982, s. 44.

Numer zawodów Krajowe zawody balonów wolnych o puchar przechodni im. płk. Aleksandra Data, miejsce i godzina startu balonu Skład załogi zwycięskiego balonu Wańkowicza * Czas lotu pokonana odległość w kilometrach Miejsce lądowania Nazwa balonu i jego pojemność Ilość startujących balonów 1 2 3 4 5 5 7 25.10.1925 por. Zakrzewski Jan 2 h 47 min. Poznań I Warszawa por. Janusz Antoni 142 Janów 750 m 3 3 II III IV V VI VII VIII IX X XI 19.10.1926 Warszawa 30.10.1928 Warszawa godz. 15.30 5.10.1930 Warszawa godz. 11.31 27.10.1931 Warszawa godz. 11.37 26.09.1933 Jabłonna godz. 10.25 26.05.1935 Toruń godz. 17.05 17.05.1936 Toruń godz. 16.00 30.05.937 Toruń 8.05.1938 Mościce 28.05.1939 Mościce por. Brenek Stanisław por. Kowalski Jan por. Hynek Franciszek por. Burzyński Zbigniew por. Pomaski Władysław por. Zakrzewski Jan por. Pomaski Władysław por. Stencel Adam por. Zakrzewski Jan por. Łojasiewicz Stanisław inż. Janik Franicszek por. Koblański Bronisław Wacław por. Kubica Władysław por. Koblański Bronisław Wacław por. Kubica Władysław Kotowski Stanisław Siemaszkiewicz Kazimierz por. Pomaski Władysław Kalisz Kazimierz 7 h 18 min. 234 12 h 58 min. 380 10 h 59 min. 400 6 h 23 min. 325 4 h 20 min. 121,8 20 h 35 min. 609,7 lot docelowy 0,9 do celu lot ograniczony do 100 km b.d. ** 380 Świsłocz Hołynka Łojec Jastrzębica Lubawa Załukiew koło Białośliwia okolice Tczewa b.d. Poznań 750 m 3 3 Lwów 750 m 3 4 Warszawa 750 m 3 6 Kraków 750 m 3 8 Gniezno 750 m 3 7 Syrena 1200 m 3 11 Sanok 1600 m 3 12 Sanok 1600 m 3 12 Katowice 1200 m 3 12 b.d. 164 b.d. Lublin 14 * Opracowanie własne sporządzone na podstawie prasy z lat 1925 1939.

W 1929 roku Aeroklub RP z okazji Powszechnej Wystawy Krajowej w Poznaniu zorganizował międzynarodowe zawody balonów wolnych. Zawody rozegrane były zgodnie z regulaminem i statutami Federation Aeronautique Intemationale (FAI) i Komisji Sportowej Aeroklubu RP. Pośród startujących w zawodach załóg francuskich, czeskich i polskich, załoga w składzie kpt. Kazimierz Wincenty Kraczkiewicz i por. Antoni Janusz na balonie Gdynia o pojemności 1.200 m 3 zajęła drugie miejsce na 7 startujących załóg 5. Załoga wyładowała w Trabitz po 23 godzinach lotu przelatując 354,2 km. Kpt. K. Kraczkiewicz i por. A. Janusz otrzymali nagrodę w wysokości 3.000 zł. Zwycięzcą zawodów zostali Francuzi: pilot J. J. Marcel Noguer i jego pomocnik Robert Perin lecący na balonie La Walkyrie o pojemności 1.200 m 3. Trasę długości 361 km przebyli oni w czasie 19 godzin i wylądowali w miejscowości Geriebogk. Otrzymali oni nagrodę wynosząca 5.000 zł 6. Druga załoga polska startująca w zawodach w składzie mjr Jan Sielewicz i por. Zbigniew Burzyński zajęła szóste miejsce. Przelecieli oni balonem Wilno o pojemności 1.200 m 3 262 km w czasie 21 godzin i 40 minut lądując w miejscowości Tennsdorf. Ostatnie miejsce zajął również balon polski Warszawa. Balon pilotowany przez por. Franciszka Hynka lądował po 18 godzinach i 30 minutach lotu w Zesch w odległości 237,5 km od miejsca startu. Balon Warszawa miał pojemność 750 m 3. Do początku lat trzydziestych sport balonowy uprawiany był wyłącznie przez wojskowych pilotów balonowych z oddziałów balonowych, które jako jedyne w kraju dysponowały odpowiednim sprzętem. Kluby cywilne zaczęto organizować od 1933 roku, kiedy to powstały jednocześnie sekcje balonowe w Aeroklubach Warszawskim i Krakowskim. Następne Kluby Balonowe utworzyli pracownicy Państwowej Fabryki Związków Azotowych w Mościcach i pracownicy Wojskowych Warsztatów Balonowych (po 1935 Wytwórni Balonów i Spadochronów). W 1934 roku Klub Balonowy w Mościcach afiliował się przy Aeroklubie RP, a Klub Balonowy Wojskowych Warsztatów Balonowych przy Aeroklubie Warszawskim. Wkrótce powstał również Klub Balonowy Guma przy Polskiej Spółce dla Przemysłu 5 Tamże. 6 Wyniki międzynarodowych zawodów balonowych w Poznaniu, Lot Polski 1929, nr 10, s. 5.

