Prawa i obowiązki pracownika ochrony Ochroniarze nie tylko konwojują pieniądze, chronią VIP-ów, pilnują zakładów pracy, ale też strzegą sklepów, magazynów czy dyskotek. Ich uprawnienia są różne w zależności od rodzaju chronionego obiektu i konieczności posiadania przez nich licencji. Co wolno ochroniarzowi? Jakie ma wobec nas obowiązki? A jakie prawa nam przysługują w czasie kontroli? Pracowników ochrony można podzielić na licencjonowanych i nielicencjonowanych. Tylko pracownicy na licencji mogą być zatrudniani w obiektach podlegających obowiązkowej ochronie. Zakres ich uprawnień jest znacznie szerszy niż w przypadku nielicencjonowanych kolegów pracujących na przykład w placówkach handlowych. OBOWIĄZKOWA OCHRONA Obowiązkowa ochrona dotyczy obszarów, obiektów, urządzeń i transportów, które są ważne dla obronności i interesu gospodarczego państwa, a także dla bezpieczeństwa publicznego. Ochroną w tym zakresie zajmują się wewnętrzne służby ochrony, czyli uzbrojone i umundurowane zespoły pracowników ochrony podlegające kierownikowi chronionej jednostki lub osobie pisemnie przez niego upoważnionej. Wewnętrzne służby ochrony: zapewniają ochronę mienia w granicach chronionych obszarów i obiektów, zapewniają ochronę ważnych urządzeń jednostki znajdujących się poza granicami chronionych obszarów i obiektów, konwojują mienie jednostki, wykonują inne zadania wynikające z planu ochrony jednostki. Służby te współpracują z policją, jednostkami ochrony przeciwpożarowej, obrony cywilnej i strażami gminnymi (miejskimi). Wewnętrzne służby ochrony powołane przez przedsiębiorców mogą wykonywać usługi w zakresie ochrony osób i mienia po uzyskaniu przez przedsiębiorców koncesji. Obszary, obiekty i urządzenia Zgodnie z ustawą o ochronie osób i mienia obszar podlegający obowiązkowej ochronie to obszar określony przez ministrów, kierowników urzędów centralnych i wojewodów, wydzielony i odpowiednio oznakowany. Obowiązkowej ochronie podlegają: 1) w zakresie obronności państwa: zakłady produkcji specjalnej oraz zakłady, w których prowadzone są prace naukowobadawcze lub konstruktorskie w zakresie takiej produkcji, zakłady produkujące, remontujące i magazynujące uzbrojenie, urządzenia i sprzęt wojskowy, magazyny rezerw państwowych;
2) w zakresie ochrony interesu gospodarczego państwa: zakłady mające bezpośredni związek z wydobyciem surowców mineralnych o strategicznym znaczeniu dla państwa, porty morskie i lotnicze, banki i przedsiębiorstwa wytwarzające, przechowujące bądź transportujące wartości pieniężne w znacznych ilościach; 3) w zakresie bezpieczeństwa publicznego: zakłady, obiekty i urządzenia mające istotne znaczenie dla funkcjonowania aglomeracji miejskich, których zniszczenie lub uszkodzenie może stanowić zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi oraz środowiska, w szczególności elektrownie i ciepłownie, ujęcia wody, wodociągi i oczyszczalnie ścieków, zakłady stosujące, produkujące lub magazynujące w znacznych ilościach materiały jądrowe, źródła i odpady promieniotwórcze, materiały toksyczne, odurzające, wybuchowe bądź chemiczne o dużej podatności pożarowej lub wybuchowej, rurociągi paliwowe, linie energetyczne i telekomunikacyjne, zapory wodne i śluzy oraz inne urządzenia znajdujące się w otwartym terenie, których zniszczenie lub uszkodzenie może stanowić zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi, środowiska albo spowodować poważne straty materialne; 4) w zakresie ochrony innych ważnych interesów państwa: zakłady o unikalnej produkcji gospodarczej, obiekty i urządzenia telekomunikacyjne, pocztowe oraz telewizyjne i radiowe, muzea i inne obiekty, w których zgromadzone są dobra kultury narodowej, archiwa państwowe. Szczegółowe wykazy obszarów, obiektów i urządzeń, o których mowa