Sprawozdanie z warsztatów szkoleniowych na temat działania grupy interwencyjnej ds. niedźwiedzi w Polsce. Czas i miejsce spotkania: 31 maja 1 czerwca 2010, Zajazd Kosynier, Węgrzce k. Krakowa Cel spotkania: - potrzeba stworzenia protokołu postępowania dla Grupy interwencyjnej ds. niedźwiedzi w Polsce - opracowanie składu grup interwencyjnych, siatki powiadamiania oraz zakresu działania grup interwencyjnych - opracowanie procedur i protokołów postępowania w różnych przypadkach konieczności interwencji Przebieg spotkania: Warsztaty otworzył prof. dr hab. Henryk Okarma, dyrektor Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie, przedstawiając główne cele spotkania oraz przedstawiając głównych gości i prelegentów, tj. Prof. Djuro Hubera i dr Josipa Kusaka z Zakładu Biologii, Wydziału Medycyny Weterynaryjnej, Uniwersytetu w Zagrzebiu; członków IUCN Bear Specialist Group. Prof. Okarma poprosił uczestników spotkania o krótkie przedstawienie się, co ułatwiło późniejszą dyskusję i kontakty. Agnieszka Olszaoska (Instytut Ochrony Przyrody PAN) i Agnieszka Sergiel (Uniwersytet Wrocławski) przedstawiły wcześniejszą inicjatywę podjęcia działao w zakresie ochrony i gospodarowania populacją niedźwiedzia w Polsce (spotkanie niniejsze było wynikiem spotkania zorganizowanego m.in. z inicjatywy dr hab. Zbigniewa Jakubca w Instytucie Ochrony Przyrody PAN w Krakowie w lutym 2010 roku) oraz przedstawiły wstępny zarys dokumentu dotyczącego grupy interwencyjnej ds. niedźwiedzi w Polsce. Spotkanie zostało zorganizowane w ramach projektu PL0108 Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach. W pierwszej części sesji teoretycznej Prof. Huber przedstawił dokładnie historię powstania, schemat organizacyjny oraz zasady działania chorwackich grup odpowiedzialnych za ochronę i gospodarowanie populacją niedźwiedzi (Komitet ds. dużych drapieżników, Grupa ekspercka ds. niedźwiedzi, Grupa interwencyjna oraz inspektorzy terenowi). Przedstawił również historię ochrony, obecny stan i status chorwackiej populacji niedźwiedzi, zasady prowadzenia monitoringu populacji niedźwiedzia oraz zasady zarządzania populacją (kwoty odstrzału, zasady ustalania kwot, odpowiedzialnośd za szkody). Prof. Huber przedstawił chorwacki Plan Gospodarowania populacją niedźwiedzia (Bear Managament Plan) dokument przygotowany w roku 2004 i zaakceptowany, następnie wdrożony w roku 2005, uaktualniony w 2008, oraz corocznie uaktualniany Plan działao (Action Plan). Szczegółowe zasady działania chorwackiej grupy interwencyjnej przedstawił dr Josip Kusak. W kolejnej prezentacji prof. Huber opisał szczegółowo procedury postępowania w przypadku różnych rodzajów interwencji oraz opisał stosowane w przypadku schwytania niedźwiedzia (czy to bezpośrednio do badao czy to w wyniku interwencji) protokoły postępowania, zasady zbierania prób. Następnie podjęto próbę opracowania składu polskiej grupy interwencyjne ds. niedźwiedzi, jednak na skutek sugestii uczestników i w wyniku ożywionej dyskusji, zaczęto raczej zastanawiad się nad zakresem działao grupy interwencyjnej i typami przypadków wymagających interwencji. Padła propozycja, by wzorem chorwackim powoład grupę ekspercką oraz jedną bądź trzy grupy interwencyjne (dla trzech karpackich województw). Dr Sabina Nowak (Stowarzyszenie dla Natury WILK) zaproponowała, że taką inicjatywę mogłaby przedstawid na najbliższym posiedzeniu Paostwowej Rady Ochrony Przyrody. W dyskusji uczestnicy zaproponowali kilka rodzajów sytuacji wymagających podejmowania interwencji, m.in. 1) odnalezienie martwego niedźwiedzia, 2) regularne pojawiania sięniedźwiedzia w pobliżu siedzib ludzkich (kiedy to ludnośd może czud się zagrożona), 3) sytuacje kiedy niedźwiedź wchodzi do zabudowao, 4) niedźwiedź pojawia się w terenie