Gumowego S.A. w Sanoku 7. W 1935 roku koszt uruchomienia koła balonowego obliczony był na kwotę 17.000 zł stanowiącej kapitał podstawowy. W kwocie zawarto m.in.: koszt kompletnie wyposażonego balonu (15.000 zł), przyrządy pokładowe (500 zł), mapy (100 zł), worki balastowe po 5 zł za sztukę oraz materiał naprawczy. W ramach koła (lub klubu) wykonywano około 25 lotów rocznie, co przy żywotności powłoki balonu obliczonej na minimum pięć lat odpowiadało ilości 125 lotów. Koszt jednorazowego napełnienia balonu o pojemności 1.200 m 3 wynosił 120 zł, przy cenie 10 groszy za 1 m 3 według cen gazowni poznańskiej z 1935 roku 8. W miarę pokonywania trudności finansowych oraz rozwoju krajowej produkcji balonów sportowych, możliwe było szkolenie pilotów balonowych oraz udział w zawodach krajowych i zagranicznych. Walnie do rozwoju sportu balonowego przyczyniła się LOPP, która popierała finansowo poczynania w kwestii produkcji i zakupu potrzebnego sprzętu oraz organizacji imprez i zawodów o charakterze krajowym i międzynarodowym, m.in. zawodów o puchar Gordon-Bennett a 9. Z inicjatywy LOPP opracowano projekt sterowca, który byłby drugim sterowcem w Polsce, a pierwszym konstrukcji i produkcji krajowej. Niestety prace zakończono na etapie projektu, głównie ze względów finansowych. Zarząd Główny LOPP ufundował także balon o pojemności nazwany LOPP. Do ciekawszych imprez mieszanych z udziałem balonu zaliczyć można zawody balonowo-automobilowe typu pościg za lisem. Takie zawody organizował m.in. Automobilklub Wielkopolski, który np. 28 lipca 1929 roku zorganizował samochodowy pościg za balonem wolnym. Balon wykonywał lot w promieniu 100 km od miejsca startu, które znajdowało się w Poznaniu. Do kosza balonu przymocowany był lisi ogon. Po wylądowaniu balonu pilot wystawiał czerwoną chorągiewkę, która oznaczała zakończenie lotu balonu. Zawodnik, który jako pierwszy dogonił balon nie mógł podjechać do niego bliżej niż 200 metrów. Musiał zgasić silnik, a następnie podejść do pilota, oddać mu kartę startową i odebrać ogon. W przypadku gdy balon dogoniło kilku automobilistów o zwycięstwie decydowało losowanie. Jeżeli zdarzył 7 J.R. K o n i e c z n y, op. cit., s. 151. 8 S. Ł o j a s i e w i c z, Rozwój i organizacja sportu balonowego w Polsce, Skrzydlata Polska 1935, nr 9, s. 222. 9 Polska Lotnicza, pod red. M. R o m e y k i, Warszawa 1937, s. 127.