powyżej, sporządzają: prezes Narodowego Banku Polskiego, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, ministrowie, kierownicy urzędów centralnych i wojewodowie w stosunku do podległych, podporządkowanych lub nadzorowanych jednostek organizacyjnych. Umieszczenie w wykazie określonego obszaru, obiektu lub urządzenia następuje w drodze decyzji administracyjnej. Wojewodowie prowadzą ewidencję obszarów, obiektów i urządzeń podlegających obowiązkowej ochronie znajdujących się na terenie województwa. Ewidencja ma charakter poufny. Kierownik jednostki, który zarządza bezpośrednio obszarami, obiektami i urządzeniami umieszczonymi w ww. ewidencji, ma obowiązek uzgadniać z właściwym terytorialnie komendantem wojewódzkim policji plan ochrony. Plan taki powinien: uwzględniać charakter produkcji lub rodzaj działalności jednostki, zawierać analizę stanu potencjalnych zagrożeń i aktualnego stanu bezpieczeństwa jednostki, podawać ocenę aktualnego stanu ochrony jednostki,
zawierać dane dotyczące specjalistycznej uzbrojonej formacji ochronnej, w tym: stan etatowy, rodzaj oraz ilość uzbrojenia i wyposażenia, sposób zabezpieczenia broni i amunicji, zawierać dane dotyczące rodzaju zabezpieczeń technicznych, zawierać zasady organizacji i wykonywania ochrony jednostki. Transport W myśl ustawy transportem podlegającym obowiązkowej ochronie jest transport broni, amunicji, materiałów wybuchowych, uzbrojenia, urządzeń i sprzętu wojskowego wysyłany z obszarów i obiektów podlegających obowiązkowej ochronie. Kierownik jednostki najpóźniej trzy dni przed planowaną datą rozpoczęcia transportu podlegającego obowiązkowej ochronie jest obowiązany uzgadniać z komendantem wojewódzkim policji, właściwym terytorialnie ze względu na miejsce rozpoczęcia transportu, plan ochrony tego transportu. UPRAWNIENIA PRACOWNIKA OCHRONY Licencjonowany pracownik ochrony przy wykonywaniu zadań w granicach chronionych obiektów i obszarów ma prawo: ustalić uprawnienia do przebywania na obszarach lub w obiektach chronionych oraz legitymować osoby w celu ustalenia ich tożsamości, wezwać osoby nieuprawnione lub zakłócające porządek do opuszczenia chronionego obszaru bądź obiektu, ująć osoby stwarzające w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego oraz dla chronionego mienia w celu niezwłocznego oddania ich policji, stosować środki przymusu bezpośredniego w przypadku zagrożenia dóbr powierzonych ochronie lub odparcia ataku na pracownika ochrony, a także w przypadku gwałtownego bezprawnego zamachu na konwojowane wartości (pieniądze, przedmioty wartościowe lub niebezpieczne) bądź osoby je ochraniające. Środki przymusu bezpośredniego to: siła fizyczna w postaci chwytów obezwładniających oraz podobnych technik obrony, kajdanki, pałki obronne wielofunkcyjne, psy obronne, paralizatory elektryczne, broń gazowa i ręczne miotacze gazu. Pracownik ochrony może stosować ww. środki jedynie wobec osób, które uniemożliwiają mu wykonanie obowiązków zawodowych. Można zastosować tylko środki przymusu odpowiadające potrzebom wynikającym z istniejącej sytuacji i niezbędne do osiągnięcia podporządkowania się wezwaniu do
określonego zachowania. Pracownikowi ochrony przysługuje także prawo użycia broni palnej w następujących przypadkach: w celu odparcia bezpośredniego i bezprawnego zamachu na życie lub zdrowie pracownika ochrony albo innej osoby, przeciwko osobie, która nie zastosowała się do wezwania natychmiastowego porzucenia broni lub innego niebezpiecznego narzędzia, którego użycie zagrozić może życiu lub zdrowiu pracownika ochrony albo innej osoby, przeciwko osobie, która usiłuje bezprawnie przemocą odebrać broń palną pracownikowi ochrony, w celu odparcia gwałtownego bezpośredniego i bezprawnego zamachu na ochraniane osoby, wartości pieniężne oraz inne przedmioty