zabudowanym czy na drodze 5) niedźwiedź ranny, m.in. w wyniku kolizji drogowej, 6) poturbowanie człowieka przez niedźwiedzia, 7) szkody nietypowe (np. otwieranie samochodów przez niedźwiedzie). By nieco usystematyzowad istniejące rodzaje interakcji niedźwiedź człowiek, Filip Zięba (Tatrzaoski Park Narodowy) przedstawił doświadczenia pracowników TPN w zakresie interwencji z udziałem niedźwiedzi, skalę natężenia problemu w czasie i przestrzeni, różne rodzaje podejmowanych interwencji. Przedstawił również potencjalne istniejące zagrożenia dla populacji niedźwiedzia nie tylko w Tatrach, tj. m.in. nęciska i karmowiska dla kopytnych, które to miejsca mogą znacząco negatywnie wpływad na behawior, ekologię i w efekcie śmiertelnośd niedźwiedzi. Precyzyjnie opisał również zasady i metody prowadzenia akcji interwencyjnej a także metody zapobiegania sytuacji konfliktowych czy niebezpiecznych. Opisał również formalne wymagania dotyczące pozwoleo na użycie odpowiednich rodzajów broni czy podejmowania określonych działao. Prezentacja ta wywołała znów ożywioną dyskusję zarówno o rodzajach podejmowanych interwencji, odpowiedzialności poszczególnych służb, możliwościach formalnych i lukach prawnych dotyczących m.in. użycia pocisków gumowych. Kolejną prezentację dotyczącą procedur postępowania w czasie odłowu niedźwiedzia przedstawił dr Wojciech Śmietana (Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie). W szczegółowy sposób przedstawił techniczne aspekty immobilizacji, rodzaje i dawki stosowanych leków, rodzaje możliwych do użycia aplikatorów weterynaryjnych, ograniczenia i zalety różnych metod odłowu zwierząt. Uczestnicy powrócili do dyskusji nas zakresem działania grup interwencyjnych i grupy eksperckiej. By nieco usystematyzowad dyskusję prof. Huber raz jeszcze przypomniał zasady działania oraz zakres odpowiedzialności i kompetencje członków grupy interwencyjnej i grupy eksperckiej. To nieco ułatwiło wyłonienie potencjalnych członków takich grup dla województw śląskiego, małopolskiego i podkarpackiego oraz ewentualnych członków grupy eksperckiej. Podjęto również temat monitoringu polskiej populacji niedźwiedzia oraz bazy danych, do której spływałyby informacje o interwencjach. Z uwagi na późną porę i brak czasu prezentację i dyskusję dotyczącą dyslokacji do utrzymywania niedźwiedzi w niewoli przeniesiono na kolejne spotkanie (jako temat niezwykle ważny i wymagający szczegółowych i systemowych rozwiązao). Kolejnego dnia spotkania, w sesji szkoleniowej prof. Huber wraz z Agnieszką Sergiel przedstawił szereg bardzo szczegółowych, technicznych wideo-prezentacji prezentujących: 1) zasady i metody odłowu i immobilizacji niedźwiedzi, 2) protokoły i zasady pomiarów i pobierania prób, 3) zasady i metody znakowania. W kolejnej prezentacji dr Josip Kusak przedstawił zasady i metody oceny szkód powodowanych przez duże drapieżniki, wilka, rysia i niedźwiedzia. Po zakooczeniu prezentacji praktycznych, uczestnicy ponownie podjęli dyskusję nad składem, zakresem działania, uprawnieniami grupy eksperckiej i grup interwencyjnych. Podsumowanie spotkania i wnioski: I. Grupy interwencyjne Jako osoby odpowiedzialne za określenie składu i zakresu działania grup interwencyjnych w poszczególnych województwach wyznaczono: - w woj. małopolskim: Filip Zięba (TPN) z pomocą Bożeny Kotooskiej (Regionalnego Konserwatora Przyrody), - w woj. śląskim: Sabina Nowak i Robert Mysłajek (Stowarzyszenie dla Natury WILK) - w woj. podkarpackim: Hubert Fedyo (Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Rzeszowie). Wszystkie wyznaczone osoby zobowiązały się do konsultacji następujących zagadnieo:
1) lista osób członków grupy interwencyjnej dla danego województwa 2) zakres działania i wstępne propozycje procedur i protokołów postępowania 3) propozycje systemu przepływu informacji wśród członków grup oraz pomiędzy grupa interwencyjną a grupą ekspercką 4) propozycje systemu szkolenia grup 5) wyposażenie i potrzeby techniczne grupy interwencyjnej (naświetlenie ewentualnych istniejących utrudnieo prawnych) 6) zasady monitoringu i katalogowania danych 7) propozycje metod i zasad finansowania grup interwencyjnych 8) wszelkie inne sugestie merytoryczne Czas przedstawienia wstępnych propozycji określono na 30 lipca 2010. Propozycje powinny zostad przesłane do IOP PAN (Agnieszka Olszaoska bądź Henryk Okarma). Uczestnicy zobowiązali się również do przemyślenia kwestii organizacji kolejnego spotkania dotyczącego zawiązania grupy interwencyjnej ds. niedźwiedzi. Uczestnicy zadeklarowali również chęd pomocy merytorycznej w opracowaniu powyżej przedstawionych zagadnieo oraz chęd do bycia członkami grup interwencyjnych czy też grupy eksperckiej. II. Grupa ekspercka Dr Sabina Nowak i dr hab. Zbigniew Jakubiec zobowiązali się do zaproponowania składu grupy eksperckiej ds. niedźwiedzi działającej np. jako organ doradczy dla Ministerstwa Środowiska oraz do przygotowania listu adresowanego m.in. do Ministerstwa Środowiska, Paostwowej Rady Ochrony Przyrody, Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, Komitetu Ochrony Przyrody PAN. List ów miałby wyjaśniad potrzebę zawiązania takiej inicjatywy oraz wstępne propozycje zawiązania i zasady działania obydwu grup. III. Protokoły i procedury Agnieszka Sergiel zobowiązała się do przetłumaczenia chorwackich protokołów stosowanych zarówno w czasie badao, jak i różnego typu interwencji z udziałem niedźwiedzi. Agnieszka Olszaoska zobowiązała się do rozesłania istniejących dokumentów pomiędzy uczestników spotkania oraz do umieszczenia prezentacji wraz ze sprawozdaniem ze spotkania na stronie internetowej projektu PL0108 Natura 2000 w Karpatach WWW.iop.krakow.pl/karpaty.
Załącznik 1. Program spotkania Niedziela 30 maja 2010 18.00 20.00 Spotkanie robocze przedstawicieli chorwackiej grupy interwencyjnej i organizatorów Poniedziałek, 31 maja 2010 09.30 Rozpoczęcie Powitanie, przedstawienie gości i planu dnia Henryk Okarma 9.40 10.00 Potrzeba stworzenia protokołu postępowania dla Grupy interwencyjnej ds. niedźwiedzi w Polsce (obecna sytuacja i potrzeby) Agnieszka Sergiel, Agnieszka Olszaoska 10.00 11.30 Prezentacja pracy Chorwackiej Grupy Interwencyjnej (Croatian Bear Emergency Team) i chorwackiego protokołu 10.00 10.30 Plan Gospodarowania Populacją Niedźwiedzia Brunatnego dla Republiki Chorwackiej Djuro Huber 10.30 11.00 Chorwacka grupa interwencyjna (Croatian BET) Josip Kusak 11.00 11.30 Chorwacki protokół postępowania BET Djuro Huber 11.30-11.40 Przerwa na kawę 11.40 12.20 Dyskusja 12.20 Polska grupa interwencyjna sesja teoretyczna Wstępne tworzenie protokołu działania polskiej grupy interwencyjnej (według zagadnieo włączonych w opracowanie dotyczące grupy) 12.20 13.00 Skład grupy moderator dyskusji: Agnieszka Olszaoska Zagadnienia do dyskusji: - dostępnośd członków grupy - optymalne pokrycie terenu występowania niedźwiedzia (odpowiedzialnośd osób za dany teren) - włączenie badaczy, którzy są najlepiej wyposażeni i wyszkoleni - włączenie kluczowych instytucji z określonymi osobami odpowiedzialnymi (numery kontaktowe i gotowośd do reagowania o każdej porze) - regularne raportowanie interwencji i przepływ informacji wewnątrz grupy 13.00 14.00 Obiad 14.00 18.00 Protokoły postępowania - moderator dyskusji: Djuro Huber, Zagadnienia: 14.00 14.30 Definicja niedźwiedzia problemowego Filip Zięba 14.30 16.00 Procedury postępowania w trakcie interwencji Filip Zięba - prewencja
