PLANY ZADAŃ OCHRONNYCH W PIGUŁCE

PLANY ZADAŃ OCHRONNYCH W PIGUŁCE na przykładzie obszarów Natura 2000 w województwie łódzkim REGIONALNA DYREKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA W ŁODZI lodz.rdos.gov.pl

PLANY ZADAŃ OCHRONNYCH W PIGUŁCE na przykładzie obszarów Natura 2000 w województwie łódzkim REGIONALNA DYREKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA W ŁODZI Łódź, 2014

Autorzy tekstów: Katarzyna Bolewska, Maria Caban, Tomasz Dzierżanowski, Michał Kulawiecki, Arkadiusz Malec, Katarzyna Wieteska, Tomasz Zadworny Autorzy zdjęć zamieszczonych na okładce: Łukasz Domański, Bartosz Lesner, Ryszard Sąsiadek Autorzy zdjęć: Katarzyna Bolewska, Łukasz Domański, Tomasz Dzierżanowski, Krzysztof Gara, Emilia Grabowska, Małgorzata Jankowska, Zbigniew Kaczkowski, Bartosz Lesner, Wojciech Lewandowski, Arkadiusz Malec, Wojciech Pawenta, Rafał Ruta, Ryszard Sąsiadek, Jarosław Sieradzki, Ewelina Siudak, Anna Traut-Seliga, Katarzyna Wieteska, Tomasz Zadworny; uczestnicy konkursu fotograficznego Zatrzymaj Naturę 2000 na dłużej! : Adrianna Kosylak, Magdalena Przybysz, Ryszard Sąsiadek, Justyna Wypyszewska Opracowanie map: Tomasz Zadworny Do opracowania map wykorzystano dane topograficzne OpenStreetMap (http://www.openstreetmap.org/) użytkownicy OpenStreetMap, Open Data Commons Open Database License (ODbL). Wydano w ramach projektu nr: POIS.05.03.00-00-186/09 pn. Opracowanie planów zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 na obszarze Polski Publikacja współfinansowana przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko Dla rozwoju infrastruktury i środowiska Copyright by Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Łodzi Łódź 2014 Projekt, druk, oprawa Oficyna Drukarska Jacek Chmielewski ul. Sokołowska 12a, 01-142 Warszawa tel. (22) 632-83-52, (22) 631-30-50; fax (22) 631-49-40 www.oficyna-drukarska.pl, info@oficyna-drukarska.pl ISBN 978-83-934396-2-1 Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Łodzi 90-113 Łódź, ul. Traugutta 25 tel.: 42 66-50-370, fax: 42 66-50-371 www.lodz.rdos.gov.pl, e-mail: sekretariat.lodz@rdos.gov.pl REGIONALNA DYREKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA W ŁODZI

SPIS TREŚCI Wstęp....................................................... 5 Wprowadzenie.............................................. 7 Obszar Natura 2000 Lasy Spalskie PLH100003................ 12 Obszar Natura 2000 Łąka w Bęczkowicach PLH100004....... 18 Obszar Natura 2000 Pradolina Bzury-Neru PLH100006........ 22 Obszar Natura 2000 Załęczański Łuk Warty PLH100007........ 31 Obszar Natura 2000 Dolina Środkowej Pilicy PLH100008...... 38 Obszar Natura 2000 Dolina Rawki PLH100015................ 43 Obszar Natura 2000 Grabia PLH100021....................... 48 Obszar Natura 2000 Łąki Ciebłowickie PLH100035............ 52 Obszar Natura 2000 Zbiornik Jeziorsko PLB100002........... 57 Spis literatury................................................ 64

WSTĘP Opracowanie planów zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 na obszarze Polski, to projekt realizowany przez Generalną Dyrekcję Ochrony Środowiska oraz 16 regionalnych dyrekcji ochrony środowiska. Podstawowym celem jego realizacji jest stworzenie efektywnych instrumentów zarządzania dla polskich obszarów Natura 2000, poprzez opracowanie planów zadań ochronnych dla 406 takich obszarów, przy wykorzystaniu nowoczesnych narzędzi, które będą sporządzanie tych planów wspierały. Projekt ten, to duże wyzwanie dla instytucji nim zarządzającej, ale także dla uczestniczących w nim partnerów, wykonawców i interesariuszy. Uspołeczniona formuła powstawania planów zadań ochronnych, to z jednej strony trudne i wyjątkowo nowatorskie podejście do tworzenia aktów prawa miejscowego w Polsce narzędzia do zarządzania siecią Natura 2000, z drugiej zaś szansa na przygotowanie dokumentu, który będzie akceptowany również przez mieszkańców i lokalne społeczności. Wypracowanie akceptowalnych dla wszystkich stron dokumentów możliwe jest jednak jedynie wtedy, gdy przy ich tworzeniu pracować będą możliwie najliczniejsze grupy zainteresowanych i tylko wtedy plany zadań ochronnych przyczynią się do właściwego zrozumienia istoty ochrony przyrody w ramach sieci Natura 2000. Sukces naszego projektu, jego wdrożenie i realizacja, będzie więc naszym wspólnym osiągnięciem dla ochrony najcenniejszych w skali Europy siedlisk i gatunków. Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska Michał Kiełsznia 5

Wstęp Publikacja, którą trzymają Państwo w ręku, stanowi zbiór najważniejszych wiadomości o 9 obszarach Natura 2000 w województwie łódzkim, dla których ustanowione zostały plany zadań ochrony w ramach projektu nr: POIS.05.03.00-00-186/09 pn. Opracowanie planów zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 na obszarze Polski współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego działanie 5.3 Opracowanie planów ochrony, priorytet V Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Opracowane w ramach projektu dokumentacje poszczególnych obszarów Natura 2000 powstały dzięki współpracy wielu środowisk zamieszkujących lub działających na tych terenach, które w ostatnich latach aktywnie uczestniczyły w pracach nad planami zadań ochronnych i miały możliwość kształtowania ich ostatecznej treści. Formuła tworzenia Zespołów Lokalnej Współpracy dla poszczególnych obszarów stała się dla wszystkich zainteresowanych platformą wymiany doświadczeń i poglądów w zakresie ochrony siedlisk przyrodniczych, gatunków zwierząt i roślin oraz ich siedlisk chronionych na podstawie Dyrektywy Siedliskowej i Dyrektywy Ptasiej. W toku prac nad dokumentacją przybliżono ideę ochrony obszarów Natura 2000, a także zweryfikowano i uzupełniono wiedzę o przedmiotach ochrony tych obszarów. Ponadto dokonano analizy występujących zagrożeń, a na ich podstawie określono cele i działania ochronne, które pozwolą na skuteczną ochronę przedmiotów ochrony występujących na 9 obszarach Natura 2000 w województwie łódzkim. Zastępca Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Łodzi Regionalny Konserwator Przyrody Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Łodzi Andrzej Wiercioch Kazimierz Perek 6