wartościowe lub niebezpieczne. Do użycia broni przez pracownika ochrony może także dojść poza obiektami chronionymi, np. podczas konwojowania pieniędzy lub przedmiotów niebezpiecznych. Użycie broni palnej powinno następować w sposób wyrządzający możliwie najmniejszą szkodę osobie, przeciwko której użyto broni, i nie może zmierzać do pozbawienia jej życia, a także narażać na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia innych osób. Pracownik ochrony nosi przydzieloną broń palną wyłącznie wtedy, gdy występuje w umundurowaniu lub ubiorze używanym przez specjalistyczną uzbrojoną formację ochronną. Pracownikowi ochrony nie wolno natomiast mieć przy sobie broni palnej, jeżeli wykonuje bezpośrednio zadania w zakresie utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego podczas trwania masowych imprez publicznych. Ważne: Środków przymusu bezpośredniego oraz broni palnej nie stosuje się wobec: kobiet w widocznej ciąży, osób, których wygląd wskazuje na wiek do 13 lat, osób w podeszłym wieku oraz osób o widocznej niepełnosprawności. Nielicencjonowani ochroniarze mają znacznie mniej uprawnień, choć w przypadku zagrożenia dla życia, zdrowia lub mienia bądź agresji ze strony ujętej osoby mogą użyć środków przymusu bezpośredniego. Ochrona w placówce handlowej nie ma prawa nas wylegitymować ani przeszukać bez naszej zgody. OBOWIĄZKI PRACOWNIKA OCHRONY Opisane poniżej obowiązki i czynności pracowników ochrony, wynikające z określonych w ustawie uprawnień, dotyczą pracowników licencjonowanych.
Ustalanie uprawnień do przebywania w miejscu chronionym Przy ustalaniu prawa osoby do przebywania na obszarze lub w obiekcie chronionym pracownik ochrony ma obowiązek: sprawdzić, czy osoba posiada przepustkę, identyfikator albo inny dokument wystawiony przez osobę zarządzającą tym obszarem lub obiektem, porównać okazany dokument z określonym wzorem, sprawdzić okazany dokument pod względem zgodności danych personalnych w nim zawartych z tożsamością osoby oraz pod względem terminu jego ważności. Legitymowanie Przed rozpoczęciem legitymowania osoby pracownik ochrony jest zobligowany: podać swoje imię i nazwisko oraz w razie potrzeby okazać licencję lub inny dokument identyfikacyjny potwierdzający uprawnienia do podjęcia czynności, w taki sposób, aby osoba legitymowana miała możliwość odczytania i zanotowania danych zawartych w tym dokumencie, podać podstawę prawną i przyczynę legitymowania. Po przystąpieniu do legitymowania pracownik ochrony wzywa osobę legitymowaną do okazania dokumentu tożsamości. Może nim być dowód osobisty, tymczasowy dowód osobisty, tymczasowe zaświadczenie tożsamości, paszport lub inny dokument potwierdzający tożsamość zaopatrzony w fotografię i adres zamieszkania osoby legitymowanej. Pracownik ochrony sprawdza okazany dokument pod względem zgodności danych personalnych w nim zawartych z tożsamością osoby legitymowanej. Jeżeli uzasadniają to względy bezpieczeństwa, osoby legitymowane znajdujące się w pojeździe powinny na żądanie pracownika ochrony opuścić pojazd. Z czynności legitymowania pracownik ochrony sporządza notatkę służbową zawierającą dane personalne osoby legitymowanej, rodzaj dokument oraz czas, miejsce i przyczynę legitymowania. Wezwanie do opuszczenia miejsca chronionego Pracownik ochrony wzywa osobę nieposiadającą uprawnienia do przebywania na obszarze lub w obiekcie chronionym bądź zakłócającą porządek do opuszczenia tego miejsca. Przed przystąpieniem do czynności jest obowiązany użyć zwrotu służba ochrony" oraz podać swoje imię i nazwisko. Wezwanie policji W przypadku niepodporządkowania się poleceniom pracownika ochrony wzywa on policję. Ujęcie Przy ujęciu osoby stwarzającej w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego oraz dla chronionego mienia pracownik ochrony powinien:
użyć zwrotu służba ochrony", wezwać osobę do zachowania zgodnego z prawem i odstąpienia od wykonywania czynności stwarzających zagrożenie, uniemożliwić oddalenie się osoby ze wskazanego miejsca, poinformować osobę o ujęciu i jego przyczynach oraz uprzedzić o obowiązku zastosowania się do wydawanych poleceń, wylegitymować osobę ujętą w celu ustalenia jej tożsamości, niezwłocznie powiadomić policję, przekazać osobę ujętą przybyłym funkcjonariuszom policji. W razie potrzeby pracownik ochrony obowiązany jest do: udzielenia pomocy przedlekarskiej osobie ujętej, która ma widoczne obrażenia ciała lub utraciła przytomność, wezwania pomocy lekarskiej jeżeli zachodzi taka konieczność. Każdy przypadek ujęcia osoby pracownik ochrony dokumentuje w notatce służbowej. W OBIEKCIE HANDLOWYM Sklepy i placówki handlowe nie podlegają obowiązkowej ochronie. Zwykle większość zatrudnionych tam pracowników nie ma licencji, a co za tym idzie, ich uprawnienia są dość ograniczone. Prawo wymaga licencji pierwszego stopnia tylko od pracownika nadzorującego pracę ochroniarzy. Pracownik nielicencjonowany może jedynie ująć osobę, co do której ma uzasadnione podejrzenie, że popełniła wykroczenie lub przestępstwo (np. kradzież towaru). Po ujęciu niezwłocznie wzywa policję. Ochroniarz nie ma prawa: żądać okazania dowodu osobistego lub innych dokumentów potwierdzających tożsamość, przeszukać bagażu (torby, plecaka), przeprowadzić kontroli osobistej. Dwie ostatnie czynności zastrzeżone są wyłącznie dla policji i innych służb publicznych (ABW, Straży Granicznej itp.). Jeżeli uznamy, że sprawa zostanie szybko wyjaśniona, możemy dobrowolnie okazać ochroniarzowi zawartość swojej torby i pozwolić przeszukać rzeczy osobiste. Nie musimy jednak się na to zgadzać. Jeśli odmówimy, ochrona wezwie funkcjonariuszy policji, którzy podejmą dalsze kroki w sprawie. Po przyjeździe policjant ma prawo przeszukać torbę i rzeczy osobiste podejrzanego klienta. Może też spisać jego dane osobowe. Czynności te nie powinny odbywać się w obecności pracownika ochrony.
Ważne: Jeżeli sklep posiada monitoring, a klient chce udowodnić swoją niewinność, policja może zabezpieczyć nagranie z kamer jako dowód w sprawie. Film taki może się również przydać, gdy zdecydujemy się wystąpić o odszkodowanie za doznane szkody moralne. GDZIE ZE SKARGĄ Jeśli zostaliśmy niewłaściwie potraktowani przez ochronę, możemy dochodzić odszkodowania lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Mamy prawo złożyć skargę na niesłuszne posądzenie lub niegrzeczne zachowanie pracownika ochrony. W przypadku licencjonowanych ochroniarzy skargę składamy do Departamentu Zezwoleń i Koncesji Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji. Gdy ochrona rażąco przekroczyła swoje uprawnienia, departament może nawet cofnąć koncesję wydaną firmie, w której pracuje skarżony przez nas pracownik. W obiekcie handlowym, w którym ochroną zajmują się zwykle ochroniarze bez licencji, ze skargą kierujemy się do kierownika lub właściciela sklepu. SANKCJE I KARY Kto wbrew obowiązkowi nie zapewnia fizycznej lub technicznej ochrony obszaru, obiektu, urządzeń lub transportu, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch. Pracownikowi ochrony, który przekroczył swoje uprawnienia lub nie dopełnił obowiązku, naruszając w ten sposób dobra osobiste człowieka, grozi kara pozbawienia wolności do lat pięciu. Podstawa prawna: 1) Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. z 1997 r. Nr 114, poz. 740, z późn. zm.) 2) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 listopada 1998 r. w sprawie szczegółowego trybu działań pracowników ochrony, podejmowanych wobec osób znajdujących się w granicach chronionych obiektów i obszarów (Dz. U. z 1998 r. Nr 144, poz. 933). Magdalena Stec