- odstraszanie - martwy niedźwiedź (procedury postępowania, pobieranie prób) - prowadzenie rozmów w ludźmi (kształtowanie odpowiedniego stosunku do niedźwiedzi) 16.00 16.10 Przerwa na kawę 18.15 Kolacja 16.10 18.00 Odłów i dyslokacja: - 16.10 16.40 Procedury w czasie odłowu Wojciech Śmietana - 16.40 17.10 Dyslokacja do utrzymywania w niewoli procedury kryteria Agnieszka Sergiel, Robert Maślak 17.10 17.40 Siatka kontaktowa w obrębie grupy, finansowanie interwencji, wyposażenie RDOŚ w Katowicach, RDOŚ w Krakowie, RDOŚ w Rzeszowie 17.40 18.00 Podsumowanie i dyskusja Wtorek, 1 czerwca 2010 09.00-11.15 Sesja szkoleniowa Immobilizacja (wideo-prezentacja) Mierzenie i pobieranie prób (wideo-prezentacja) Znakowanie (wideo-prezentacja) Ustawianie pułapek (wideo-prezentacja) Użycie kul gumowych i innych środków odstraszających (prezentacja praktyczna) 11.15-13.00 Dyskusja nad ostatecznym kształtem protokołu postępowania 13.00 Obiad i zakooczenie szkolenia
Załącznik 2. Lista uczestników Nazwisko i imię Instytucja e-mail 1 e-mail 2 Zbigniew Jakubiec IOP PAN Wrocław panoch@pwr.wroc.pl z.jakubiec@wnb.uz.zgora.pl Henryk Okarma IOP PAN Kraków okarma@iop.krakow.pl Wojciech Śmietana IOP PAN Lutowiska wojsmietana@go2.pl Agnieszka Olszaoska IOP PAN Kraków olszanska@iop.krakow.pl Stanisław Śnieżko IOP PAN Kraków sniezko@iop.krakow.pl Grzegorz Baś IOP PAN Kraków bas@iop.krakow.pl Agnieszka Sergiel Instytut Zoologiczny Uniwersytet Wrocławski / a.sergiel@biol.uni.wroc.pl Robert Maślak www.bearproject.org Instytut Zoologiczny Uniwersytet Wrocławski / www.bearproject.org maslak@biol.uni.wroc.pl captivebears@tlen.pl robert.maslak@tlen.pl Stanicka Monika RDOŚ Katowice monika.stanicka.katowice@rdos.gov.pl Zygmunt Chromik RDOŚ Katowice rdos-chromikz@katowice.uw.gov.pl katowice051@rdos.gov.pl Hubert Fedyo RDOŚ Rzeszów rdos.wstkrosno@interia.pl Tomasz Ciepły RDOŚ Kraków tomasz.cieply@rdos.krakow.pl Bożena Kotooska RDOŚ Kraków bozena.kotonska@rdos.krakow.pl sekretariat@rdos.krakow.pl Filip Zięba TPN Zakopane fzieba@tpn.pl Anna Spalona SGGW Warszawa rutams@o2.pl Sabina Nowak Stowarzyszenie dla sdnwilk@vp.pl Natury "Wilk" Robert Mysłajek Stowarzyszenie dla rwm@autograf.pl Natury "Wilk" Maciej Lesiak firma KABAN (RDOŚ biurokaban@tlen.pl Kraków) Djuro Huber University of Zagreb, djuro.huber@gmail.com Croatia huber@vef.hr Josip Kusak University of Zagreb, jkusak@zbs.bialowieza.pl kusak@vef.hr Croatia Andrzej Fedaczyoski Ośrodek Rehabilitacji osrodek.rehabilitacji@gmail.com radoslaw.fedaczynski@gmail.com Zwierząt Chronionych w Przemyślu, 16 678 71 68 Jolanta Fedaczyoska Ośrodek Rehabilitacji projektf@pr.onet.pl Zwierząt Chronionych w Przemyślu, 16 678 71 68 Łukasz Bobula Magurski PN dyrekcja@magurskipn.pl Zbigniew Smołkowicz Magurski PN zsmolkowicz@magurskipn.pl Michał Hudyka Babiogórski PN park@bgpn.pl m.hudyka@yahoo.pl Tomasz Kurek Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego w Katowicach t.kurek@katowice.lasy.gov.pl tomaszkurek74@wp.pl Ewa Zyśk-Gorczyoska doktorantka IOP PAN ewa.zysk@interia.pl
Nazwisko i imię Instytucja e-mail 1 e-mail 2 Hanna Karczmarska RDLP Kraków hanna.karczmarska@krakow.lasy.gov.pl Józef Łapka Nadleśnictwo Nowy Targ Wiktor Situszyk Nadleśnictwo wikiju@poczta.onet.pl Myślenice Leszek Olszewski Nadleśnictwo Krościenko Jerzy Parusel Centrum Dziedzictwa jerzyparusel@gmail.com Przyrodniczego Górnego Śląska Teresa Berezowska IOP PAN / SGGW berezowska@iop.krakow.pl