się przypadek, że balon wylądował na drzewie, regulamin stanowił że za zwycięski moment uznano potrząśnięcie tego drzewa, na którym wisiał balon, przez pierwszego kierowcę 10. W imprezach tego typu również brali udział żołnierze wojsk balonowych. Z innych krajowych imprez balonowych na uwagę zasługują Lwowskie Zawody Balonowe, rozegrane 16 czerwca 1938 roku, w których udział wzięło 6 balonów. Zwyciężyła załoga balonu Smok w składzie por. Bronisław Wacław Koblański i A. Bieniasz. Również w 1938 roku we wrześniu Sekcja Balonowa Aeroklubu Warszawskiego zorganizowała zawody balonowe juniorów. Impreza ta zgromadziła na starcie 6 balonów spośród których pierwsze miejsce zajęła załoga: Jerzy Osiński i Walery Nowacki na balonie Wisła. Drugie tego typu zawody miały się odbyć w 1939 roku 11. Wziąć w nich mieli udział również żołnierze wojsk balonowych. Zawody balonowe w kraju były organizowane również przez wojsko. 1 batalion balonowy z okazji dziesięciolecia wojsk balonowych i święta batalionu, które przypadało na dzień 5 maja, zorganizował 3 maja 1929 roku zawody balonów wolnych. Wynik zawodów ogłoszony został w rozkazie dziennym 1 batalionu balonowego nr 103 z dnia 5 maja 1929 roku. Pierwsze miejsce zajął balon Poznań z załogą w składzie; pilot por. Franciszek Hynek, pomocnik pilota kpt. Jan Antoni Chrobak. Drugie miejsce zajął balon Wilno (pilot mjr Julian Sielewicz, pomocnicy pilota por. Józef Jankowski, por. Stanisław Józef Maria Łojasiewicz, por. Roman Kłoczkowski), a trzecie miejsce zajął balon Warszawa (pilot por. Władysław Czech, pomocnik pilota por. Michał Mikulski). Zwycięska załoga w nagrodę otrzymała: por. Franciszek Hynek złoty zegarek, kpt. Jan Antoni Chrobak srebrną papierośnicę 12. Polscy wojskowi piloci balonowi największe sukcesy osiągnęli jednak startując w międzynarodowych zawodach balonów wolnych o nagrodę przechodnią puchar Gordon-Bennett a. Historia tych zawodów sięga roku 1905 kiedy to właściciel gazety New York Herald James Gordon-Bennett ufundował 9 listopada 1905 roku 10 Centralne Archiwum Wojskowe (dalej CAW), I.300.38.122. Dowództwo Lotnictwa MSWojsk. 11 J.R. K o n i e c z n y, op. cit., s. 150. 12 CAW, I.323.12.10. 1 batalion balonowy.

nagrodę dla balonów w wysokości 50.000 franków. Nagroda honorowa puchar, o którą co roku miały odbywać się zawody pomyślana była jako przechodnia, a ostateczne jej zdobycie na własność uwarunkowane zostało uzyskaniem zwycięstwa trzy razy z rzędu przez ten sam kraj. W ten sposób James Gordon Bennett położył podwaliny pod pierwsze międzynarodowe zawody lotnicze 13. Najważniejsze warunki jakie musieli wypełnić uczestnicy zawodów ustalał regulamin zawodów, a wyglądały one następująco: pojemność balonów nie mogła przekraczać ; balony musiały być napełnione takim samym gazem nośnym; zwyciężała załoga balonu, który pokonał największą odległość; nagroda przechodnia po trzykrotnym zwycięstwie załogi z jednego kraju przechodziła na jego własność; zawody organizował kraj, który odniósł ostatnie zwycięstwo; zawody rozgrywane były co roku 14. Pierwsze zawody, które odbyły się 30 września 1906 roku zorganizował Aeroklub Francji. Zwycięstwo w tych zawodach przypadło załodze amerykańskiej w składzie F.S. Lahm i John Hersey. Miejscem startu były ogrody Tuilieries w Paryżu, natomiast lądowania Amerykanów Scarborough w Wielkiej Brytanii (inne źródła podają jako miejsce lądowania Fyling-Dales). Pokonali oni odległość 647,098 km w czasie 22 godzin i 5 minut. W latach 1914 1920 miała miejsce przerwa w zawodach, którą spowodowała tocząca się I wojna światowa. Przerwa w zawodach miała miejsce także w roku 1931 i w latach 1939 1978. Polscy wojskowi piloci balonowi wzięli udział w zawodach o puchar Gordon- Bennett a po raz pierwszy w 1932 roku. Na zawody organizowane przez Aeroklub Szwajcarii w Bazylei zgłoszono dwie załogi: por. Władysław Pomaski i por. Antoni Janusz na balonie Polonia o pojemności oraz por. Franciszek Hynek i por. Zbigniew Burzyński na balonie Gdynia o pojemności 1.200 m 3. Na 16 startujących balonów, Polacy zajęli czwarte i szóste miejsce. Polonia przeleciała 1.164 km, a 223. 13 T.W., 30 lat zawodów o puchar Gordon-Bennett a 1906 1934, Skrzydlata Polska 1935, nr 9, s. 14 Z. J a n k i e w i c z, op. cit., s. 45.

