EDWARD NYARY BOHATER DWÓCH NARODÓW Przygotowała Justyna Ryń
Edward Nyary- Węgier, urodził się około 1830 r., a zmarł w 1863 r. Pochodził z zamożnej i szlacheckiej rodziny. W dzieciństwie był uczniem Akademii Wojskowej w Wiedniu. Zdolnościami i pilnością przewyższał wszystkich. W 17 roku życia został oficerem. Przydzielono go do Pułku Huzarów stacjonującego w Żółkwi. Brał udział w Wiośnie Ludów (1848-1849), walcząc w powstaniu węgierskim pod dowództwem generała Józefa Bema. Następnie uczestniczył w wojnie krymskiej po stronie Turcji. Za męstwo i hart wojenny otrzymał order i stopień majora. Przez rok pełnił obowiązki przy budowie kolei. W latach 1860-1861 przyłączył się do legii zagranicznej w wyprawie tysiąca czerwonych koszul Giuseppe Garibaldiego we Włoszech.
Rząd włoski ofiarował mu stopień podporucznika w regularnej armii. Edward Nyary zaszczytu tego nie przyjął, spiesząc się z powrotem do Turcji, gdzie do 1862 roku pracował przy budowie kolei i naprawie twierdz. W marcu 1863 roku przybył, z 17 towarzyszami, do Galicji, aby zgodnie z apelem Garibaldiego Nie opuszczać Polski. Najpierw walczył z Leszkiem Wiśniewskim, potem brał udział w wyprawie na Radziwiłłów. Po jej klęsce pospieszył pod dowództwo Marcina Borelowskiego Lelewela. Tam dowodził oddziałem kawalerii.
Zygmunt Kolumna, sporządzając opis poległych w powstaniu styczniowym, pisze:... Niezmordowanym też był w pełnieniu służby; nieraz odbywał rekonesanse po 12 godzin i ledwie z jednego objazdu przyjechał i trochę wypoczął, znowu łączył się z nowym oddziałkiem i ruszał nieraz na całą noc dla przepatrzenia okolicy....
Major Nyary brał udział w bitwie pod Panasówką 3 września 1863 r. Odznaczył się w niej szarżami konnicy, podczas których został ranny w nogę. Chciał jeszcze pogonić za kilkoma uciekającymi dragonami, ale kula karabinowa trafiła go w brzuch. Przewieziono bohatera do oberży, zamienionej na lazaret, w Zwierzyńcu.
Edward Nyary był kalwinem, ale na pół godziny przed śmiercią, przy zupełnej przytomności umysłu, przeszedł na wiarę rzymsko-katolicką. Uzasadnił to tym, iż chce umrzeć w tej wierze, którą wyznają jego towarzysze i w obronie której oddał swoje życie. Potem modlił się głośno, prosząc Boga o przebaczenie za grzechy. Prosił też otaczających go, aby przesłali ostatnie jego pozdrowienie wybrance serca, którą była Polka.
Umarł 4 września 1863 roku ze słowami na ustach: Eljen! Niech żyje Polska! Pochowany został w oddzielnej mogile pod lasem w Zwierzyńcu. Władze carskie nie pozwoliły położyć tu pamiątkowej tablicy ani postawić krzyża. Czcząc pamięć bohaterów, miejscowa ludność nosiła na mogiłę kwiaty. Dopiero po odzyskaniu niepodległości na grobie postawiono krzyż.
W 130 rocznicę bitwy pod Panasówką, przy udziale władz państwowych i ambasadora Węgier Akosa Engelmayera, 25 września 1992 roku w Zwierzyńcu na mogile majora Edwarda Nyary`ego został odsłonięty pomnik, tzw. kopijnik- rzeźba wykonana w całości z drewna.
W 130 rocznicę bitwy pod Panasówką, przy udziale władz państwowych i ambasadora Węgier Akosa Engelmayera, 25 września 1992 roku w Zwierzyńcu na mogile majora Edwarda Nyary`ego został odsłonięty pomnik, tzw. kopijnik- rzeźba wykonana w całości z drewna.
Legenda według słów Doroty Łukomskiej: Jeśli ktoś znajdzie się o północy w pobliżu Piasecznej Góry koło Zwierzyńca, może zobaczyć pędzących jej zboczem jeźdźców na białych koniach. Galopują oni w milczeniu, a na ich czele pędzi ubrany w biały płaszcz wojownik. To major Edward Nyary, jak niegdyś, prowadzi w bój swoich huzarów. To właśnie on bohater dwóch narodów, jeden z tych, którzy w najbardziej beznadziejnej sytuacji przybyli, aby walczyć o polskie nadzieje, o polskie sny o wolności.
Bibliografia Kolumna Z., Pamiątka dla rodzin polskich. Krótkie wiadomości biograficzne o straconych na rusztowaniach, rozstrzelanych, poległych na placu boju oraz zmarłych w więzieniach, na tułactwie i na wygnaniu Syberyjskim, 1861-1866 r. ze źródeł urzędowych, dzienników polskich, jak niemniej z ustnych podań osób wiarogodnych i towarzyszy broni; zebrał i ułożył Zygmunt Kolumna. Z wstępem napisanym przez B. Bolesławitę,Kraków 1868. Łukomska D., Bohater dwóch narodów, Niedziela. Tygodnik katolicki, edycja zamojska, rok XLIX, nr 42, 15 października 2006. Matławska H., Lasy-nasze fortece, Zwierzyniec 1993. Matławska H., Zwierzyniec, Zwierzyniec 1991. Zań P., Kopijnik, (w:) Bogactwo przyrody i kultury w pracach laureatów Konkursu Krajoznawczego Poznajemy Ojcowiznę, Biłgoraj 2005. Zieliński S., Bitwy i potyczki 1863-1864; na podstawie materiałów drukowanych i rękopiśmiennych Muzeum Narodowego w Rapperswilu, Rapperswil 1913. Źródła elektroniczne: Internet-strony www.bitwa pod panasówką.pl www.edward nyary.pl www.miejsca pamięci powstania styczniowego.pl www.węgierscy huzarzy.pl Ilustracje własne wykonane na podstawie w/w stron internetowych, ponieważ nigdzie nie znaleziono wizerunku Edwarda Nyary'ego.