WPROWADZENIE Sieć obszarów Natura 2000 Natura 2000 to sieć obszarów ochrony występujących we wszystkich krajach Unii Europejskiej. Głównym celem tej sieci jest ochrona najważniejszych w skali kontynentu europejskiego siedlisk przyrodniczych, gatunków zwierząt i roślin oraz ich siedlisk poprzez ich zachowanie w jak najlepszym stanie w naturalnym środowisku. Tworzenie i funkcjonowanie sieci Natura 2000 realizowane jest na podstawie zapisów dwóch dyrektyw wspólnotowych: Dyrektywy 79/409/EWG Rady z dnia 2 kwietnia 1979 r. o ochronie dziko żyjących ptaków, która zastąpiona została nową Dyrektywą 2009/147/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (zwana Dyrektywą Ptasią ), Dyrektywa 92/43/EWG Rady z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (zwana Dyrektywą Siedliskową ). W Polsce przepisy prawne z tych dyrektyw zostały transponowane głównie do ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2013 r. poz. 627 z późn. zm.). Obecnie w Polsce sieć Natura 2000 zajmuje prawie 1/5 powierzchni lądowej kraju. W jej skład wchodzi: 849 obszarów siedliskowych oraz 145 obszarów ptasich. Dla każdego obszaru Natura 2000 opracowano Standardowy Formularz Danych (SDF) oraz mapę. Dokumenty te zawierają podstawowe informacje o obszarze oraz listę przedmiotów ochrony obszaru i są udostępnione na stronie internetowej Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska pod adresem http://natura2000.gdos.gov.pl/. Publikowany na tej stronie dokument SDF zawiera listę siedlisk przyrodniczych oraz gatunków i ich siedlisk, które aktualnie są przedmiotami ochrony danego obszaru Natura 2000. W Polsce zarządzanie obszarami Natura 2000 odbywa się na dwóch szczeblach: krajowym poprzez sprawującego nadzór nad funkcjonowaniem sieci w skali kraju, tj. Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska oraz regionalnym poprzez sprawujących nadzór nad poszczególnymi obszarami Natura 2000 czyli: właściwy miejscowo regionalny dyrektor ochrony środowiska (w obrębie danego województwa) lub dyrektor urzędu morskiego (w granicach 7

8Wprowadzenie morskich obszarów Natura 2000), albo dyrektor parku narodowego (w granicach parku narodowego pokrywającego się z obszarem Natura 2000). Zgodnie z przepisami prawa sprawujący nadzór nad obszarem zobowiązany jest do sporządzenia planu zadań ochronnych lub planu ochrony dla obszaru Natura 2000 oraz jest odpowiedzialny za wdrażanie tych dokumentów. Kolejną ważną rolą sprawującego nadzór jest monitorowanie stanu zachowania przedmiotów ochrony w obszarach. Natomiast na terenach nadzorowanych przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe, na których znajdują się obszary Natura 2000 zadania w zakresie ochrony przyrody wykonuje samodzielnie miejscowy nadleśniczy, zgodnie z ustaleniami planu zadań ochronnych lub planu ochrony uwzględnionymi w planie urządzania lasu. Plany Zadań Ochronnych dla obszarów Natura 2000 Sprawujący nadzór nad obszarem Natura 2000 w ciągu 6 lat od dnia zatwierdzenia obszaru przez Komisję Europejską, jako obszar mający znaczenie dla Wspólnoty lub od dnia wyznaczenia go jako obszar specjalnej ochrony ptaków w drodze rozporządzenia ministra właściwego do spraw środowiska jest zobowiązany ustanowić plan zadań ochronnych (PZO). Celem takiego planu jest wypracowanie kierunków ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków, oraz ich siedlisk, będących przedmiotami ochrony danego obszaru Natura 2000, a także jak najszybsze podjęcie działań niezbędnych dla skutecznej ochrony tego obszaru, w celu zapewnienia, że te siedliska przyrodnicze i gatunki, oraz ich siedliska, nie zostaną utracone. Zgodnie z art. 28 ust. 5 ustawy o ochronie przyrody, regionalny dyrektor ochrony środowiska, w drodze aktu prawa miejscowego w formie zarządzenia, ustanawia na okres 10 lat plan zadań ochronnych dla każdego obszaru Natura 2000. Opracowany plan zadań ochronnych dla danego obszaru Natura 2000 powinien być skutecznym narzędziem do zarządzania tym obszarem. Plan zadań ochronnych stanowi podsumowanie istniejącego stanu wiedzy o przedmiotach ochrony w danym obszarze, uzupełnionego i zweryfikowanego poprzez dane uzyskane z przeprowadzonych badań terenowych tego obszaru. PZO określa stwierdzone zagrożenia jakie istnieją i mogą wystąpić, a mające wpływ na stan utrzymania przedmiotów ochrony, wskazuje działania ochronne oraz formułuje ich cele. Określenie tych działań i celów ochrony dla przedmiotów ochrony tworzy ramy systemu monitoringu w obszarze Natura 2000, który pozwoli ocenić czy podejmowane działania

przynoszą zakładany efekt oraz określi stan ochrony przedmiotów ochrony w obszarze. Plan zadań ochronnych ponadto zawiera m.in.: określenie działań ochronnych ze wskazaniem podmiotów odpowiedzialnych za ich wykonanie i obszarów ich wdrażania; wskazania do zmian w istniejących studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, planach zagospodarowania przestrzennego województw; wskazanie terminu sporządzenia, w razie potrzeby, planu ochrony dla części lub całości obszaru; wykazanie ewentualnej konieczności modyfikacji SDF oraz granic obszaru. Należy przy tym zwrócić uwagę, że plan zadań ochronnych nie jest sposobem na zwolnienie jakichkolwiek podejmowanych działań z obowiązujących procedur wynikających z przepisów prawa, np. projektów planów czy przedsięwzięć pod kątem oceny ustaleń w nich zawartych na środowisko. Ochrona danego obszaru Natura 2000 będzie efektywna i trwała tylko wtedy, jeżeli będzie oparta na wspólnym zrozumieniu potrzeb i uwarunkowań ochrony obszaru przez ludzi i podmioty z tym obszarem związanych. Dlatego w procesie sporządzania projektu planu zadań ochronnych, za kluczowe należy uznać zbudowanie takiego zrozumienia. Służy temu transparentność i uspołecznienie procesu planistycznego. Stąd też, w ramach prac nad PZO utworzone zostały specjalne grupy zainteresowanych osób i podmiotów tworzące Zespoły Lokalnej Współpracy. Do prac, w ramach tych grup, zaproszani zostali m.in.: rolnicy, właściciele i zarządcy nieruchomości, przedsiębiorcy oraz mieszkańcy z obszarów Natura 2000, przedstawiciele samorządów (gminy, powiaty), eksperci z dziedziny nauk przyrodniczych, przedstawiciele nadleśnictw, przedstawiciele organizacji pozarządowych, a także innych instytucji i organów (np.: ośrodków doradztwa rolniczego, zarządy melioracji, zarządy dróg i wód, Agencji Nieruchomości Rolnych, izby rolnicze, zrzeszenia i organizacje branżowe). Grupy te w trakcie cyklu spotkań dyskusyjnych wypracowywały praktyczne założenia do sporządzanego projektu planu zadań ochronnych. Zgodnie z wymogami ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2013 r., poz. 1235, z późn. zm.) projekty PZO dodatkowo poddawane są konsultacjom społecznym. Wprowadzenie 9