Gdynia 1.075 km. Następne zawody w 1933 roku organizowane były w USA. Ze względu na znaczne koszty przewozu sprzętu przez Atlantyk do zawodów zgłoszono zaledwie 7 balonów reprezentujących 4 państwa europejskie i USA. Polska wydelegowała załogę w składzie kpt. Franciszek Hynek i por. Zbigniew Burzyński na balonie Kościuszko o pojemności. Polacy spotkali się w USA z bardzo życzliwym przyjęciem. Balony startowały z Chicago. Załoga polskiego balonu przeleciała odległość 1.361 km w czasie 39 godzin i 32 minuty lądując w Miquick- Port-Neuf w Kanadzie. Ponieważ balon lądował na terenie rezerwatu Laurentides w prowincji Quebec przez jakiś czas polską załogę uważano za zaginioną. Po jej odnalezieniu okazało się, że w zawodach po raz pierwszy zwyciężyli Polacy. W ten oto sposób następne zawody organizował Aeroklub RP. 23 września 1934 roku z Warszawy wystartowało 16 balonów reprezentujących 8 krajów. Oficjalną reprezentację Polski stanowiły trzy balony. Na balonie Kościuszko lecieli kpt. Franciszek Hynek i por. Władysław Pomaski, na balonie Warszawa II lecieli por. Jan Zakrzewski i kpt. Zbigniew Burzyński, a na Polonu II lecieli kpt. Antoni Janusz i por. Ignacy Wawszczak. Puchar Gordon-Bennett a zdobyła załoga polskiego balonu Kościuszko, lądując w miejscowości Anna koło Woronża, po przebyciu 1.333,5 km w czasie 44 godzin i 48 minut. Drugie miejsce w zawodach zajęła załoga balonu Warszawa II przelatując 1.304 km w czasie 36 godzin i 42 minuty i lądując w Bykowej pod Riazaniem 15. Również czwarte miejsce przypadło w udziale Polakom co dobitnie świadczyło o świetnym przygotowaniu polskich pilotów balonowych, jak i balonach na których zdobywali oni trofea nie tylko w postaci pucharu, ale również i nagród pieniężnych. Załoga Polonii II pokonała odległość 125 km i lądowała na jeziorze Saimaa w Finlandii. Miejscem startu XXIII międzynarodowych zawodów balonowych o puchar Gordon-Bennett a, który miał miejsce 15 września 1935 roku była ponownie Warszawa. I tym razem obok 13 balonów z 7 państw w zawodach wzięły udział trzy polskie załogi. Startowały w składzie: 15 J.R. K o n i e c z n y, op. cit., s. 152.

na balonie Kościuszko (poj. ) kpt. Franciszek Hynek i por. Władysław Pomaski, na balonie Warszawa II (poj. ) kpt. Antoni Janusz i por. Ignacy Wawszczak, na balonie Polonia II (poj. ) kpt. Zbigniew Burzyński i por. Władysław Wysocki. Tym razem szczęście i kwalifikacje pilotów sprawiły, że zawody wygrała załoga kpt. Z. Burzyński por. W. Wysocki. Ustanowili oni tym samym nowy rekord międzynarodowy, uzyskując odległość 1.650,47 km i czas lotu 57 godzin i 54 minuty lądując w miejscowości Tyszkino koło Stalingradu. Dzięki temu trzeciemu zwycięstwu załogi polskiej puchar Gordon-Bennett a przeszedł na własność Aeroklubu RP. Następny puchar ufundowała Gazeta Polska 16. Była to rzeźba autorstwa znanego rzeźbiarza Stanisława Szukalskiego. W zawodach tych drugie miejsce zajęła załoga balonu Warszawa II, a piąte balonu Kościuszko. Pierwsza załoga oprócz pucharu otrzymała w nagrodę 10.000 zł, a pozostałe polskie załogi za miejsce drugie 7.000 zł i za piąte miejsce 1.500 zł. Warto przy okazji wspomnieć, że w XXIII zawodach o puchar Gordon-Bennett a brało udział aż pięć balonów konstrukcji polskiej. Poza trzema balonami reprezentującymi Polskę, na balonie Zurich III zakupionym w Legionowie startowali Szwajcarzy, a na pożyczonym od Polski balonie Toruń Holendrzy. Organizatorem kolejnych zawodów o puchar Gordon-Bennett a była również Polska. Balony wystartowały z Warszawy 30 sierpnia 1936 roku. Zwycięzcą tych zawodów został belgijski pilot balonowy Ernest Demuyter, który pokonał odległość 2.150 km i lądował pod Archangielskiem. Drugie miejsce w zawodach przypadło załodze balonu LOPP w składzie kpt. Antoni Janusz i por. Stanisław Brenk. W zawodach brały udział także balony Polonia II (załoga kpt. Zbigniew Burzyński por. Władysław Pomaski) i Warszawa II (załoga kpt. Franciszek Hynek inż. Franciszek Janik). W kolejnych zawodach organizowanych w stolicy Belgii Brukseli w 1937 roku polska załoga w składzie kpt. Antoni Janusz i inż. Leszek Krzyszkowski 16 Z. J a n k i e w i c z, op. cit., s. 50.