Wprowadzenie Ponadto Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska uruchomiła specjalny internetowy portal, na którym na bieżąco udostępniane są wyniki poszczególnych etapów i modułów prac nad projektami planów zadań ochronnych. Portal ten Platforma Informacyjno- -Komunikacyjna dostępny jest pod adresem http://pzo.gdos.gov.pl. W ramach projektu nr: POIS.05.03.00-00-186/09 pn. Opracowanie planów zadań ochronnych obszarów Natura 2000 na obszarze Polski prowadzone były prace mające na celu opracowanie dokumentacji dla sporządzenia planów zadań ochronnych obszarów Natura 2000. Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2007 2013, Priorytet V Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych, działanie 5.3 Opracowanie planów ochrony, współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W województwie łódzkim w latach 2010 2014 opracowano dokumentacje dla sporządzenia i ustanowienia planów zadań ochronnych 8 obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty oraz 1 obszaru specjalnej ochrony ptaków. Na początku roku 2014 zostały ustanowione PZO dla następujących obszarów Natura 2000: Lasy Spalskie PLH100003, Łąka w Bęczkowicach PLH100004, Pradolina Bzury-Neru PLH100006, Załęczański Łuk Warty PLH100007, Dolina Środkowej Pilicy PLH100008, Dolina Rawki PLH100015, Gra- Jedno ze spotkań Zespołu Lokalnej Współpracy obszar Natura 2000 Grabia PLH100021 Fot. Katarzyna Bolewska 10

bia PLH100021, Łąki Ciebłowickie PLH100035, Zbiornik Jeziorsko PLB100002. W niniejszej publikacji zostały przedstawione te obszary Natura 2000 wraz z syntezą najważniejszych zapisów występujących w ustanowionych planach zadań ochronnych. W toku prac terenowych towarzyszących sporządzaniu dokumentacji planów zadań ochronnych została zweryfikowana lista przedmiotów ochrony tych obszarów Natura 2000. W oparciu o badania terenowe, uzyskane ekspertyzy oraz ustanowione PZO zostały wszczęte i aktualnie trwają procedury weryfikacji i zmiany wskazanych przedmiotów ochrony dla ww. obszarów Natura 2000. Po zaakceptowaniu zmian pełna lista przedmiotów ochrony zostanie wprowadzona do SDF i zamieszczona na stronie internetowej http://natura2000.gdos.gov.pl/. Wprowadzenie

OBSZAR NATURA 2000 LASY SPALSKIE PLH100003 (obszar mający znaczenie dla Wspólnoty) Położenie administracyjne: województwo łódzkie, powiat tomaszowski, gminy: Inowłódz, Lubochnia, Tomaszów Mazowiecki, Czerniewice. Obszar o powierzchni 2 016,40 ha obejmujący fragmenty kompleksów leśnych znajdujące się po obu stronach rzeki Pilicy, która stanowi oś tego obszaru (od Spały do Teofilowa z wyłączeniem tych miejscowości) oraz dolinę rzeki Gać, lewobrzeżnego dopływu Pilicy. O wysokiej wartości przyrodniczej obszaru stanowi różnorodność siedlisk przyrodniczych oraz fauna. W dolinach zachowały się 12

naturalne układy roślinności z ziołoroślami nadrzecznymi, zaroślami i lasami łęgowymi. Na wysoczyznach najczęściej występują siedliska ubogich grądów, dąbrów świetlistych i borów sosnowych. Przetrwał tu starodrzew z 250-letnimi dębami i grabami oraz 200-letnimi sosnami. Z siedliskami tymi związana jest wartościowa flora i fauna o charakterze puszczańskim. Schron kolejowy w Konewce jest miejscem zimowania co najmniej 8 gatunków nietoperzy. Ich ogólna liczba waha się od 144 do 297 osobników. Dlatego jest to jedno z 10 największych zimowisk nietoperzy w Polsce. Obszar obejmuje teren Spalskiego Parku Krajobrazowego oraz rezerwatów przyrody Gać Spalska, Konewka i Spała. Obszar został wyznaczony dla ochrony siedlisk przyrodniczych: 6430 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium), 9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum), 91D0 Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi Pinetum, Pino mugo-sphagnetum, Sphagno girgensohnii-piceetum) i brzozowo-sosnowe bagienne lasy borealne, 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae) i olsy źródliskowe, 91I0 Ciepłolubne dąbrowy (Quercetalia pubescenti petraeae), 91T0 Sosnowy bór chrobotkowy (Cladonio-Pinetum i chrobotkowa postać Peucedano-Pinetum) oraz gatunków zwierząt: 1308 mopek Barbastella barbastellus, 1323 nocek Bechsteina Myotis bechsteinii, 1324 nocek duży Myotis myotis, 1084 pachnica dębowa Osmoderma eremita. Plan zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Lasy Spalskie PLH100003 został ustanowiony Zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Łodzi z dnia 14 lutego 2014 r. (Dz. Urz. Woj. Łódzkiego z 2014 r. poz. 740). PZO nie obejmuje obszaru rezerwatu przyrody Gać Spalska, który w blisko 87% zawiera się w granicach tego obszaru. Zachodzą tu przesłanki określone w art. 28 ust. 11 ustawy z 16 kwietnia 2014 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2013 r. poz. 627, z późn. zm.), tj. planu zadań ochronnych nie sporządza się m.in. dla części obszaru Natura 2000 pokrywającego się z obszarem rezerwatu przyrody, dla którego ustanowiono plan ochrony uwzględniający zakres planu zadań ochronnych obszaru Natura 2000. W Zarządzeniu Nr 44/2013 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Łodzi z dnia 28 listopada 2013 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody Gać Spalska (Dz. Urz. Woj. Łódzkiego z 2013 r. poz. 5121) zawarty jest pełny zakres PZO, o którym mowa w ustawie o ochronie przyrody. Lasy Spalskie PLH100003 13

Lasy Spalskie PLH100003 Plan zadań ochronnych identyfikuje w szczególności istniejące i potencjalne zagrożenia dla zachowania właściwego stanu ochrony ww. siedlisk przyrodniczych oraz gatunków zwierząt i ich siedlisk, a także określa cele działań ochronnych i działania ochronne ze wskazaniem podmiotów odpowiedzialnych za ich wykonanie i obszarów wdrażania. Stan ochrony Na podstawie przeprowadzonych prac terenowych w roku 2011 oraz ekspertyz przyrodniczych lista przedmiotów ochrony uległa weryfikacji. W wyniku niepotwierdzenia występowania na terenie obszaru siedliska przyrodniczego 91T0 Sosnowy bór chrobotkowy (Cladonio-Pinetum i chrobotkowa postać Peucedano-Pinetum) zaproponowano jego usunięcie ze Standardowego Formularza Danych (SDF) jako przedmiotu ochrony obszaru. Jednocześnie stan ochrony gatunków nietoperzy oraz pachnicy dębowej oceniono na właściwy (FV). Również stan łęgów oraz jednego płata ciepłolubnej dąbrowy w rezerwacie przyrody Konewka oceniono jako właściwy. Natomiast pozostałe płaty dąbrowy oraz płat grądu środkowoeuropejskiego oceniono jako niezadowalający (U1). Zagrożenia dla przedmiotów ochrony Najważniejszymi zagrożeniami dla siedlisk stanowiących przedmiot ochrony obszaru są: sukcesja w kierunku odmiennym niż występujące siedlisko, ekspansja gatunków inwazyjnych, trudności w odnawianiu się drzewostanów (głównie dębowych) wynikające m.in. ze zgryzania przez zwierzynę gatunków liściastych (głównie dębu), występowanie pędraków. Ponadto w przypadku chronionego w obszarze łęgu jesionowo-olszowego zagrożenie dla jego Od lewej: Nocek duży Fot. Tomasz Zadworny Pachnica dębowa Fot. Tomasz Dzierżanowski 14

Lasy Spalskie PLH100003 Płat ciepłolubnej dąbrowy Fot. Arkadiusz Malec zachowania stanowią zakłócenia corocznych zalewów przez wody powierzchniowe lub przepływu wód podskórnych (zabagnienie lub długotrwałe przesuszenie siedliska). Głównym zagrożeniem dla gatunków nietoperzy jest wandalizm wynikający z wrogiego nastawienia ludzi do nietoperzy, pochodzący głównie z niewiedzy oraz przesądów, jak i inne działania człowieka przekształcające schronienia nietoperzy lub ograniczające im dostęp (remonty strychów budynków w okresie maj sierpień, stosowanie toksycznych środków konserwacji drewna, likwidacja otworów wlotowych, nocne oświetlenie budynków zasiedlonych przez nietoperze, zanikanie starego budownictwa drewnianego mniej szczelnego niż obecnie powstające budynki) oraz niedostatek naturalnych (dziuple, drzewa z odstającą korą) i sztucznych (skrzynki w młodszych drzewostanach) kryjówek nietoperzy w lasach. Zagrożenie dla tej grupy zwierząt stanowi również choroba nietoperzy nazwana syndromem białego nosa. Dla pachnicy dębowej zagrożeniem jest czyszczenie dziupli i impregnacja ich wnętrz środkami chemicznymi w ramach tzw. leczenia drzew, zaśmiecanie dziupli i podpalenia próchnowisk, a także usuwanie martwych i umierających drzew (aktualnych lub potencjalnych siedlisk gatunku). 15

Lasy Spalskie PLH100003 Działania ochronne i ich cele Podstawowym celem ochrony Natura 2000 Lasy Spalskie PLH100003 jest zachowanie chronionych siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków zwierząt. W odniesieniu do wszystkich siedlisk leśnych dokonywane to będzie poprzez, m.in. utrzymanie lub zwiększenie powierzchni poszczególnych siedlisk w granicach obszaru, stopniową przebudowę drzewostanów w kierunku zgodnym z wymogami siedliska, ograniczenie udziału gatunków inwazyjnych, zahamowanie lub spowolnienie procesów eutrofizacji siedlisk oraz utrzymanie lub odtworzenie piętrowej budowy drzewostanów. Ponadto dla poszczególnych typów siedlisk i gatunków zaplanowano konkretne działania na poszczególnych stanowiskach. Przykładowe działania ochronne określone w planie zadań ochronnych obszaru: przeprowadzenie szkoleń z zakresu Natura 2000 dla lokalnej społeczności, mające na celu przede wszystkim zwiększenie świadomości na temat wskazanych sposobów użytkowania poszczególnych typów siedlisk; stopniowa przebudowa drzewostanów w wydzieleniach leśnych ze zbiorowiskami zastępczymi na potencjalnych siedliskach grądowych; modyfikacja składów gatunkowych upraw leśnych poprzez stosowanie składu gatunkowego upraw uwzględniającego ekologiczne zróżnicowanie danego siedliska leśnego; usuwanie gatunków podszytowych, nalotów, podrostów w siedliskach dąbrów; Schron kolejowy w Konewce miejsce zimowania nietoperzy Fot. Tomasz Zadworny 16

stosowanie zasad proekologicznej gospodarki leśnej poprzez, m.in.: utrzymywanie mozaikowatości środowiska leśnego, ochrona śródleśnych oczek, stawów i innych zbiorników wodnych, zachowanie starych dziuplastych drzew, ograniczenie do niezbędnego minimum stosowania nieselektywnych środków owadobójczych, preferowanie biologicznych metod ochrony lasu, ewentualne rozwieszanie budek dla nietoperzy w drzewostanach ubogich w naturalne dziuple; zachowanie aktualnego sposobu użytkowania schronu kolejowego w Konewce, będącego miejscem zimowania nietoperzy; odtwarzanie ciągów migracyjnych pomiędzy istniejącymi wyspowymi stanowiskami pachnicy dębowej (sadzenie pojedynczych drzew, szpalerów, alej). Zaplanowano również monitoring stanu ochrony przedmiotów ochrony, uzupełnienie stanu wiedzy o siedliskach przyrodniczych w obszarze Lasy Spalskie PLH100003 na gruntach Lasów Państwowych oraz na gruntach poza zarządem Lasów Państwowych oraz szczegółowe inwentaryzacje siedliska przyrodniczego 6430 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) oraz gatunków nietoperzy i pachnicy dębowej. Lasy Spalskie PLH100003

OBSZAR NATURA 2000 ŁĄKA W BĘCZKOWICACH PLH100004 (obszar mający znaczenie dla Wspólnoty) Obszar o powierzchni 191,18 ha obejmujący rozległe torfowisko, z dobrze zachowanymi stosunkami wodnymi, położone w dolinie rzeki Luciąży, w jej środkowym biegu, na odcinku około 500 m. Charakteryzowane łąki znajdują się na lewym (zachodnim) brzegu rzeki. Dolina w tym miejscu ma około 1 km szerokości. Do początków lat 50. XX wieku eksploatowane były tu złoża torfowe. Do połowy lat 80. obszar ten był wykorzystywany rolniczo, jako mało wartościowe łąki (koszono je raz w roku) oraz jako pastwiska. Od połowy lat 80. zaprzestano wypasu i wykaszania roślinności na łąkach. Spowodowane to było niską opłacalnością produkcji rolniczej, z powodu dużego rozdrobnienia działek. W wyniku tego w ciągu ostatnich kilkunastu lat zwiększyła się znacznie powierzchnia zarośli wierzbowych. O wysokiej wartości przyrodniczej obszaru stanowią: rozległe torfowisko, z dobrze zachowanymi stosunkami wodnymi, fitocenozy licznych zespołów torfowiskowych i wilgotne łąki ze związku Calthion. Jest to stanowisko rzadkich i zagrożonych gatunków roślin, w tym podlegających ochronie prawnej. Położenie administracyjne: województwo łódzkie, powiat piotrkowski, gminy: Łęki Szlacheckie, Gorzkowice, powiat radomszczański, gmina Masłowice. 18