na balonie Polonia II zajęła drugie miejsce. Polonia II lądowała pod Rygą po pokonaniu 1.364 km w czasie 46 godzin 30 minut. Pozostałe dwie polskie załogi zajęły kolejno 5 i 8 miejsce. Na balonie Warszawa II kpt. Franciszek Hynek i inż. Franciszek Janik lądowali pod Lesznem pokonując odległość 839 km w czasie 24 godzin 15 minut, natomiast kpt. Zbigniew Burzyński i por. Bronisław Wacław Koblański na balonie LOPP lądowali koło Międzychodu pokonując odległość 825 km w czasie 25 godzin 40 minut. Zwycięstwo w tych zawodach przypadło po raz drugi z rzędu Belgom. Ostatnie zawody przed wybuchem II wojny światowej rozegrano we wrześniu 1938 roku w Belgii. Balony biorące udział w zawodach startowały z Liege 4 września 1938 roku. Po wspaniałym zwycięstwie załogi kpt. Antoni Janusz i inż. Franciszek Janik na balonie LOPP nagroda Gordon-Bennett a powróciła do Polski. Zwycięska załoga odbyła lot o długości 1.725 km w czasie 38 godzin i 35 minut lądując w Trojen w Bułgarii. Załoga balonu Warszawa II w składzie inż. Leszek Krzyszkowski i Marian Łańcucki zajęła trzecie miejsce po pokonaniu 1.444 km w czasie 33 godzin i 33 minut lądując w Rumunii. Natomiast załoga balonu Polonia II w składzie por. Bronisław Wacław Koblański i por. Stanisław Patalan przebyła 1.369 km w czasie 33 godzin i 43 minut. Lądując również w Rumunii zajęła piąte miejsce. Obowiązek organizacji XXVII zawodów balonów wolnych ze względu na zwycięstwo w ostatnich zawodach spoczywał na Aeroklubie RP. Niestety napięta sytuacja międzynarodowa, a następnie wybuch II wojny światowej uniemożliwił realizację tego obowiązku. Dopiero w 1979 zorganizowano w USA XXVII zawody o puchar przechodni Gordon-Bennett a.