Łąka w Bęczkowicach Fot. Arkadiusz Malec Obszar został wyznaczony dla ochrony siedlisk przyrodniczych: 3150 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami Nympheion, Potamion, 7140 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio- -Caricetea), 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso- -incanae) i olsy źródliskowe, 7230 Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk, 6410 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) oraz storczyków należących do gatunku 1903 lipiennik Loesela Liparis loeselii. Plan zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Łąka w Bęczkowicach PLH100004 został ustanowiony zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Łodzi z dnia 17 lutego 2014 r. (Dz. Urz. Woj. Łódzkiego z 2014 r. poz. 741). Identyfikuje on w szczególności istniejące i potencjalne zagrożenia dla zachowania właściwego stanu ochrony ww. siedlisk przyrodniczych oraz gatunku rośliny i jej siedliska, a także określa cele działań ochronnych i działania ochronne ze wskazaniem podmiotów odpowiedzialnych za ich wykonanie i obszarów wdrażania. Łąka w Bęczkowicach PLH100004 19

Łąka w Bęczkowicach PLH100004 Stan ochrony W toku prac terenowych przeprowadzonych w 2011 r., towarzyszących sporządzaniu dokumentacji planu zadań ochronnych dla obszaru, lista przedmiotów ochrony uległa weryfikacji. W wyniku niepotwierdzenia występowania na terenie obszaru siedliska 6410 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) zaproponowano usunięcie ze Standardowego Formularza Danych (SDF) obszaru tego siedliska jako przedmiotu ochrony. Jego faktyczną powierzchnię oszacowano na mniej niż 0,01 ha. Stan ochrony lipiennika Loesela oraz pozostałych siedlisk przyrodniczych chronionych w obszarze oceniono jako niezadowalający (U1). Zagrożenia dla przedmiotów ochrony Ze względu na fakt, że zachowanie siedlisk stanowiących przedmioty ochrony obszaru w znacznym stopniu uzależnione jest od warunków wodnych, do głównych czynników mogących pogorszyć ich stan należy modyfikowanie funkcjonowania wód (niewłaściwie wykonywanie prac regulacyjnych i utrzymaniowych rzeki Luciąży), a także odwadnianie, zatopienie siedlisk, osuszanie torfowisk, czy zasypanie starorzeczy. Ponadto zagrożeniem dla przedmiotów ochrony obszaru jest niewłaściwe użytkowanie tere- Łąka w Bęczkowicach Fot. Arkadiusz Malec 20

Lipiennik Loesela Fot. Emilia Grabowska nu poprzez, m.in.: dopuszczenie do naturalnej sukcesji (zarastania obszaru roślinnością wysoką w wyniku zaprzestania użytkowania łąk), intensyfikację rolnictwa, nawożenie powodujące eutrofizację przez nadmierny dopływ pierwiastków biogennych, zamiana łąk na grunty rolne, zanieczyszczenie wody i gleby, wydobywanie torfu. Działania ochronne i ich cele Podstawowym celem na obszarze Natura 2000 Łąki w Bęczkowicach jest zachowanie chronionych siedlisk przyrodniczych oraz związanego z nimi gatunku rośliny. W odniesieniu do wszystkich siedlisk chronionych i gatunku w całej ostoi dokonywane będzie to poprzez utrzymanie odpowiednich warunków hydrologicznych w dolinie rzeki oraz przywrócenie ekstensywnej gospodarki na tym terenie. Ponadto dla poszczególnych typów siedlisk i gatunku zaplanowano konkretne działania na poszczególnych stanowiskach. Działania ochronne określone w planie zadań ochronnych: wykonanie analizy hydrologicznej terenu; dostosowanie poziomu wód gruntowych odpowiednio dla potrzeb zachowania przedmiotów ochrony; przeprowadzenie szkoleń z zakresu Natura 2000 dla lokalnej społeczności, mające na celu przede wszystkim zwiększenie świadomości na temat wskazanych sposobów użytkowania poszczególnych typów siedlisk; koszenie szuwarów na starorzeczach oraz odmulanie ich dna; ekstensywne użytkowanie kośne lub pastwiskowe trwałych użytków zielonych; koszenie i wycinka drzew i krzewów na torfowiskach z wywiezieniem biomasy poza teren ostoi; utrzymanie obecnego sposobu użytkowania lasów łęgowych poprzez zaniechanie cięć zupełnych. Zaplanowano również monitoring stanu ochrony przedmiotów ochrony oraz uzupełnienie stanu wiedzy o przedmiotach ochrony i uwarunkowaniach ich ochrony poprzez przeprowadzenie szczegółowej inwentaryzacji siedlisk torfowiskowych obszaru i lipiennika Loesela. Łąka w Bęczkowicach PLH100004

OBSZAR NATURA 2000 PRADOLINA BZURY-NERU PLH100006 (obszar mający znaczenie dla Wspólnoty) Obszar o powierzchni 21 886,17 ha obejmuje odcinek Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej pomiędzy Łowiczem a Dąbiem i jest ściśle powiązany z obszarem specjalnej ochrony ptaków Pradolina Warszawsko-Berlińska PLB100001. Decydującą rolę w ukształtowaniu powierzchni omawianego obszaru odegrała działalność lodowca, która spowodowała przekształcenie wcześniejszej rzeźby terenu. Pozostałością po tych procesach są przede wszystkim formy wypukłe, tj. Wzgórza Domaniewickie, Góra Świętej Małgorzaty, czy Morena Kutnowska. Drugą charakterystyczną cechą obszaru jest obecność szerokiej płaskiej pradoliny usytuowanej równoleżnikowo. Zatorfione dno tego obszaru ujęte jest w wyraźne krawędzie. W najwęższym miejscu, w okolicach wsi Dobrogosty, pradolina ma ok. 1 km szerokości. Rozszerza się stopniowo w kierunku wschodnim do szerokości kilku kilometrów w okolicach Piątku i Łowicza. Pradolina odwadniana jest przez dwie rzeki: płynący na zachód Ner, należący do dorzecza Odry oraz płynącą na wschód Bzurę, należącą do dorzecza Wisły. Ner odwadnia zachodnią część pradoliny płynąc sztucznym, wyprostowanym korytem przez tereny otwarte wśród rozległych łąk kośnych, pastwisk i turzycowisk oraz przez pozostałości dawnych lasów łęgowych. Dno pradoliny poprzecinane jest mozaiką kanałów, zadrzewień i dołów potorfowych w różnych fazach sukcesji. Położenie administracyjne: województwo łódzkie, powiat łowicki, gminy: Miasto Łowicz, Łowicz, Domaniewice, Bielawy, Zduny, powiat kutnowski, gminy: Kutno, Krzyżanów, Bedlno; powiat łęczycki, gminy: Witonia, Świnice Warckie, Piątek, Grabów, Góra Świętej Małgorzaty, Miasto Łęczyca, Łęczyca, powiat poddębicki, gmina Uniejów, województwo wielkopolskie, powiat kolski, gmina Dąbie. 22