Benett a w latach 1932 1938 * Numer zawodów Data i miejsce startu Skład załogi balonu Czas lotu pokonana odległość w kilometrach Miejsce lądowania Zajęte miejsce Nazwa balonu i jego pojemność Ilość balonów 1 2 3 4 5 5 7 por. Pomaski Władysław 24 h k. Radzymina 4 por. Janusz Antoni 1164 Polska 20 21 25.09.1932 Bazylea Szwajcaria 2.09.1933 Chicago USA por. Hynek Franciszek por. Burzyński Zbigniew kpt. Hynek Franciszek por. Burzyński Zbigniew kpt. Hynek Franciszek por. Pomaski Władysław 17 h 5 min 1075 39 h 32 min. 1361 44 h 48 min. 1.333,5 k. Warszawy Polska Udział Polaków w Międzynarodowych zawodach balonów wolnych o Puchar Gordon- Miquickport- Neuf Kanada Anna k. Woroneża 6 1 1 Polonia SP-AHW Gdynia 1200 m 3 16 Kościuszko SP-ADS 7 Kościuszko SP-ADS 22 23.09.1934 Warszawa Polska kpt. Janusz Antoni por. Wawszczak Ignacy 22 h 4 min. 1125 Jez. Saima Finlandia 4 Polonia II SP-AMY 16 kpt. Burzyński Zbigniew por. Zakrzewski Jan kpt. Burzyński Zbigniew por. Wysocki Władysław 36 h 42 min. 1304 57 h 54 min. 1650,474 Bykowa k. Riazania Tyszkino k. Stalingradu 2 1 Warszawa II SP-ANA Polonia II SP-AMY 23 15.09.1935 Warszawa Polska kpt. Hynek Franciszek por. Pomaski Władysław kpt. Janusz Antoni por. Wawszczak Ignacy 48 h 1 min. 1306,47 46 h 52 min. 1570 Nowo Biełaja Nosowka k. Filianowa 5 2 Kościuszko SP-ADS Warszawa II SP-ANA 13 24 30.08.1936 Warszawa kpt. Janusz Antoni por. Brenk Stanisław kpt. Burzyński Zbigniew por. Pomaski Władysław kpt. Hynek Franciszek inż. Janik Franciszek 38 h 2 min. 1534,28 31 h 45 min. 1428,64 33 h 20 min. 1453,36 Nosowszczyzna k. Oniegi Czarnoda rejon Czarozierski Maksimowa rejon Czrozierski 6 50 LOPP SP-BCU Polonia II SP-AMY Warszawa II SP-ANA 10 * Opracowanie własne sporządzone na podstawie prasy z lat 1932 1938.

Numer zawodów Data i miejsce startu Skład załogi balonu Czas lotu pokonana odległość w kilometrach Miejsce lądowania Zajęte miejsce Nazwa balonu i jego pojemność Ilość balonów 1 2 3 4 5 5 7 kpt. Janusz Antoni 46 h 30 min. Ryga 2 Polonia II inż. Krzyszkowski 1364 Łotwa SP-MY Leszek 25 20.06.1937 Bruksela Belgia kpt. Hynek Franciszek inż. Janik Franciszek 24 h 15 min 839 Leszno Polska 5 Warszawa II SP-ANA 12 kpt. Burzyński Zbigniew por. Koblański Bronisław Wacław kpt. Antoni Janusz inż. Janik Franciszek 25 h 40 min. 825 38 h 35 min. 1725 k. Miedzychodu Polska Trojen Bułgaria 8 1 LOPP SP-BCU LOPP SP-BCU 26 4.09.1938 Liege Belgia inż. Krzyszkowski Leszek Łańcucki Marian 33 h 33 min. 1444 Rumunia 3 Warszawa II SP-ANA 9 por. Koblański Bronisław Wacław por. Patlan Stanisław 33 h 43 min. 1369 Rumunia 5 Polonia II SP-MY Innym elementem polskiego sportu balonowego byty loty wysokościowe do granic stratosfery. Loty te wykonywano za pomocą balonów kulistych w otwartych koszach o masie użytecznej około 2.000 kg, przy wykorzystaniu przez załogę aparatów tlenowych. Loty te wykonywali tylko wojskowi piloci balonowi. Pierwszy tego typu lot miał miejsce 28 lutego 1933 roku. Por. Zbigniew Burzyński i kpt. Franciszek Hynek uzyskali na balonie o pojemności wysokość 9.762 m. W czasie tego lotu piloci testowali aparaty tlenowe. Kolejny taki lot odbył się 28 marca 1935 roku. Kpt. Zbigniew Burzyński i por. Władysław Wysocki ustanowili międzynarodowy rekord wysokości dla statków powietrznych klasy A Balony osiągając wysokość 9.437 m. Ustanowili także rekord w 7 kategorii w klasie A ze względu na rodzaj gazu i pojemności powłoki. W lipcu tego samego roku kpt. Zbigniew Burzyński dokonał ponownej próby lotu na wysokość. Pomimo awarii aparatów tlenowych, osiągnięto wysokość 10.002 m. 29 marca 1936 roku wykonano pierwszy lot wysokościowy w celach naukowych. Tym razem towarzyszem lotu kpt.

Zbigniewa Burzyńskiego był fizyk Zakładu Doświadczalnego Uniwersytetu Warszawskiego dr Konstanty Jodko-Narkiewicz. Celem wyprawy było dokonanie pomiarów promieniowania kosmicznego. Wysokość lotu jaką uzyskano balonem Warszawa II, wynoszącą 10.853 m, Międzynarodowa Federacja Lotnicza FAI uznała jako nowy rekord. W czerwcu 1936 roku w celu potwierdzenia wyników lot powtórzono uzyskując tym razem wysokość 10.200 m 17. Kpt. Zbigniew Burzyński wykonał w sumie 6 lotów do granic stratosfery. Ostatni tego rodzaju lot wykonał z dr. Konstantym Jodko-Narkiewiczem wiosną 1938 roku. Po sukcesach lotów do granic stratosfery w kołach polskich naukowców i działaczy sportowych powstała myśl zorganizowania lotu, którego celem miało być osiągnięcie rekordowej wysokości 30.000 m oraz badanie natężenia i kierunkowości promieniowania kosmicznego. Powołano społeczny Komitet Organizacyjny I Polskiego Lotu Stratosferycznego w skład którego weszli m.in. wybitni polscy wojskowi piloci balonowi kpt. Zbigniew Burzyński, kpt. Franciszek Hynek i kpt. Antoni Janusz. Do prac nad stratostatem Gwiazda Polski składającego się z zamkniętej gondoli i powłoki balonu w kształcie owoidu, włączyła się również LOPP. Załogę stanowili: jako pilot kpt. Zbigniew Burzyński i jako obserwator dr Konstanty Jodko-Narkiewicz. Natomiast załogę rezerwową kpt. Franciszek Hynek i kpt. Antoni Janusz. W czasie napełniania powłoki z 12 na 13 października 1938 roku w Dolinie Chochołowskiej w Tatrach w wyniku wybuchu gazu część powłoki uległa zniszczeniu. Po naprawie powłoki Gwiazdy Polski jej lot przewidziany był na wrzesień 1939 roku, co jednak uniemożliwił wybuch działań wojennych 18. Jak z powyższego wynika do lat trzydziestych loty balonami wolnymi były głównie domeną pilotów wojskowych z racji posiadanych umiejętności i sprzętu, który był własnością wojska. Po 1933 roku powstałe kluby i sekcje balonowe przysporzyły pewną liczbę pilotów cywilnych. Również poprawiła się sytuacja sprzętowa dzięki Wojskowej Wytwórni Balonów i Spadochronów. W okresie międzywojennym wyprodukowano w niej 25 sportowych balonów wolnych o pojemności: (balony: Kościuszko, Polonia, Polonia II, Toruń, LOPP, Warszawa II, 17 Tamże, s. 45. 18 J.R. K o n i e c z n y, op. cit., s. 154 155.

Zurich III, Walgrott ), 1.600 m 3 (balon Sanok ), 1.200 m 3 (balony: Gdynia, Wisła, Syrena, Katowice, Gryf, Legionowo, Wilno ), 750 m 3 (balony: Mościce, Kraków, Hel, Jabłonna, Łódź, Lwów, Poznań ), 450 m 3 (balon Gopło ) oraz starostat Gwiazda Polski o pojemności 4.500 m 3. Mimo to w Zawodach Balonów Wolnych O Puchar Przechodni im. płk. Aleksandra Wańkówicza zwyciężali przede wszystkim piloci wojskowi. Również w zawodach międzynarodowych o puchar Gordon-Bennett a brali udział i zwyciężali piloci wojskowi, tacy jak: kpt. Franciszek Hynek, kpt. Zbigniew Burzyński, por. Władysław Pomaski, kpt. Antoni Janusz i inni. Udział polskich pilotów w zawodach międzynarodowych na balonach produkcji i konstrukcji polskiej oraz wyniki osiągane przez załogi tych balonów należą do dziś do szczytowych osiągnięć polskiego sportu balonowego. Pomimo tego, że Polska brała udział w zawodach międzynarodowych dopiero od 1927 roku, zajmowała w ogólnej statystyce trzecie miejsce ze względu na osiągane sukcesy. Również loty stratosferyczne z racji posiadanych umiejętności i sprzętu również były domeną pilota wojskowego kpt. Zbigniewa Burzyńskiego. Nie oznacza to jednak, że piloci cywilni byli gorszymi baloniarzami od pilotów wojskowych. Starty wojskowych pilotów balonowych w imprezach sportowych zarówno krajowych jak i zagranicznych zapisały piękną kartę polskiego sportu balonowego.