Bzura wpływa do pradoliny na peryferiach Łęczycy, gdzie zmienia swój bieg z południkowego na równoleżnikowy i płynie dalej ku północnemu-wschodowi w kierunku Wisły. Podobnie jak w przypadku Neru, koryto rzeki jest silnie przekształcone. Na terenie obszaru przepływa ona zarówno przez tereny osuszone, porastane przez wielogatunkowe łąki kośne, pastwiska oraz zbiorowiska trawiaste, jak i przez tereny bardziej podmokłe: zarośla, łozy, szuwary turzycowe, trzcinowiska, czy wilgotne łąki. Odcinek obszaru Natura 2000 odwadniany przez Bzurę uległ silniejszym przekształceniom pochodzenia antropogenicznego w stosunku do obszaru zachodniego, odwadnianego przez Ner. Wykonane prace melioracyjne spowodowały znaczne osuszenie dna pradoliny, a co za tym idzie degradację pokładów torfu i zanik naturalnych zbiorowisk roślinnych. Odcinek Pradoliny Warszawsko- -Berlińskiej zajęty przez dolinę Bzury charakteryzuje się występowaniem kompleksów leśnych leżących na jej dnie lub krawędzi. Największe z nich znajdują się koło wsi Ktery, Goślub, Młogoszyn i Pęcławice. Koryta większości cieków, w tym Bzury i Neru, są silnie zmienione i uregulowane. Większa część charakteryzowanego obszaru zajmowana jest przez użytki zielone (łąki kośne, pastwiska) i użytki rolne. Niemal cały teren jest użytkowany rolniczo, miejscami intensywnie. Stosunkowo dużą część Pradoliny zajmują kanały melioracyjne, starorzecza i torfianki pozostałość po dawnej eksploatacji pokładów torfu. Elementem antropogenicznym lecz na stałe wpisanym w krajobraz i przyrodę pradoliny są stawy rybne. Stanowią one istotną w skali Europy ostoję ptaków wodno-błotnych, ważną szczególnie podczas wiosennych i jesiennych przelotów. Stawy rybne zapewniają również przetrwanie wielu gatunkom roślin związanych ze zbiornikami wodnymi. Charakteryzowany odcinek Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej jest najcenniejszym obszarem bagiennym w środkowej części Polski. Pradolina Warszawsko-Berlińska, objęta jest ochroną w postaci dwóch obszarów Natura 2000: Pradolina Bzury-Neru PLH100006 oraz Pradolina Warszawsko-Berlińska PLB100001. Stanowi ważną w skali regionu, kraju i całej sieci obszarów Natura 2000 ostoję różnorodności biologicznej. Obszar został wyznaczony w celu zachowania we właściwym stanie następujących przedmiotów ochrony: 6120 Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae), 6410 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion), 6430 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium), 6510 Niżowe i górskie świeże łąki Pradolina Bzury-Neru PLH100006 23

Pradolina Bzury-Neru PLH100006 użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris), 7140 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea), 7230 Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk, 9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum), 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae) i olsy źródliskowe, 1096 minóg strumieniowy Lampetra planeri, 1166 traszka grzebieniasta Triturus cristatus, 1188 kumak nizinny Bombina bombina, 1324 nocek duży Myotis myotis, 1337 bóbr europejski Castor fiber, 1355 wydra Lutra lutra, 4038 czerwończyk fioletek Lycaena helle, 1903 lipiennik Loesela Liparis loeselii. Plan zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Pradolina Bzury-Neru PLH100006 został ustanowiony zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Łodzi i Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Poznaniu z dnia 18 marca 2014 r. (Dz. Urz. Woj. Łódzkiego z 2014 r. poz. 1421, Dz. Urz. Woj. Wielkopolskiego z 2014 r. poz. 1899). Identyfikuje on w szczególności ist- W gminie Piątek Fot. Justyna Wypyszewska 24

niejące i potencjalne zagrożenia dla zachowania właściwego stanu ochrony ww. siedlisk przyrodniczych oraz gatunku rośliny i zwierząt oraz ich siedlisk, a także określa cele działań ochronnych i działania ochronne ze wskazaniem podmiotów odpowiedzialnych za ich wykonanie i obszarów wdrażania. Stan ochrony W toku prac terenowych przeprowadzonych w latach 2012 2013, towarzyszących sporządzaniu dokumentacji planu zadań ochronnych dla obszaru, lista przedmiotów ochrony uległa weryfikacji. Nie została potwierdzona obecność siedliska przyrodniczego: 7230 Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk, storczyka 1903 lipiennika Loesela Liparis loeselii oraz nietoperza 1324 nocka dużego Myotis myotis. Zaproponowano również wprowadzenie zmian oceny stopnia reprezentatywności na ocenę D (nieistotna dla obszaru) dla siedliska przyrodniczego: 6120 Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae) oraz zmianę oceny populacji na ocenę D (nieistotna dla obszaru) dla 1096 minoga strumieniowego Lampetra planeri. Jednocześnie zaproponowano dodanie do przedmiotów ochrony siedlisk: 1340 Śródlądowe słone łąki, pastwiska i szuwary (Glauco-Puccinietalia część zbiorowiska śródlądowe), 3150 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion, 91F0 Łęgowe lasy dębowo- -wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) oraz gatunków zwierząt: 1060 czerwończyk nieparek Lycaena dispar, 1145 piskorz Misgurnus fossilis, 1149 koza Cobitis taenia, 5339 różanka Rhodeus amarus oraz 1318 nocek łydkowłosy Myotis dasycneme. Stan ochrony określono jako zły (U2) dla siedlisk przyrodniczych: 6410 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion), 6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris), 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae) i olsy źródliskowe. W przypadku siedlisk: 6430 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) oraz 7140 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) stan ochrony siedlisk przyrodniczych określono jako niezadawalający (U1). W przypadku gatunków zwierząt: 1188 kumak nizinny Bombina bombina, 1337 bóbr europejski Castor fiber, 1355 wydra Lutra lutra stan ochrony określono jako właściwy (FV), natomiast w przypadku 1166 traszki grzebieniastej Triturus cristatus oraz 4038 czerwończyka fioletka Lycaena helle stan ochrony aktualnie jest nieznany (XX). Pradolina Bzury-Neru PLH100006 25

Pradolina Bzury-Neru PLH100006 Zagrożenia dla przedmiotów ochrony Głównymi istniejącymi zagrożeniami dla siedliska przyrodniczego 6410 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) jest zaniechanie kośnego użytkowania łąk, postępująca naturalna sukcesja, zmiana stosunków wodnych, osuszanie podmokłych fragmentów doliny, brak zalewania doliny rzecznej oraz wkraczanie rodzimych gatunków traw, ziołorośli i ich dominacja w składzie gatunkowym. Potencjalnymi zagrożeniami są przede wszystkim intensyfikacja rolnictwa, zalesianie łąk, pozbywanie się odpadów z gospodarstw domowych oraz ekspansja obcych gatunków inwazyjnych. W przypadku siedliska 6430 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) głównymi istniejącymi zagrożeniami są: lokalizacja budowli drogowych (estakada autostrady A1) w dolinie rzecznej oraz powodowane przez nie zmiany warunków siedliskowych, np.: wzrost zacienienia, zmiany stosunków wodnych, osuszanie podmokłych fragmentów doliny, w których wykształciły się siedliska, brak zalewania doliny rzecznej oraz pogorszenie warunków wodnych. Ponadto istniejącymi zagrożeniami dla siedliska jest wkraczanie obcych gatunków inwazyjnych, np.: kolczurki klapowanej Echinocystis lobata, niecierpka gruczołowatego Impatiens glandulifera oraz wkraczanie do siedliska rodzimych gatunków ekspansywnych, takich jak: sadziec konopiasty Eupatorium cannabinum, mozga trzcinowata Phalaris arundinacea, malina Rubus idaeus, jeżyna Rubus sp. Potencjalnymi zidentyfikowanymi zagrożeniami dla siedliska jest intensyfikacja ruchu turystycznego pieszego, konnego i rowerowego, tworzenie miejsc biwakowania, cumowania i wodowania kajaków w miejscach występowania tego siedliska. W przypadku siedliska 6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) głównymi zagrożeniami są: intensyfikacja rolnictwa, melioracje i osuszanie terenu, wypieranie gatunków typowych dla siedliska przez obecność obcych geograficznie gatunków inwazyjnych, np.: rdestowiec ostrokończysty Reynoutria japonica, nawłoć kanadyjska Solidago canadensis, a także wkraczanie rodzimych gatunków ekspansywnych, takich jak śmiałek darniowy Deschampsia caespitosa. Potencjalnymi zagrożeniami są: wprowadzenie intensywnego wypasu, intensyfikacja ruchu turystycznego pieszego i rowerowego, tworzenie ścieżek i dróg, które powodują zmniejszenie powierzchni siedliska oraz lokalizacja budowli, konstrukcji, np. szklarnie w miejscu występowania siedliska. Dla siedliska 7140 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) głównymi zagrożeniami są: zaniechanie użytkowania, zaprzestanie koszenia, postę- 26

Niebieskie lustro nieba Fot. Magdalena Przybysz pująca sukcesja ziołorośli oraz roślin drzewiastych, wkraczanie do siedliska rodzimych gatunków ekspansywnych, np. pokrzywa zwyczajna Urtica dioica, trzęślica modra Molinia caerulea. Potencjalnie siedlisku zagrażają zmiany stosunków wodnych powodujące obniżenie poziomu wód gruntowych, zmiany klimatyczne (zmniejszenie ilości opadów) oraz wkraczanie obcych gatunków inwazyjnych wypierających gatunki typowe dla siedliska. Dla siedliska 9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum) głównymi zidentyfikowanymi zagrożeniami są: wkraczanie inwazyjnych gatunków obcych i rodzimych, powodujących zniekształcanie siedliska, zmianę struktury drzewostanu oraz wypieranie gatunków charakterystycznych dla siedliska na rzecz gatunków obcych ekologicznie. Zagrożeniem dla tego siedliska może być także odstąpienie od planowej gospodarki leśnej, usuwanie martwych i umierających drzew, co powoduje zubażanie różnorodności biologicznej i ujednolicanie struktury przestrzennej grądu, przerzedzenie warstwy drzew, zwiększanie nasłonecznienia podszytu, zmiany składu gatunkowego wynikające ze zmian siedliskowych oraz intensyfikacja ruchu turystycznego pieszego i rowerowego. Pradolina Bzury-Neru PLH100006 27

Pradolina Bzury-Neru PLH100006 W przypadku siedliska 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae) i olsy źródliskowe głównymi istniejącymi zagrożeniami są: zmiany stosunków wodnych, osuszanie podmokłych fragmentów doliny, w których wykształciły się siedliska, brak zalewania doliny rzecznej oraz pogorszenie warunków wodnych. Ponadto zidentyfikowanym zagrożeniem jest prowadzenie niewłaściwej gospodarki leśnej powodujące ubożenie bioróżnorodności siedliska poprzez utrzymywanie nieodpowiedniego składu gatunkowego upraw, wycinanie płatów siedliska, czy usuwanie martwych i umierających drzew, powodujące także ujednolicanie struktury przestrzennej siedliska. Zagrożeniem dla łęgów w obszarze są również obce gatunki inwazyjne, takie jak klon jesionolistny Acer negundo oraz dominacja rodzimych gatunków ekspansywnych, np.: jeżyna Rubus sp., śmiałek darniowy Deschampsia caespitosa, podagrycznik pospolity Aegopodium podagraria, pokrzywa zwyczajna Urtica dioica. Potencjalnymi zagrożeniami są: lokalizacja budowli drogowych w dolinie rzecznej oraz zmiana warunków siedliskowych przez nie spowodowanych, np. wzrost zacienienia oraz zanieczyszczenie wód powierzchniowych ze źródeł punktowych. W odniesieniu do gatunków: 1337 bóbr europejski Castor fiber oraz 1355 wydra Lutra lutra nie zidentyfikowano zagrożeń istniejących. Potencjalnymi zagrożeniami są: zanieczyszczenia wód ściekami bytowymi, odpadami komunalnymi, nawozami, środkami ochrony roślin, powodujące zmniejszenie bazy pokarmowej gatunków. Dodatkowo zwierzętom zagraża szeroko pojęty wandalizm, kłusownictwo, chwytanie oraz pojazdy zmotoryzowane w związku z nasileniem się ruchu samochodowego. Dla 1166 traszki grzebieniastej Triturus cristatus oraz 1188 kumaka nizinnego Bombina bombina głównym istniejącym zagrożeniem jest pogorszenie się środowiska wodnego przez wysypywanie do cieków i starorzeczy odpadów komunalnych. Potencjalnymi zagrożeniami są: wandalizm, kłusownictwo, chwytanie, pojazdy zmotoryzowane, zanieczyszczenia wód ściekami bytowymi, odpadami komunalnymi, nawozami, środkami ochrony roślin prowadzące do zmniejszenia bazy pokarmowej gatunków. Dodatkowo zwierzętom zagrażają niewłaściwie przeprowadzone melioracje, które mogą doprowadzić do zaniku niewielkich zbiorników wodnych. W przypadku gatunku 4038 czerwończyk fioletek Lycaena helle najważniejszymi zdefiniowanymi zagrożeniami istniejącymi są: zaniechanie użytkowania łąk (zaprzestanie koszenia), postępująca sukcesja i zanik rośliny żywicielskiej gatunku rdestu wężownika 28

Odzywający się samiec kumaka nizinnego Fot. Krzysztof Gara Pradolina Bzury-Neru PLH100006 Polygonum bistorta, a także intensyfikacja gospodarki łąkarskiej. Potencjalnymi zagrożeniami są: zmiana sposobu użytkowania użytków, intensyfikacja koszenia (zwiększenie liczby pokosów, wcześniejsze koszenie, podsiewanie), obniżenie poziomu wód gruntowych oraz usuwanie pasów wiklinowisk, kęp wierzb, które są wykorzystywane przez gatunek jako miejsce nocowania i osłonę od wiatru. Działania ochronne i ich cele Głównym celem działań ochronnych dla: 1188 kumaka nizinnego Bombina bombina, 1337 bobra europejskiego Castor fiber oraz 1355 wydra Lutra lutra jest utrzymanie populacji gatunku we właściwym stanie. W przypadku siedlisk łąkowych i torfowisk będących przedmiotami ochrony obszaru celem działań ochronnych jest przywrócenie/odtworzenie stanu właściwego poprzez kontynuację/wznowienie ekstensywnego sposobu użytkowania łąk i torfowisk. Dla chronionych w obszarze siedlisk leśnych głównym calem działań ochronnych jest poprawienie stanu ich zachowania w kierunku stanu właściwego (FV) poprzez sukcesywne zwiększanie ilości martwego drewna w płatach siedliska oraz usuwanie obcych gatunków drzewiastych klonu jesionolistnego Acer negundo i czeremchy amerykańskiej Prunus serotina. Dla siedliska 6430 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) celem działań ochronnych jest poprawa stanu siedliska w kierunku stanu właściwego poprzez ochronę zachowawczą siedliska. Działania ochronne określone w planie zadań ochronnych: podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa poprzez organizację i przeprowadzenie programu szkoleniowo-informacyjnego dotyczącego sieci Natura 2000, 29

Pradolina Bzury-Neru PLH100006 przedmiotowego obszaru Natura 2000, możliwości właściwego użytkowania i ochrony płatów siedlisk przyrodniczych oraz ochrony gatunków zwierząt stanowiących przedmioty ochrony; opracowanie programu gospodarowania wodami, mającego na celu ustalenie działań zmierzających do utrzymania właściwych warunków wodnych pozwalających na użytkowanie gospodarcze i zachowanie wartości przyrodniczych obszaru Natura 2000; ekstensywne użytkowanie kośne, pastwiskowe lub kośno- -pastwiskowe trwałych użytków zielonych; zachowanie siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków stanowiących przedmiot ochrony, położonych na trwałych użytkach zielonych, w tym zabezpieczenie siedlisk przed zaoraniem czy zalesianiem; sukcesywne pozostawianie w lasach grądowych i łęgowych zasobów rozkładającego się drewna do poziomu około 10% zasobności drzewostanu w postaci karp, gałęzi, złomów i wywrotów, martwych i obumierających drzew; systematyczne usuwanie z siedlisk łęgowych i grądowych gatunków obcych ekologicznie, np.: klonu jesionolistnego Acer negundo, czeremchy amerykańskiej Prunus serotina. Dla wszystkich przedmiotów ochrony obszaru Natura 2000 zaplanowano działania dotyczące monitoringu stanu ochrony przedmiotów ochrony. Ponadto wskazano konieczność uzupełnienia stanu wiedzy o wybranych przedmiotach ochrony (6410 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion), 6430 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium), 6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris), 7140 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea), 4038 czerwończyk fioletek Lycaena helle, 1166 traszka grzebieniasta Triturus cristatus), uwarunkowaniach ich ochrony oraz podjęcie stosownych działań w oparciu o nowe dane.

OBSZAR NATURA 2000 ZAŁĘCZAŃSKI ŁUK WARTY PLH100007 (obszar mający znaczenie dla Wspólnoty) Położenie administracyjne: województwo łódzkie, powiat wieluński, gminy: Pątnów, Wierzchlas, powiat pajęczański, gmina Działoszyn, województwo opolskie, powiat oleski, gmina Rudniki. Obszar o powierzchni 9 317,24 ha obejmuje dolinę Warty od Lisowic do Krzeczowa i duży teren w zakolu rzeki, jakie Warta tworzy na tym odcinku. W krajobrazie dominują formacje polodowcowe, wzgórza moren czołowych wyznaczają tu maksymalny zasięg zlodowacenia Warty. Spod utworów plejstoceńskich wyłaniają się liczne utwory krasowe takie jak: jaskinie, źródła, skałki, studnie i leje. Charakterystyczną cechą krajobrazu jest głęboko wcięta w podłoże (na 30 60 m głębokości) dolina Warty tworząca przełomy: Działoszyński przez utwory wapienne i Krzeczowski przez utwory polodowcowe. Na obszarze Natura 2000 Załęczański Łuk Warty PLH100007 rzeka zmienia kierunek z zachodniego na północny, potem na wschodni, aby ostatecznie ponownie skręcić na północ. Na tym odcinku Warta nie jest zasilana przez żadne większe dopływy. Wnętrze charakterystycznego łuku Warty, ponad doliną rzeki, porośnięte jest głównie przez lasy (aktualnie zdominowane przez sosnę). W dolinie zachowały się liczne starorzecza i fragmenty lasów łęgowych. Na dużych obszarach o ubogich glebach zaniechano użytkowania rolniczego, co skutkuje stopniowym wkraczaniem 31

Załęczański Łuk Warty PLH100007 w te miejsca lasów. Ostoja ma istotne znaczenie dla ochrony bioróżnorodności. Stwierdzono tu ponad 100 zbiorowisk roślinnych, w tym z ciekawymi wapieniolubnymi gatunkami. Zachowały się też płaty naturalnych drzewostanów dębowych. Obszar wyróżnia się obecnością formacji krasowych z jaskiniami będącymi miejscami zimowania nietoperzy. We florze liczne są wapieniolubne gatunki roślin naczyniowych o charakterze górskim, gatunki roślin naczyniowych chronione prawnie oraz rzadkie lub zagrożone lokalnie. Obszar obejmuje teren Załęczańskiego Parku Krajobrazowego oraz rezerwatów przyrody Dąbrowa w Niżankowicach i Węże. Teren rezerwatów został wyłączony ze sporządzania projektu planu zadań ochronnych. Obszar został wyznaczony dla ochrony siedlisk przyrodniczych: 3150 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion, 6120 Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae), 6210 Murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea i ciepłolubne murawy z Asplenion septentrionalis Festucion pallentis), 6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris), 8310 Jaskinie nieudostępnione do zwiedzania, 9190 Kwaśne dąbrowy (Quercion robori-petraeae), 91E0 Łęgi wierz- Warta w okolicach Przywozu Fot. Małgorzata Jankowska 32